Katastrofizm w poezji polskiej w latach 1930-1939. Szkice literackie

Teresa Wilkoń

Przez dłuższy czas prace historycznoliterackie traktowały katastrofizm jako temat, motyw, wątek, a nie jako zjawisko filozoficzno-artystyczne. Stan ten trwał do około 1930 roku, a więc do upowszechnienia katastrofizmu jako prądu oraz do czasu pojawienia się tego zjawiska nie tylko wśród wileńskich poetów, lecz także w innych grupach literackich bądź środowiskach twórców niezależnych. W latach trzydziestych zaczął się rozwijać szeroki i silny nurt katastroficzny, który znacznie wpłynął na polską kulturę i filozofię. Dla autorki niniejszej pracy interesujące stało się omówienie przynajmniej niektórych zjawisk i przyczyn rozwoju katastrofizmu w Polsce, która w tym okresie należała do najbardziej zagrożonych krajów w Europie. Poeci katastroficzni, a także katastrofizujący zbyt dobrze zdawali sobie z tego sprawę, co uwidoczniło się w twórczości poetów pokolenia 1910. W proponowanych tu szkicach w części pierwszej ważne stało się omówienie problematyki rozproszonych motywów i toposów oraz symboli katastroficznych. Omówiona została też twórczość poetów grupy „Wołyń”: Wacława Iwaniuka, Zygmunta Jana Rumla, Zuzanny Ginczanki, Jana Śpiewaka. Część druga szkiców obejmuje analizy i interpretacje wierszy wybitnych poetów, których twórczość wpisuje się w nurt poezji katastroficznej, choć należeli oni do różnych kategorii i ugrupowań poetyckich: Władysława Sebyły, Józefa Czechowicza, Mieczysława Jastruna, Jerzego Zagórskiego, Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego. Szczególny akcent postawiony został na motywy katastroficzne i filozoficzne w poezji Czesława Miłosza. Eksponowana w pracy twórczość poetów lat trzydziestych XX stulecia pokazała zmienność przeżyć, refleksji, stosunku do świata i ludzi, wyostrzone stany świadomości i percepcji. Wszystko to miało ogromny wpływ na tworzywo i strukturę utworu poetyckiego, a więc na typ wypowiedzi, dla której wizje i podświadome skojarzenia należą w poezji do cech najważniejszych. Książka adresowana jest do studentów, polonistów i kulturoznawców.

Kategoria punktu widzenia w przekładzie ustnym z perspektywy językoznawstwa kognitywnego. W relacji język polski - język angielski

Łukasz Wiraszka

Książka stanowi próbę ukazania szeregu zjawisk semantycznych, które wspólnie określić można mianem zmian – czy też przesunięć – punktu widzenia osoby mówiącej, przez pryzmat aparatu pojęciowego, jaki oferuje językoznawstwo kognitywne, na materiale przekładu ustnego. Analiza licznych autentycznych przykładów z tłumaczeń w parze języków polski–angielski pozwala autorowi wskazać kilka interesujących regularności i zależności w ramach relacji między tłumaczeniem konsekutywnym a symultanicznym, a także zaoferować implikacje dla dydaktyki przekładu ustnego. Łukasz Wiraszka – tłumacz języka angielskiego, pasjonat językoznawstwa kognitywnego, wykładowca w Katedrze UNESCO do Badań nad Przekładem i Komunikacją Międzykulturową Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.  

Kerygmatyczne figury interpretacji

Adam Regiewicz

Kerygmatyczne figury interpretacji przedstawia autorską koncepcję literaturoznawczej lektury i krytyki. Wraz z poprzednią książką Poza horyzontem. Eseje o sztuce czytania (Ćwiczenia z poszukiwania sensu) stanowi dylogię proponującą całkowicie nowe analityczno-interpretacyjne ujęcie teorii literatury. Odwołując się do chrześcijańskiej antropologii literatury i kerygmatycznej szkoły interpretacji tekstu literackiego, książka prowadzi do refleksji metakrytycznej i metainterpretacyjnej, odnosząc kategorię kerygmatyczności do lektury, interpretacji i krytyki. Zawarte w książce szkice osnute są wokół ważnych, a niekiedy – centralnych problemów współczesnej myśli literaturoznawczej, zwłaszcza tej, która występuje jako teoria (czy filozofia) lektury-interpretacji-krytyki. Mowa w nich o roli „olśnienia” w procesie interpretacji, o metaforach zdrady i walki, o prorockiej i mesjańskiej misji krytyków, o postawionej na nowo kwestii służebności interpretacji, o potrzebie odniesienia do źródłowego sensu. Podjęte rozważania, sięgające do tradycji badań literaturoznawczych i humanistycznych, zostały zderzone z reinterpretowanymi w kluczu hermeneutycznym fragmentami Pisma Świętego, które są tu aktualizowane w kontekście dylematów związanych z teorią interpretacji. W ten sposób książka pokazuje, w jak wielkim stopniu i w jak fundamentalnych kwestiach poststruktralne koncepcje oparte są na logice i strukturach narracyjnych wywodzących się z tradycji judeochrześcijańskiej, a także, jak przydatna i potrzebna dla krytycznej interpretacji poststruktualizmu jest perspektywa postsekularna.     Adam Regiewicz – dr hab. nauk humanistycznych, prof. nadzw. Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie; kierownik Zakładu Teorii Literatury oraz Pracowni Komparatystyki Kulturowej. Zajmuje się badaniem zjawisk na pograniczu literaturoznawstwa i komparatystyki kulturowej. Od lat realizuje projekt badań nad kulturą współczesną badaną w perspektywie chrześcijaństwa jako paradygmatu kulturowego Europy i jego kryzysu w dobie sekularyzmu, uwzględniający najszersze spektrum zjawisk: film, literaturę, muzykę. Podejmuje kwestie związane z kerygmatycznością przekazów kulturowych w ramach szeroko pojętych badań postsekularnych. W tym zakresie opublikował monografie: Kino a kultura w świetle antropologii współczesnej. Próba interpretacji kerygmatycznej (2011); Katechezy w obrazach. Kerygmatyczne czytanie filmu (2013); Poza horyzontem. Eseje o sztuce czytania (ćwiczenia z poszukiwania sensu) (2015); Dekalog polski. Kerygmatyczne rozmowy o filmie dokumentalnym (2016).  

Kicz w języku i komunikacji

Barbara Kudra, Katarzyna Szkudlarek-Śmiechowicz

Kicz to zjawisko trudne do zdefiniowania, nieostre i przede wszystkim – monosubiektywne. Jest więc czysto intuicyjną normą estetyczną (efektem estetyzacji) czy szerzej − aksjologiczną. Jeszcze w XIX w. pojęcie to dotyczyło malarstwa, obecnie zostało rozszerzone na wszelkie sfery życia. Kicz nabrał charakteru zjawiska ponadstylowego. Co więcej – stał się jednym z kanałów komunikowania, ukierunkowuje indywidualne i zbiorowe aksjologie, emocje, postawy, zachowania. Transformacja zjawiska w różnych dziedzinach ludzkiej działalności spowodowała, że dzisiaj istotą kiczu stała się nie tylko dewaluacja, ale przede wszystkim dezintegracja i dehieratyzacja wartości estetycznych, etycznych, poznawczych. Kicz to nie tylko „piękny efekt”, przesada, tandeta, „proste przeżycia duchowe”, by nie powiedzieć prymitywne, to nie tylko popkultura, stereotypowość, szablonowość, seryjność, sentymentalizm itp., lecz kicz to także „terapia kompleksów” – indywidualnych i zbiorowych. Terapia potrzebna, a niekiedy wręcz konieczna dla emocjonalnego zdrowia, samopoczucia, także znalezienia równowagi w zrelatywizowanej rzeczywistości (nie realności!). Rzeczywistości zazwyczaj brzydkiej i złej. Kicz to realizacja tęsknoty za rzeczywistością taką, jaką chcielibyśmy, by była. 

Komentarze i przypisy w książce dawnej i współczesnej

red. Bożena Mazurkowa

Monograficzny tom poświęcony jest komentarzom, jakimi niegdyś opatrywano dzieła, a w przeważającej części wykształconym z nich przypisom do utworów literackich i prac naukowych, a zatem elementom, które do dziś w zbliżonej postaci stosowane są w pierwszym przypadku w edycjach tekstów, a w drugim – stanowią nieodłączny element książek o różnym charakterze. Publikacja daje możliwość bliższego zaznajomienia się z dziejami i różnicowaniem się odmian naukowego komentarza do dzieł literackich, a także z typologicznym i funkcjonalnym ujęciem objaśnień do konkretnych edycji tekstów – od schyłku XVI do początków XIX wieku. W dużo szerszym zakresie w tomie przybliżone zostały natomiast rozliczne aspekty przypisów do oryginalnych i tłumaczonych dzieł, które wyszły spod pióra twórców oświeceniowych (przekładów poezji i prozy, politycznych wierszy okolicznościowych, autorskich tomików poetyckich, poematów heroikomicznych oraz kazań politycznych) i pisarzy romantycznych (powieści poetyckiej Adama Mickiewicza, prozy wspomnieniowej Antoniego Edwarda Odyńca i liryki Cypriana Norwida). Autorzy prac skupili uwagę na zróżnicowanym zakresie tematycznym, treściowym tego typu adnotacji, a także na ich specyfice i rozlicznych funkcjach, zorientowanych między innymi na pomocne w procesie lektury konkretyzacje realiów przywołanych w dziełach i konkretnych rozwiązań warsztatowych, a także na poetykę utworów, którym towarzyszą, i osoby samych autorów – ich warsztat pisarski, inspiracje twórcze, interpersonalne relacje oraz inne powiązania z rzeczywistością pozaliteracką. W przypadku wieku XVIII typologicznie sklasyfikowane zostały również i scharakteryzowane na wybranych przykładach analogiczne elementy wydawniczego wyposażenia w polskich czasopismach. W tomie znaczący wydźwięk mają także współczesne edycje rozpatrywanych utworów, przywoływane i wykorzystywane jako podstawa cytowania oraz cenne źródło wiedzy zawartej w komentarzach wydawców. Swoistym pomostem pomiędzy przypisami w książce dawnej i najnowszej są w tej publikacji rozważania zarówno w części teoretycznej, jaki analitycznej podjęte z perspektywy edytora i literaturoznawcy w jednej osobie. Efektem dociekań podjętych nad zróżnicowanym formalnie i funkcjonalnie materiałem źródłowym są interesujące propozycje typologii tego rodzaju adnotacji, a także przybliżenie na ich przykładzie powiązanych z kulturą literacką danego czasu praktyk pisarskich oraz specyfiki czytelniczego obiegu oraz recepcji dzieł, zwłaszcza zanurzonych w konkretnym momencie dziejów.

Komentowana bibliografia polskich przekładów literatury ludowej kręgu Slavia Orthodoxa

Agata Kawecka, Karolina Krzeszewska, Izabela Lis-Wielgosz, Ivan N. Petrov, ...

Jednym z podstawowych składników historii recepcji literatury ludowej kręgu Slavia Orthodoxa w Polsce jest rozwijana na przestrzeni wieków - z różną dynamiką - twórczość przekładowa. Jej całościowy opis oraz szczegółowa analiza wymagają zebrania, zaprezentowania i skomentowania danych bibliograficznych na temat istniejących tłumaczeń przedmiotowej literatury. Temu właśnie poświęcony jest kolejny tom "Series Ceranea". Bibliografia porządkuje polskie przekłady tekstów ludowych powstałych na terenie obszaru Slavia Orthodoxa. Pierwotny podział materiału źródłowego warunkuje terytorium geograficzne, z jakiego one pochodzą: Słowiańszczyzna Południowa i Wschodnia. Wewnątrz tych dwóch grup utwory zostały podzielone według sposobu ich przekazu lub wykonania na utwory prozatorskie, przeznaczone do opowiadania (bajki, legendy, podania itp.), oraz utwory o charakterze poetyckim, przeznaczone do śpiewu lub recytacji (pieśni, w tym także pieśni epickie, ballady, dumy, byliny i in.). Bibliografii towarzyszą analityczno-opisowe studia szczegółowe.

Kontaminacje leksykalne. Struktura - sens - pragmatyka

Krystyna Ratajczyk

Monografia jest poświęcona kontaminacji leksykalnej jako zjawisku językowemu oznaczającemu łączenie nie tylko wyrazów, lecz także jednostek leksykalnych obejmujących frazeologizmy. Autorka analizuje strukturę, sens i pragmatykę kontaminacji. Omawia zagadnienie w kontekście dynamicznego rozwoju języka współczesnych mediów, zwłaszcza w zakresie słowotwórstwa. Materiał badawczy pochodzi z języka rosyjskich i polskich mediów z lat 2008-2014 (z materiałów prasowych, informacyjnych programów telewizyjnych oraz innych środków przekazu elektronicznego). Prezentowane badania prowadzą do wniosku, że współcześnie formacje kontaminacyjne to często zamierzone chwyty stylistyczne pozostające na usługach dowcipu językowego. 

Kontynenty. T. 1: Studia i szkice o twórczości Andrzeja Buszy

Marian Kisiel, Janusz Pasterski

Twórczość Andrzeja Buszy należy z pewnością do najbardziej zadziwiających zjawisk we współczesnej literaturze polskiej. Wynika to przede wszystkim z oryginalności i odrębności jego uniwersalnej wizji świata, rozpoznawalnej dykcji poetyckiej czy charakterystycznego układu problemów i zagadnień, ale również ze szczególnego statusu tego twórcy, który jest pisarzem dwujęzycznym i literacko usytuowanym pomiędzy co najmniej dwoma tradycjami kulturowymi (dobrze to ilustruje pojęcie „inbetweenness”), a także z jego złożonej biografii, rozpisanej na wiele etapów wychodźczej, a później emigracyjnej drogi życia. Poeta, prozaik, tłumacz, krytyk, historyk literatury angielskiej, conradysta – pozostaje jednym z ostatnich a zarazem najciekawszych twórców powrześniowej emigracji niepodległościowej. Urodzony w Krakowie w 1938 roku, opuścił z rodzicami Polskę 17 września następnego roku, czas wojny spędził na Bliskim Wschodzie, a w latach 1947–1965 przebywał w Anglii, gdzie ukończył filologię angielską (University College w Londynie). W roku 1965 osiedlił się w Kanadzie i został wykładowcą, a później profesorem literatury angielskiej w University of British Columbia w Vancouver. W latach 1958–1962 był członkiem zespołu redakcyjnego londyńskich pism literackich: „Merkuriusz Polski – Życie Akademickie”, „Kontynenty – Nowy Merkuriusz” i „Kontynenty”, oraz grupy poetyckiej skupionej wokół tego środowiska. Jest laureatem Nagrody Fundacji im. Kościelskich (1962), Fundacji im. Władysława i Nelli Turzańskich (2005) oraz Stowarzyszenia Pisarzy Polskich za Granicą (2013). Opublikował między innymi osiem tomów poetyckich, kilkanaście opowiadań, wiele przekładów poezji polskiej na język angielski (we współpracy z Bogdanem Czaykowskim – w tym utwory Białoszewskiego, Iwaszkiewicza, Jastruna, Miłosza, Wierzyńskiego), monografię o tak zwanym polskim zapleczu Josepha Conrada i wpływie literatury polskiej na jego pisarstwo oraz sporo artykułów poświęconych twórczości autora Jądra ciemności. (...)