Czytaj po polsku. T. 17: Maria Konopnicka:

Zaadapt. i oprac. Katarzyna Szczotka

Seria: Czytaj po polsku (17), ISSN 2720-5800 Mendel Gdański to nowela Marii Konopnickiej opublikowana w 1890 roku. Stanowiła odpowiedź pisarki na antysemityzm, który w tamtym czasie był problemem powszechnym w społeczeństwie polskim. Akcja noweli rozgrywa się w XIX-wiecznej Warszawie. Głównym bohaterem opowiadania jest tytułowy Mendel Gdański - stary, ubogi introligator, Żyd polskiego pochodzenia, który od 27 lat mieszka na tej samej ulicy. Wydarzenia opisane w noweli pokazują, z jakimi trudnościami na co dzień zmagał się starzec. Pomimo szerzącego się wokół antysemityzmu i przemocy Mendel Gdański nie zrezygnował ze swojej tożsamości i z uporem bronił własnej godności.

Diverse concettualizzazioni delle relazioni attraverso preposizioni neutre in italiano. Un approccio cognitivo

Katarzyna Kwapisz-Osadnik

Monografia zawiera spójny opis funkcjonowania czterech włoskich przyimków di, da, a oraz in, które zaliczane są do grupy przyimków neutralnych, tj. na tyle polisemicznych, że dotarcie do znaczenia rozpatruje się w oparciu o funkcję relacyjną w kontekście. Przyimki te konkurują ze sobą i z innymi przyimkami w wyrażaniu tych samych relacji między tymi samymi obiektami, np. andare in Francia/a Roma, stare al bar/nel bar/dentro il bar; interessarsi a/di; parlare a/di/con; di più/al più/per lo più. Problematyczne jest również ich funkcjonowanie w formie prostej lub ściągniętej, co związane jest z obecnością rodzajnika, np. andare in/nel Portogallo; saltare di felicità/dalla gioia.

Dusza, ciało i tabu. Studia nad sakralnością praindoeuropejskiego formantu *u w łacińskiej terminologii anatomicznej

Katarzyna Tilgner

Przedstawiona książka jest pierwszym polskim studium poświeconym funkcji praindoeuropejskiego formantu *u, który miał być w głębokiej przeszłości nacechowany konotacjami związanymi ze sferą świętości i z tabu. Dokonując próby weryfikacji hipotezy dotyczącej domniemanej funkcji formantu *u, autorka koncentruje się na poszukiwaniach jego refleksów w praindoeuropejskich i łacińskich nazwach części ciała. Ich ekscerpcję uwarunkowała m.in. zrekonstruowana przez Richarda Oniansa pierwotna koncepcja rozlokowania duszy, obiektu tabu par excellence. Studium dopełnia analiza potencjalnie tabuizowanych nazw części ciała, postrzeganych w zamierzchłych czasach jako obdarzone ponadnaturalną, apotropeiczną mocą, oraz nazw organów wykorzystywanych jako narzędzie poznania woli bóstw. W książce nie zabrakło również tekstów autorów starożytnych, które odzwierciedlają wyobrażenia Rzymian dotyczące ciała, jego członków i przypisywanych im funkcji, odziedziczonych być może z epoki praindoeuropejskiej, a nieświadomie wykorzystywanych także i przez nas w epoce współczesnej.

Dyskurs w aspekcie porównawczym

red. Andrzej Charciarek, Anna Zych

Ambicją monografii nie jest sformułowanie jednej obowiązującej definicji dyskursu, lecz analiza i opis różnych jego odmian zarówno w planie jednego języka, jak i w aspekcie konfrontatywnym. Autorzy poszczególnych opracowań zwracają uwagę na historyczną i kulturową zmienność interakcji werbalnych, a tym samym na dynamiczny charakter analizowanej kategorii. W centrum ich uwagi znalazły się z jednej strony problemy związane z opisem różnych odmian dyskursu, wyłonieniem ich cech dyferencjalnych, relacji między kategorią dyskursu a językowym obrazem świata, z drugiej zaś zagadnienia dotyczące zmian strukturalno-językowych, dających się zaobserwować w obrębie tradycyjnych gatunków, a także opis gatunków nowych, kształtujących się pod wpływem interaktywnych mediów. Omówione zostały również zmiany w dotychczasowych modelach zachowań językowych, przede wszystkim w funkcjonowaniu form adresatywnych i grzecznościowych, będące efektem przemian społeczno-politycznych i kulturowych. Monografia skierowana jest do wszystkich zainteresowanych problematyką dyskursu, metodologią jego opisu oraz relacji dyskursu do takich kategorii, jak styl, tekst, językowy obraz świata.

Edukacja humanistyczna V4 dla klimatu. Rozpoznania - dobre praktyki - rekomendacje / The V4 Humanities Education for the Climate. Diagnoses - Best Practices - Recommendations

Red. Bernadeta Niesporek-Szamburska, Maria Wacławek, Zuzana Obertová, współpr. Ivana Dobrotová, ...

Publikacja jest efektem współpracy badaczy oraz nauczycieli z Polski, Czech, Słowacji i Węgier w ramach projektu "Edukacja humanistyczna V4 dla klimatu. Rozpoznania - dobre praktyki - rekomendacje" (VF 22020071), koordynowanego przez Interdyscyplinarne Centrum Badań nad Edukacją Humanistyczną w Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Publikacja przybliża problematykę zmian klimatycznych oraz ideę przeformułowania zadań współczesnej humanistyki w krajach V4 i na świecie. Artykuły podejmują zagadnienia związane z interdyscyplinarną perspektywą w akademickiej i szkolnej edukacji proekologicznej oraz prezentują szeroką przestrzeń jej realizacji: od teorii ekodydaktyki - uniwersyteckiej i szkolnej, przez badania edukacyjne, koncepcje nauczania, ekotransformacje w edukacji, nowe metodologie, aż po przykłady dobrych praktyk (w postaci scenariuszy lekcji, ekoaktywności czy prezentacji realizowanych projektów). Publikacja jest kierowana do środowisk uniwersyteckich i szkolnych, badaczy, dydaktyków i nauczycieli zainteresowanych interdyscyplinarną humanistyczną edukacją proekologiczną.

En busca de la imaginería y la atmósfera de la obra original en la traducción

Joanna Wilk-Racięska

Autorka proponuje analizę tak nieuchwytnej wydawałoby się rzeczy jak opis atmosfery tekstu źródłowego w tekście docelowym. Zadanie to prowadziło stosunkowo niedawno do formułowania zdawkowych i subiektywnych uwag, które z naukowością nic, albo niewiele miały wspólnego, bowiem nie istniały wyspecjalizowane środki językowe do tworzenia i odtwarzania autorskich wyobrażeń, które tworzą literacki klimat. Jednak tej publikacji udało się uniknąć tego niebezpieczeństwa dzięki propozycjom kognitywistów. Punktem wyjścia jest przekonanie, że pisarze - mając do dyspozycji jedynie znaki językowe - tworzą obrazy utrwalane przed oczami czytelników. Narzędzia badawcze służące do analizy dzieła literackiego i jego przekładu zostały przedstawione w części pierwszej. Natomiast część II to aplikacja owych "narzędzi" do przekładów dokonanych przez doświadczonych tłumaczy [na język angielski, francuski, polski i rosyjski] i krytyczny komentarz rezultatu ich pracy. La autora se propone analizar algo tan elusivo como una descripción de la atmósfera del texto de origen en el texto de destino. Hace relativamente poco tiempo, esta tarea ha llevado a la formulación de comentarios superficiales y subjetivos que nada o poco tienen que ver con la ciencia, ya que no existian medios lingUisticos especializados para crear y recrear ideas originales que creen una atmósfera literaria. No obstante, la publicación logró evitar este peligro gracias a las propuestas de los cognitivistas. El punto de partida es la convicción de que los escritores, al disponer unicamente de signos lingUisticos, crean imagenes grabadas ante los ojos de los lectores. Pensamos con imagenes, no con palabras. La autora lo detalla en la Parte II, al tiempo que en la Parte I describe las "herramientas poeticas cognitivas para analizar una obra literaria". La antes citada Parte II es la aplicación de estas "herramientas" a las traducciones realizadas al ingles, frances, ruso y polaco por traductores experimentados, mas un comentario critico sobre el resultado de su trabajo.

English semantic loans, loan translations, and loan renditions in informal Polish of computer users

Marcin Zabawa

Monografia Marcina Zabawy to całościowe i szczegółowe omówienie angielskich zapożyczeń semantycznych oraz kalk leksykalnych i frazeologicznych (dokładnych i niedokładnych) w potocznej polszczyźnie informatyki. Podstawą pracy jest korpus tekstów zebrany samodzielnie przez autora; w jego skład wchodzą krótkie teksty (posty, wpisy) pochodzące z wybranych 32 forów internetowych o tematyce komputerowo-internetowej. Łączna wielkość korpusu to ponad półtora miliona słów. Monografia zawiera bardzo szczegółowy opis ponad 200 zapożyczeń semantycznych oraz ponad 500 kalk z dziedziny informatyki. Poza częścią stricte materiałową, praca zawiera także obszerne omówienie teoretyczne problematyki zapożyczeń semantycznych i kalk, a także języka forów internetowych. Monografia opisuje również w bardzo szczegółowy sposób proces budowy korpusu językowego. Publikacja adresowana jest do badaczy zajmujących się problemem kontaktu językowego, zapożyczeniami (zwłaszcza zapożyczeniami semantycznymi i kalkami), a także językiem informatyki oraz Internetu (ze szczególnym uwzględnieniem języka forów internetowych). Może ona także zainteresować badaczy planujących budowę własnego korpusu językowego. Praca może być również pomocą słownikową dla tłumaczy zajmujących się tekstami informatycznymi, a ponadto może zainteresować osoby, które chcą rozumieć współczesny język informatyki, zwłaszcza w jego mniej oficjalnej odmianie.

Explicitation in Simultaneous Interpreting. A Study into Explicitating Behaviour of Trainee Interpreters

Ewa Gumul

Przedmiotem pracy jest zjawisko eksplicytacji w tłumaczeniu symultanicznym. Do niedawna uważano, że eksplicytacja, jako zjawisko często przybierające formę amplifikacji tekstowej, występuje niezwykle rzadko w przekładzie symultanicznym, gdzie ograniczenia czasowe nie pozwalają na tego typu operacje tekstowe. Niedawne badania dowodzą jednak, że eksplicytacja występuje w tłumaczeniu symultanicznym i choć uwarunkowana w dużej mierze ograniczeniami medium, nie jest bynajmniej zjawiskiem marginalnym. Autorka omawia eksplicytację w tłumaczeniu symultanicznym z trzech perspektyw: instrumentalnej, gdzie badany jest aspekt strategiczności i intencjonalności tego typu operacji powierzchniowych, orientacyjnej, gdzie eksplicytacja omawiana jest w kontekście kierunku tłumaczenia tekstu, oraz psycholingwistycznej, w której Autorka bada eksplicytację jako jeden z wykładników stylu kognitywnego tłumacza. Monografia jest adresowana zarówno do przekładoznawców, jak i do językoznawców zainteresowanych tekstowymi aspektami tłumaczenia konferencyjnego.

Formy dialogu w gatunkach prasowych

Magdalena Ślawska

Monografia jest próbą opisu różnych przejawów dialogu w prasie z perspektywy genologicznej. Rozpoczynając od uwag dotyczących gatunku medialnego i dialogu w perspektywie komunikowania medialnego, autorka wprowadza czytelnika w teksty prasowe, których podstawowym wyróżnikiem jest formuła dialogu. Materiałem badawczym były współczesne teksty prasowe, zaczerpnięte z dzienników, tygodników i miesięczników. Na potrzeby analizy i uporządkowania materiału badawczego autorka podzieliła formy dialogu na formy wewnątrztekstowe (intratekstowe) i zewnątrztekstowe (intertekstowe). Próba „mapowania” miejsc dialogowych w prasie miała charakter propozycji – formy wewnątrztekstowe autorka odnalazła dzięki dialogowej strukturze (pytanie i odpowiedź), natomiast formy zewnątrztekstowe pokazywały dialog międzytekstowy i dialog z czytelnikiem. Analizy wywiadów, zdialogowanych gatunków monologowych, takich jak felieton, komentarz czy recenzja, analizy struktur wielogłosowych czy wreszcie próba przyjrzenia się dialogom dziennikarzy z czytelnikami oraz dialogom tekstowym pokazały tendencje, które w pewien sposób opisują dyskurs prasowy. Z pewnością należą do nich: interakcyjność i intertekstowość prasy, atrakcyjność, kreatywność, dialogowość i wielogłosowość tekstów, wizualność tekstów prasowych oraz indywidualizacja języka. Książka adresowana jest do szerokiego grona badaczy współczesnych mediów, to znaczy językoznawców, medioznawców, komunikologów oraz studentów kierunków humanistycznych. Publikacja może zainteresować wszystkich, którzy zajmują się szeroko pojętą komunikacją w mediach.

"Forum Lingwistyczne" 2014, nr 1

Mirosława Siuciak, red. Magdalena Pastuchowa, Katarzyna Sujkowska-Sobisz

Pierwszy numer nowego pisma, zaprojektowanego jako platforma wymiany myśli związanych z szeroko rozumianymi problemami współczesnego językoznawstwa (założenia programowe pisma można znaleźć na stronie www.forumlingwistyczne.us.edu.pl). Rocznik zaplanowano jako pismo o charakterze ogólnopolskim, ale w związku z tym, że idea jego powstania zrodziła się w Instytucie Języka Polskiego UŚ, jego 1. numer tworzą autorzy związani z językoznawczym środowiskiem naukowym Uniwersytetu Śląskiego. Tom ten został pomyślany jako prezentacja głównych kierunków badawczych Instytutu. Należy w tym miejscu zaznaczyć, iż ze względu na duże zróżnicowanie problematyki podejmowanej w Instytucie i pewne ograniczenia wydawnicze nie wszystkie one znalazły odpowiednią reprezentację. Podobnie jak przyszłe numery, i ten został zaprojektowany tak, aby zamieszczone teksty realizowały główne zamierzenie pisma, znajdujące odzwierciedlenie w czterech działach. Pierwszy stanowią STUDIA, w których zgromadzono oryginalne prace przedstawiające najnowsze osiągnięcia lingwistyki z zakresu genologii, dyskursu, semantyki, lingwistyki kulturowej, badań regionalnych, historii języka polskiego, problematyki normatywnej. W dziale ARCHIWALIA, którego celem jest przypominanie i wprowadzanie ponownie do obiegu naukowego tekstów, które, choć ważne i inspirujące, z różnych powodów nie dotarły do szerokiego grona zainteresowanych językoznawstwem, umieszczono interesujący artykuł Ewy Sławkowej w tłumaczeniu na język angielski. Trzeci dział stanowią POLEMIKI, które odnoszą się bądź do tekstów, do których dostęp jest utrudniony z tego względu, że są to publikacje anglojęzyczne, bądź do tych, które niedawno pojawiły się na lingwistycznym rynku. W ostatnim dziale VARIA zamieszczony został tekst będący przypomnieniem dokonań naukowych Profesor Aliny Kowalskiej – badaczki związanej przez całe swoje życie naukowe z Uniwersytetem Śląskim, a także rozważania dotyczące aktualnych problemów dydaktyki uniwersyteckiej.

"Forum Lingwistyczne" 2016, nr 3

red. Ewa Biłas-Pleszak, red. Magdalena Pastuchowa, red. Katarzyna Sujkowska-Sobisz, red. Jacek Warchala

Redaktor naczelna Magdalena Pastuchowa, redakcja naukowa numeru Ewa Biłas-Pleszak, Katarzyna Sujkowska-Sobisz, Jacek Warchala   Językoznawstwo współczesne traci swój autonomiczny wymiar, odwołuje się bowiem do dziedzin takich, jak socjologia, psychologia, neurologia, kognitywistyka czy informatyka, a także zmienia profil swoich badań na bardziej praktyczny. Prezentowany numer „Forum Lingwistycznego” wpisuje się właśnie w tak rozumianą tendencję, stając się  płaszczyzną wymiany myśli, koncepcji, metod stosowanych w językoznawstwie, ale także przestrzenią penetrowania dziedzin pokrewnych, jak logopedia i neurolingwistyka czy wyrosła z językoznawstwa socjolingwistyka; ma stać się także obszarem przełamywania granic między dziedzinami, stąd obecność tekstów wprowadzających odbiorcę  na teren politologii, socjologii lub medioznawstwa.  Artykuły zawarte w dziale Studia łączy próba rekonstrukcji praktyk językowych, zainteresowanie szczegółem i chęć zastosowania lingwistycznych narzędzi do badania genetycznie i gatunkowo różnych tekstów oraz zjawisk. Jako temat potraktowano w nich wypowiedzi zamieszczone w mediach masowych – prasie, radiu (także w ich odsłonie internetowej) oraz telewizji ‒  w odmianach zarówno mówionej, jak i pisanej. W dziale tym znalazł się również tekst dotyczący związku badań językoznawczych z praktyką logopedyczną. W dziale Archiwalia zamieszczono tłumaczenie dwu tekstów z końca XX i początku XXI w. Oba artykuły warte są przypomnienia ze względu na wagę i aktualność poruszanej problematyki. Teksty zebrane w dziale Polemiki, choć z pozoru różne, to powiązane analizą języka i jego społecznych realizacji. Dział Varia gromadzi m.in. opracowania dokumentujące życie naukowe Instytutu Języka Polskiego im. Ireny Bajerowej, czyli sprawozdania z konferencji organizowanych w latach 2015 i 2016. 

"Forum Lingwistyczne" 2017, nr 4

red. Magdalena Pastuchowa, współred. Karolina Lisczyk-Kubina, współred. Iwona Loewe

Kolejny – czwarty – numer „Forum Lingwistycznego” charakteryzuje różnorodność zarówno w tematyce podejmowanych badań, jak i w stosowanych metodach badawczych: analizom materiałowym towarzyszą rozważania metalingwistyczne, refleksjom synchronicznym – dociekania diachroniczne, a prezentacji wyników aktualnie prowadzanych badań – polemiczne prezentacje nowości wydawniczych oraz relacje z wydarzeń skupiających szeroko pojęte środowisko językoznawcze. Stanowi to odbicie zainteresowań naukowych Autorów, lecz także świadczy o zróżnicowaniu szkół badawczych, z których się wywodzą. Teksty do prezentowanego tomu przygotowali bowiem lingwiści z ośrodków uniwersyteckich w Katowicach, Lublinie, Łodzi, Poznaniu, Warszawie i Wrocławiu. Artykuły publikowane w tomie pomieszczono w działach: „Studia”, „Archiwalia”, „Polemiki” i „Varia”.

Gadka. W sześćdziesiąt języków dookoła Europy

Gaston Dorren

Autor słynnej Babel, miłośnik języków i poliglota o swoim nowym tomie pisze tak: „Dziesiątki języków Europy kryją frapujące opowieści. W tej książce postanowiłem opowiedzieć sześćdziesiąt najlepszych. Dowiemy się z niej, jak to jest, że francuskim, na pozór tak dojrzałym, w gruncie rzeczy rządzi obsesja na punkcie matki. Odkryjemy, dlaczego hiszpański brzmi jak pistolet maszynowy. A jeśli sądziliśmy, że niemiecki rozprzestrzeniał się po Europie, kładąc ludziom nóż na gardle, przygotujmy się na niespodziankę. Wyruszymy jeszcze dalej, żeby zbadać osobliwie demokratyczną naturę norweskiego, skłonność niderlandzkiego do przekraczania granic płciowych, krwawe boje toczone o grekę i językowe sieroctwo na Bałkanach. A już najdalej od uczęszczanych szlaków wasz przewodnik wskaże wam prastare rodzinne klejnoty litewskiego, snobizm łużyckiego i zagadkowe zwyczaje baskijskiego. I wierzcie lub nie, ale niektóre z najbardziej niesamowitych opowieści językowych w Europie czekają na odkrycie u samych wrót Wielkiej Brytanii – jakby nie z tego świata, a zarazem jak zza miedzy – w językach celtyckich oraz shelta i anglo-romani”. A ponieważ Gaston Dorren od jakiegoś czasu uczy się także polskiego, w książce znajdzie się tekst napisany specjalnie do naszego wydania.

Gatunki mowy i ich ewolucja. T. 5: Gatunek a granice

red. Danuta Ostaszewska, Joanna Przyklenk

W tomie podejmuje się badania nad gatunkami mowy, głównie użytkowymi. Uczeni z różnych ośrodków krajowych i zagranicznych przedstawili zagadnienia organizacji gatunków dotychczas niepodejmowanych lub rzadko omawianych; w wielu artykułach zaprezentowano także ich rozwój na przestrzeni wieków. W niniejszym tomie (piątym) w centrum uwagi badaczy znalazły się tak ważne dla genologii propozycje rozwiązań, jak: międzygatunkowość relacji i wynikające z niej możliwości nakładania się oraz krzyżowania gatunków w strefach pogranicznych; dyskutowano nadto kwestie związane z samymi procesami adaptacji, uwzględniając przy tym zjawisko współistnienia różnych gatunków w obrębie nadrzędnej struktury. Publikacja ma charakter stricte naukowy i kierowana jest do osób zajmujących się problematyką genologiczną, w tym zwłaszcza do badaczy gatunków współczesnych i historycznych oraz do studentów kierunków humanistycznych.

Historical Issues in Hamito-Semitic and Indo-European languages. Zagadnienia historyczne w chamito-semickich i indoeuropejskich językach

red. Ireneusz Kida

Tom Zagadnienia historyczne w chamito-semickich i indoeuropejskich językach jest zbiorem dziewięciu artykułów, poświęconym przede wszystkim wybranym zagadnieniom dotyczącym wpływu języków chamito-semickich na niektóre języki indoeuropejskie w odległej przeszłości, ale także poruszającym inne tematy z zakresu językoznawstwa ogólnego (fonologii, dialektologii, zmiany językowej oraz magii).

Homoseksualność i polska nowoczesność. Szkice o teorii, historii i literaturze

Wojciech Śmieja

Praca stara się uchwycić zmiany, jakie w polskiej literaturze wywołało „wynalezienie” pod koniec XIX wieku homoseksualności. Autor przedstawia próbę adaptacji koncepcji „narodzin homoseksualisty” (wyrażonej przez Michela Foucaulta w Historii seksualności) do swoistych warunków polskiej kultury. Składające się na Homoseksualność i polską nowoczesność szkice omawiają m.in. problem dyskursywizacji skandali homoseksualnych u progu XX stulecia (Oscar Wilde i Filip von Eulenburg), geopoetyki męskiej homoseksualności (analiza twórczości m.in. Witolda Gombrowicza, Michała Choromańskiego, Marka Nowakowskiego pod kątem opisu przestrzeni, w jakich dochodzi do ekspresji nienormatywnego pożądania), „męskocentryczną” twórczości Jerzego Andrzejewskiego. Ważnym elementem rozprawy są także dokonywane z perspektywy ciała i seksualności odczytania kanonicznych utworów literatury dwudziestolecia międzywojennego, a także pisarzy takich jak Wilhelm Mach, Stanisław Vincenz czy Krzysztof Boczkowski.