Dokument i kreacja artystyczna jako dopełniające się formy obrazowania rzeczywist

red. Witold Jacyków, Karolina Tomczak

Publikacja Dokument i kreacja artystyczna jako dopełniające się formy obrazowania rzeczywistości to zbiór autorskich tekstów, które w sposób odmienny i wieloaspektowy poruszają uniwersalną i nadal nurtującą relację między dokumentem i kreacją, sygnalizując jednocześnie różnorodne rozumienie tych pojęć. Proponuje każdemu czytelnikowi, zainteresowanemu zwłaszcza sztuką współczesną, aktualne rozważania teoretyczne, jak i unikalne efekty działań artystycznych, skupione na analizie specyfiki dokumentalnej i kreacyjnej zwłaszcza fotografii, ale również innych dyscyplin artystycznych, w tym obecnej heterogenicznej sztuki postmedialnej. W tekstach teoretycznych przeważa stałe podkreślanie zacierania granicy między realnością a kreacją, dokumentem a iluzją, prawdą a fałszem, obiektywizmem fotografii a malarskością obrazu. Obecność fotografii prasowej w sztuce pop-artystów wyraźnie dowodzi przenikania się obiektywnej codzienności z kreacją artystyczną, a także niejednoznaczności samego medium fotografii dokumentującej, która odrzuca pojęcia prawdy i interpretacji, nieadekwatne w  epoce cyberkultury (Giełdoń-Paszek). Problematyka zapisu zanikającej rzeczywistości i ludzkiego życia, historii i pamięci oraz możliwości artystycznej transformacji świadectwa dotyczy wielomedialnych instalacji Christiana Boltańskiego (Tomczak). Niejednoznaczność i płynność pojęć ‘dokument’ i ‘kreacja’ uzmysławia także kontekstualność i dyskursywność ich doświadczania (Solik). Działaniom artystycznym, opatrzonym komentarzem wyjaśniającym, towarzyszy zaznaczanie nieuniknionej gry artysty z rzeczywistością, czego wynikiem jest rezygnacja z konkretu na rzecz wyrażenia niezdefiniowanego stanu ducha (Maciuszkiewicz), ograniczenie naturalnej malarskości pejzaży Islandii do ich materialności uwydatnionej w czarno-białej fotografii (Jaworska), a także przybliżenie zjawiska „fotografii ciągłej”, która dokumentuje kontekst właściwego momentu fotograficznego zapisu i jednocześnie kreuje nową jakość performatywno-znaczeniową (Kukuczka). Ponadto ze szkicowym przybliżeniem historii relacji fotografii artystycznej i dokumentalnej współgra opis oscylowania między piktorializmem a dokumentem w autorskiej twórczości fotograficznej (Jacyków).

(Dy)fuzje. Związki literatury i sztuki w Polsce po 1945 roku

Magdalena Lachman, Paweł Polit

Publikacja jest efektem projektu realizowanego w Muzeum Sztuki w Łodzi w kooperacji z Zakładem Literatury XX i XXI wieku UŁ. Badania, prowadzone w duchu case studies, koncentrowały się na zjawiskach świadczących o przywiązaniu artystów do rozmaitych wariantów awangardowo pojętej zasady integracji sztuk. Akcentowały one także zbieżność dążeń twórców w Polsce po 1945 roku w różnych kontekstach społeczno-politycznych, instytucjonalnych czy nawet towarzyskich. Książka dotyczy sojuszy i analogii w obrębie sztuk wizualnych i literatury - zarówno ponad ich zwyczajowo respektowanymi formułami, jak i w umownie przestrzeganych i honorowanych granicach. Autorzy zgromadzonych tekstów starają się uchwycić wzajemne artystyczne stymulowanie w rozprzestrzenianiu konkretnych idei, a zarazem interesuje ich zmiana usytuowań i optyk w postrzeganiu pozornie dobrze znanych zagadnień; innymi słowy - wszystko to, co kryje się w semantycznym potencjale tytułowych "(dy)fuzji". "Tom ma wyraźny rys nowatorski - i to zarówno w płaszczyźnie rewelatorskiej (tam, gdzie mowa jest o zjawiskach słabo zbadanych), jak i w obszarze repetycji (tam, gdzie poruszane są zagadnienia nie najgorzej opracowane). [...] Wyłania się też w nim pewien dział by tak rzec, poznawczy. Po jednej jego stronie sytuują się przyczynki do twórczości bardzo znanych i znanych artystów (Białoszewski, Brzozowski, Buczkowski, Czycz, Haupt, Kantor, Peiper, Strzemiński, Themerson), z drugiej natomiast strony otrzymujemy kompetentne teksty, poświęcone artystom i zjawiskom znanym mniej lub niemal wcale (Bruszewski, Dłużniewski, Kryszkowski, Partum czy też sztuka artzinów). Siłą rzeczy, te pierwsze przyczynki wymagają podjęcia swoistego agonu z badaczami-poprzednikami, te drugie zaś stanowią nowość intelektualną niejako same przez się. Takie zestawienie wydaje się bardzo ożywcze dla wymowy całej publikacji". Z recenzji dr. hab. Piotra Łuszczykiewicza, prof. UAM

Gościnne występy. Kawałki o projektowaniu

Marcin Wicha

To jest książka o codziennym projektowaniu i zwykłej architekturze. Trochę też o życiu. Autor zabiera nas na spacer po warszawskim Grochowie. Zagląda do swojej dawnej szkoły podstawowej. Włóczy się po bliższej i dalszej okolicy. Obserwuje pracę grupy projektowej Centrala. Dociera też do Dessau (gdzie przeżywa pewne rozczarowanie). Zaprasza do swojej pracowni. Opowiada o niepowodzeniach, porażkach, komicznych sytuacjach. Ale także o spotkaniach i o ludziach, dzięki którym ten fach bywa taki fajny. Przeczytamy o tym, co łączy design z literaturą. Poznamy opowieści o zgubnych skutkach nadużywania wykrzykników, ambiwalentnym uroku piktogramów i burzliwych związkach typografii z rewolucją. Przyglądając się estetyce transparentów, dowiemy się, dlaczego bunty społeczne tak bardzo potrzebują odpowiedniego designu. Gościnne występy zbierają niektóre wykłady Marcina Wichy dla studentek i studentów uczelni artystycznych oraz teksty o projektowaniu publikowane w prasie.

Gracze w kulturze

Kamil Jędrasiak

Autor podejmuje się niezwykle trudnego zadania, jakim jest możliwie jak najszersze zaprezentowanie nie tylko gier wideo i konstytuującej się wokół nich kultury, lecz także tego, co sam nazywa „ugrowieniem” kultury w ogóle. Swój wywód ujmuje w ramy struktury, która prowadzi od przybliżenia tła teoretycznego i rozwoju aktualnej akademickiej refleksji nad grami przez bliższe przyjrzenie się kulturze gier i grania po opis przywołanego już „ugrowienia” kultury. Oryginalność książki polega na – jak do tej pory w polskim piśmiennictwie – najbardziej wszechstronnym i wieloaspektowym ujęciu kultur grania, włącznie z otaczającymi je dyskursami obecnymi w mediach głównego nurtu oraz w kształtujących się dyskursach medialnych integralnie złączonych z grami [...]. To bardzo wartościowa pozycja, dokumentująca pewien istotny etap w kulturze gier wideo. Z recenzji prof. dr hab. Anny Nacher

Graffiti i street art. Słowo, obraz, działanie

Agnieszka Gralińska-Toborek

Street art jest dziś najbardziej popularnej i dynamicznie rozwijającą się na całym świecie sztuką, ma też największą liczbę odbiorców. Jest przy tym efemeryczny, zmienny i nieograniczony, podlega ciągłym procesom komercjalizacji, instytucjonalizacji, mediatyzacji. Jako owoc kultury remiksu korzysta ze wszystkiego, co do tej pory było w sztuce, miesza, przerabia, kopiuje i wkleja. Nie daje się łatwo zdefiniować i nie obowiązują w nim dotychczasowe kryteria sztuki. Nie oznacza to jednak, że nie można go analizować. W prezentowanej publikacji autorka opisuje wybrane problemy Street artu i graffiti za pomocą zarówno tradycyjnych, jak i współczesnych pojęć, terminów, metod. Skupia się na związkach słowa z obrazem, na uwidacznianiu i czynieniu niewidocznym. Ukazuje street art poważny i komiczny. Nie dąży przy tym do zamknięcia tematu, wręcz przeciwnie - zapoczątkowuje refleksję, jaką zapewne podejmie świat sztuki nad tym wciąż nieokiełznanym i ekspansywnym nurtem w sztuce.

Hanna Krzetuska. To maluję ja!

Michał Bieniek, Ewa Pluta, Karolina Szymanowska, Zofia Reznik

"Hanna Krzetuska. To maluję ja!" to dwujęzyczna publikacja poświęcona postaci i twórczości Hanny Krzetuskiej (1903-1999), malarki, pedagożki i aktywistki, współtwórczyni wrocławskiej PWSSP (później ASP). Krzetuska była także współodpowiedzialna za formowanie się powojennego środowiska plastycznego Wrocławia; była współzałożycielką Szkoły Wrocławskiej, tzw. Grupy. "...dążymy do umieszczenia postaci Hanny Krzetuskiej w szerszym kontekście - nie jako żonę prof. Eugeniusza Gepperta, pierwszego powojennego rektora wrocławskiej PWSSP, ale jako odważną twórczynię, abstrakcjonistkę podejmującą radykalne wybory artystyczne wbrew poglądom małżonka i części ówczesnego środowiska" - mówi redaktor publikacji Michał Bieniek, kurator i prezes fundacji Art Transparent. - "Tym razem, pozostając w nurcie herstorycznym, oprócz Krzetuskiej, przywołujemy także inne ważne dla Grupy postaci: Wandę Gołkowską i Krzesławę Maliszewską. Kluczowe jest tu przypomnienie twórczości zarówno samej Krzetuskiej, jak i innych związanych z Grupą artystek, w dotychczasowej historiografii mniej widocznych niż ich partnerzy". - dodaje. Książka prezentuje zarówno skróconą biografię, jak i zawiera wybór dzieł autorstwa Hanny Krzetuskiej znajdujących w kolekcjach publicznych i prywatnych. Refleksję nad postacią i dorobkiem Krzetuskiej, zarysowaną wprowadzeniem historycznym Ewy Pluty, pogłębiają teksty pisane ze współczesnej perspektywy autorstwa rzeźbiarki, Karoliny Szymanowskiej, a także Zofii Reznik, kuratorki i badaczki sztuki. Opowieść dopełniają transkrypcje dwóch debat zrealizowanych 15.10.2022 podczas forum "To maluję ja!" z udziałem m.in. Anny Szpakowskiej-Kujawskiej, Ewy Ludwiśńkiej-Chwałczyk, Miry Żelechower-Aleksiun czy Magdy Podsiadły. Co znajdziecie w środku? Tekst autorstwa artystki Karoliny Szymanowskiej na temat pracy nad wystawą 15% abstrakcji (Mieszkanie Geppertów, 2018) i o inspirowaniu się twórczością i postacią Hanny Krzetuskiej. Tekst ilustrują szkice z procesu pracy nad wystawą. Tekst autorstwa Ewy Pluty: przybliżenie biografii Hanny Krzetuskiej oraz jej historycznego tła. Tekst autorstwa Zofia Reznik dotyczący herstorycznej perspektywy sztuki wrocławskiej w szerszym polu, z uwzględnieniem twórczości artystek Grupy Wrocławskiej' poświęcony omówieniu problematyki pola i metodologii feministycznych odczytań historii. Transkrypcję debaty Malująca żona Gepperta: o realiach, przemilczeniach i relacjach z udziałem Anny Szpakowskiej-Kujawskiej, Miry Żelechower-Aleksiun, Ewy Ludwińskiej-Chwałczyk, a także Magdy Podsiadły.

Iluzja w malarstwie. Próba filozoficznej interpretacji

Mateusz Salwa

  Celem tej książki nie jest napisanie historii malarstwa iluzjonistycznego, lecz ukazanie swoistego sposobu myślenia o malarstwie na przykładzie szczególnej tradycji, która do pewnego stopnia zdominowała nowożytny punkt widzenia na kwestie sztuki i która z jednej strony wywodzi się z czasów starożytnych, a z drugiej przetrwała, przynajmniej w szczątkowej formie, awangardową rewolucję początku XX wieku. Właściwym przedmiotem książki będzie zatem sposób widzenia wspólny w pewnym okresie zarówno artystom, jak i odbiorcom, który zmaterializował się na różne sposoby w malarstwie trompte-l'oeil. Na ten sposób widzenia - z grubsza trwający od XV do XVIII wieku - składają się, rzecz jasna, elementy stałe (ergon) i zmienne (parergon). Celem książki nie jest też opisanie istoty iluzji w malarstwie rozumianej jako iluzjonistyczność malarstwa (figuratywnego). Przedmiotem rozważań bedą pewne konwencje odbioru, swoista, choć typowa dla tamtego okresu retoryka "krytyczno-artystyczna". Innymi słowy, podstawowym i najbardziej ogólnym celem tej książki jest opisanie tego, co można nazwać mitem obrazu iluzjonistycznego - opisanie mitu, wedle którego możliwe jest zbudowanie obrazu identycznego z tym, co na nim przedstawiono, a jednocześnie zachowującego swą obrazową tożsamość - ze wstepu

Limen znaczy próg. Wyspiański, Kantor, Szajna

Dominika Łarionow

W przedstawionej pracy skupiłam się na dorobku trzech artystów, którzy posługiwali się progowością, czyli liminalnością, jako strategią twórczą. Analizie poddałam dzieła: Stanisława Wyspiańskiego (1869-1907), Tadeusza Kantora (1915-1990) i Józefa Szajny (1922-2008). Każdy z wymienionych twórców był człowiekiem progu w rozumieniu Turnera, stojącym zarówno na styku epok historycznych, jak i wobec widocznej w kulturze zmiany estetycznej. Z Wprowadzenia