Philosophy in Neuroscience

Bartosz Brożek, Jerzy Vetulani, Bram Heerebout, Marcin Siwek, ...

A collection of essays dealing with the fundamental issues in neuroscience from methodological and philosophical perspectives. The Reader will learn about the methodological difficulties connected with the use of neuroscientific experiments in philosophical argumentation and about the nature of scientific explanation in neuroscience. In addition, the collection includes case studies of several issues lying at the intersection of neuroscience and philosophy such as: theory of mind, self-consciousness, self-deception, depression and morality.

Plemienni. Jak instynkty kulturowe mogą nas jednoczyć

Michael Morris

Współczesne plemię to każda grupa ludzi, którą jednoczą podobne przekonania. Może przybierać różne formy - od religijnych stowarzyszeń, przez partie polityczne i państwa, aż po firmy, organizacje czy grupy pasjonatów. Dlaczego jesteśmy lojalni wobec członków tej samej grupy, a wspólny cel sprawia, że pracujemy efektywniej i możemy więcej osiągnąć? Co sprawia, że instynkt plemienny nie tylko wpływa na nasze decyzje, ale też kształtuje nasze myśli i emocje? Po pierwsze, działa w nas instynkt stada - niepostrzeżenie dostrajamy się do rytmu większości, chcąc być jej częścią. Po drugie, uruchamia się instynkt bohatera - popycha nas do poświęceń dla dobra grupy i motywuje, by dorównać tym, którzy cieszą się największym szacunkiem. Po trzecie, przemawia do nas głos przodków - każe pielęgnować tradycje i powielać wzorce przekazywane z pokolenia na pokolenie. To właśnie te pierwotne impulsy - pozwalają nam dzielić się wiedzą, współpracować i budować lepszą przyszłość. Nasze plemienne instynkty są naszą największą supermocą. Używaj jej mądrze!

Świat, który nadchodzi. Jak wielka wędrówka przyrody wpływa na nasze życie

Benjamin von Brackel

Rozpoczęła się kolejna wielka wędrówka gatunków. Strefy klimatyczne zaczęły się przesuwać z równika w kierunku obu biegunów. Zwierzęta i rośliny wyruszają więc w drogę w poszukiwaniu lepszych warunków do życia. Nadchodzi całkiem nowy świat. A co będzie z nami? My, ludzie, mamy większe możliwości adaptacji niż pozostałe gatunki. Możemy wycofać się do klimatyzowanych domów, uprawiać rośliny odporne na wysokie temperatury i opracowywać zaawansowane systemy nawadniania szklarni. Potrafimy przemieszczać się na duże odległości w krótkim czasie. Wiemy też dokładnie, dokąd się udać, aby znaleźć chłodniejsze obszary na wyższych szerokościach geograficznych, gdzie będziemy mogli rozpocząć nowe życie. Benjamin von Brackel nie bez przyczyny zaczyna swoją opowieść od trzepotu skrzydeł niewielkiego górskiego motyla. Ten dźwięk odbija się zwielokrotnionym echem i wraca w postaci wielkich pytań o przyszłość naszego świata.

Zdolność przewidywania. Jak odczytywanie przyszłości wpływa na nasze życie

Thomas Suddendorf, Jonathan Redshaw, Adam Bulley

Jesteśmy jedynymi zwierzętami, które żegnają się w oczekiwaniu, że niedługo mogą znowu się spotkać. Jesteśmy zdolni do umysłowych podróży w czasie, dzięki czemu możemy z wyprzedzeniem przygotować się do przyszłych zdarzeń, starając się wpłynąć na to, jak będzie wyglądała przyszłość. Nasz umysł łatwo przeskakuje pomiędzy przeszłymi, teraźniejszymi i możliwymi przyszłymi wypadkami. Możemy dzięki niemu przeżywać kolejny raz przeszłe zdarzenia i wyobrażać sobie przyszłe scenariusze, nawet jeśli wcześniej nie doświadczaliśmy niczego podobnego. Robimy to nieustannie: wybiegamy myślami ku nadchodzącym wakacjom, rozkoszujemy się wizją umówionej kolacji i dumamy z niepokojem o wynikach testu. Za pomocą naszych umysłowych wehikułów czasu tkamy historię naszego życia - to, skąd pochodzimy i dokąd zmierzamy. Przezorność, czyli zdolność przewidywania zdarzeń oraz podejmowania stosownych działań, jest prawdopodobnie najpotężniejszym z naszych wszystkich narzędzi. Zapraszamy do wspólnej podróży w przyszłość, a na wypadek, gdybyśmy spotkali się w kolejnej książce: do zobaczenia!

Niewidzialny pożar Ukryte koszty zmian klimatycznych

R. Jisung Park

Ryzyko wypadku w pracy, takiego jak upadek z drabiny czy błąd w obsłudze ciężkich maszyn, jest większe w upalny dzień. Wynik egzaminu pisanego przez ucznia w dniu, gdy temperatura w klasie wynosi 32 stopnie C, a klimatyzacja nie działa, może spaść nawet o 10%. W gorące dni częściej dochodzi do kłótni i bójek. Rośnie też liczba samobójstw. Oto ukryte koszty zmian klimatycznych - nie tak spektakularne jak pożar, ale na dłuższą metę o wiele groźniejsze - na które zwraca naszą uwagę R. Jisung Park. Posługując się najnowszymi badaniami statystycznymi i ekonomicznymi, wyjaśnia zagrożenia i proponuje możliwe rozwiązania. Spełnienie się groźby wydaje się realne, ale nie jest nieuniknione. Dalej możemy zbudować lepszy świat dla siebie i przyszłych pokoleń. Historia zmian klimatycznych to opowieść, w której każda, nawet najmniejsza redukcja emisji ma znaczenie i w której wszyscy możemy pomóc w budowaniu stabilniejszej przyszłości klimatycznej. Tego poczucia nadziei i sprawczości potrzebuje każdy, kto jest otwarty na nowe sposoby myślenia o świecie i swoim miejscu na Ziemi. Odnajdzie je właśnie w tej książce.

Selenografia

Krzysztof Prus

seria Piąty wymiar W myśl teorii powszechnego ciążenia Izaaka Newtona wszystkie ciała wzajemnie się przyciągają, tak więc nic nie pozostaje bez wpływu na otoczenie: wszystko ze wszystkim się łączy. Czy ta sama zasada odnosi się do wydarzeń z naszego życia i życia innych? Wypadków z naszej przeszłości i przyszłości? Czy dotyczy naszych ukrytych myśli, naszych marzeń i snów? Jaki związek istnieje pomiędzy wizytą młodego astronoma, zatwardziałego ateisty i ambitnego bawidamka Edmunda Halleya w domu bogobojnego Jana Heweliusza w Gdańsku, a spaleniem w kilka miesięcy później największego obserwatorium ówczesnej Europy? Jaki wpływ na Newtona piszącego osiem lat po tych wypadkach najważniejsze dzieło naukowe nowożytności –Matematyczne podstawy filozofii przyrody – ma konflikt Halleya z ojcem, którego zmasakrowane zwłoki wyłowiono z wody trzy lata wcześniej? Co łączy Wielką Zarazę, która nawiedziła Londyn, z ciągiem niewyjaśnionych śmierci czterech kolejnych współpracowników Heweliusza? Jak mają się do siebie dziewictwo Newtona i niespożyty temperament erotyczny Halleya? Czy to, że pod wpływem gdańskiej wódki Halley niewłaściwie ocenił rzeczywistość i przespał się z niewłaściwą kobietą, wpłynie na odkrycie właściwej zasady rządzącej ruchem Wszechświata? Czy nowa orbita ruchu planet dopomoże Halleyowi odnaleźć Boga i pogodzić się z samym sobą? W myśl teorii powszechnego ciążenia wszystko ze wszystkim się łączy... Selenografia jest debiutem dramaturgicznym Krzysztofa Prusa. Praca zajęła III miejsce w konkursie „Nauka a duchowość”, zorganizowanym przez Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych oraz Tygodnik Powszechny, rozstrzygniętym przez jury w składzie: ks. prof. Michał Heller, ks. Adam Boniecki. 

Kraina wiecznego zimna. Wyścig do poznania tajemnic ukrytych w lodach Antarktydy

Gillen D'Arcy Wood

Porywająca historia Białego Kontynentu, od wielkich odkryć XIX wieku po współczesne przełomy naukowe. Antarktyda, lodowe królestwo okalające biegun południowy, zajmuje ważne miejsce w ludzkiej wyobraźni. Przez wieki kusiła odkrywców, jednak jej surowy klimat i trudno dostępne wybrzeża długo odpierały ataki ludzi. Kraina wiecznego zimna opowiada historię pionierskich wypraw i zaciętej rywalizacji między francuską, amerykańską i brytyjską ekspedycją, by zdobyć i zbadać tę mroźną pustynię. Dziś Antarktyda stawia nam nowe wyzwania. Naukowcy szukają ukrytych w lodzie i na dnie morskim śladów przeszłości oraz monitorują wpływ globalnego ocieplenia na polarną czapę lodową, grożącą zatopieniem miast położonych na wybrzeżach całego świata. Gillen D’Arcy Wood przedstawia rolę Antarktydy w tektonicznych dziejach Ziemi, zmianach klimatycznych i ewolucji gatunków, przeplatając doświadczenia współczesnych odkrywców z dramatycznymi historiami odkryć wiktoriańskich prekursorów. 

Pozaziemskie oceany. Poszukiwanie życia w głębinach kosmosu

Kevin Peter Hand

Być może nie ma we wszechświecie nikogo poza nami. Być może powstanie życia jest trudne, a samo życie – rzadkie. A może odległe planety, księżyce i gwiazdy tętnią życiem, którego wciąż jeszcze nie odkryliśmy? Pod skorupami niewielkich, pokrytych lodem księżyców Jowisza i Saturna znajdują się ogromne oceany, istniejące prawdopodobnie równie długo jak nasza planeta. Czy kryją w sobie jakieś formy życia? Z tej książki dowiemy się, jak nauka poszukuje odpowiedzi na to ekscytujące pytanie. Kevin Peter Hand, jeden z czołowych naukowców NASA, prowadzi pionierskie badania, które zawiodły go w najróżniejsze zakątki naszego globu. W tej pasjonującej opowieści łączy wiedzę z zakresu planetologii i biologii, aby wyjaśnić, skąd wiemy, że na Europie, Tytanie czy Enceladusie istnieją oceany, i jak zbadać panujące tam warunki. Odkrycia, które na nas czekają, mogą doprowadzić do rewolucji w sposobie pojmowania naszego miejsca we wszechświecie. Czy rzeczywiście jesteśmy tak wyjątkowi? A może Ziemia jest tylko jedną z wielu żyjących planet orbitujących wokół całkiem przeciętnej gwiazdy?

Nadzieja na sensowność świata

Jerzy Surdykowski

Czy w dzisiejszym materialnym świecie rządzonym przez nieubłagane prawa fizyki jest jeszcze miejsce dla metafizyki i Absolutu? Czy człowiek pytający o sens swojego istnienia ma szanse na znalezienie odpowiedzi? Od czasów Oświecenia postępy nauki niepowstrzymanie wypierają religię z ludzkiego życia. Jednak w ostatnich dziesięcioleciach obraz triumfującego Rozumu i znikającej „ciemnoty” uległ zakłóceniu. Ze zdziwieniem spostrzegamy, że w miarę postępów wiedzy nie ubywa obszarów tajemnicy, a nauka nie jest w stanie udowodnić istnienia bądź nieistnienia Boga. Kiedy stoimy twarzą w twarz z tajemnicą, pozostaje nam tylko wierzyć, że kryje się tam boskość, albo przyznać, że jesteśmy za mali, a nasz umysł zbyt ograniczony, by zmierzyć się ze złożonością przyrody. W Nadziei na sensowność świata Jerzy Surdykowski poszukuje odpowiedzi na pytanie: dlaczego umysł dociekający prawdy o kosmosie, kwantach czy tajemnicy życia wciąż formułuje pytania bez odpowiedzi, dotyczące niepoznawalnego Absolutu? I zaprasza nas, czytelników, do tego abyśmy mu w tych poszukiwaniach towarzyszyli.

Jak powstało życie na Ziemi

January Weiner, January Weiner 3

Cztery miliardy lat temu, na pewnej martwej planecie, krążącej wokół niepozornej gwiazdy na obrzeżach Drogi Mlecznej, pojawiło się życie. Skąd się tam wzięło? Czy powstało spontanicznie? A może przybyło z innych planet? Autorzy, biologowie ewolucyjni, od dawna zafascynowani zagadką powstania życia na Ziemi, zabierają nas w podróż do korzeni Drzewa Życia – opowiadają o tym, co wiemy (bardzo niewiele) i czego się domyślamy (całkiem sporo). Opisują warunki, jakie panowały miliardy lat temu na Ziemi, oraz rekonstruują kolejne etapy powstawania życia na podstawie DNA współczesnych nam istot. Unikają przy tym fachowego żargonu i obszernie objaśniają konieczne naukowe pojęcia. Jak powstało życie na Ziemi to napisana z pasją i rozmachem historia Ziemi, a także przewodnik po najnowszych osiągnięciach współczesnej nauki. Książkę zilustrował znakomity artysta, współtwórca Piwnicy pod Baranami, Kazimierz Wiśniak.

Świat poza fizyką. Powstanie i ewolucja życia

Stuart A. Kauffman

Wśród szacunkowych stu miliardów układów planetarnych w znanym wszechświecie ewoluujące życie z pewnością występuje w obfitości. Ta ewolucja jest w każdym przypadku procesem „stawania się”. Od czasów Newtona używamy fizyki, aby dokonywać oceny rzeczywistości. Lecz sama fizyka nie jest w stanie powiedzieć nam, skąd pochodzimy, jak się tu znaleźliśmy i dlaczego nasz świat wyewoluował od organizmów jednokomórkowych do niezwykle złożonej biosfery. Najnowsza książka Stuarta Kauffmana zawiera wyjaśnienia – wykraczające poza wnioski płynące z praw fizyki – przejścia od złożonego środowiska chemicznego do reprodukcji molekularnej, metabolizmu i wczesnych protokomórek oraz dalszej ewolucji w kierunku tego, co uznajemy za ż y c i e. To wspaniała niewielka książka dotycząca klasycznego pytania: „Czym jest życie?”. - P. K. Strother, „Choice” Niniejsza książka jest kulminacją całego życia poświęconego rozważaniu wzajemnych oddziaływań między fizyką i biologią oraz poszukiwaniu głębszego poziomu rzeczywistości. Kauffmann porusza szerokie spektrum tematów i przedstawia radykalną wizję transformacji od materii do życia i od życia do umysłu. To dzieło będzie inspiracją dla kolejnego pokolenia naukowców - Paul Davies

Ciekawość

Bartosz Brożek, Michał Heller, Jerzy Stelmach

Dlaczego jesteśmy ciekawi świata? Czym w ogóle jest ciekawość? Kiedy staje się ona intelektualnym grzechem, który prowadzi nas do poznawczego piekła? Czy nuda jest ceną, którą płacimy za to, że czasem bywamy zaciekawieni? Ciekawość nie jest oczywistym przedmiotem refleksji. Rzadko zastanawiamy się, skąd się bierze i jakie pełni funkcje. Przyjmujemy jej istnienie bez komentarza. Tymczasem świat bez ciekawości w ogóle nie przypominałby naszego świata. Jest to potężna siła psychiczna, która pozwala nam gromadzić wiedzę i zmieniać otaczającą nas rzeczywistość. Bez zrozumienia, czym jest ciekawość, nie sposób odpowiedzieć na pytanie, kim jest człowiek. TRZECH FILOZOFÓW - TRZY PERSPEKTYWY - JEDNO POJĘCIE

Błąd Kartezjusza. Emocje, rozum i ludzki mózg

Antonio Damasio

Czy umysł można oderwać od ciała? Czy podejmując decyzje warto polegać na emocjach? Jak współpracują ze sobą „serce” i „rozum”? Łącząc swoje bogate doświadczenie badacza mózgu z przenikliwością filozofa, Antonio Damasio wytyka Kartezjuszowi tytułowy błąd. Polega on na oddzielaniu umysłu od ciała, a w konsekwencji także rozumu od emocji, i tego co w nas typowo ludzkie od tego co zwierzęce. Studiując przypadki pacjentów neurologicznych oraz opierając się na wynikach badań eksperymentalnych, przekonuje on, że racjonalne decyzje to nie te kierowane jedynie „chłodną kalkulacją”, ale oparte na emocjach i uczuciach. Twierdząc, że choć bez mózgu nasze życie wewnętrzne byłoby niemożliwe, Damasio sprzeciwia się poglądowi, że umysł to po prostu kora mózgowa. Wskazuje, że nasza psychika wyłania się w toku cielesnych interakcji ze środowiskiem przetwarzanych przez złożone obwody neuronalne. W Błędzie Kartezjusza Damasio podważa wiele tradycyjnych poglądów na umysł, poznanie i emocje, wskazując na siłę neuronauki w wyjaśnianiu natury ludzkiej. Jednocześnie w przystępny sposób prowokuje on do samodzielnego myślenia o myśleniu.

Szkice z filozofii głupoty

Bartosz Brożek, Michał Heller, Jerzy Stelmach

Głupota to słowo posiadające w języku polskim 283 synonimy występujące w co najmniej 28 różnych grupach znaczeniowych. W Szkicach zostały opisane wyłącznie „przypadki zawinione” wynikające z gnuśności, ewentualnie etycznej niegodziwości określonych osób, a nie przypadki, na które ktoś nie mógł mieć żadnego wpływu. Autorzy opisują swoje własne doświadczenia związane z głupotą i głupcami w myśl przekonania, że każda próba mająca na celu „policzenie” i „ponazywanie” głupoty jest warta zachodu. Trzej wybitni profesorowie i myśliciele: M. Heller, J. Stelmach i B. Brożek po świetnie przyjętym Sporze o rozumienie (CCPress 2019) ponownie zdecydowali się na współpracę. Ich „Szkice z filozofii głupoty” to wyjątkowy, wyrafinowany intelektualnie, ale także… zabawny zbiór traktatów, anegdot, czy – jak wolą Autorzy – szkiców, swoisty „strumień świadomości” trzech uczonych. Bartosz Brożek - filozof, kognitywista i prawnik, profesor nauk prawnych, pracownik Katedry Filozofii Prawa i Etyki Prawniczej na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego. Michał Heller – teolog, profesor nauk teologicznych specjalizujący się w filozofii przyrody, fizyce, kosmologii relatywistycznej oraz relacji nauka–wiara. Pierwszy polski laureat Nagrody Templetona. Jerzy Stelmach – teoretyk i filozof prawa, profesor nauk prawnych, profesor zwyczajny Uniwersytetu Jagiellońskiego, radca prawny.

Przeciw rozpaczy. O tragicznej wizji świata i sposobach jej przezwyciężania

Wojciech Załuski

 Uważna refleksja nad kondycją człowieka doprowadziła wielu myślicieli do wniosku, że jej najbardziej charakterystycznym rysem jest tragiczność. Poczucie tragiczności egzystencji było szczególnie intensywne wśród starożytnych Greków epoki przedklasycznej, którzy dali mu ponadczasowy wyraz w poematach Homeryckich, zwłaszcza w Iliadzie. Czy jednak przekonanie o tragiczności życia jest uzasadnione? Czy rzeczywiście istnieją przekonywujące racje za tak gorzką oceną ludzkiej egzystencji? Książka nie próbuje dostarczyć jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie; jest ono osobiste, by nie powiedzieć intymne – z rodzaju tych, z którymi każdy musi zmierzyć się samodzielnie i uzyskaną odpowiedź zachować dyskretnie dla siebie, nie próbując do niej przekonywać innych. Może jednak do pewnego stopnia pomóc w systematycznej refleksji nad tym zagadnieniem.

Logic in Theology

Bartosz Brożek, Pavel Materna, Jan Szczurek, Jerzy Dadaczyński, ...

A collection of essays devoted to the peculiarities of theological language and logic. The issues covered include such topics as the logic of miracles, the problem of God’s omniscience, the application of non-classical logics to theology and the relationship between science and theology, viewed from the perspective of logic.