Nowy słownik zapożyczeń polskich w języku rosyjskim

Wiesław Witkowski

Bardzo intensywny w drugiej połowie bieżącego stulecia rozwój badań nad kształtowaniem się słownictwa języka rosyjskiego wzbogacił niezwykle naszą odziedziczoną z poprzedniego okresu wiedzę w tej dziedzinie. Wzbogacił na tyle, iż możemy obecnie, na progu trzeciego tysiąclecia, podejmować poważne już próby daleko idących podsumowań i uogólnień. Taką właśnie wyrywkową próbą, dotyczy ona bowiem jedynie polskich zapożyczeń leksykalno-semantycznych w języku rosyjskim (zarówno ogólnonarodowym, jak i regionalno-gwarowym), jest niniejszy słownik.

Cytaty z życia i literatury

Lidia Burska

Lidia Burska (1956-2008) – krytyk i historyk literatury w Instytucie Badań Literackich PAN. Autorka książek: Kłopotliwe dziedzictwo. Szkice o literaturze i historii (Warszawa 1998) oraz Awangarda i inne złudzenia. O pokoleniu ’68 w Polsce (Gdańsk 2012), współredaktorka wydawanego poza cenzurą w stanie wojennym czasopisma literackiego „Wezwanie”; książek krytycznych , autorka wielu rozpraw i recenzji drukowanych m.in. w „Twórczości”, „Tekstach”, „Tekstach Drugich”, „Res Publice”, „Res Publice Nowej”, „Gazecie Wyborczej”. Marek Zaleski (1952) – krytyk literacki i literaturoznawca w Instytucie Badań Literackich PAN. Autor książek Przygoda drugiej awangardy (1984), Mądremu biada? (1990), Formy pamięci (1996), Zamiast. O twórczości Czesława Miłosza (2005), oraz Echa idylli (2007). W latach 1987-2006 współredaktor miesięcznika „Res Publica” i „Res Publica Nowa”.

Aleksander Jagiellończyk

Fryderyk Papee

Aleksander Jagiellończyk uchodzi za jednego z mniej zdolnych przedstawicieli dynastii jagiellońskiej w Polsce. Za jego krótkiego panowania (1501-1506) dotknęły państwo polsko-litewskie liczne klęski polityczne i straty terytorialne. Monografia tego króla, (...) wprowadza do tego obrazu istotne korekty. Autor był bez wątpienia najwybitniejszym polskim znawcą czasów Aleksandra w XIX i XX wieku. (...) Monografia ta ukazała się w 1949 roku, w 9 lat po śmierci autora. Zapewne tej okoliczności należy przypisać, że aparat przypisów sprowadzony został do minimum. Jednak mimo pewnych braków opublikowana książka ma dużą zawartość. Wśród skomplikowanych problemów stosunków polsko-litewskich początku XVI wieku, autor porusza  się z pełną swobodą. Ze znawstwem i z talentem kreśli wydarzenia polityczne i zmiany ustrojowe zachodzące za czasów Aleksandra - od tzw. Artykułów Mielnickich po konstytucje "Nihil Novi". Dowodzi zdolności Aleksandra w dobieraniu sobie utalentowanych doradców i współpracowników, podnosi jego dbałość o rozwój ekonomiczny i kulturalny Wielkiego Księstwa Litewskiego. O ile możliwe, rehabilituje króla, obarczanego przez wcześniejszych historyków odpowiedzialnością osobistą za wszystkie niepowodzenia państwa. Ze względu na wyraźnie syntetyczny charakter książki, wiele problemów szczegółowo rozpoznanych przez autora, zostało tu zaledwie zasygnalizowane. Ułatwia to lekturę książki w jej szerszym odbiorze; dodatkowo przyczynia się do tego potoczysty i klarowny styl, w jakim jest napisana. W sytuacji, gdy nie ukazało się dotychczas żadne nowe opracowania monograficzne czasów Aleksandra, książka ta zasługuje na ponowne opublikowanie.   Krzysztof Baczkowski  

Autobiografizm filmowy jako ślad podmiotowej egzystencji

Magdalena Podsiadło

Autobiografizm różnego rodzaju wypowiedzi filmowych jest niezaprzeczalnym faktem, a sposób, w jaki się przejawia, wymaga złożonych i precyzyjnych narzędzi badawczych. Tymczasem literatura przedmiotu jest nieliczna i niezupełnie satysfakcjonująca, co może dziwić, zważywszy, że zbliżone obszary tematyczne były eksplorowane wielostronnie i starannie. Mam na myśli problem autora, podmiotu i autotematyzmu. Wyłonił się zatem obszar niespenetrowany dostatecznie, dając tym samym pole do wykazania się inwencją oraz samodzielnością i oryginalnością. Powiedzmy od razu, że autorka nie zawodzi oczekiwań Czytelnika. Jej rozprawa jest interesująca, napisana z polotem i zarazem z respektowaniem reguł warsztatu naukowego, nie brak jej wartości stricte literackich.   Prof. dr hab. Alicja Helman (z rec. pracy)     Tematem rozprawy jest autobiografizm filmowy, próba jego zdefiniowania oraz wyznaczenia głównych nurtów, z których się wywodzi (kina awangardy, undergroundowego oraz nowofalowego). Analiza postawy autobiograficznej twórcy zawartej w dziele wskazuje, że realizuje się ona przez wielogłosowy status „ja” autobiograficznego, reprodukcyjny charakter obrazu, fabularyzację oraz kreację. Ślad-trop, który autor pozostawia w filmie, zwraca się jednocześnie ku niemu samemu. Powtarzające się tropy tworzą natomiast podstawę retoryki twórczości autobiograficznej, czyli katalog najczęściej powracających tropów-sygnałów wskazujących na rzeczywistą osobę autora filmowego. Odmienne sposoby zawierania z widzem paktu autobiograficznego pozwalają uporządkować twórczość autobiograficzną według trzech typów „ja” autorskiego, czyli „ja” empirycznego, porte-parole oraz „ja” sylleptycznego, które stały się podstawą analiz twórczości trojga autorów – odpowiednio: Jonasa Mekasa, Márty Mészáros oraz Jerzego Skolimowskiego.   Magdalena Podsiadło – adiunkt w Instytucie Sztuk Audiowizualnych Uniwersytetu Jagiellońskiego.  

Wokół gotycyzmów: wyobraźnia, groza, okrucieństwo

Redakcja: Grzegorz Gazda, Agnieszka Izdebska, Jarosław Płuciennik

Wampiry w literaturze i filmie... ...CyberDracula - oblicza wampira w grach komputerowych Groza w reklamie... ...Horror jako gra satysfakcji Demony erotyki... ..."Sacrum wykroczenia" Okrucieństwo u Sade'a...   Gotycyzm współcześnie rozumiany jest bardzo szeroko i przeżywa swoisty renesans zainteresowania. Książka ma wypełnić wyraźną lukę we współczesnej refleksji nad tym zagadnieniem w Polsce. Autorów tekstów interesowały raczej gotyckie inspiracje aniżeli wąsko rozumiane konwencje. Artykuły w tym tomie stanowią owoc dyskusji interdyscyplinarnej, w której brali udział literaturoznawcy, filmoznawcy, antropolodzy, filozofowie i historycy sztuki z Polski, Hiszpanii, Kanady, Szwecji i USA. Wszystkie teksty obcojęzyczne zostały przetłumaczone na język polski. Pierwszą grupę artykułów stanowią szkice poruszające zagadnienia ogólne, dotyczące: gotyckiej przestrzeni, kategorii estetycznych z gotycyzmem tradycyjnie związanych takich jak wzniosłość czy groza. Drugą część książki tworzą szkice poświęcone obecności konwencji gotyckiej w mediach audiowizualnych: filmie, reklamie, grach komputerowych. Na plan pierwszy tych tekstów wybija się analiza takich motywów gotyckich, jak reprezentacja zła w wampiryczno – frankensteinowskim wcieleniu. Na trzecią część tomu składają się teksty poświęcone konkretnym zjawiskom historycznoliterackim i konkretnym tekstom. Książkę zamykają szkice omawiające gotyckie wątki w polskiej literaturze dziewiętnastego i dwudziestego wieku, analizujące angielskie i amerykańskie wcielenia powieści grozy w ciągu ostatnich dwustu lat, oraz ukazujące niektóre aspekty twórczości Sade’a. Zakończenie książki stanowi tekst poświęcony reprezentacji okrucieństwa w ikonografii chrześcijańskiego średniowiecza.  

YouTube w edukacji. Strategie nadawcze wideoblogerów

Katarzyna Maciejak

Możliwości warsztatowe oraz znakomite rozeznanie co do istoty mediów społecznościowych pozwoliły Autorce na przygotowanie rozprawy nowatorskiej i wartościowej poznawczo, [która jest] ważnym punktem odniesienia w badaniach nad mediami społecznościowymi i działalnością popularnonaukową w ogóle. Z recenzji dr hab. prof. UMCS Danuty Kępy-Figury     Wybór tematyki badawczej jest ze wszech miar trafny. Nie mieliśmy dotąd w nauce takiego opracowania […]. Autorka jest w swoich założeniach „harmonijnie” eklektyczna i umiejętnie łączy sprawdzone, utrwalone w językoznawstwie, klasyczne metody strukturalne badania tekstu (także całego dyskursu) popularnonaukowego z metodami nowszymi dotyczącymi badań językowych stylów, strategii komunikacyjnych i badań medioznawczych. Praca stanowi duże osiągnięcie badawcze Autorki i znacząco rozszerza naszą wiedzę o współczesnych relacjach między językiem i kulturą (medialną, internetową). Z recenzji prof. dr. hab. Kazimierza Ożoga

Polska pozycja depresyjna: od Gombrowicza do Mrożka i z powrotem

Szymon Wróbel

Pracę pisarską Szymona Wróbla nazwałbym „pisaniem tryskającym”, „pisaniem błyskawicowym”. Terminu écriture sidérante użył swojego czasu Michel Deguy na określenie sposobu pisania Pascala Quignarda. Książka Polska pozycja depresyjna stanowi dowód na istnienie rozprawy naukowej, która jest dziełem sztuki pisarskiej, i dzieła sztuki pisarskiej, które jest rozprawą naukową ujawniającą mądrość w zawirowaniach sensu, w przyspieszeniach frazy, w energii nagłych i niespodziewanych objawień, oślepień, rozjaśnień, degradacji i wywyższeń. Dawno nie spotkała mnie taka radość z lektury książki prezentującej psychoanalizę w działaniu wobec literatury. Poprzednim razem w podobne uniesienie wprawiła mnie rozprawa Gustawa Bychowskiego Słowacki i jego dusza. Studium psychoanalityczne, ale Bychowski napisał studium o Słowackim w roku 1930. Prof. dr hab. Krzysztof Rutkowski   W „Dziennikach” Mrożka znajdujemy następujące zdanie: „Kiedy po raz pierwszy odszedłem od innych dzieci na podwórku, bo odczułem nicość zabawy – można powiedzieć, że ujawniła się moja stronniczość – ku śmierci”. Lektura „Dzienników” Mrożka zmierza do zrozumienia fenomenu „polskiej pozycji depresyjnej”. Pozycja depresyjna Mrożka ujawnia się w jego odkryciu własnej „nicości zabawy” oraz odkryciu, że Polska „jest wsią”. To ważne odkrycia. Nicość zabawy dla Mrożka to nicość pisania, to nicość „zabaw tekstualnych”. Stronniczość ku śmierci to poczucie, że życie jest przestrzenią błędu i akt narodzin jest w zasadzie niemożliwy. Psychoanaliza już od dawna interpretuje znaczenie i genezę pozycji depresyjnej. Według Melanii Klein w okolicy czwartego miesiąca życia dziecko zaczyna być zdolne do spostrzegania matki jako obiektu całościowego. Rozszczepienie między „dobrymi” i „złymi” obiektami z czasem zmniejsza się, a popędy „miłosne” i „wrogie” zaczynają się odnosić do tego samego obiektu. Lęk, zwany depresyjnym, dotyczy powstałego w fantazji niebezpieczeństwa zniszczenia i utraty matki na skutek własnego sadyzmu; lęk ten jest zwalczany i przezwyciężany, gdy kochany obiekt jest introjektowany w sposób stały i dający bezpieczeństwo. Pozycja depresyjna jest stopniowo pokonywana w pierwszym roku życia, ale nigdy nie znika i może powracać w czasie późniejszego dzieciństwa, a także może być reaktywowana u osoby dorosłej, zwłaszcza w okresie żałoby i w stanach depresyjnych. Pytanie brzmi: dlaczego Mrożek nie jest zdolny do pokonania pozycji depresyjnej? Jak Mrożek radzi sobie ze swoim sadyzmem? Jak Mrożek przeżywa lęk dotyczący niebezpieczeństwa zniszczenia własnego domu (matki)? I dlaczego pozostając „na pozycji depresyjnej”, będąc jej więźniem, staje się najbardziej symptomatycznym polskim pisarzem? Odpowiedź na to pytanie brzmi: Mrożek czuje się przez całe życie wyprzedzony i uprzedzony przez innych. Uprzedził go nade wszystko Witold Gombrowicz. Między Gombrowiczem a Mrożkiem rozgrywa się głęboki romans rodzinny (w sensie Freuda i Harolda Blooma), którego stawką jest przeżycie. Mrożek edypalnie rywalizuje z Gombrowiczem, ale w tej rywalizacji z góry skazuje się na przegraną, albowiem Gombrowicz zajął jedyną możliwą do zajęcia pozycję, tj. pozycję autoironicznego pana i władcy. Mrożek nie ma pozycji do zajęcia, dlatego pozostaje mu „włóczęga”, tj. brak pozycji, stronniczość ku śmierci. Mrożek pisząc z pozycji depresyjnej, tj. z pozycji „podmiotu martwego”, ożywiającego swym pisaniem „nicość zabawy”, staje się najbardziej wyrazistym polskim podmiotem odsłaniającym ściśle polską scenę pisma, polski teatr bycie nigdzie.   Szymon Wróbel jest profesorem filozofii w Instytucie Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk oraz w Instytucie Badań Interdyscyplinarnych Artes Librales UW. Jego główne dziedziny zainteresowań naukowych to: teoria władzy, teoria literatury, współczesne językoznawstwo i kognitywistyka oraz zastosowania idei psychoanalitycznych w teoriach politycznych. Jest autorem licznych książek i artykułów rozsianych w różnych czasopismach naukowych. Jego ostatnie książki to: Deferring the Self oraz Grammar and Glamour of Cooperation. Lectures on the Philosophy of Mind, Language and Action opublikowane w 2013 i 2014 roku przez Wydawnictwo Peter Lang. Natomiast po polsku: Ćwiczenia z przyjaźni oraz Lektury retroaktywne. Rodowody współczesnej myśli filozoficznej, opublikowane przez Wydawnictwo Universitas 2012 i 2014 roku.

Estetyka i sztuka japońska. Wybrane zagadnienia

Beata Kubiak Ho-Chi

Książka jest rodzajem wstępu do estetyki i sztuki japońskiej. Jej zasadniczym celem jest wprowadzenie polskiego czytelnika w coraz bardziej popularną w naszym kraju dziedzinę wiedzy. W książce omówione zostały główne problemy związane z ogólnymi cechami tradycyjnej estetyki japońskiej oraz jej historia od czasów najdawniejszych do współczesności. Zostały tu również przedstawione zagadnienia związane z estetyką wybranych dziedzin kultury (tatr, literatura, malarstwo, architektura, rzeźba i rzemiosło artystyczne). Ważną część książki zajmuje obszerny słownik terminów plastycznych i estetycznych oraz indeks znakowy. Atutem książki jest piękna ikonografia unaoczniająca czytelnikowi fascynujący świat japońskiej kultury.

Szkolna lektura bliżej teraźniejszości

Anna Janus-Sitarz

Autorzy kolejnego tomu serii „Edukacja nauczycielska polonisty” przekonują o nieuzasadnionej nieobecności literatury współczesnej w szkolnej edukacji. Analizują przeszkody w jej odbiorze i proponują sposoby ich przezwyciężania. Podsuwają nauczycielom pomysły na motywowanie do lektury, dowodzą, że zmaganie z sensem dzieła staje się intelektualną przygodą, zachęcają do autorefleksji nad wartością spotkań z literaturą. Zawarty w tomie Lektura szkolna bliżej teraźniejszości dobór tytułów współczesnej prozy i poezji celowo odchodzi od kanonicznego spisu dzieł, stanowiąc pewną sugestię dla polonistów, aby to oni decydowali o wyborze nowych lektur, kierując się potrzebami i problemami, jakie dotyczą ich wychowanków, a nie przywiązaniem do polonistycznych konspektów lekcji i do swych lekturowych przyzwyczajeń. Autorzy proponują niebanalne odkrywanie poezji poprzez refleksje o poetach i wierszach uwrażliwionych na malarstwo, przez spotkania z twórcami nieznanymi i poezją nieopisaną przez znawców i prowokowanie odbiorcy do nieustannych reinterpretacji wątków, tematów, toposów obecnych w kulturze na przestrzeni wieków. Podsuwają nauczycielom rozmaite koncepcje na szkolne spotkania z najnowszą prozą Olgi Tokarczuk, Janusza Andermana, Doroty Masłowskiej, Andrzeja Stasiuka, Jarosława Marka Rymkiewicza, Wojciecha Kuczoka, Antoniego Libery i innych.

Wiersz jako ikona. O poznaniu estetycznym

Margaret H. Freeman

Książka Wiersz jako ikona. O poznaniu estetycznym prezentuje nowatorskie, interdyscyplinarne podejście do zagadnienia funkcji i istoty sztuki poetyckiej. Badając twórczość poetycką w relacji do człowieka i jego doświadczenia w świecie, autorka przedstawia tezę, że rola poezji polega nie na tym, co wiersz znaczy, lecz na tym, jaki wpływ wywiera na człowieka. Wychodząc od założeń teorii ucieleśnionego poznania, wypracowanej w ramach różnych dyscyplin - nauki o literaturze, językoznawstwa, filozofii i psychologii, w ujęciu historycznym i współczesnym - autorka stwierdza, że cechą dobrego wiersza jest jego zdolność do stania się ikoną doświadczanej rzeczywistości. Ilustrując swój wywód utworami anglojęzycznych poetów i posługując się elementami kognitywnej teorii języka, pokazuje, w jaki sposób dzięki współdziałaniu różnych aspektów wiersza - ikoniczności, symulakrum, metafory, schematu wyobrażeniowego i afektu - powstaje ikona poetycka, motywując intencję poety i zaangażowanie odbiorcy wiersza. Piękno i uczucie zadowolenia stają się w tym ujęciu wynikiem zdolności przeżycia estetycznego będącej właściwością procesu percepcji, który leży u podstaw wszelkich procesów poznawczych człowieka zarówno w nauce, jak i w sztuce. Margaret H. Freeman. Professor emerita Los Angeles Valley College w Kalifornii. Doktor filologii angielskiej, absolwentka filozofii, autorka kilkudziesięciu publikacji naukowych z dziedziny estetyki, poezji i teorii poznania. Wybitna znawczyni twórczości Emily Dickinson, której poświęciła obszerną monografię (Emily Dickinson's Poetic Art. A Cognitive Reading). W latach 1988-1992 prezeska Emily Dickinson International Society. Współredaktorka prestiżowych serii wydawniczych Cognition and Poetics (Oxford University Press) oraz Cognition, Poetics, and the Arts (Bloomsbury Publishing. Akademic). Dyrektorka MICA (Myrifield Institute for Cognition and the Arts) - instytucji think tank poświęconej międzynarodowym interdyscyplinarnym badaniom nad rolą sztuki w procesach poznania. Uczestniczka licznych międzynarodowych konferencji poświęconych językoznawczym podejściom do badań literackich, ze szczególnym uwzględnieniem poetyki kognitywnej jako narzędzia w analitycznym i teoretycznym podejściu do badania utworów poetyckich. Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury - państwowego funduszu celowego

"Historia zamącana autobiografią". Zagadnienie tożsamości narracyjnej w odniesieniu do powojennej liryki Aleksandra Wata

Przemysław Rojek

Niniejsza książka to nade wszystko interpretacyjna opowieść o powojennej liryce Aleksandra Wata, aczkolwiek liryka ta potraktowana tu została jako fragmentaryczny przyczynek do wielkiej i zgoła niepoetyckiej całości, której Wat tak pragnął, a po którą nie dane mu było sięgnąć – księgi (czy raczej Xięgi) – w niej to opowiedziana byłaby cała prawda historii i cała prawda autobiografii. W ten bowiem sposób autor Mojego wieku chciał odpokutować grzech komunizmu, poradzić sobie z fenomenem własnego cierpienia, zmierzyć się z Bogiem, a więc – nadać całościowy sens swojemu, tak bardzo porozrywanemu, doświadczeniu egzystencjalnemu. Ażeby ów sens mógł się w pełni objawić, musiał on zostać opowiedziany – stąd też w zamieszczonych w tej książce obszernych interpretacjach rozmaitych zawikłań tego niezwykle złożonego projektu bio- i bibliograficznego Wata autor wychodzi zarówno od koncepcji tożsamości narracyjnej (zwłaszcza w ujęciu Paula Ricoeura), jak i od słynnego pojęcia wielkiej narracji, znanego z myśli Jeana-François Lyotarda. Pomieszczony tu wywód prowadzi nas przez dwa fundamentalne projekty narracyjnego odzyskiwania przez Aleksandra Wata tożsamości – przez wielokształtną próbę identyfikacji z tym, co żydowskie, i przez hermeneutyczne z ducha wykorzystanie retorycznej figuracji – aż po psychoanalityczną sensu largo próbę udzielenia odpowiedzi na pytanie, dlaczego efektem wszystkich wysiłków Wata było (i być musiało) fiasko, najbardziej może dotkliwe, jakie zna powojenna literatura polska.

Materializm, ateizm, immanencja. Notatki do przyszłej heteroontologii

Szymon Wróbel

Trzy pojęcia, które zostały przywołane w tytule tej książki - materializm, ateizm, immanencja - stanowią jej główną ogniskową i przedmiot dyskusji. Po pierwsze, materializm. Pojęcie to sygnalizuje zasadniczą intencję ontologiczną książki, tj. obronę materializmu i odrzucenie pokusy immaterializmu we wszystkich postaciach - spirytualizmu, idealizmu, konstruktywizmu. Po drugie, ateizm. Przyjmował on w historii filozofii wiele form i najczęściej był filozofią wojującą przeciw zastanym formułom teizmu, panteizmu, deizmu. Ateizm to odwrót od filozofii, która byłaby terminologicznym i pojęciowym spadkiem po teologii i pochylałaby się przed potęgą religii i siłą języka teologicznego. Autor pyta w tej książce o właściwą formułę ateizmu współczesnego. Po trzecie, immanencja i postulat dochowania wierności immanencji. W najprostszej postaci brzmi on: nigdy nie posługuj się w myśleniu formułami i figurami transcendencji, nawet jeśli pozornie jest to usprawiedliwione koniecznością wyjaśnienia ruchu, sprzeczności, procesu stawania się, przeobrażania się, transmaterializacji. Analizowane zdarzenie, czymkolwiek by ono nie było - życiem, mózgiem, umysłem, myśleniem, językiem, moralnością, normą, polityką, sprawiedliwością, twórczością, sztuką lub nauką - musi zostać wyjaśnione w obrębie i za sprawą zasobów pojęciowych dostępnych w chwili "wydarzenia". Materializm wyzwala nieufność wobec pojęć, które chcą dominować nad "proletariackim" i "plebejskim" składem świata. Nawet idee muszą być z tego świata i nawet pojęcia muszą odnaleźć się "w świecie" i to nie jako wzorce lub kształty, ale jako nietrwałe "granice" zbiorów. Ateizm natomiast to sposób myślenia o materii bez Dyrygenta, bez Architekta, bez Programisty. Ateizm dziś nie jest tylko formą negacji istnienia Boga, lecz raczej formą domagania się czujności wobec wszystkich jego sobowtórów. Z tego wynika konieczność trzeciej kategorii - immanencji, która nakazuje odmowę poszukiwania fałszywej transcendencji. Projekt przyszłej heteroontologii to projekt immanentnego materializmu ateistycznego. Książka Szymona Wróbla jest poniekąd podwójnie autorska. Z jednej bowiem strony napisana została z własnej perspektywy myślowej, ukazującej preferencje autora, w której świetle krytycznie rozważa on i problematyzuje obszerny materiał filozoficzno-historyczny. W tym wymiarze jest dziełem godnego podziwu wysiłku analityczno-krytycznego. Z drugiej strony, w jego rezultacie i nie stroniąc od intelektualnego zaangażowania na rzecz własnych pozycji, autor wskazuje kierunek i perspektywę możliwych rozwiązań rozważanych problemów i poprzez nie zarysowuje pozytywny horyzont swej przyszłej - tak należy rozumieć podtytuł: Notatki do przyszłej heteroontologii - koncepcji filozoficznej. [...] Z powyższych względów nie mam najmniejszego oporu przed określeniem tej książki jako znakomitej. Dr hab. Paweł Pieniążek, prof. UŁ Szymon Wróbel nie tylko przybliża czytelnikowi w swojej rozprawie cały arsenał kluczowych filozoficznych pojęć, wykazując, jakie specyficzne znaczenie przybrały one w przywoływanych współczesnych filozoficznych koncepcjach. Podejmuje również wysiłek ich redefinicji zgodnie z podjętym zamiarem zaproponowania własnej koncepcji materializmu. Istotnym walorem pracy jest to, że ten zamiar realizuje, sięgając zarówno po wybrane koncepcje z dotychczasowej tradycji filozoficznej (epikureizm, transcendentalizm tradycji Kantowskiej, dialektyka Hegla i in.), jak i z szeroką gamą koncepcji współczesnych. Godna podziwu jest znakomita orientacja autora w jej głównych twierdzeniach oraz wdawanie się w pasjonujące dyskusje z jej rozlicznymi ujęciami. [...] W jego książce widzę przede wszystkim rzetelne, a zarazem niekonwencjonalne, wprowadzenie do kluczowych koncepcji filozofii i humanistyki współczesnej, w którym autor wyczula nas na głębokie zmiany, jakie się w nich dokonały na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat, obojętnie czy nazwiemy je poststrukturalizmem, postmodernizmem, czy - jak proponuje - postfundamentalizmem. Prof. dr hab. Paweł Dybel, IFiS PAN

Wokół śmierci i umierania. Antologia bioetyki. Tom 1

Włodzimierz Galewicz

  "U schyłku życia niejednego człowieka, a czasem nawet w samym środku, jeśli nie wręcz na początku jego oczekiwanego życia, nadchodzi chwila niełatwej decyzji: jest to moment, w którym nierzadko on sam, a jeszcze częściej ci, którzy się nim zajmują - jego bliscy, jego opiekunowie i jego lekarze - są zmuszeni zdecydować, czy mają przez jakieś mozliwe działanie (lub przez zaniechanie takiego dzaiałania) przyczynić się przynajmniej w pewnym stopniu do tego, by życie tego człowieka dobiegło do końca.Te decyzje o zakończeniu życia mogą mieć rozmaity dramatyzm i różny charakter. Dla celów tego przeglądu rozgraniczę wśród nich cztery rodzaje: pierwszym, od którego wygodnie będzie rozpocząć, jest decyzjao letalnej analgezji - stosowaniu środków uśmierzających ból, ze świadomością, że mogą one spowodować (lub prawdopodobnie spowodują) szybszą śmierć pacjenta; drugim rodzajem, który omówię, są różne formy rezygnacji z podtrzymywania życia; trzecim - decyzja o popełnieniu samobójstwa lub pomocy w samobójstwie; ostatnim - decyzja o eutanazji. Biorąc kolejno pod uwagę wymienione rodzaje decyzji, za każdym razem spróbuję rozważyć, czy przynajmniej w niektórych wypadkach - a jeżeli tak, to w jakich - są one moralnie usprawiedliwione. Jest bowiem jasne, że każda z wyróżnionych decyzji -  już przez to samo, że  w mniejszym lub większym stopniu przyczynia się do zakończenia życia pewnego człowieka - wymaga jakiegoś  usprawiedliwienia." -Włodzimierz Galewicz

Rzeczy i Zagłada

Bożena Shallcross

Jako jedno z najważniejszych doświadczeń historii XX wieku i modernizmu Zagłada przemawia do nas dzisiaj w języku śladów – jako wizualna migawka, materialny strzęp czy echo traumatycznej pamięci. Owa ocalała reszta jest tekstem Zagłady na równi z pisanymi świadectwami. Książka ta stawia pytanie o to, czym jest reszta i ślady pozostałe po uprzedmiotowionej ofierze i po przerobionej ludzkiej somie, a przede wszystkim jak dalece przerób ludzkich zwłok lub ich rozkład wespół z recyklingiem przedmiotów zacierały istniejącą pomiędzy nimi ontologiczną różnicę. Rozważając lekcję przedmiotu jako niezbywalną część mechanizmu ludobójstwa, sporo uwagi poświęca się dziełom sztuki i artefaktom o wysokiej wartości fiskalnej. Tymczasem Zagłada, pojmowana jako wydarzenie materialne, opowiada też o błahych rzeczach – narzędziach kuchennych, sukniach, walizkach – istotnych dla przetrwania i prawem metonimii świadczących o tożsamości ich użytkowników. Jak nigdy dotąd człowiek był systematycznie pozbawiany takiej właśnie własności. Toteż w narracjach o grabieży rzeczy, ich przechodzeniu z rąk do rąk lub ukrywaniu w szczelinach ciała ujawnia się szczególny rodzaj bliskości z człowiekiem wywołanej granicznym doświadczeniem i przez to doświadczenie zrywanej.  

Cytaty z młodości. Rozmowy Wacława Krupińskiego z ludźmi kultury

Wacław Krupiński

Spotkania z ludźmi – rozmowy; poznawanie ich życia i oglądu świata przez 40 lat uprawiania dziennikarskiego fachu było jego wartością największą. Czasem kończyło się na jednorazowym spotkaniu, nierzadko kontakty, podtrzymywane przez lata, nabierały prywatnego charakteru. Ich rezultatem były rozmaite, mniejsze lub większe, nieraz przybierające postać książki, wywiady. Wybierałem zawsze rozmówców, którzy mnie fascynowali, intrygowali; lubiłem ich za młodu, później sentymentalnie do nich powracałem. Dlatego przedstawiam w tej książce artystów – nieraz już Wielkich Nieobecnych, których kariery zanurzone są w czasie; wszak najmłodszy z nich – Leszek Możdżer – też tworzy już ponad 20 lat. Pokazują te rozmowy zarówno wybitnych artystów, jak i klimat tamtych lat – wszystko to ujęte w refleksyjnym opisie, bądź w anegdocie. Większość z tych tekstów publikował „Dziennik Polski”, w którym spędziłem ponad 30 lat zawodowego życia. Tak więc ten zbiór to także „Cytaty z mojej młodości”. Wacław Krupiński

Władza misjonarzy. Zmierzch i świt świeckiej religii w Dolinie Krzemowej

Jan Kreft

Władza misjonarzy to książka o misjonarskim zapale zmieniania świata i o kryzysie świeckiej religii towarzyszącej liderom nowych technologii, o ich świętokradztwach i sprofesjonalizowanej pokucie mającej przywrócić harmonię technologicznego raju na ziemi z Alphabetem, Metą, Apple i TikTokiem w roli głównej. Także o skruszonych inżynierach, żałujących każdej chwili, którą poświęcili na wymyślanie uzależniających algorytmicznych rozwiązań na naszych smartfonach i komputerach. Gdy technologia, rynek i konkurencja stawały się religią, szefowie firm nowych technologii i mediów zostawali misjonarzami Nowego Technooświecenia. Facebook (Meta) i Google (Alphabet) – organizacje o silnych kosmologiach – „emanowały boskością” i instrumentalnie wykorzystywały „święte” wartości, takie jak sprawiedliwość. Współczesne etyczne katastrofy big tech i „zmierzch technobogów” oznaczają kryzys legitymizowania przez świecką religię ich niewinności, sprawczości i bezkarności. Zanika wiara w ich dobre intencje i neoliberalną sakralizację rynku. Upada imperatyw „policzalności wszystkiego”, dostrzegana jest fasadowość języka świeckiej religii i ujawniane są „fałszywe metafory”. Na horyzoncie widać jednak świt nowego technouniwersum. Na gruzach „świętego przymierza” między użytkownikiem a big tech rodzą się nowe wizje i mity. Już nie „naprawy świata”, ale „poprawy” człowieka, a czasem jego zastępowania, jak w wypadku „generatywnej sztucznej inteligencji”. Prof. dr hab. Jan Kreft (Politechnika Gdańska). Kierownik Centrum Badań nad Zarządzaniem Algorytmicznym. Wieloletni dziennikarz i korespondent zagraniczny, menedżer zarządzający firmami mediów i nowych technologii. Autor kilkunastu książek, między innymi: Władza platform, Władza algorytmów, Za fasadą społeczności, Koniec dziennikarstwa, jakie znamy.