W stronę integracji cienia. Kobiecy foto-rytuał

Aleksandra Młynarczyk-Gemza

Do pomysłu art book i jego tytułu zainspirowały mnie pojęcia cienia oraz konfrontacji z cieniem pochodzące z koncepcji indywiduacji atorstwa Carla Gustava Junga. Posłużyły mi one jako metafory spotkania z tym, co kobiece, ale w naszej kulturze niechciane, przemilczane, wręcz wyklęte. Żywię głęboką nadzieję, że perspektywa, którą tu proponuję, czyli oddanie kobietom ich ciała bez przymusu kwestionowania niektórych jego cech, umożliwi im pełniejsze odczuwanie siebie i zwiększy swobodę ekspresji. Pozwoli też odzyskać prawo do stanowienia swojego wizerunku – odblokuje stłumioną energię. Choć książka jest integralną częścią pracy doktorskiej powstałej na Wydziale Sztuki Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN w Krakowie, może z powodzeniem funkcjonować samodzielnie jako artystyczny album. Aleksandra Młynarczyk-Gemza w przewrotny sposób wykorzystuje scenariusz sesji fotograficznej, aby stworzyć pogłębiony i niebanalny portret współczesnej kobiety. W rezultacie powstała książka dokumentująca proces „uwalniania spod władzy spektaklu”. Artystka fotografuje bowiem modelki odrzucając wzorce znane z magazynów mody. W zamian za to, inspiruje się pracami Man Raya i Nobuyoshi Arakiego, ale też Cindy Sherman, Diane Arbus i Cladue Cahun. Oddaje też swoim bohaterkom głos, a ich wypowiedzi odsłaniają dramatyczne, zwykle przemilczane, aspekty kobiecego losu. Książka rodzi empatię i uświadamia, jak dużo było dotychczas ukryte. dr hab. Bartłomiej Dobroczyński, prof. UJ Aleksandra Młynarczyk-Gemza (ur. 1988) – artystka multimedialna, fotografka, performerka. Pochodzi z ziemi żywieckiej, od 2008 mieszka i pracuje w Krakowie. Absolwentka tamtejszego Wydziału Malarstwa ASP im. Jana Matejki oraz doktorantka na Wydziale Sztuki Uniwersytetu Pedagogicznego  im. KEN. Odbyła liczne staże w galeriach sztuki współczesnej (m.in. w Pałacu Sztuki Współczesnej Galerii Narodowej w Pradze). Po studiach związana ze środowiskiem twórczym Fundacji Razem Pamoja i Kraków Art House. W swoich intermedialnych projektach chętnie przyjmuje perspektywę arteterapeutyczną. Przez ostatnie trzy lata skupiona na cyklu fotograficznym przedstawiającym alternatywne portrety kobiet. Laureatka Nagrody Obraz Roku na II Krakowskim Salonie Sztuki 2019, stypendystka Funduszu Popierania Twórczości ZAIKS.  

Dwie klęski. Wrześniowy syndrom 1939 i klęska Francji 1940 w postawach, zachowaniach i nastrojach społeczeństwa polskiego. Próba retrospekcji i komparatystyki. Kontrowersje i dylematy

Jacek Chrobaczyński

Dwie klęski…, to z jednej strony  kontynuacja wcześniejszych badań, ogłoszonych drukiem w rozprawach: „Nie okrył się niesławą Naród polski”. Społeczne aspekty września 1939 roku, Kraków 2002 oraz Compiègne 1940. Klęska Francji w recepcji i postawach społeczeństwa polskiego, Kraków 2010, w części też i ich weryfikacja, z drugiej zaś pierwsza część tryptyku, z którego dwa tomy (Dramatyczny rok 1943. Postawy i zachowania społeczeństwa polskiego w rozstrzygającym roku II wojny światowej, Rzeszów-Kraków 2012 i Konteksty przełomu 1944-1945. Społeczeństwo wobec wojennych rozstrzygnięć. Postawy – Zachowania – Nastroje, Kraków 2015) już się ukazały. W Dwu klęskach…, Autor stara się odpowiedzieć na zasadnicze pytanie: w jakiej kondycji społeczeństwo polskie okresu międzywojnia, z pamięcią, jeszcze, czasu i doświadczenia zaborów, przystępowało do wyzwania niebywałego – konfrontacji z brutalizmem niemieckiego i sowieckiego totalitaryzmu (faszyzmu/nazizmu oraz komunizmu/bolszewizmu). A także, jakie reakcje, postawy, zachowania, również strategie postępowania, spowodowała klęska wrześniowo-październikowa 1939 roku. Autor konsekwentnie, podobnie jak i we wcześniejszych badaniach, akcentuje dla tej klęski, postrzeganej w perspektywie społecznej (social history), medyczne pojęcie „wrześniowego syndromu”. Jego następstwa były wielorakie, wielopłaszczyznowe, dotknęły bowiem nie tylko państwa i społeczeństwa in gremio, ale każdej niemal osoby, rodzinę, środowiska. Wrześniowa klęska była też klęską reżimu sanacyjnego, stąd okres poklęskowy, to również polsko-polski spór, miejscami dramatyczny, miejscami zaś groteskowy, zawistny. Dopełnieniem tego „wrześniowego syndromu”, stała się klęska druga – katastrofa Francji wiosną 1940 roku – Francji, ważnej polskiej sojuszniczki. Francji, w niektórych środowiskach polskich wręcz mitu zwycięzcy w pierwszej wojnie światowej oraz mitu tuż powrześniowego i zarazem nadziei powszechnej – „Słoneczko wyżej, Sikorski bliżej". Autor, wnikliwie analizując postawy i zachowania, jednoznacznie definiuje problem i jego skalę: Polacy, zdecydowanie głębiej i bardziej dramatycznie, odebrali i przeżyli klęskę Francji niż sami Francuzi. Zdawali sobie bowiem doskonale sprawę, co zresztą nastąpiło, że wojna i okupacja potrwają znacznie dłużej niż początkowo i „poklęskowo” (powrześniowo) dość powszechnie sądzono. Jest jeszcze jeden aspekt, mocno artykułowany w tej pracy, szczególnie w perspektywie roku 1938 i katastrofy 1939. Autor trafnie bowiem zauważa, że od początku niemal, współczesnego konfliktu rosyjsko-ukraińskiego w polskiej i nie tylko narracji, tak politycznej, jak i historycznej czy ideowej pojawiły się i mocno utkwiły w powszechnej świadomości reminiscencje z okresu przed 1939 rokiem. Tytułem przykładu: „Anschlus Krymu”, a porozumienia mińskie definiowane są najczęściej jako „nowe Monachium” (nawiązanie do konferencji monachijskiej 1938), w skrajnej zaś reminiscencji pojawia się w mediach zbitka: Putin = Hitler. Autor uważa, że historyk powinien takie konteksty i odwołania zauważać. Powinna się też pojawiać tym samym i weryfikacja takiego, upraszczającego sposobu interpretacji zjawisk współczesnych, ze strony historyków. I zauważa w swej książce te konteksty, jednocześnie zdecydowanie zarazem opowiadając się po stronie fundamentalnej tezy metodologii historii, że historia (proces historyczny) się nie powtarza. Stąd wiele uwag i nawiązań, komentarzy w tej pracy związanych również z agresją rosyjską na Ukrainie. To pierwsze w polskiej literaturze stricte historycznej takie połączenie i akcentacja. Wzorem, co wielokrotnie podkreśla Autor, był tu dla niego nieoceniony Tony Judt, niedawno zmarły historyk światowego formatu i przede wszystkim jego znamienita praca Powojnie. Historia Europy od roku 1945, Poznań 2008. Jacek Chrobaczyński - historyk, profesor zwyczajny, kierownik Katedry Najnowszej Historii Polski w Instytucie Historii krakowskiego Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej. Specjalizuje się w najnowszych dziejach Polski i powszechnych, historii Krakowa, biografistyce, socjo- i psychohistorii oraz antropologii historycznej. Autor kilkunastu książek i blisko dwustu publikacji pomniejszych. Współpracownik Państwowego Muzeum Auschwitz–Birkenau i Instytutu Pamięci Narodowej, współorganizator Kongresów: Polska – Rosja. Trudne sprawy. Trzy narracje: historia – literatura – film oraz Kongresów Zagranicznych Badaczy Dziejów Polski.  

Dizionario italo-polacco della terminologia politica e sociale. Włosko-polski słownik terminologii politycznej i społecznej

Joanna Sondel-Cedarmas

Słownik zawiera ponad 50 000 haseł. Zasadniczo koncentruje się na terminologii politycznej XIX i XX wieku, aczkolwiek czytelnik znajdzie w nim również hasła z epok wcześniejszych, a także wyrażenia, które charakteryzują współczesną rzeczywistość polityczną Polski i Włoch. W większości są to neologizmy, terminy powstałe w ostatnich latach, które nie występują w tradycyjnych słownikach włosko-polskich. Oprócz haseł, zwrotów i wyrażeń typowo politycznych, znalazły się w nim również terminy oraz zwroty ze słownictwa wywodzącego się z dziedziny prawa i administracji, a także ekonomii, socjologii i filozofii. Na końcu umieszczono skróty nazw najważniejszych organizacji, instytucji, a także nazwy głównych sił politycznych zarówno włoskich, jak i polskich. Dzięki temu słownik może być przydatny nie tylko dla politologów, socjologów, publicystów i tłumaczy, ale także dla wszystkich tych, którzy interesują się językiem, kulturą, historią oraz polityką Włoch.   – ponad 50 000 haseł – bogaty materiał leksykograficzny pojawiający się w Polsce po raz pierwszy – kompletna terminologia współczesnego włoskiego języka politycznego z uwzględnieniem neologizmów – hasła z zakresu prawa i administracji, ekonomii, filozofii i socjologii – niezastąpiona pomoc dla studentów oraz wszystkich interesujących się językiem, kulturą, historią i polityką Włoch

Wokół śmierci i umierania. Antologia bioetyki. Tom 1

Włodzimierz Galewicz

  "U schyłku życia niejednego człowieka, a czasem nawet w samym środku, jeśli nie wręcz na początku jego oczekiwanego życia, nadchodzi chwila niełatwej decyzji: jest to moment, w którym nierzadko on sam, a jeszcze częściej ci, którzy się nim zajmują - jego bliscy, jego opiekunowie i jego lekarze - są zmuszeni zdecydować, czy mają przez jakieś mozliwe działanie (lub przez zaniechanie takiego dzaiałania) przyczynić się przynajmniej w pewnym stopniu do tego, by życie tego człowieka dobiegło do końca.Te decyzje o zakończeniu życia mogą mieć rozmaity dramatyzm i różny charakter. Dla celów tego przeglądu rozgraniczę wśród nich cztery rodzaje: pierwszym, od którego wygodnie będzie rozpocząć, jest decyzjao letalnej analgezji - stosowaniu środków uśmierzających ból, ze świadomością, że mogą one spowodować (lub prawdopodobnie spowodują) szybszą śmierć pacjenta; drugim rodzajem, który omówię, są różne formy rezygnacji z podtrzymywania życia; trzecim - decyzja o popełnieniu samobójstwa lub pomocy w samobójstwie; ostatnim - decyzja o eutanazji. Biorąc kolejno pod uwagę wymienione rodzaje decyzji, za każdym razem spróbuję rozważyć, czy przynajmniej w niektórych wypadkach - a jeżeli tak, to w jakich - są one moralnie usprawiedliwione. Jest bowiem jasne, że każda z wyróżnionych decyzji -  już przez to samo, że  w mniejszym lub większym stopniu przyczynia się do zakończenia życia pewnego człowieka - wymaga jakiegoś  usprawiedliwienia." -Włodzimierz Galewicz

Z przeszłości i teraźniejszości języka polskiego. Prace językoznawcze, t. 4

Zofia Kurzowa

WSTĘP I Mroziński jako gramatyk . 3 Kształtowanie się metod analizy słowotwórczej wyrazu w językoznawstwie polskim XX wieku (Z historii polskiej nauki o budowie wyrazów) . 43 II O funkcjach spójników że, żeby, iż w Pamiętnikach Paska (na marginesie prac nad słownikiem Pamiętników) . . . . . . . . . . . . . 69 Nieodmienność i odmiana nazwisk na -o w języku polskim . 83 Staropolskie nazwy osobowe na -o (historia i geografia) . 107 Uwagi o nazwach bohaterów Trylogii Sienkiewicza . 157 Polskie rzeczowniki męskie na -o na tle słowiańskim . 171 Męskie imiona zdrobniałe i spieszczone w pieśniach ludu polskiego (na podstawie Dzieł wszystkich Oskara Kolberga). 345 Podhalańskie na kirkach nieść, na kirki wziąć . 389 Nowe uwagi o genezie i chronologii czasu przeszłego na -ch . 393 III Derywacja fleksyjna czyli paradygmatyczna w języku polskim i próba objaśnienia jej genezy . 405 Struktury językowe z pierwszym członem nowo . 419 Złożenia imienne we współczesnym języku polskim . . . . . . . . . . . . . . 429 Problem stosunku kompozycji i derywacji w językach słowiańskich . 529 IV Wyrazy natrętne. Moda i bezmyślność . 541 Problemy wymowy w ujęciu leksykograficznym. Uwagi i postulaty na marginesie Słownika wymowy polskiej . 565 Norma językowa w przekazach telewizyjnych . 591 O pewnych konstrukcjach narzędnikowych we współczesnym języku polskim . 605 Przeszłość i przyszłość słownika polskich synonimów . 615 V O przedmiocie i metodzie słowotwórstwa . 635 Jak cię słyszą, tak cię piszą . 649 Uczyć się polskiego . 659 O języku telewizji polskiej . 667 VI Kazimierz Nitsch (1874–1958) . 683 Henryk Oesterreicher (1892–1942) . 697 Stanisław Jodłowski (1902–1979) . 701 Mieczysław Karaś (1924–1977) . 705 Ewa Ostrowska (1907–1977) . 711 O Profesor Zofii Kawyn-Kurzowej (1931–2003) Wspomnienie pośmiertne. 717 NOTA WYDAWNICZA . 723

Nowomowa i ciągi dalsze. Szkice dawne i nowe

Michał Głowiński

"Jest to w pewnym sensie książka stara, stanowi bowiem wznowienie tomu Nowomowa po polsku, wydanego w roku 1990 w wydawnictwie OPEN, zawierającego moje szkice pisane w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych. Tę cześć uzupełniam o jedną tylko pozycję, napisaną później (Aforyzm i slogan). Jest to wszakże książka na swój sposób nowa, zawiera bowiem cztery moje teksty, napisane w latach 2006-2007, dotyczące głównie oficjalnego języka ówczesnej ekipy rządzącej i inspirowanej przez nią propagandy. Zestawienie to nie jest przypadkowe. Choć ideologicznie rozbieżne, z pozoru plasujące się na krańcach przeciwstawnych, dwa te wysłowienia są do siebie zdumiewająco podobne, ujawniają się w nich zbliżone mechanizmy semantyczne i ściśle se sobą spokrewnione procedery retoryczne. Nie będę sprawy tutaj rozwijał, narzucające się z dużą siłą analogie ujrzy Czytelnik bez pomocy wprowadzającego komentarza. Niestety, ten typ języka publicznego nie zanikł, sprawa jest przeto nadal aktualna." Michał Głowiński

Mowa przytaczana w narracjach Marguerite Duras

Joanna Jakubowska-Cichoń

W powieściowych fabułach mówiące postaci tworzą wydarzenia słowne. Opowiadanie tych wydarzeń, opowiadanie o mówieniu wymaga użycia specyficznych środków językowych. Są to różne odmiany mowy przytaczanej. Autorka książki przedstawia je w sposób nowatorski. Sekwencję mowy przytaczanej w modelowym ujęciu sprowadza do zestawienia dwu segmentów: cytatu i obudowujących go didaskaliów narracyjnych. Te dwa podstawowe segmenty mogą przybierać różne formy i układać się w rozmaite, bardzo rozbudowane całości. O tym mówi obszerna, teoretyczna część książki. Jej część druga przynosi wnikliwą analizę formalnego zróżnicowania sekwencji mowy przytaczanej i funkcji, jakie one pełnią w ramach narracyjnych strategii stosowanych przez Marguerite Duras w dwu jej powieściach Un Barrage contre le Pacifique (Tama nad Pacyfikiem) i L’Amant (Kochanek).

Etyka chrześcijańska dla postchrześcijańskiej epoki

Czasy, w których żyjemy, przyjęło się określać przedrostkiem „post-”, który oznacza: „już nie i jeszcze nie”. A zatem nasza postchrześcijańska epoka nie jest już chrześcijańska, ale wciąż jeszcze nie stworzyła własnej, całkowicie niezależnej od chrześcijaństwa tradycji. Dlatego choć dzisiejsze społeczeństwa Zachodu deklarują się jako laickie i wolne od religijnego bagażu przeszłości, wciąż do szpiku kości przeniknięte są chrześcijańskimi ideami, wartościami, nazwami etc. I w tym momencie pojawia się pytanie, które stanowi punkt wyjścia niniejszej książki: czy w świecie postchrześcijańskim etyka chrześcijańska ma jeszcze coś do powiedzenia? Autor odpowiada na nie pozytywnie, dodając, że będzie to możliwe tylko wówczas, gdy zaakceptuje się pewne reguły gry, obowiązujące we współczesnej Europie. Projekt nazwany „etyką chrześcijańską dla postchrześcijańskiej epoki” próbuje na nowo scalić rozbity w nowożytności model etyki łączącej obiektywność prawa naturalnego, subiektywność sumienia oraz wspólnotowy charakter cnót. Nie chodzi tu jednak o rekonstrukcję świata, do którego nie ma już powrotu. Celem jest takie przeformułowanie idei i zasad etyki chrześcijańskiej, by były one zrozumiałe dla kultury postchrześcijańskiej, stając się ważnym i poważnym głosem we współczesnych debatach.   Sebastian Gałecki (ur. 1982) – doktor filozofii, absolwent Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Papieskiego w Krakowie, stypendysta The National Institute for Newman Studies w Pittsburghu (USA) oraz The Nanovic Institute for European Studies Uniwersytetu Notre Dame (USA). Obszary zainteresowań: etyka, bioetyka, historia idei, filozofia polityki. Autor książki Spór o sumienie (Universitas 2012) oraz licznych artykułów naukowych i popularnonaukowych. Wieloletni członek redakcji krakowskich „Pressji” oraz rady wydawniczej amerykańskiego „Newman Studies Journal”. Obecnie pracuje na Uniwersytecie im. Jana Długosza w Częstochowie.

Szkicując

Agnieszka Toczko

"Szkicowanie" nie ma nic z brudnopisowości, szybkości, prowizoryczności. To raczej - jak w rysunku - lekkie, precyzyjnie pociągnięcia służące nakreśleniu całości. (...) Pociągnięcia budujące interesującą, dojrzałą opowieść o życiu kobiety, w której miłość i śmierć, ludzie i zwierzęta, nadzieja i rozpacz, świat i pustka, przeszłość i teraźniejszość splatają się ze sobą w egzystencjalnym doświadczeniu i literackim zapisie tego doświadczenia. Z recenzji dr hab. Doroty Kozickiej, prof. UJ Wśród nurtów przepływających przez ten osobisty, poetycki raptularz wyróżnić możemy przenikającą wszystkie wiersze kobiecość, specyficzny, kobietom tylko właściwy sposób widzenia świata i reagowania na niego. To kobiecość świadoma wywieranej na niej presji przez świat, który usiłuje odebrać jej autonomię i tożsamość, zadaje rany, po których pozostają blizny (cykl "Kiedy zabijali"). (...) Autorka tych wierszy przemawia własnym, rozpoznawalnym głosem, nie zawdzięcza niczego rówieśnikom, poetyckim modom, "duchowi epoki" (...). Z recenzji dra Jerzego Illga

Polski rynek wydawniczy Lwowa w dobie autonomii galicyjskiej (1867-1914)

Maria Konopka

Publikacja przybliża osiągnięcia lwowskich nakładców i ich wkład do ogólnopolskiego dorobku wydawniczego drugiej połowy XIX i początku XX wieku. Przedstawia środowisko księgarzy-nakładców – najbardziej aktywne w zakresie finansowania wydawnictw, a także losy najważniejszych firm i ich właścicieli. Wydawcy ci, w dążeniu do rozwoju i utrzymania firmy na konkurencyjnym rynku galicyjskim, podejmowali nowatorskie rozwiązania organizacyjne, ale wchodzili również we wzajemne konflikty, niekiedy prowadzące do procesów. Ukazanie dokonań poszczególnych kategorii nakładców pozwala poznać nie tylko ich osiągnięcia, dokonywane wybory, ale też i kształt kompozycji graficznej edycji.   Autorka opiera się na źródłach rękopiśmiennych z lwowskich archiwów i bibliotek, które w istotny sposób poszerzają wiedzę o ludziach książki Lwowa doby autonomii galicyjskiej oraz warunkach ich działania. Uzupełniają je źródła drukowane, jak listy, wspomnienia, katalogi księgarskie i wydawnicze, sprawozdania, artykuły prasowe z epoki itp. Do tego dochodzi jeszcze obszerna literatura przedmiotu. Powstało w ten sposób interesujące opracowanie znacząco wzbogacające wiedzę o polskim ruchu wydawniczym w okresie zaborów i jego wkład w kulturę polską tej epoki. Dr hab. Anna Gruca 

Przetrwanie i przetwarzanie. Programy kultury narodowej w epoce Młodej Polski

Krzysztof Fiołek

Książka jest próbą przedstawienia głównych cech programów kultury narodowej, powstałych w epoce Młodej Polski. Przetrwanie i przetwarzanie to pojęcia, którymi oznaczone zostały dwa wiodące style myślenia o kulturze. Odnoszą się one do imperatywów konserwacji oraz modernizacji życia polskiego w czasach porozbiorowych. Dla orędowników kultury przetrwania najważniejszym zadaniem stało się umacnianie spoistości narodu jako wspólnoty posiadającej własną świadomość historyczną. Natomiast zwolennicy kultury przetwarzania uznali, że najważniejsze jest przekształcenie rozbitego i zapóźnionego społeczeństwa w nowoczesny naród, poważany w modernizującym się świecie. Wielowymiarowa rywalizacja ideowych formacji, zabiegających o intelektualny prymat w programach i dyskusjach, została zrekonstruowana w oparciu o dzieła wpływowych podówczas myślicieli, takich jak chociażby Aleksander Świętochowski, Jan Ludwik Popławski, Stanisław Szczepanowski, Zenon Przesmycki, Stanisław Brzozowski. Wszyscy oni pragnęli na swój sposób włączyć literaturę polską w krąg spraw społecznych, zagadnień filozoficznych oraz międzynarodowych procesów cywilizacyjnych.  

Przeciw antysemityzmowi 1936-2009 (tom 1-3)

Adam Michnik

Antologia ta jest pierwszą tego rodzaju publikacją na naszym rynku wydawniczym – przed wojną ukazało się kilka broszurek mieszczących wybrane artykuły z prasy owego czasu (głównie socjalistycznej); po wojnie wydano tylko jedną taką broszurę („Martwa fala” z 1947 r.) oraz antologię tekstów prasy konspiracyjnej omawiających powstanie w getcie warszawskim („Wojna żydowsko-niemiecka” pod red. Pawła Szapiro, Londyn 1992). W tej sytuacji nie sądzę, by konieczne były szczegółowe wyjaśnienia, dlaczego tego rodzaju antologia jest dziś niezmiernie potrzebna.   Teksty pomieszczone w antologii można podzielić, z grubsza biorąc, na cztery grupy:   a/ wystąpienia publicystyczne będące reakcją na postawy i wystąpienia antysemickie – chodzi zwłaszcza o publicystykę przeciwstawiającą się ekscesom ugrupowań faszyzujących w ostatnich latach II Rzeczypospolitej (pogromy, kampania numerus clausus), o reakcję intelektualistów polskich na falę antysemityzmu z lat 1945-1947 (której symbolem stał się pogrom kielecki), a także o wypowiedzi piętnujące oficjalną propagandę antyżydowską i antyizraelską z lat 1956-1957 i 1967-1968; b/ teksty opisujące zachowania Polaków wobec rozgrywającego się na ich oczach Holocaustu – chodzi zarówno o wypowiedzi o charakterze perswazyjnym (artykuły drukowane w prasie podziemnej z lat 1941-1944, zapewniające o powszechnej solidarności naszego narodu z mordowanymi Żydami, w istocie miały na celu ugruntowanie takich właśnie postaw wśród Polaków), jak też o analizy historyczne (ujawniające skalę obojętności wobec Zagłady i rozmiary patologii – szmalcownictwa, donosów itp.); c/ analizy mające na celu opisanie natury postaw antysemickich w społeczeństwie polskim – zwłaszcza po roku 1989, kiedy to po raz pierwszy podjęto szczegółowe badania (socjologiczne, prasoznawcze itp.) nad specyfiką i zasięgiem obsesji antyżydowskich; d/ analizy historyczne zmierzające do opisania procesu kształtowania się stereotypów antyżydowskich, podejmujące też analizę źródeł (religijnych, kulturowych, ekonomicznych itp.) i postaw ideologicznych (nacjonalizm, rasizm) sprzyjających narastaniu antysemityzmu. Teksty ułożone są w zasadzie w porządku chronologicznym, z nielicznymi odstępstwami – i tak fragmenty książki Jana Grabowskiego „Ja tego Żyda znam!”, wydanej w 2004 r., a będącej pierwszą i jak na razie jedyną monografią zjawiska szmalcownictwa, z oczywistego względu pomieszczono w części dotyczącej lat 1939-45, z podobnego powodu artykuł Leopolda Ungera „Widziane z Polski, widziane z Brukseli” z 2001 r. pomieszczono w części dotyczącej kampanii antysemickiej z lat 1967-68. W porządku chronologicznym umieszczono natomiast zarówno artykuł Jana Błońskiego „Biedni Polacy patrzą na getto”, głosy w dyskusji, jaką wywołał film Claude'a Lanzmanna czy też blok wypowiedzi poświęconych „ponownemu odkryciu” zbrodni w Jedwabnem. Wspomniane teksty, choć dotyczyły epizodów odległych w czasie, miały olbrzymie znaczenie dla aktualne toczącej się dyskusji nad kwestią polskiego antysemityzmu – dość wspomnieć, że sprawa Jedwabnego po raz pierwszy uświadomiła Polakom w tak dramatyczny sposób kwestię winy naszego narodu wobec Żydów, o czym świadczy choćby fakt, że skłoniła do zabrania głosu najwyższe autorytety w państwie (prymas, prezydent). W tym sensie Jedwabne było tematem zdecydowanie bardziej bieżącym niż historycznym. Adam Michnik

Obrazy Europy w polskim dyskursie publicznym

Anna Horolets

Książka ta, oparta na analizie prasy z okresu negocjacji akcesyjnych między Polską i Unią Europejską (1998-2002), ukazuje przyczyny trwania i kierunki zmiany mitu centralności Europy w polskim dyskursie publicznym. W tym okresie eurodebata była pragmatycznie skierowana ku bieżącym celom politycznym, jednocześnie będąc debatą o rozwoju i zacofaniu. Korzystając z metod krytycznej analizy dyskursu i interpretacji semiotycznej, autorka demonstruje mechanizmy tworzenia obrazów Europy i Unii Europejskiej, a zarazem definiowania tożsamości polskich przez takie pary opozycji, jak obawy i nadzieje, strach i wstyd albo socjalizm i kapitalizm. Zastosowane w tej książce ujęcie dyskursu jako praktyki społecznej odsłania podwójną rolę prasy. Z jednej strony jest istotnym czynnikiem kształtującym świadomość zbiorową, z drugiej – odzwierciedla najgłębiej zakorzenione w niej mity.

Lejbe i Siora, czyli listy dwóch kochanków. Romans

Julian Ursyn Niemcewicz

Julian Ursyn Niemcewicz (1757 lub 1758-1841), pisarz publicysta, jeden z czołowych twórców polskiego Oświecenia i epoki przedromantycznej. Autor komedii politycznej (Powrót posła, wyst. 17910, głośnych paszkwilów antytargowickich (Fragment Biblie targowickiej. Księgi Szczęsnowe, 1792), słynnych Śpiewów historycznych (1816), a także bajek politycznych, liryków, poematów, utworów dramatycznych (Kazimierz Wielki, 1792; Samolub, wyst. 1811; Podejrzliwy, wyst. 1831). W swych powieściach skupiał się zwłaszcza na tematyce patrotycznej, polityczno-obyczajowej, społecznej, (Lejbe i Siora, 1821), odwoływał sie często do dziejów Rzeczpospolitej, idealizując epokę jagiellońską  (Jan z Tęczyna, t. 1-3, 1824-1825), zaś jako antywzorzec postawy obywatelskiej stawiając sarmatę z początku XVIII w. (Dwaj Panowie Sieciechowie, 1815). Pozostawił po sobie również prace historyczne, relacje z podróży, wspomnienia (Pamietniki czasów moich, 1848).

Nikt się nie rodzi strukturalistą. Twórczość literacka Edwarda Balcerzana

Beata Małgorzata Wolska

Biografia Balcerzana zdaje się opowiadać o transformacji ról, przesuwaniu akcentów, swoistym negocjowaniu pozycji (auto)biografii w pejzażu humanistyki. Przez odsłonięcie związków między zdarzeniami z życia, teoretyzowaniem i pisaniem można dotrzeć do kluczowej w książce (i dzisiejszym literaturoznawstwie) kategorii doświadczenia, ale też odtworzyć historię dyscypliny, która w pewnym sensie reinterpretuje sama siebie. W uproszczeniu można mówić o zawieszeniu podmiotowości na początku tej historii i o triumfalnej ekspozycji „ja” w pierwszej dekadzie XXI wieku. Nawet bowiem czas triumfu semiotyki nie egzorcyzmował skutecznie podmiotowości, wdzierającej się w życie naukowe w kilku opisanych w pracy przebraniach. Podkreślam ten aspekt, bowiem takim tropem idzie badaczka: nie opisuje formalnej celności wierszy i prozy Edwarda Balcerzana, lecz ich doświadczeniowy, autobiograficzny charakter. Pokazuje przy tym, że ten trop – wycofywanie, kamuflowanie i eksponowanie podmiotowości – jest kluczowy dla rozumienia przemian dyscypliny w XX i w pierwszej dekadzie XXI wieku. Taki sposób czytania unieważnia jeden z najczęściej funkcjonujących schematów interpretacji literatury pisanej przez humanistów – poszukiwania formalnego kunsztu i tematycznych dominant. Twórczość Balcerzana w ujęciu Beaty Małgorzaty Wolskiej jest zarówno wypowiedzią na temat istoty literatury, jak i nieoczywistą notatką z życia poety. Nie chodzi w tej lekturze o dowodzenie prymatu wiedzy o literaturze nad jej praktykowaniem, lecz o spójność i niespójność będące tropem Balcerzanowego „ja”.   prof. dr hab. Inga Iwasiów

Kompleks nienasycenia. Koncepcje psychiki w prozie Tadeusza Micińskiego i Stanisława Ignacego Witkiewicza

Fryderyk Nguyen

Kompleks nienasycenia to monografia poświęcona psychologicznym refleksjom zawartym w prozie Tadeusza Micińskiego i Stanisława Ignacego Witkiewicza. Do intelektualnych koncepcji obu pisarzy im współcześni podchodzili z dystansem, jednemu zarzucając nadmierną powagę, drugiemu zaś jej brak. Pierwszego nazywano Mitasem – widziano w nim proroka lub mistyfikatora, nowego wieszcza albo podejrzanego maga. Drugi przybrał miano Witkacego – nałożył maskę kpiarza, skandalisty i stał się dla innych tak zwanym wariatem z Krupówek. Choć reprezentowali tak skrajnie odmienne postawy, ich myśli często wędrowały jednak w te same miejsca. Obaj w centrum swoich zainteresowań stawiali człowieka i jego niezdolność do osiągnięcia pełni zadowolenia – czyli nienasycenie. Przekonanie, że poczucie braku jest fundamentalnym wyróżnikiem człowieczeństwa, organizowało świat przedstawiony powieści Tadeusza Micińskiego i Witkacego, było także niezbywalną cechą kreowanych przez nich bohaterów. Książka ukazuje, w jaki sposób psychologiczne koncepcje pisarzy są obecne w ich twórczości, co je do siebie zbliża, co je różni, a przede wszystkim – dlaczego warto je dziś przypomnieć. Fryderyk Nguyen – literaturoznawca, doktor nauk humanistycznych. Pracuje w Instytucie Filologii Polskiej na Uniwersytecie Wrocławskim. Jest autorem tekstów poświęconych twórczości Tadeusza Micińskiego i Stanisława Ignacego Witkiewicza oraz artykułów na temat współczesnej muzyki popularnej. Jego zainteresowania badawcze obejmują psychologię w literaturze, literackie mity i symbole oraz hauntologię. Prowadzi również działalność muzyczną pod pseudonimem Francis Tuan.