Grań kultury. Transgresje alpinizmu

Marek Pacukiewicz

„Bo jest” – słynna odpowiedź George’a Leigh Mallory’ego na pytanie, dlaczego chce zdobyć Mount Everest – eksponuje doświadczenie ontologiczne jako fundament alpinizmu. Wspinaczka wysokogórska nie jest więc prostym wyjściem ze świata kultury w świat natury, to raczej doświadczenie istnienia granic pomiędzy nimi. Alpinista porusza się właśnie po tej „grani”. Przedmiotem niniejszej książki jest próba dookreślenia kulturowego modelu transgresji w dyskursie alpinizmu: w jaki sposób fundamentalna ontologia doświadczenia liminalnego kształtuje model świata alpinistów oraz jakiego wzorca osobowości im dostarcza. Na materiał badawczy wykorzystany w książce składają się wypowiedzi alpinistów pozyskane w trakcie antropologicznych kwestionariuszowych badań terenowych oraz narracje zaczerpnięte z literatury alpinistycznej. Poprzez ich pryzmat lakoniczne „Bo jest” doświadczenia alpinistycznego przedstawia się w pełni swej złożoności jako kontekstualne zjawisko kulturowe.

Alternatywność w poezji i dramacie. Intersubiektywność tekstowa i ramy semantyczne

Barbara Dancygier

Alternatywność jest pojęciem szeroko wykorzystywanym w teoriach światów tekstowych i przestrzeni mentalnych. Badacze tych zagadnień analizują przede wszystkim negację. Pojęcie alternatywności ma zastosowanie zwłaszcza do takich konstrukcji, w których pojawia się nie jeden, lecz dwa pakiety treści pojęciowej – negacja jest tu więc doskonałym przykładem, gdyż profiluje alternatywę, dwie sytuacje, z których jedna, negatywna, jest opisana, a druga, pozytywna, implikowana. Najnowsze badania nad negacją prowadzone w ramach nauk kognitywnych, językoznawstwa i stylistyki dotyczą zagadnień statusu i roli tego typu znaczeń oraz ich specyficznej funkcji w dyskursie. W większości dostępnych prac przyjęto wcześniejsze założenie, zgodnie z którym negacja ma zasadniczo charakter binarny: X i nie-X to  jedyne pojawiające się w dyskursie możliwości. Celem niniejszego tekstu jest jednak wykazanie, że alternatywność, w tym negację, da się wykorzystywać w dyskursie, zwłaszcza literackim, do ustanawiania wielu punktów widzenia i kierowania nimi. W rezultacie alternatywność może służyć przede wszystkim do wyrażania stanowiska, a nie do przedstawiania przeciwnych wersji budowanej w tekście rzeczywistości. Analizy pokażą również, że w literaturze alternatywność realizuje się za pomocą różnych typów konstrukcji.

Czarne światło. Analiza zjawiska powojennej traumy społecznej w kulturze Stanów Zjednoczonych Ameryki

Aleksandra Gruszczyk

Wojna jest odrębną dziedziną znaczenia, wyrwaną z codzienności tak dalece, że każde doznanie wojny – i codzienności – stanowi dla poddanej mu jednostki szok poznawczy. Ta nieciągłość doświadczenia powoduje wyrwę w jednostkowej tożsamości, ranę, która zmienia się w traumę. Powojenne traumy jednostkowe – jak również traumy wynikające z powrotu do domu – najczęściej dotyczą całych pokoleń żołnierzy. Weterani połączeni wspólnym doświadczeniem tworzą wspólnoty braterskie, w których zapoczątkowany zostaje proces uspołecznienia traumy. W społeczeństwie stanowią oni szczególne grupy nosicielskie, rozprzestrzeniające narrację o doświadczeniu traumy m.in. za pomocą dzieł kulturowych takich jak filmy, literatura czy dzieła sztuki wizualnej. Uwspólnotowione doświadczenie traumy i winy wywołuje konflikt pamięci społecznej oraz rozbieżne wizje przeszłości. Czarne światło opisuje proces tworzenia się powojennych traum jednostkowych i zbiorowych na przykładzie najnowszej historii Stanów Zjednoczonych. Uważam, że książka P. Aleksandry Gruszczyk może być wydarzeniem wydawniczym. [...]  Czytanie Jej rozważań dostarcza dużo materiału faktograficznego, zmusza do refleksji na temat natury wojny, inspiruje w wielu miejscach. Jest to tekst naprawdę znaczący. Prof. dr hab. Tomasz Żyro

O mocy i niemocy współczesnego państwa polskiego

Przemysław Sadura

Refleksja nad państwem i jego kondycją nie była ostatnimi laty - a przynajmniej do początku pandemii COVID-19 - zbyt chętnie podejmowana przez badaczy nauk społecznych. (...) Miało to być konsekwencją zarówno procesów globalizacyjnych, jak i dobrowolnej integracji regionalnej, w wyniku której państwa zrzekały się części swoich przymiotów, jak choćby tradycyjnie rozumianej suwerenności. Książka O mocy i niemocy współczesnego państwa polskiego pod redakcją Jacka Raciborskiego i Przemysława Sadury jest dowodem, że współczesne państwo może, i jest, w głębokim kryzysie, ale na pewno nie został nim dotknięty krytyczny namysł nad państwem. Autorzy zaproszeni do wspólnego pisania nie wybierają wydeptanych ścieżek, uciekają od schematów myślowych, są sceptyczni wobec modnych i ogólnie akceptowalnych odpowiedzi na temat stanu nowoczesnych państw i społeczeństw. Redaktorzy naukowi tomu zostawili autorom sporą swobodę wyboru ujęć, perspektyw i metod analizy, co sprawia, że Czytelnik dostaje zarówno teksty silnie zakorzenione w rozbudowanej debacie dotyczącej teoretycznych podstaw funkcjonowania państwa, jak i analizy bazujące na wynikach własnych badań empirycznych, a także rozdziały będące esejami politycznymi. Z recenzji prof. dr hab. Anny Pacześniak

Cytaty z młodości. Rozmowy Wacława Krupińskiego z ludźmi kultury

Wacław Krupiński

Spotkania z ludźmi – rozmowy; poznawanie ich życia i oglądu świata przez 40 lat uprawiania dziennikarskiego fachu było jego wartością największą. Czasem kończyło się na jednorazowym spotkaniu, nierzadko kontakty, podtrzymywane przez lata, nabierały prywatnego charakteru. Ich rezultatem były rozmaite, mniejsze lub większe, nieraz przybierające postać książki, wywiady. Wybierałem zawsze rozmówców, którzy mnie fascynowali, intrygowali; lubiłem ich za młodu, później sentymentalnie do nich powracałem. Dlatego przedstawiam w tej książce artystów – nieraz już Wielkich Nieobecnych, których kariery zanurzone są w czasie; wszak najmłodszy z nich – Leszek Możdżer – też tworzy już ponad 20 lat. Pokazują te rozmowy zarówno wybitnych artystów, jak i klimat tamtych lat – wszystko to ujęte w refleksyjnym opisie, bądź w anegdocie. Większość z tych tekstów publikował „Dziennik Polski”, w którym spędziłem ponad 30 lat zawodowego życia. Tak więc ten zbiór to także „Cytaty z mojej młodości”. Wacław Krupiński

Dzieci XX Zjazdu. Film w kulturze sowieckiej lat 1956-1968

Joanna Wojnicka

XX Zjazd KPZS w 1956 roku zmienił sytuację w sowieckiej kinematografii. W okresie odwilży pojawiają się dwa pokolenia, dwie fale debiutów. Pierwsza następuje po 1956 roku. Wówczas debiutują Grigorij Czuchraj, Marlen Chucyjew, Aleksandr Ałow i Władimir Naumow, Lew Kulidżanow, Feliks Mironer, Władimir Skujbin. W tej drugiej, późniejszej fali debiutantów znaleźli się Andriej Tarkowski, Andriej Michałkow-Konczałowski, Wasilij Szukszyn, Gleb Panfiłow, Larysa Szepitko, Aleksandr Askoldow, Aleksiej German. Było to pokolenie niezwykle ciekawe, najwybitniejsze - obok awangardy lat dwudziestych - pokolenie w historii sowieckiego kina. Przedstawiana czytelnikowi książka nie jest klasyczną rozprawą historycznofilmową. Nie opisuje dziejów sowieckiego filmu poprzez daty, biografie twórców, premiery pokazywane w porządku chronologicznym, lecz przede wszystkim uwzględnia jego polityczny i kulturowy kontekst. Kino odwilżowe jest wdzięcznym materiałem do tego rodzaju badań. Było poddane ideologicznemu ciśnieniu, obracało się w kręgu wysłużonych sowieckich mitów. Jednocześnie starało się te mity ożywić, czasem zrewidować, często stawiać pytania, których  wcześniej nie stawiano - o wartość tych mitów i ich żywotność,  artyści próbowali przywracać im powagę, a nawet tragizm. Joanna Wojnicka - historyk filmu, pracownik naukowy Instytutu Sztuk Audiowizualnych Uniwersytetu Jagiellońskiego. Autorka książek Świat umierający. O późnej twórczości Luchino Viscontiego (2001, nominacja do nagrody im. Bolesława Michałka za najlepszą książkę filmową roku), Słownik wiedzy o filmie (wraz z Olgą Katafiasz, 2005, wyd. II 2009), redaktorka (wraz z Grażyną Stachówną) tomów Autorzy kina europejskiego (2003) oraz Autorzy kina polskiego (2004). Opublikowała ponad 20 artykułów w czasopismach i książkach zbiorowych, w tym rozdziały poświęcone historii kina rosyjskiego i sowieckiego w  pierwszym i drugim tomie Historii kina  (Kino nieme, 2009; Kino klasyczne, 2011).

Lubuska literatura osadnicza jako narracja założycielska regionu

Kamila Gieba

Rozprawa Kamili Gieby jest pracą literaturoznawczą, poświęconą polskiej literaturze tzw. Ziemi Lubuskiej. Autorka analizuje tę literaturę zarówno w odniesieniu do regionalnej kultury literackiej, jak i na tle zjawisk społecznych, ideologii i projektów politycznych, a także życia intelektualnego i codziennego w Polsce po II wojnie światowej. Łączy perspektywę historycznoliteracką z rekonstrukcją dziejów idei, geopoetyką i studiami nad przestrzenią w kulturze, kulturową teorią gatunku oraz orientacją postzależnościową. W ten sposób, po pierwsze, chronologicznie porządkuje najważniejsze dzieła lubuskiej literatury osadniczej, po drugie, uściśla i redefiniuje pojęcia niezbędne do uchwycenia związku tej literatury z tradycją tzw. narracji piastowskiej i myśli zachodniej, po trzecie, odkrywa, problematyzuje i wyjaśnia te aspekty literatury regionu, które świadczą o jej bliskiej, lecz niejednoznacznej relacji z istotnym doświadczeniem społecznym tamtego czasu. Z recenzji dra hab. Wojciecha Browarnego, prof. UWr

Nowy słownik zapożyczeń polskich w języku rosyjskim

Wiesław Witkowski

Bardzo intensywny w drugiej połowie bieżącego stulecia rozwój badań nad kształtowaniem się słownictwa języka rosyjskiego wzbogacił niezwykle naszą odziedziczoną z poprzedniego okresu wiedzę w tej dziedzinie. Wzbogacił na tyle, iż możemy obecnie, na progu trzeciego tysiąclecia, podejmować poważne już próby daleko idących podsumowań i uogólnień. Taką właśnie wyrywkową próbą, dotyczy ona bowiem jedynie polskich zapożyczeń leksykalno-semantycznych w języku rosyjskim (zarówno ogólnonarodowym, jak i regionalno-gwarowym), jest niniejszy słownik.

Artyści w przestrzeni miejskiej Krakowa i Katowic

Monika Murzyn-Kupisz, Jarosław Działek

Świat wewnątrzmiejskich wyborów przestrzennych artystów jest niezwykle złożony. Najczęściej odbiega od uproszczonych wyobrażeń, które nasuwają popularne klisze bohemy artystycznej, klasy kreatywnej czy dzielnic artystycznych. Rozwijając dotychczasowe dociekania naukowe prowadzone w kraju i za granicą, autorzy książki proponują bardziej całościowe niż dotąd przyjmowane, wielopłaszczyznowe spojrzenie na zachowania przestrzenne tej grupy społeczno-zawodowej w ośrodkach miejskich. Wykorzystując zróżnicowane dane ilościowe i jakościowe, kompleksowo analizują współczesne społeczno-ekonomiczne uwarunkowania oraz implikacje obecności i działalności twórców w dwóch dużych miastach w Polsce – w Krakowie i Katowicach. W opracowaniu poddano weryfikacji oczekiwania dotyczące nakładania się różnorodnych wymiarów obecności artystów (miejsc zamieszkania, produkcji i konsumpcji artystycznej) w określonych częściach miast. Pod uwagę wzięto także zróżnicowane cechy społeczno-demograficzne twórców oraz właściwości przestrzeni miejskiej, które mogą wpływać na ich decyzje przestrzenne, w tym rolę specyficznego, postsocjalistycznego kontekstu funkcjonowania miast polskich. Książka wpisuje się jednocześnie w szersze rozważania poświęcone współczesnym przekształceniom dużych ośrodków miejskich, a w szczególności roli kultury i kreatywności w tych procesach. Uzupełnia również analizy z zakresu ekonomii kultury i socjologii sztuki, zwłaszcza  badania dotyczące sytuacji ekonomicznej artystów oraz tzw. efektów zewnętrznych ich działalności, a tym samym włącza się w szerszą dyskusję nad przestrzennymi, społecznymi i ekonomicznymi uwarunkowaniami działalności artystycznej. Autorzy mają nadzieję, że opracowanie to przyczyni się do lepszego zrozumienia fenomenu obecności artystów w miastach, będzie stanowiło teoretyczną podbudowę kolejnych przedsięwzięć badawczych oraz ułatwi władzom samorządowym tworzenie przemyślanej, całościowej i efektywnej polityki miejskiej w dziedzinie kultury.

Filozofia i etyka interpretacji

Adam F. Kola, Andrzej Szahaj

Andrzej Szahaj, Zwrot antypozytywistyczny dopełniony (zamiast wstępu)     CZĘŚĆ I Interpretacja - skąd się wzięła i dokąd zmierza    Ewa Rewers, Interpretacja jako lustro, różnica i rama Teresa Pękala, Aura interpretacji w doświadczeniu estetycznym Andrzej Stoff, Jaką koncepcję prawdy implikuje interpretowalność/interpretacja dzieła literackiego Krzysztof Wieczorek, Od reprezentacji do interpretacji Ewa Szczęsna, Semiotyczne uwarunkowania interpretacji Ewa Bińczyk, Interpretacja poza dualizmem - monizm interpretacyjny Stanleya Fisha Katarzyna Rosner, Stanley Fish, czyli pozorny radykalizm konstruktywistycznej teorii interpretacji Wojciech Małecki, "Bardzo zły substytut dla prawd absolutnych". Pragmatyzm i teoria interpretacji Grzegorz marzec, Poza głosem i fenomenem. W sprawie dekonstrukcji i hermeneutyki Piotr Śniedziewski, Jeśli interpretacja jest lekturą - teoria lektury Stephane'a Mallarmego Agnieszka Kaczmarek, O interpretacji Charlesa taylora. Patrymonium Wilhelma Diltheya Maciej Maryl, Interpretator czy czytelnik? Projekt badań empirycznych nad stylami odbioru Andrzej W. Nowak, Methodenstreit , podmiot, phronesis. Wpływ sposobu interpretacji opozycji humanistyka a przyrodoznawstwo, na rozumienie etyki, polityki i podmiotu Rafał Paweł Wierzchowski, Interpretacja, translacja czy redukcja. Wokół pewnych dyskusji nad kwestią interpretacji rzeczywistości społecznej   CZĘŚĆ II   Interpretacja a etyka Jan P. Hudzik, Interpretacja - tożsamość - etyka Mieczysław Dąbrowski, Etyczny wygłos interpretacji. Rozumienie, warunki, sens Marcin Adamiak, Autor-dzieło-czytelnik: trzy wymiaty zwrotu etycznego w literaturoznawstwie ponowoczesnym Adam F. Kola,  Dlaczego literaturoznawstwo polskie jest etycznie ślepe? Danuta Szajnert, Intencje autora i etyka interpretatora Krzysztof Abriszewski, Interpretacja i etyka dalekiego zasięgu Michał Januszkiewicz, Etyczny wymiar hermeneutyki (wokół Gianni Vattimo) Dariusz Skórczewski, Interpretacja postkolonialna: etyka nauki, nauka etyki Andrzej Michalak, Etyczne granice interpretacji w filmie dokumentalnym. Perspektywa filozofii odpowiedzialności   Indeks nazwisk  

Włosko-polskie pogranicze literackie za panowania Stanisława Augusta

Justyna Łukaszewicz

Autorka książki przeanalizowała świadectwa włosko-polskich relacji kulturowych za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, biorąc pod uwagę m.in. libretta oper wystawionych przez Wojciecha Bogusławskiego, dwie włoskie powieści oraz polskie edycje prawniczo-filozoficznych tekstów Cesarego Beccarii, Giacinta Dragonettiego i Gaetana Filangieriego. Efektem analiz polskich wersji tych utworów słynnych w drugiej połowie XVIII wieku, ale nadal w dużej mierze aktualnych, jest uwidocznienie roli pośrednictwa francuskiego. Francuskie wydanie wykorzystał także – tym razem przewrotnie – największy manipulator spośród przedstawionych tu polskich pośredników: tłumacz dzieła o życiu i masońskiej działalności Giuseppe Balsamo (Cagliostra), opublikowanego pod auspicjami inkwizycji. Tłem rozważań dotyczących przekładów i adaptacji jest obraz Włoch i Włochów w polskiej prasie drugiej połowy XVIII w., twórczości Ignacego Krasickiego oraz pamiętnikach ostatniego króla Polski. Justyna Łukaszewicz jest profesorem Uniwersytetu Wrocławskiego, gdzie kieruje Zakładem Italianistyki w Instytucie Filologii Romańskiej. Redaktor naczelna półrocznika naukowego „Italica Wratislaviensia”, romanistka, komparatystka, przekładoznawczyni, tłumaczka. Autorka wielu prac poświęconych francusko-polskim i włosko-polskim relacjom w dziedzinie literatury i teatru od XVIII do XXI wieku, literaturze dziecięcej, seriom przekładowym, paratekstom przekładu, problemom kulturowym w tłumaczeniu. Opublikowała m.in. monografie Carlo Goldoni w polskim Oświeceniu (1997) i Dramaty Franciszka Zabłockiego jako przekłady i adaptacje (2006). Książka przynosi ważną porcję nowej wiedzy na temat procesów transferu kulturowego między Italią i Polską, poszerza o istotne ustalenia obraz polskiej kultury literackiej stanisławowskiego trzydziestolecia, ukazuje w nowym świetle jej otwartość na zewnętrzne kontakty i niepozbawioną dystansu reakcję na inspiracje płynące z innych kręgów kulturowych. prof. dr hab. Teresa Kostkiewiczowa Przedstawiona w monografii panorama polskich przekładów włoskich utworów (czasem dokonywanych za pośrednictwem francuskich wersji) pozwala przyjrzeć się całej palecie typowych, ale także zaskakujących postaw dawnych tłumaczy. prof. dr hab. Jadwiga Miszalska  

Marsjanie i Wenusjanki? O języku młodych Polek i Polaków

Jolanta Szpyra-Kozłowska

Różnice w języku kobiet i mężczyzn to temat wzbudzający powszechne zainteresowanie. Narosło wokół niego wiele prawdziwych i nieprawdziwych opinii i przekonań. Czy prawdą jest, że kobiety są bardziej gadatliwe od mężczyzn, znają więcej nazw kolorów, posługują się emocjonalnym i poprawniejszym językiem, a mężczyźni częściej używają wulgaryzmów? Czy, jak sugeruje głośna książka Johna Graya pt. Mężczyźni są z Marsa, kobiety z Wenus, obie grupy mówią odmiennymi językami: marsjańskim i wenusjańskim, przez co prawdziwe porozumienie między nimi nie jest możliwe? Na podstawie obszernych i nowatorskich badań własnych z udziałem ponad 700 młodych Polek i Polaków autorka pierwszej tego typu w Polsce, przystępnie napisanej książki próbuje znaleźć odpowiedzi na te i inne intrygujące pytania.

Muzeum sztuki. Antologia

Maria Popczyk

Muzeum sztuki, instytucja powołana przez oświecenie jest dla wielu tradycyjnie nastawionych odbiorców miejscem przeżyć estetycznych i edukacji. Jednakże ten model muzeum został poddany w XX wieku daleko idącej modernizacji, po części za sprawą nowej historii sztuki i nowej muzeologii, wprowadzeniu do badań nad muzeum min. antropologii, semiotyki i socjologii, a także dzięki awangardowym poczynaniom artystów. Antologia Muzeum sztuki odzwierciedla zasadnicze wątki wszystkich toczonych w XX wieku dyskusji proponując reprezentatywny wybór tłumaczeń i komentarzy. Trzy rozdziały przeprowadzają czytelnika od wypowiedzi historyka sztuki i filozofów (H. Sedlmayr, Th. Adorno, N. Goodman, J. Margolis, A. Malraux, J-F Lyotard), przez zagadnienia instytucjonalnych kontekstów dzieła sztuki w muzeum (D. Crimp, C. Duncan, P.Vergo, M. Bal, C. Deliss, G. Porter), aż po teoretyczne teksty krytyków i artystów (B. O’Dohery, B. Buchloh, J. Kosuth), problematykę architektury muzealnej (V. Newhouse) by na koniec przybliżyć specyfikę muzeum wirtualnego (S. Dietz). Wybór przywołuje teksty starsze i już klasyczne, ważne dla zrozumienia problematyki muzeum, jak i te odzwierciedlające najnowsze stanowiska.  

"Czyim to jestem wymysłem?" Ja - niedokończony projekt. Poezje

Stanisław Wyspiański

Wyspiański nie był poetą i równocześnie był poetą we wszystkim, co robił. Gdy tworzył swoje dramaty i projektował dla nich teatr, gdy komponował witraże i snuł fantazje architektoniczne o wzgórzu wawelskim. Był nim także wtedy, gdy pisał listy i eseje –to z nich głównie pochodzą teksty składające się na ten niewielki wybór. Poetyckie fragmenty przypominają Wyspiańskiego kameralnego i refleksyjnego; tworzą najbardziej osobiste przesłanie artysty: pod ściszoną tonacją pulsuje dramatyczne napięcie, pod ironią skrywa się rozpacz. Najlepiej pozwalają zrozumieć ten liryczny autoportret: „jakimś poematem wydaje mi się życie moje […], ale wciąż drżę, że ten poemat się nagle rozerwie…, że przepadnie niedokończony”… Teksty Wyspiańskiego komentują historycy literatury i artyści teatru, podejmując próbę odpowiedzi na ponawiane od stulecia pytanie: czym jest fenomen Wyspiańskiego. Geniusz to, grafoman czy jeden z wielu modernistycznych artystów? Magdalena Popiel

Kalający własne gniazdo. Artyści i obrachunek z przeszłością

Karol Franczak

Wizja odrzucenia przez grupę to jeden z silniejszych lęków od zawsze towarzyszący życiu człowieka. Sprzeciw wobec ogółu, wyjście z cienia konformizmu i zrobienie tego, co publicznie niedopuszczalne, jest natomiast jedną z większych ludzkich pokus. Zazwyczaj pozostaje ona niezrealizowana, może jedynie liczyć na zastępczą sublimację w formie podziwu dla nonkonformistycznych artystów lub bohaterów ze świata sztuki i kultury popularnej. Publiczne łamanie porządku narzuconego przez większość to przypadek jeszcze rzadszy, zarezerwowany dla najbardziej wytrwałych jednostek, które ze społecznego odtrącenia tworzą często „profesję” skandalisty. Tematem książki jest próba opisania takich właśnie osób i zrozumienia fenomenu figury „kalającego własne gniazdo” (niem. Nestbeschmutzer) – postawy rezygnującej z nakazu grupowej lojalności na rzecz brutalnej krytyki własnego społeczeństwa. „Kalanie gniazda” analizowane jest na przykładzie dyskursu publicznego w Austrii i sporów o jej narodowosocjalistyczną przeszłość, które prowokowali niepokorni artyści, m.in. Thomas Bernhard, Elfriede Jelinek, Peter Turrini, Robert Menasse i Martin Pollack.    Karol Franczak – socjolog i kulturoznawca, adiunkt w Instytucie Socjologii UŁ. Zajmuje się problematyką sfery publicznej, pamięci zbiorowej oraz analizą działalności współczesnych elit symbolicznych. Autor licznych tekstów z obszaru literatury austriackiej, m.in. posłowia do powieści Thomasa Bernharda Kalkwerk (2010).  

Prawda i złudzenie. Esej o myśleniu

Hanna Buczyńska-Garewicz

Tematem książki jest krytyczna analiza filozoficznego myślenia o prawdzie w ostatnich około stu latach. Jest to okres istotny w historii zachodniego dyskursu toczącego się wokół znaczenia pojęcia prawdy, okres zdominowany z jednej strony ostrymi atakami na niesione przez to pojecie treści, z drugiej zaś - wobec tych krytyk -  odznaczający się silną i zdecydowaną obroną idei prawdy oraz uwydatnieniem jej niezbywalności w horyzoncie myślowym człowieka.

The College Anthology of American Literature

Zygmunt Mazur

Nowe wydanie Antologii literatury amerykańskiej, prezentującej szeroki wybór tekstów od początków literatury amerykańskiej do końca II wojny światowej. Utwory każdego autora poprzedzone są notatką biograficzną oraz krótką charakterystyką twórczości.  

YouTube w edukacji. Strategie nadawcze wideoblogerów

Katarzyna Maciejak

Możliwości warsztatowe oraz znakomite rozeznanie co do istoty mediów społecznościowych pozwoliły Autorce na przygotowanie rozprawy nowatorskiej i wartościowej poznawczo, [która jest] ważnym punktem odniesienia w badaniach nad mediami społecznościowymi i działalnością popularnonaukową w ogóle. Z recenzji dr hab. prof. UMCS Danuty Kępy-Figury     Wybór tematyki badawczej jest ze wszech miar trafny. Nie mieliśmy dotąd w nauce takiego opracowania […]. Autorka jest w swoich założeniach „harmonijnie” eklektyczna i umiejętnie łączy sprawdzone, utrwalone w językoznawstwie, klasyczne metody strukturalne badania tekstu (także całego dyskursu) popularnonaukowego z metodami nowszymi dotyczącymi badań językowych stylów, strategii komunikacyjnych i badań medioznawczych. Praca stanowi duże osiągnięcie badawcze Autorki i znacząco rozszerza naszą wiedzę o współczesnych relacjach między językiem i kulturą (medialną, internetową). Z recenzji prof. dr. hab. Kazimierza Ożoga

Myśl i zdarzenie. Pojęcie zdarzenia historycznego w historiografii francuskiej XX wieku

Tomasz Falkowski

Myśl i zdarzenie to oryginalna próba zrozumienia, w jaki sposób historiografia francuska XX wieku budowała wiedzę o różnorodnych wydarzeniach historycznych. Na podstawie gruntownych analiz kilkudziesięciu prac francuskich historyków (m.in. Paula Bois, Georges’a Canguilhema, Alaina Corbina, Georges’a Duby’ego, Arlette Farge, Michela Foucaulta, Emmanuela Le Roy Laduriego, Jacques’a Revela, Pierre’a Touberta, Paula Veyne’a i Nathana Wachtela) autor książki wyodrębnia cztery zasadnicze formy pojęciowe, za pomocą których badacze ci stworzyli spójne obrazy konkretnych wydarzeń z przeszłości. Są to pojęcia „zdarzenia strukturalnego”, „mikro-zdarzenia historycznego”, „zdarzenia dyskursywnego” i „obiektu zdarzeniowego”. W efekcie stają się widoczne intelektualne bogactwo, konceptualny rygor, złożona logika i niewyczerpana pomysłowość obecne w poznaniu historycznym. Jednocześnie, dzięki wypracowanemu w książce teoretycznemu ujęciu, autor twórczo powraca do podstawowych pytań o istotę, specyfikę i warunki myśli rozwijanej w obrębie humanistyki.       Tomasz Falkowski (ur. 1981) – historyk, krytyk historiografii, tłumacz. Pracuje w Instytucie Historii UAM. Studiował w Toruniu (UMK), a także Poznaniu i Paryżu (Paris I, EHESS). Główne zainteresowania badawcze: historia historiografii, historia nauki, współczesna humanistyka francuska.

Pisma ostatnie

Henryk Markiewicz

W ostatnich latach życia polemiczny odruch pojawiał się u profesora Henryka Markiewicza ze zwiększoną częstotliwością. Działo się tak zapewne zarówno dlatego, że mniej niż dotąd pochłonięty poważną pracą własną, uważniej śledził bieżące życie naukowe, jak i z tego głównie względu, że spora część tendencji i postaw badawczych, wyłaniających się z postmodernistycznego paradygmatu, napotykała na opór jego racjonalności, wychodziła poza aksjologiczną ramę, w obrębie której pracował jego intelekt; rozmijała się też wyraźnie z wyobrażeniami o naukowości i profesjonalizmie, jakie go ukształtowały. (…) Wciąż spierał się o literaturoznawcze imponderabilia i korygował tezy aktualnie krążące w jego naukowej biosferze, ale też z pasją prowadził walkę podjazdową, pokazując na konkretnych przykładach, jakie są skutki interpretacyjnego leseferyzmu i badawczej dezynwoltury – brak wiedzy, lekceważenie profesjonalnego warsztatu, językowe niechlujstwo. Trwał przy przeświadczeniu, że istnieją granice interpretacyjnej dowolności, zwalczał „wirusa nadinterpretacji i programowego subiektywizmu”, pisał kąśliwie, że nawet jeśli historię literatury charakteryzować (za jedną z badaczek) jako „fikcję, dyskurs, który nie odtwarza rzeczywistości, lecz nadaje jej znaczenie”, to jednak „nawet nie odtwarzając rzeczywistości, należy się choć trochę z nią liczyć. W przeciwnym wypadku mamy do czynienia z zabawą, która nie ma swych reguł. A zabawa bez reguł to licha zabawa”. Teresa Walas, ze Wstępu

Tadeusz Kantor 1947. Nowoczesne doświadczenie z nauką, sztuką i Paryżem w tle

Wojciech Bałus

Gdy Tadeusz Kantor udawał się z początkiem 1947 roku w swoją pierwszą w życiu podróż do Paryża, nie przypuszczał zapewne, że przyjdzie mu się tam zetknąć nie tylko ze sztuką klasycznej awangardy i twórczością aktualną artystów z Europy i obu Ameryk. Wizyty w Palais de la découverte otwarły przed nim świat nowoczesnej nauki i spowodowały głęboki światopoglądowy wstrząs. Książka po raz pierwszy tak dogłębnie – i na podstawie nieznanych wcześniej materiałów źródłowych – analizuje różne aspekty doświadczenia nowoczesnego, jakie stało się udziałem krakowskiego artysty, pokazuje, na czym polegało dotknięcie przez niego „Inferna”, jaką rolę w tych przeżyciach odegrał surrealizm oraz jak to wszystko wpłynęło na  własną twórczość i poglądy na świat przyszłego autora Umarłej klasy.   Świetna książka, znacząco uzupełnia naszą wiedzę, proponuje ciekawe strategie interpretacyjne, krytycznie podchodzi do źródeł, wsparta na imponujących lekturach, zmienia obraz sztuki Kantora lat 40-tych ale także późniejszej twórczości. Napisana wartko.                                                                                       z recenzji prof. Wojciecha Włodarczyka Wojciech Bałus – ur. 1961, historyk sztuki; studiował też filozofię. Profesor w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zajmuje się teorią i historią sztuki XIX–XXI wieku, związkami sztuki z filozofią, antropologią kulturową i literaturoznawstwem. Przewodniczący Polskiego Komitetu Narodowego Corpus Vitrearum, członek Polskiej Akademii Umiejętności i członek AICA. Autor książek: Mundus melancholicus. Melancholiczny świat w zwierciadle sztuki (1996), Figury losu (2002), Krakau zwischen Traditionen und Wegen in die Moderne. Zur Geschichte der Architektur und der öffentlichen Grünanlagen im 19. Jahrhundert (2003), Sztuka sakralna Krakowa w wieku XIX: część druga. Matejko i Wyspiański (2007) i Gotyk bez Boga? W kręgu znaczeń symbolicznych architektury sakralnej XIX wieku (Monografie FNP, 2011 – wersja niemiecka: 2016), Efekt widzialności. O swoistości widzenia obrazów, granicach ich odczytywania i antropologicznych aspektach sztuki (2013).  

Miejsce dla kpiarza. Satyra w latach 1948-1955

Karol Alichnowicz

Książka próbuje określić rolę, jaką w socrealizmie wyznaczono małym formom satyrycznym. Pytając o miejsce "kpiarza" w kulturze stalinowskiej, autor stara się zrekonstruować postulaty wysuwane pod adresem satyry oraz zaprezentować sposoby ich realizowania. Zwraca także uwagę na to, jak małe formy były ipowszechniane przez środki masowego przekazu, m.in. przez czasopisma i plakaty. Temu syntetycznemu ujęciu towarzyszą w "Miejscu dla kpiarza" analizy bardziej szczegółowe, w których autor skupia się na wybranych aspektach podejmowanej problematyki: zjawisku przenikania języka polityki do satyry (metaforyka "czystki"), opisie ubioru bikiniarza czy redakcji "Szpilek" (i "Krokodyla") na śmierć Stalina.

Słownictwo pism Stefana Żeromskiego. Miasto i wieś. Tom 12

Katarzyna Sobolewska

I.   MIASTO I WIEŚ JAKO OPOZYCJA KULTUROWA   II.  MIASTO I WIES W ŚWIECIE PRZEDSTAWIONYM ŻEROMSKIEGO   III. CEL BADAŃ I METODY GROMADZENIA MATERIAŁU SŁOWNIKOWEGO   IV. ZAWARTOŚĆ CZĘŚCI SŁOWNIKOWEJ       1. Semantyczna charakterystyka słownictwa      a. Ludzie      b. Miejsca      c. Infrastruktura      d. Zajęcia      e. Kultura i życie społeczne      f. Realia życia      g. Nazwy miast, wsi i ich określenia      2. Formalna charakterystyka słownictwa      a. Formacje z dywizem      b. Zdrobnienia, zgrubienia      c. Elementy dialektalne      d. Cytaty z języków obcych i zapożyczenia    V. HASŁA WSPÓLNE Z INNYMI TOMAMI SŁOWNIKA WYKAZ NAJCZĘŚCIEJ UŻYWANYCH SKRÓTÓW LITERATURA PRZEDMIOTU   SŁOWNIK część I: MIASTO część II: WIEŚ   WYKAZ ALFABETYCZNYCH HASEŁ ZAMIESZCZONYCH W SŁOWNIKU

Wschodnim pograniczem literatury polskiej. Od Średniowiecza do Oświecenia

Andrzej Romanowski

Czy literatura ruska, tworzona niegdyś także w języku polskim, może być uznana za część literatury polskiej? Czy Rusini wykształceni w szkołach Rzeczypospolitej dokonywali polonizacji XVII-wiecznej Moskwy? Czy w dziele rozprzestrzenienia polskiej cywilizacji miał udział również język cerkiewnosłowiański? Czy siła atrakcyjna kultury staropolskiej była też dziełem Rusi? Splot polsko-ruski, a z biegiem czasu także polsko-litewski, zadecydował o obliczu polskiej literatury. Na ogół nie pamiętamy, że pierwsze na świecie druki cyrylickie pojawiły się w XV-wiecznym Krakowie, a w gronie pisarzy języka polskiego znalazło się dwóch świętych prawosławnych…