Strącona bogini. Rzecz o Marii Komornickiej

Brigitta Helbig-Mischewski

Książka ta to kulturoznawcze, genderowe i psychologicznie pogłębione spojrzenie na Komornicką i jej spektakularną "zmianę" płci. Badaczka podejmuje próbę odczytania ukrytych sensów szaleństwa Komornickiej, powołując się na niemieckie teorie psychologiczne. Jednocześnie podnosi kwestię odpowiedzialności społeczeństwa za los skrzywdzonej pisarki. Praca tropi ślady kulturowego przestępstwa, które młodą i utalentowaną power woman obróciło w osamotnionego, wyszydzanego "dziadzia Piotra". (Tak nazywali Komornicką-Własta krewni i inni mieszkańcy Grabowa.) Studium nie ma na celu zgłębienia wyłącznie tajników biografii Komornickiej, lecz także jej (częściowo zapomnianej) twórczości literackiej i korespondencji. Korzystając z wyników badań niemieckiej biografistyki i nawiązując do polskich badań nad pisarką, autorka przygląda się zależnościom między życiem a pisarstwem Komornickiej, patrzy na nie jak na pole ścierających się dyskursów i światopoglądów epoki. Szczególną uwagę poświęca problematyce płci i opresji kobiet. Pokazuje także, jak twórczość pisarki staje się sceną kreowania własnych losów, a w okresie późniejszym przywracania tego, co w życiu stracone, i korekty tego, co nieudane, i jak w końcu umożliwia jej przetrwanie. Zepchnięta na margines społeczności, poetka nie pozostaje bowiem do końca w roli ofiary, lecz nieustannie tworząc, "wypisuje się" z obłędu.

Ira Aldridge (1807-1867). Dzieje pierwszego czarnoskórego tragika szekspirowskiego

Krystyna Kujawińska-Courtney

Ira Aldridge (1807-1867), pierwszy czarnoskóry tragik szekspirowski, rozpoczął karierę artystyczną w USA, przez nieomal dwadzieścia pięć lat grał w teatrach na Wyspach Brytyjskich, a w latach 1852-1867 odbywał tournée w wielu krajach europejskich (m.in. na terenach dzisiejszej Belgii, Niemiec, Danii, Szwecji, Szwajcarii, Czech, Polski, Rosji, Turcji, Ukrainy, Francji, na Węgrzech i w krajach dawnej Jugosławii). Znali i entuzjastycznie wspominali Aldrige'a - "Afrykańskiego Roscjusza" - np. Walter Scott, Hans Christian Andersen, baron von Humboldt, Franz Liszt, Taras Szewczenko, Charles Dickens, Jenny Lind i Lew Tołstoj. Zmarł w Łodzi 7 sierpnia 1867 roku, przygotowując się do odegrania z lokalnym zespołem teatralnym tragedii Otello. Grób Aldrige'a na łódzkim cmentarzu ewangelicko-augsburskim odwiedzają naukowcy, badacze i wielbiciele jego życiowych osiągnięć z wielu krajów świata, choć zarówno w USA, jak i w Wielkiej Brytanii oraz w Polsce nie przyznaje się mu należnego miejsca w panteonie wybitnych aktorów i propagatorów twórczości Szekspira, traktując jako Drugiego/Odmiennego, uwikłanego w kontekst zagadnień rasowych. Niniejsza monografia, oparta na materiale archiwalnym, dokumentalnym i interpretacyjno-krytycznym dotyczy nie tylko życia i twórczości Aldridge'a, ale także ludzi, którzy mieli na niego bezpośredni i pośredni wpływ oraz szerokiego tła politycznego, społecznego i kulturowego. Przedstawia ona karierę zawodową tego wybitnego artysty, skupiając się na problematyce ogólnej oraz wydarzeniach szczegółowych, mających przybliżyć polskiemu czytelnikowi jego znaczenie dla kultury europejskiej pierwszej połowy dziewiętnastego wieku. Ponieważ życie Aldridge'a związane było z problematyką rasową, praca ukazuje wybrane zagadnienia kwestii niewolnictwa, walki o zniesienie handlu niewolnikami, abolicjonizmu oraz odkrywania i kulturowego przywłaszczania Afryki przez Europejczyków. Sporo miejsca poświęcono sprawom ówczesnego życia teatralnego. Zaprezentowano także znaczenie osiągnięć zawodowych Aldridge'a w kontekście studiów szekspirowskich, a zwłaszcza roli, jaką Aldridge odegrał w propagowaniu twórczości tego dramatopisarza na kontynencie europejskim.   Krystyna Kujawińska Courtney jest kierownikiem Zakładu Studiów Brytyjskich i Krajów Wspólnoty Brytyjskiej na Wydziale Studiów Międzynarodowych i Politologicznych Uniwersytetu Łódzkiego. Chociaż większość jej prac naukowo-badawczych poświęcona jest Szekspirowi, interesują ją także teorie krytyki literackiej, w tym szczególnie studia kulturowe i genderowe.

Filozoficzne podstawy idei praw zwierząt

Dorota Probucka

Autorka podjęła się prawdziwie monumentalnego zadania przeglądu i analizy głównych nurtów myślenia o prawach zwierząt. W piśmiennictwie polskim i być może nawet w piśmiennictwie światowym nie ma porównywalnego dzieła. Dlatego książka Doroty Probuckiej będzie przez wiele lat służyć jako podstawowe opracowanie w coraz bardziej rozbudowanej tematyce praw zwierząt. Z recenzji Prof. Andrzeja Elżanowskiego Podejmując bogaty kompleks problemów grupujących się wokół hasła "statusu prawnego i moralnego zwierząt" rozprawa Doroty Probuckiej rangą swego tematu lokuje się w katalogu zagadnień doniosłych i poznawczo obiecujących dla współczesnej refleksji moralnej. (...) Autorka trafnie wydobywa i umiejętnie charakteryzuje poszczególne stanowiska, a formułowanym w oparciu o nie sądom nadaje postać wyważoną, starannie udokumentowaną i odpowiedzialną merytorycznie. Z recenzji Prof. Włodzimierza Tyburskiego Dorota Probucka - adiunkt w Zakładzie Etyki Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. Autorka książek: "Utylitaryzm" (Częstochowa 1999) oraz "Etyka. Wybrane zagadnienia i kierunki" (Częstochowa 2004). Redaktor naukowy prac zbiorowych: "Dylematy filozofii" (Kraków 1999), "Etyka i polityka" ( Kraków 2005), "Etyka wobec sytuacji granicznych" (Kraków 2007), "Czy sprawiedliwość jest możliwa? (Kraków 2008), "Prawda w życiu moralnym i duchowym" (Kraków 2009), "Dobro wspólne" ( Kraków 2010), "Etyka i sens życia" (Kraków 2011). Publikowała artykuły m. in. w Principiach, Prakseologii, Studia Philosophiae Christianae.

"Polski Whitman". O funkcjonowaniu poety obcego w kulturze narodowej

Marta Skwara

  Książka jest próbą refleksji zarówno nad samym zagadnieniem recepcji twórcy „obcego” (twórcy innej kultury i innego języka) w kulturze narodowej, jak i próbą monograficznego ujęcia polskiej recepcji Walta Whitmana, powszechnie znanego jako „bard Ameryki”. Heterogeniczność i wieloaspektowość zagadnienia recepcji znajduje swój wyraz w konstrukcji książki, która opisuje obecność Walta Whitmana w kulturze polskiej z wielu przenikających się perspektyw: komunikacyjnej (sposoby prezentowania Whitmana w polskich encyklopediach, słownikach, tekstach „na temat” poety), socjologicznej (funkcjonowanie Whitmana w przestrzeni publicznej i politycznej, szczególnie w PRL-u), translatologicznej (sposoby tłumaczenia, a co za tym idzie rozumienia Whitmana, analizowane na przykładzie polskich serii przekładowych jego wierszy), intertekstualnej (obecność rozmaitych nawiązań do twórczości Whitmana w poezji i prozie polskiej), kulturowej (porównawcza interpretacja obecności Whitmana w polskich wersjach językowych dwóch wybranych filmów), krytyczno-literackiej (refleksja nad zjawiskiem „whitmanizmu” skontrastowanym z tzw. „o’haryzmem”). Badanie recepcji poety „obcego” umożliwia przyjrzenie się pod innym kątem literaturze i kulturze narodowej oraz jej twórcom. Zenon-Przesmycki Miriam, Antoni Lange, Jan Stur, Jerzy Jankowski, Stefan Żeromski, Julian Tuwim, Kazimierz Wierzyński, Józef Czechowicz, Czesław Miłosz, Jacek Bierezin, Danuta Mostwin, Ludmiła Marjańska, Tadeusz Różewicz, Julian Kornahauser ukażą swą inną twarz jako czytelnicy, tłumacze, interpretatorzy i komentatorzy Whitmana – już nie tylko „barda Ameryki”, ale i poety, z którym warto toczyć dialog o tym, jak rozumieć poezję, jak rozumieć świat. Książka zawiera także unikalne ilustracje z kolejnych wydań Leaves of Grass, aneks z zapomnianymi tłumaczeniami oraz bibliografię podmiotową i przedmiotową polskiej recepcji Whitmana od roku 1872.

"Śpiewa to, co milczy". Tam, gdzie oddech. Wiersze

Adam Zagajewski

Co wiedzą poeci? Adam Zagajewski udziela na to pytanie sprzecznych odpowiedzi. „Nic nie wiedzą, ale zapisują pojedyncze metafory” – mówi w jednym z wierszy, gdy w innym sugeruje: „A może tylko udawaliśmy, że nic nie wiemy…”    Poezja, podobnie jak śpiew, rodzi się „tam gdzie oddech”, ale to, co najważniejsze ukryte jest w milczeniu, „śpiewa to, co milczy”. W jej odbiorze ważne są więc osobiste, pozbawione uprzedzeń wrażenia. Zapytałam o nie krytyków i naukowców, profesora muzykologii, eseistkę, która ukończyła historię sztuki, tłumacza, który jest równocześnie poetą, i poetę, będącego zarazem badaczem literatury. Niepodobne do siebie wypowiedzi trafiły do tej książki. Swego rodzaju zawieszenie sądów proponuję również czytelnikowi wyboru wierszy. Zresztą sam wybór właśnie temu służy – stanowi próbę spojrzenia w nowy sposób na dawne i najnowsze teksty poetyckie Adama Zagajewskiego.             Anna Czabanowska-Wróbel

Inwencje i repetycje. Formy doświadczenia poetyckiego w twórczości Juliana Przybosia

Hanna Marciniak

Książka Hanny Marciniak poświęcona jest twórczości poetyckiej Juliana Przybosia oraz - stanowiącym jej integralne dopełnienie - esejom i szkicom o charakterze teoretycznym, krytycznym i refleksyjno-autobiograficznym. Klucz interpretacyjny do poetyckich i prozatorskich dzieł Przybosia stanowi tu kategoria doświadczenia, robiąca od pewnego czasu karierę w literaturoznawstwie, zwłaszcza tym zorientowanym antropologicznie. Książka stanowi propozycję reinwencji dotychczasowego instrumentarium interpretacyjnego, która umożliwi precyzyjne mówienie o problematyce doświadczenia w literaturze, bez uciekania się do utrwalonych schematów i kategoryzacji.

Józef Piłsudski historyk wojskowości

Andrzej Chwalba

„… kiedy i w jakich okolicznościach Piłsudski rozpoczął badania naukowe i publikowanie ich wyników? Jak pojmował rolę historyka? Co charakteryzowało jego myśl historyczną… Jak jego poglądy metodologiczne i historiozoficzne miały się do ówczesnych prądów europejskich? Czy jego wyniki studiów badawczych należą tylko do przeszłości czy też wywołują jeszcze zainteresowanie historyków? Przypadająca w 2007 roku 140 rocznica urodzin Józefa Piłsudskiego dodatkowo skłania do szukania odpowiedzi na te i inne jeszcze pytania.

Meksyk od kuchni. Od Azteków do Adelity

Susana Osorio-Mrożek

Książka opowiada o meksykańskiej historii z perspektywy kulinarnej, ponieważ gastronomia to jedna z najbardziej charakterystycznych cech kultury Meksyku i zwierciadło jego historii. Meksyk to kraj różnorodny zarówno geograficznie – pustynie, doliny, lasy, selwy, góry i wybrzeża  – jak i etnicznie; to tej różnorodności zawdzięcza swe kulinarne bogactwo. Dawne cywilizacje osiadłe na terenach dzisiejszego Meksyku udomowiły indyka, podjęły uprawy wielu gatunków roślin, takich jak kukurydza, pomidor, fasola, chili, dynia, orzeszki ziemne, awokado, kakao, wanilia , które dziś goszczą na stołach całego świata. W wyniku hiszpańskiej konkwisty meksykańska kuchnia wzbogaciła się o elementy europejskie i nadal, nie tracąc swego charakteru, czerpie inspiracje z całego świata.   Susana Osorio-Mrożek (ur. w Mexico City, Meksyk) - studiowała historię na Universidad Nacional de Mecxico (Mexico City) i archeologię na Uniwersytecie Veracruz. Pracowała w teatrze jako aktorka, reżyser, następnie jako kierownik swojej własnej grupy teatralnej. Jest także specjalistą, teoretykiem i praktykiem w zakresie gastronomii, dietetyki i żywienia. Uczestniczyła w programie badań nad produkcją żywności dla diabetyków w ramach National Association for Diabetic Children od Mexico. W roku 1986 była szefem kuchni dwu czołowych restauracji w Oslo i Stavanger (Norwegia), specjalności meksykańskie i międzynarodowe. W latach 1987-1989 mieszkała w Paryżu, od 1996 do 2008 prowadziła restauracje w Krakowie. Od 2009 mieszka w Nicei.

Belgiem być. Fikcja i tożsamość we francuskojęzycznej literaturze Belgii (od końca XIX do początku XXI wieku)

Renata Bizek-Tatara, Marc Quaghebeur, Joanna Teklik, Judyta Zbierska-Mościcka

Komiks i kryminał, zbuntowana awangarda, melancholijne „mgły Północy”, realizm fantastyczny, wyparta historia z bohaterskim Dylem Sowizdrzałem w tle, flamandzkie malarstwo czy wreszcie artystyczna francuszczyzna belgijskich twórców, ochrzczona w końcu XIX wieku mianem „małpiego wykwitu” – oto Belgia i jej różnorakie wcielenia, ukazujące kulturową niejednorodność, złożoność i bogactwo. Trzy języki, trzy wspólnoty i jedna, dwujęzyczna Bruksela w samym sercu zjednoczonej Europy.          Niniejsza publikacja ma przybliżyć polskiemu czytelnikowi specyfikę francuskojęzycznej Belgii, poszukującej swojego oblicza nieprzerwanie od ukonstytuowania się belgijskiej państwowości, czyli od początków XIX wieku. Mowa tu będzie o literaturze, która stała się dla Belgów ważnym narzędziem definiowania tożsamości, żywo reagującym na wszelkie przemiany zachodzące w historii, zarówno politycznej, jak i społecznej. Nieobojętna jest jej ani dekolonizacja, ani emancypacja kobiet, ani los współczesnych uchodźców, ani dziewiętnastowiecznych emigrantów. Żywi się chwalebną przeszłością walecznej Flandrii i traumatycznymi wydarzeniami dwudziestowiecznych wojen. Pisana jest piórem i pędzlem, zapatrzona w niepokojące wizje Breughla czy Boscha, zafascynowana maskami Ensora i nadrealistycznymi refleksjami Magritte’a. Odpowiedzi na pytania: kim jesteśmy i jacy jesteśmy, szuka w światach równoległych Raya lub dystopijnej rzeczywistości Sternberga czy Quiriny’ego. Nurtuje ją wreszcie – choć może przede wszystkim – brak języka, który należałby wyłącznie do niej. A ponieważ język belgijski nie istnieje, trzeba go wymyślić.           Książka Belgiem być to więcej niż historia literatury belgijskiej. To podróż w poszukiwaniu tożsamości, prowadząca nas krętą ścieżką między przeszłością i pulsującą teraźniejszością, między Flandrią, Brukselą, Walonią i Paryżem, między snem i jawą, tekstem i obrazem.  

Zrozumieć obcość. Recepcja literatury niemieckojęzycznej w Polsce po 1989 roku

Redakcja: Stephan Wolting, Monika Wolting

„Niepodważalnymi zaletami tomu są: bardzo bogaty materiał faktograficzny, opisujący i porządkujący najaktualniejsze zjawiska w niemiecko-polskim transferze literackim i kulturowym, autorskie interpretacje współczesnych procesów recepcyjnych oraz żywa i potoczysta narracja, spójna mimo wielości głosów. Zalety te sprawiają, że tak skonstruowany tom może być bardzo atrakcyjny dla wielu różnych odbiorców: organizatorów (dziennikarzy, recenzentów, tłumaczy), recypientów (czytelników, widzów, studentów) i analityków (germanistów, polonistów) niemieckojęzycznych zjawisk literackich w Polsce.”    dr hab. Sławomir Piontek, prof. UAM

Nastrajanie pamięci. Artykulacja doświadczenia w poezji Jerzego Ficowskiego

Maria Kobielska

Jerzy Ficowski (1924-2006), znany między innymi jako tłumacz, schulzolog czy badacz kultury romskiej, był jednak przede wszystkim autorem pierwszorzędnej artystycznie, choć nieco zapoznanej poezji. Nastrajanie pamięci. Artykulacja doświadczenia w poezji Jerzego Ficowskiego jest pierwszą książkową publikacją poświęconą w całości jego twórczości poetyckiej. Kluczem do lektury poezji Ficowskiego jest w niej kontekst filozoficzny, antropologiczny i literaturoznawczy, jaki stanowią przemiany pojmowania doświadczenia w humanistyce, a zwłaszcza kryzys doświadczenia w dobie nowoczesności oraz zwrot doświadczeniowy w literaturoznawstwie. Praca ukazuje centralną rolę ekwiwalentyzacji doświadczenia, zwłaszcza zmysłowego i pamięciowego, w badanej poezji. Obszernej analizie poddany jest w niej unikalny projekt poetycki Ficowskiego – tom Odczytanie popiołów, próba oddania traumatycznego doświadczenia ofiar Zagłady. Umieszczenie go na tle dyskusji o wyrażalności Holokaustu pozwala na omówienie pozycji podmiotu-świadka, który stara się dać wyraz nie tylko własnemu doświadczeniu, ale i, wiedziony etycznym zobowiązaniem stawiania oporu niepamięci, zbliżyć się do przeżycia milczącego Innego. Równocześnie podkreślone zostają swoiste zdobycze poetyckie Ficowskiego, charakterystyczne motywy i metafory wyrażające i reaktywujące pamięć, przede wszystkim figury pisma i śladu. W ostatniej części pracy omówione są dwa ostatnie tomy Ficowskiego – wyjątkowe świadectwo intensyfikacji aktywności twórczej w ostatnim okresie życia poety, przetwarzające charakterystyczne dla późnej poezji motywy starości i pożegnania.

Planetoidy w świetle współczesnych koncepcji filozoficznych. Studia z epistemologii historycznej

Zenon E. Roskal

Planetoidy to jeden z głównych celów badawczych astronomii planetarnej, ale zarazem terra incognita w filozofii. Poznaniu naukowemu tych obiektów praktycznie nie towarzyszy refleksja filozoficzna. Tymczasem jest wiele problemów, które z powodzeniem mogłyby być eksplorowane nie tylko przez filozofię nauki czy metodologię poznania naukowego, ale także przez filozofię języka czy ontologię przyrodniczą. W niniejszej pracy, z pespektywy poznawczej epistemologii historycznej, podejmowane są takie zadania jak precyzacja pojęcia śmiałej hipotezy czy poszukiwanie adekwatnego ujęcia klasycznej problematyki indywiduów na gruncie praktyki badawczej astronomii planetarnej. Głównym problemem analizowanym w niniejszej pracy jest zagadnienie synchronicznej i diachronicznej identyczności planetoid. Nadrzędnym celem jest jednak ukazanie (potencjalnej) roli filozofii w lepszym (rozumiejącym) uchwyceniu historycznego i współczesnego poznania naukowego, a także w dostarczaniu nauce narzędzi służących do precyzacji stosowanego w nauce aparatu konceptualnego.  „Przedstawioną do recenzji pracę uważam za znakomitą. Pomimo pozornie bardzo wąskiego i specjalistycznego tematu praca jest godna polecenia wszystkim zainteresowanym metodologią naukową, filozofią nauki i historią badań astronomicznych. W polskojęzycznej literaturze specjalistycznej brakowało dotychczas porównywalnych pozycji”. dr Waldemar Ogłoza „Książka Zenona Roskala to znakomity przykład zastosowania koncepcji z dziedziny filozofii nauki oraz metodologii nauk do badań dotyczących natury i rozwoju szczegółowych koncepcji z zakresu nauk przyrodniczych”. prof. dr hab. Damian Leszczyński Prof. dr hab. Zenon E. Roskal jest pracownikiem Katedry Filozofii Przyrody i Nauk Przyrodniczych na Wydziale Filozofii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. W swojej pracy naukowej podejmuje problematykę z zakresu filozofii i historii nauki (astronomia planetarna) oraz epistemologii historycznej. Jest autorem licznych artykułów naukowych oraz monografii. Wydał m.in. Kosmos chtoniczny. Historyczny rozwój monistycznej interpretacji kosmosu (Lublin: Wydawnictwo KUL 2012, ss. 307) oraz Astronomia matematyczna w nauce greckiej. Metodologiczne studium historyczno-przyrodnicze (Lublin: RW KUL 2002, ss. 228).

Alter Christus

Marek Walczak

To praca poświęcona promocji kultu arcybiskupa Canterbury - św. Tomasza Becketa. Święty - przedstawiany jako naśladowca Chrystusa to jeden z ważniejszych wątków chrześcijańskiej literatury hagiograficznej. Praca jest analiża teologicznych podtsaw pojęcia Alter Christus, źródeł pisanych związanych z kultem św. Tomasza Becketa i artystycznej oprawy tego kultu. Przynosi także omówienie kształtu grobu meczennika wzorowanego na grobie Chrystusa w Jerozolimie i ikonografii nowego świętego. W ten sposób autor porusza kwestie bardzo isotne dla sztuki XII i XIII stulecia, ilustrowane rzadko publikowanymi obiektami. Książka jest skanem wersji papierowej.   

Potoczność w przekładzie dialogu powieściowego. Na materiale polskich przekładów współczesnej francuskiej prozy powieściowej

Jadwiga Cook

"Monografia Jadwigi Cook omawia w sposób szczegółowy i systematyczny kwestię ograniczonej przekładalności nacechowanych potocznie tekstów literackich. Problem ten, poruszany w literaturze teoretycznej, znajduje w niniejszej pracy doskonałą ilustrację dzięki przemyślanej metodzie badawczej i odpowiednio dobranym tekstom. Praca może być inspiracją do dalszych badań przekładowych i kontrastywnych w dziedzinie języka potocznego i jego stylizacji literackiej". Z recenzji prof. Teresy Giermak-Zielińskiej   Jadwiga Cook jest adiunktem w Instytucie Filologii Romańskiej Uniwersytetu Wrocławskiego, pracuje naukowo i dydaktycznie w Zakładzie Językoznawstwa Francuskiego. Jej rozprawa doktorska dotyczyła przekładalności zjawisk nacechowanych potocznie z języka francuskiego na język polski. Oprócz niniejszej monografii autorka opracowała kilkanaście artykułów z tej dziedziny. W ostatnich latach naukowo zajmuje się dwujęzycznym przyswajaniem języka pierwszego i zjawiskiem dziecięcej dwujęzyczności polsko-francuskiej i polsko-angielskiej.

Centra - peryferie w literaturze polskiej XX i XXI wieku

Wojciech Browarny, Dobrawa Lisak-Gębala, Elżbieta Rybicka

Dawno minęły czasy, kiedy termin literatura regionalna oznaczał twórczość przeważnie minorową, w najrozmaitszych znaczeniach tego przymiotnika. Niniejszy tom odwołuje się zresztą do tamtych wcześniejszych faz i form regionalizmu, bowiem stanowią one konteksty historyczne i polityczne, wobec których współczesne myślenie regionalistyczne przyjęło postawę kontestacji, czy też, jak powiada w swoim znakomitym studium Małgorzata Mikołajczak, wszczęło rebelię. Opozycyjne, a tutaj również tytułowe, napięcie pomiędzy centrami a peryferiami, jest aktualną, współczesną postacią tożsamościowego dyskursu. W dalszym ciągu toczy się on na wielu płaszczyznach życia społecznego, stanowi istotę przemian kulturowych. Nadal najlepszego bodaj materiału obserwacyjnego czy wręcz badawczego dostarcza literatura. Zbiór studiów pt. Centra – peryferie w literaturze XX i XXI wieku jest ze wszech miar oryginalną próbą analitycznej prezentacji aktualnego stanu tego tak ważnego dyskursu.   prof. dr hab. Andrzej Zawada

Forma i znaczenie rytuału zikru we współczesnym Afganistanie na przykładzie chanqa Chejchane w Kabulu

Szymon Skalski

  Szymon Skalski – prawnik i orientalista, zainteresowany przede wszystkim Afganistanem i sufizmem. Naukowe poszukiwania autora skupiają się na muzułmańskim mistycyzmie, ze szczególnym uwzględnieniem jego perskojęzycznej części. W swojej pracy Szymon Skalski łączy badania literaturoznawcze z elementami badań etnograficznych. Prowadził badania terenowe w Tadżykistanie i Afganistanie. Pracował w organizacjach pozarządowych (Szef Misji Polskiej Akcji Humanitarnej w Afganistanie) i w MSZ (Wysoki Przedstawiciel Cywilny przy PSZ w Ghazni). Od 2018 r. doktor nauk humanistycznych; obronił doktorat na Wydziale Orientalistycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Książka przybliża formę i znaczenie zikru, jednego z ważniejszych rytuałów we współczesnym mistycyzmie muzułmańskim. Całość oparta jest na badaniach, które autor przeprowadził w Afganistanie w środowisku sufich, członków kilku bractw popularnych w tym kraju. Zbierane na przestrzeni kilku lat materiały (nagrania, wywiady, pieśni) posłużyły do przedstawienia rytuału zikru praktykowanego w jednym z odwiedzanych przez autora konwentów – Chejrchana, należącym do bractwa Qadirija. Badania, poparte analizą dostępnej literatury perskojęzycznej, pozwoliły na próbę odczytania samego terminu zikr – rozumianego jako pamięć, a w rytualnym kontekście jako wspominanie. Zagadnienia, które wybrano jako przedmiot dysertacji, należy niewątpliwie uznać za istotne dla zrozumienia nie tylko Afganistanu i regionu we współczesnej, ciągle niezrozumianej i niedookreślonej Azji, lecz i dla świata islamu w ogóle. Problemy te nabierają bowiem coraz większego znaczenia i już dawno przestały być dla całego globu zjawiskami marginalnymi. Prof. dr hab. Jadwiga Pstrusińska, Wydział Orientalistyczny UW

Wybór pism estetycznych (Jan Białostocki)

Jan Białostocki

/Alicja Kuczyńska, /Jan Białostocki. Powiązania estetyki i historii sztuki. Od ikonologii klasycznej do "ikonologii krytycznej"   WYBÓR PISM ESTETYCZNYCH JANA BIAŁOSTOCKIEGO   1. METODY BADAŃ NAD SZTUKĄ Rozkwit i kryzys dyscypliny Metoda ikonologiczna w badaniach nad sztuką   2. IDEA I OBRAZ Symbole i obrazy Obraz i znak Temat ramowy i obraz archetypiczny: psychologia i ikonografia Okno i oko. Realizm i symbolika refleksów światła w sztuce Diirera i jego poprzedników Symbolika van Gogha  Lot nad kukułczym gniazdem: kompozycja i symbolika   3. INTERPRETACJE SZTUKI RENESANSU Artyści renesansu jako medytujący filozofowie Spory o perspektywę Pojęcie natury w teorii sztuki renesansu Potęga piękna. O utopijnej idei L.B. Albertiego "Chłopska melancholia" Albrechta Durera   4. KATEGORIA STYLU Styl i /modus /w sztukach plastycznych Kształt czasu. Kryzys pojęcia stylu i teoria Kublera "Barok": styl, epoka, postawa  Wskazówki bibliograficzne

Poezja wiktoriańska a wielki kryzys religijny

Justyna Pacukiewicz

Książka składa się  z dwóch części. Celem pierwszej jest stworzenie kontekstu badawczego dla analizy utworów poetyckich, między innymi poprzez przedstawienie interpretacji sposobów rozumienia religii w dyskursie trzech myślicieli okresu wiktoriańskiego: Thomasa Carlyle’a, Johna Ruskina i Matthew Arnolda. Druga - przedstawia analizę zjawiska kryzysu religijnego w poezji, opartą zasadniczo na: In Memoriam Alfreda Lorda Tennysona, Dipsychus Arthura Hugh Clougha i „Caliban Upon Setebos; or, Natural Theology in the Island” Roberta Browninga.   Odwołanie do semantycznej dwoistości zawartej w pojęciu „kryzys” pozwoliło przyjąć podejście wolne od wartościowania tego zjawiska zarówno w sferze myśli religijnej jak i w ramach historycznego kontekstu epoki wiktoriańskiej. Analizowane teksty reprezentują  kulturę wiktoriańską i są jednocześnie wyrazem indywidualnego idiomu poetyckiego. Myśl religijna wchodzi w nich w dialog z niemiecką krytyką biblijną, ewolucjonizmem, teologią naturalną, czy myślą utylitarystyczną i naukową. Poszukiwanie śladów kryzysu religijnego w poezji wiktoriańskiej postawiło autorkę przed koniecznością zmierzenia się z obrazowaniem, w którym Bóg konceptualizowany jest nie jako niezależny Byt, ale jako symbol i twór ludzkiego rozumu, jako Bóg post-kartezjański.   „Autorka potrafi z wielką finezją ukazać indywidualne cechy poetyki, myślenia, i zmagania się z Wielkim Kryzysem trzech poetów – świadków własnej epoki. Wartość tych rozdziałów leży nie tyle w monograficznym przedstawieniu twórczości tych poetów (choć i to zasługuje na pochwałę), ile w inteligentnym i przenikliwym wejściu w problematykę  i w oświetleniu indywidualnych zmagań artysty i człowieka: zmagań człowieka z Kryzysem, a poety z materią słowa. Całość wieńczy rozdział podsumowujący propozycję ujęcia Wielkiego Kryzysu. Umiejętność zobaczenia w analizowanych fragmentach obrazu całości problemu jest zdecydowanym osiągnięciem autorki. Dokumentuje to wyraziście połączenie malarskich wyobrażeń tego czasu: dołączone dwie reprodukcje wkomponowane zostały starannie w całość i stanowią wizualną metaforę, pozwalającą zrozumieć poetyckie wyobrażenia zmagania się z kryzysem jako przełomem. Książka posiada imponującą bibliografię dotyczącą  literatury i kultury Anglii XIX w., zapewniając czytelnikowi możliwość dalszych własnych lektur i przemyśleń (…) Jest opracowaniem oryginalnym, uczonym, bardzo inteligentnym i niewątpliwie potrzebnym na polskim rynku badań kulturowych XIX wieku.”   Z recenzji prof. dr hab. Marty Gibińskiej   „Same analizy tekstów są doskonałe tak na poziomie hermeneutycznym – autorka posiada dar wnikliwego wczytywania się w niełatwą często poezję i wydobywania z niej sensów na pierwszy rzut oka niedostrzegalnych – jak i na poziomie strukturalnym: z formalnej konstrukcji języka i tekstu potrafi autorka wyczytać sensy współuczestniczące w semantyce kreowanego przez tekst modelu świata”    Z recenzji prof. dr. hab. Wojciecha Kalagi

Wodowanie. Literatura i inne media w Szczecinie. Lata 60. XX wieku

Sławomir Iwasiów

Wodowanie nie opowiada wprost o wodnym żywiole, choć trudno byłoby się odżegnać od niesionych z jego falami wieloznaczności; jeżeli rację mają współcześni badacze/badaczki "błękitnej humanistyki" (blue humanities), to powinniśmy naszą planetę nazywać Oceanem, a nie Ziemią. Wprawdzie Szczecin, o czym doskonale wiadomo, bezpośrednio nad morzem nie leży, co nie zmienia faktu, iż w znacznej mierze szczecińska kultura miejsca powstała dzięki wpływowi Bałtyku, przemysłowi stoczniowemu, profesjom marynarzy, rybaków, robotników portowych, inżynierów. Podczas pisania Wodowania towarzyszyło mi przekonanie, że literatura i jej otoczenie społeczne - ukształtowane dzięki morskiemu sąsiedztwu - oddziałują na siebie nawzajem, a ruch ten z całą pewnością nie przebiega w jedną tylko stronę; dlatego mam na uwadze wszelkie społeczne i kulturowe przejawy bliskości morza, rzeki czy portu, właściwe dla takich miast i środowisk twórczych jak Szczecin. Wodowanie to jednak monografia nie tylko o literaturze. Nie sposób pominąć roli pozostałych środków komunikacji w tworzeniu kultury miasta i regionu, stąd też w podtytule książki określenie "inne media". Z literatury i czasopism, książek niefikcjonalnych, takich jak przewodniki turystyczne, ale także audycji radiowych, filmów telewizyjnych, zdjęć, a przede wszystkim informacji oraz publicystyki w gazetach codziennych, wyłania się specyficzny obraz Szczecina lat 60., miasta zbudowanego między twardym gruntem ziemi a bezkresem rzecznych i morskich wód. Książka Wodowanie Sławomira Iwasiowa poświęcona została literaturze szczecińskiej i jej związkom z innymi mediami w dekadzie lat 60. To zakres problemowo-tematyczny tylko na pozór skromnie zakrojony historycznoliteracko i topograficznie (geopoetycznie). Lata 60. są szczególne; na Zachodzie dekada ta jawi się jako czas rozwoju kultury popularnej, okres posiadający wyraźną specyfikę społeczno-polityczną, w Polsce raczej jako gomułkowska "mała stabilizacja". Autor przedstawia rewizję optyki kulturowej tej polskiej dekady, w której nabiera ona rumieńców. Skupienie się w Wodowaniu na latach 60. ważne jest też z innego punktu widzenia. Co istotne, literatura tego okresu to w zasadzie pierwsza tak wyraźna manifestacja autorów lokalnych na tym terenie, gdzie niemal wszyscy twórcy byli przybyszami: przesiedleńcami, osadnikami, migrantami, a nie urodzonymi tutaj tubylcami, co w ogóle cechuje literaturę terytoriów zwanych przecież wówczas propagandowo Ziemiami Odzyskanymi. W tym sensie nie jest to książka, która objaśnia specyfikę li tylko regionu, ale daje wyrazistą egzemplifikację różnorodności kulturowej lat 60. w znacznie szerszej skali. Dlatego też, jak sądzę, może trafić do czytelnika nie tylko zainteresowanego regionem Szczecina i jego kulturą, ale liczyć na szerszy adres odbiorczy - jako cenny i ciekawy wkład w polską historię kulturową tej słabo mimo wszystko rozpoznanej dekady powojennej. Z recenzji dr hab. Arkadiusza Kalina Sławomir Iwasiów - ur. w 1983 roku, doktor nauk humanistycznych, literaturoznawca, krytyk literacki. Adiunkt w Instytucie Literatury i Nowych Mediów Uniwersytetu Szczecińskiego. Opublikował monografie: Reprezentacje Europy w prozie polskiej XXI wieku (2013), Czytania. Szkice krytyczne o książkach (2017), Po szkole. Rozmowy o edukacji (2015-2020) (2021). Współredagował tomy: Interpretatywny słownik terminów kulturowych (2014), Literatura w Szczecinie 1945-2015. Książki siedemdziesięciolecia (2016), Interpretatywny słownik terminów kulturowych 2.0 (2017), Geoliteratura. Przewodnik. bedeker, poradnik (2019), Kalejdoskop. Współczesne pojęcia pedagogiczne (2021). Stały współpracownik dwutygodnika kulturalnego "artPAPIER". Od 2008 roku redaktor prowadzący Zachodniopomorskiego Kwartalnika Oświatowego "Refleksje".

Świat w sąsiedztwie zaświatów. Gustaw Herling-Grudziński, Krystyna Herling-Grudzińska, Jan Lebenstein

Joanna Bielska-Krawczyk

Świat w sąsiedztwie zaświatów to książka poświęcona życiu i pisarstwu Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, która ujmuje jego twórczość w znacznej mierze z perspektywy tzw. korespondencji sztuk, eksponując jednocześnie kategorię „kontekstu wizualnego” oraz ideę „kultury spotkania”. Analizy utworów literackich sąsiadują tu z obszernymi omówieniami ilustracji Lebensteina do opowiadań Herlinga oraz interpretacjami wypowiedzi artystycznych pisarza i jego pierwszej żony Krystyny przeprowadzonymi pod kątem istniejącej między małżonkami relacji. Zawarte tu rozważania osadzone zostały w rozbudowanych kontekstach z zakresu kulturoznawstwa, historii sztuki i komparatystyki interdyscyplinarnej. O oryginalności tej książki decydują przede wszystkim: połączenie sprawności interpretacji literaturoznawczej ze znakomitymi analizami dzieł plastycznych, wyjątkowy sposób ujęcia tematu, ciekawy materiał ilustracyjny oraz istotne poznawcze rezultaty, poszerzające znacznie dotychczasowy obszar zainteresowań „herlingologów”. "Badaczka od wielu lat zajmuje się życiem i twórczością Gustawa Herlinga-Grudzińskiego na tyle intensywnie, że w kręgu specjalistów uznawana zaczyna być za „autorytet w zakresie twórczości” tego autora (P. Siemaszko). Jej pierwsza książka poświęcona temu twórcy zyskała wysokie oceny recenzentów, którzy uznali ją za jedną z najlepszych publikacji dotyczących dzieła tego emigracyjnego pisarza (W. Bolecki), proponującą ciekawy punkt widzenia i nowatorską metodologicznie (M. Poprzęcka), odsłaniającą dramatyczne relacje pomiędzy losem i wiarą (S. Sawicki) i ukazującą horyzont metafizyczny tej literatury (Z. Mocarska-Tycowa). W kolejnej, prezentowanej obecnie czytelnikowi, rozprawie zatytułowanej Świat w sąsiedztwie zaświatów – jak zauważają jej recenzenci – na uwagę zasługuje połączenie sprawności interpretacji literaturoznawczej ze znakomitymi analizami dzieł plastycznych (K. Jakowska). Książka ponadto „imponuje rozległością horyzontów” (P. Siemaszko), sytuując rozważania poświęcone życiu i twórczości Gustawa Herlinga Grudzińskiego, jego pierwszej żony Krystyny oraz jego przyjaciela Jana Lebensteina „w rozbudowanych kontekstach z zakresu filozofii, religioznawstwa, kulturoznawstwa, historii sztuki i komparatystyki interdyscyplinarnej” (P. Siemaszko). W konsekwencji „na tle (…) prac dotyczących twórczości Gustawa Herlinga-Grudzińskiego książka p. Bielskiej-Krawczyk rysuje się oryginalnie (…) ze względu na istotne poznawcze rezultaty, poszerzające znacznie dotychczasowy obszar zainteresowań ‘herlingologów’” (Krystyna Jakowska).

Wola odróżnienia. O modernistycznej poezji Jarosława Marka Rymkiewicza, Julii Hartwig, Witolda Wirpszy i Krystyny Miłobędzkiej

Anna Kałuża

Celem tej książki jest przedstawienie konsekwencji modernistycznego przekonania o możliwości zrealizowania fantazji o jednostkowej podmiotowości. Zamierzam pokazać (na wybranych przykładach), jak późnomodernistyczna poezja polska radziła sobie z dylematem podmiotowego uwikłania w język. Projekt nowoczesności zawdzięcza bowiem swój dyskretny urok odkryciu języka i podmiotu. Odmieniając myśl zachodniego świata, odkrycia te przesądziły o losach europejskiej cywilizacji, która niczym rozpędzony pociąg wjechała na zupełnie nowe tory. Można bez wielkiej przesady uznać, że siła oddziaływania różnych teorii podmiotu oraz rewelacje językowych koncepcji okazały się, jeśli nawet mniej spektakularne, to równie doniosłe jak odkrycie penicyliny, prawa powszechnego ciążenia, uranu oraz iperytu. Ta sama sieć, która łączy teoretyczne pomysły naukowców, marzenia literatów i systemy filozofów z praktyką codziennego życia oraz historycznym rozwojem kultur, rozciąga się także - delikatniej i subtelniej - między naszym rozumieniem siebie a posiadaną koncepcją języka. Podobną sieć usiłuje zrekonstruować ta książka: jej tematem jest niezwykle „wybuchowy", bo obfitujący w liczne spięcia i rozładowania, osobliwy związek teorii podmiotowości i koncepcji języka, pojawiający się w nowoczesnych warunkach i przeobrażający postać dotychczasowej kultury.       Anna Kałuża - pracuje w Zakładzie Literatury Współczesnej Uniwersytetu Śląskiego. Zajmuje się dwudziestowieczną polską poezją. Współredagowała Tekstylia bis. Słownik młodej polskiej kultury (Kraków 2006).  

Pokolenie czasu upadku Rzeczpospolitej w polskich kazaniach okolicznościowych z lat 1795-1830

Ks. Rafał Szczurowski

Generacja Polaków, która jako pierwsza doświadczyła skutków rozbiorów Rzeczpospolitej, stała się świadkiem ważkich wydarzeń końca XVIII i początku XIX w. Pokolenie to najpierw starało się uratować państwo zagrożone przez ościenne mocarstwa, a następnie, kiedy to państwo zostało wymazane z mapy Europy, zaczęło podejmować próby zmierzające do jego odbudowy, ale także uczyło się funkcjonować w zaistniałych warunkach politycznych, pod panowaniem nowych władców. Przeżywało w związku z tym chwile nadziei, czasy rozterek i okresy rozczarowań, dając początek swoistej sztafecie pokoleń Polaków mierzących się z dramatem nieposiadania własnego państwa. O losach tej generacji i stworzonej przez nią pokoleniowej wspólnocie traktuje niniejsza książka. Na podstawie drukowanych polskich kazań okolicznościowych z lat 1795–1830 zaprezentowany w niej został obraz pokolenia zagarniętego w niewolę, którego wzorce, postawy i wartości, akcentowane przez kaznodziejów, wpłynęły na kształt rodzimych dziejów. Książka ks. R. Szczurowskiego przybliża współczesnemu czytelnikowi treść i język polskich kazań okolicznościowych z lat 1795–1830. Pozwala też nie tylko przenieść się w przeszłość naznaczoną bólem z powodu utraty suwerenności, poznać nastroje, pragnienia i marzenia Polaków w tamtym okresie, ale także – powracając do obecnej rzeczywistości – jeszcze bardziej cenić upragniony przez przodków dar wolności, który od 1989 roku jest udziałem Polaków żyjących w niepodległej Rzeczpospolitej. [Z recenzji o. dra hab. Stanisława Cieślaka, prof. AIK] ks. Rafał Szczurowski – doktor historii, wykładowca Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie, interesuje się dziejami Kościoła katolickiego w okresie nowożytnym i współczesnym. Autor publikacji, m.in. Socjaliści w polskiej publicystyce katolickiej lat 1878–1918 (2001), Zaradzić potrzebom doczesnym i wiecznym. Idee oświecenia w Kościele katolickim w Polsce (do 1795 r.) (2014).  

Projekt nauki nowej Marshalla McLuhana. Filozoficzne konsekwencje zmian form komunikacji

Bartłomiej Knosala

Marshall McLuhan – kanadyjski teoretyk komunikacji – odegrał niezwykle ważną rolę w procesie konstruowania wizji cywilizacji technicznej opartej na komputerach osobistych i sieci internetowej.   Idee, które McLuhan promował od początku lat sześćdziesiątych – globalna wioska oraz media elektroniczne jako czynniki zmieniające świadomość i ostatecznie prowadzące do globalnej harmonii, miały znaczący wpływ na kształtowanie się wyobraźni świata zachodniego. Jednak u podstaw koncepcji McLuhana nie leżała fascynacja nowymi technologiami, lecz pierwotnymi formami myślenia i wyrazu – koncepcją języka, w której między słowami i rzeczami zachodzi intymna więź, oraz pierwotnym logosem ukrytym w aforyzmach i paradoksach. Przez cały okres swojej intelektualnej działalności, której początek wyznacza napisanie pracy doktorskiej poświęconej sporowi między sztukami należącymi do trivium, aż po swoją ostatnią, wydaną pośmiertnie książkę, której ambicją było wyjaśnienie procesu ewolucji technicznej oraz jego psychicznych i społecznych następstw, McLuhan jest wierny wizji świata, w której kosmos i język są ze sobą zespolone.  Teoretyczną podstawę, która pozwoliła połączyć tak odległe obszary, McLuhan odnalazł w Nauce nowej – dziele osiemnastowiecznego filozofa Giambattista Vico. Naukę nową McLuhan interpretuje jako wizję cyklicznego rozwoju historii, u podstaw którego leżą przemiany aparatu percepcyjnego wywołane innowacjami społeczno-technicznymi. Przy czym oryginalność odczytania Nauki nowej włoskiego filozofa przez McLuhana polega na zastosowaniu Vikiańskich kategorii do kultury współczesnej, którą autor Galaktyki Gutenberga rozumie jako powrót do epoki bogów i bohaterów, do czasu mądrości poetyckiej, w której wiedza bazowała na zmysłach, pamięci i wyobraźni, a ujęta była w formę poezji i mitu. Stąd zdaniem McLuhana bierze się konieczność sformułowania kolejnej nauki nowej – nauki, która uznając za specyfikę kultury elektronicznej centralne miejsce doświadczenia estetycznego we wszelkich działaniach podejmowanych przez człowieka (ricorso mądrości poetyckiej), wyjaśni proces ewolucji technicznej oraz jego psychiczne i społeczne następstwa.     

Polscy świadkowie GUŁagu. Literatura łagrowa 1939-1989

Izabella Sariusz-Skąpska

"We wrześniu 2012 w Bykowni pod Kijowem poświęcono Polski Cmentarz Wojenny. W lesie znanym jako wielkie cmentarzysko ofiar stalinowskiej Wielkiej Czystki 1937, u stóp drzew, które pamiętają tamte straszne czasy, pojawiły się granitowe tabliczki z polskimi nazwiskami, datami urodzin, stopniami wojskowymi i policyjnymi, z funkcjami, jakie w II Rzeczypospolitej pełnili ci ludzie. W stóp bykowniańskich sosen i brzóz granitowe tabliczki epitafijne opowiadają historię 3435 osób, należących do Ofiar Zbrodni Katyńskiej. Po 72 latach od zbrodni tabliczki lśnią w słońcu i opowiadają historię każdej z Ofiar. Rodziny Katyńskie – córki i synowie, wnuki i prawnuki - przywiozły tutaj z Polski kwiaty i biało-czerwone wstążki, na symbolicznych mogiłach pojawiły się woreczki z polską ziemią i fotografie rodzinne, różańce i kopie obrazów, którego wiszą w dalekich domach... Snuje się opowieść. Nazajutrz po poświęceniu czwartego – po Katyniu, Charkowie i Miednoje – cmentarza katyńskiego wsłuchiwałam się w opowieści granitowych epitafiów, wędrując ścieżką otaczającą polską nekropolię pod Kijowem. Parokrotnie mijałam dziwne zawiniątko, aż wreszcie przyjrzałam się bliżej: ktoś położył tutaj książkę. To były wspomnienia Urszuli Muskus, wersja anglojęzyczna jej książki Długi most. Tekst pisany w latach 60., został wydany pośmiertnie, a zawiera historię uwięzienia i zesłania, które autorce zabrały wiele lat życia: od 1939 do 1956. Ktoś (zapewne wnuczka lub prawnuczka) przywiózł to świadectwo i na karteczce dopisał prośbę do przechodnia, aby zabrał książkę, przeczytał i podał dalej. Widok od lat znajomego tekstu, widzianego w tak niezwykłych okolicznościach i otoczonego takim przesłaniem, upewnił mnie, że nie można ustawać i trzeba nadal opowiadać o tym, czego doświadczyli polscy świadkowie GUŁagu w odległych już wprawdzie, ale wciąż nieznanych do końca latach. Niniejsza książka to pisany przed laty i uzupełniany rekonesans wśród tekstów polskiej literatury łagrowej – o odmienności przestrzeni „innego świata”, do jakiego po 1939 roku trafili obywatele Rzeczypospolitej, o innym „czasie”, który liczyli jako łagiernicy i zesłańcy, i wreszcie o innych ludziach, których „tam” spotkali. Nie chcieli epatować doświadczonym złem ani doznanym cierpieniem. Pisali, aby zachować pamięć. Warto czytać ich świadectwa i pamiętać”.   Izabella Sariusz-Skąpska