Czarodziejski flet - tekst i konteksty. Studia nad librettem opery

Lucjan Puchalski

Prezentowany tom zawiera prace polskich i zagranicznych autorów poświęcone librettu Czarodziejskiego fletu oraz jego polskie tłumaczenie. Napisany przez Emanuela Schikanedera i naznaczony specyficznym politycznym i intelektualnym klimatem józefińskiego Wiednia tekst jest bez wątpienia ważnym i ciągle intrygującym dokonaniem nie tylko austriackiego, ale także i europejskiego oświecenia. Dzięki muzyce Mozarta żyje do dziś na scenach operowych całego świata; pochodzące z niego motywy i postacie pojawiają się także we współczesnej kulturze masowej. Wystan Hugh Auden, który w 1956 roku przetłumaczył libretto na język angielski, napisał, że jeśli wydaje się ono mało poważne, to tylko dlatego że nie potrafimy właściwie obchodzić się z jego tworzywem - tak aby wydobyć walory, pozwalające uznać Czarodziejski flet za jedno z najlepszych librett operowych, jakie kiedykolwiek zostały napisane. Niniejszy tom proponuje różne odczytania scenicznej narracji opery Mozarta i Schikanedera oraz sytuuje jej przedstawienia w stosownych kontekstach historycznych, kulturowych i ideowych, a ukazując także jej literacki rodowód i oddziaływanie na ówczesnych pisarzy, śledzi odmienne recepcyjne tropy, których znajomość pozwala lepiej zrozumieć intelektualny i artystyczny potencjał utworu.

Między Lwowem a Krakowem. Szkice architektoniczne

Janusz Sepioł

W czasach masowej fotografii i internetu sens rysowania architektury, krajobrazu czy wnętrz nie jest oczywisty. Bronię rysunku, bronię szkicowania, choć przyznaję, że korzyści odnosi przede wszystkim sam rysujący. (...) To, co wydawało się znane, widziane wielokrotnie, rozpoznawalne lub nawet banalne, w procesie rysowania przekształca się, można rzec - odsłania się, czy raczej jest odsłaniane. To tak, jak z myśleniem: gdy chcemy sprecyzować i wypowiedzieć myśl, to już nie jest to ta sama myśl. Rysuje się, aby zobaczyć, celem i środkiem rysunku jest widzenie... Fragment Wstępu Dzięki architekturze - pasji i profesji Autora - wyłania się w tej książce kraina, której próżno szukać na mapach. Granice państw i jednostek administracyjnych poszatkowały coś, co ma swoje niekwestionowane kontinuum w krajobrazie i budowlach właśnie. Dlatego Janusz Sepioł odwołał się nie do wiedzy, lecz do widzenia, aby tę ciągłość ujawnić i przywrócić. Z recenzji Łukasza Galuska, architekta, zastępcy dyrektora ds. programowych w Międzynarodowym Centrum Kultury w Krakowie Książka Janusza Sepioła należy do bardzo rzadkich wydawnictw, w których autor posługuje się jednocześnie tekstem i własnym rysunkiem. Użyte w tytule określenie "szkice architektoniczne" nie jest w tym wypadku metaforą. Praca stanowi swoiste itinerarium - zapis wrażeń i refleksji z miejsc rozsianych pomiędzy dwiema artystycznymi metropoliami: Lwowem i Krakowem. Tytuły poszczególnych rozdziałów to w ogromnej większości nazwy miejscowości, ale równie dobrze mogłyby to być nazwiska postaci, których te teksty dotyczą. Niemal za każdym razem pojawia się jakaś biografia: projektanta, mecenasa, badacza. To opowieści o budowlach, miejscach i ludziach. Ich wybór nie podlega jakimś sztywnym kryteriom; motywem scalającym jest narracja o artystycznym oddziaływaniu środowiska lwowskiego (Wydziału Architektury Politechniki Lwowskiej) na obszar zachodniej Galicji w II połowie XIX i I połowie XX wieku. Książka jest galerią obiektów nieco mniej znanych, mniej spopularyzowanych, skupia się na architekturze "drugiego rzutu" bądź też architekturze mniejszych ośrodków, ukazując je na tle budownictwa w swej większości anonimowego: drewnianych kościołów, cerkwi, synagog, tworzących unikalny krajobraz kulturowy tej części Europy. Wydawnictwo w znacznej części dotyczy bezpośrednio kultury Krakowa. Na jego stronach pojawiają się działający tu, a potem migrujący do Lwowa architekci tacy jak Teodor Talowski, Jan Sas-Zubrzycki, Adolf Szyszko-Bohusz czy pochodzący z Lwowa, a działający w Krakowie i na Podhalu Zbigniew Kupiec, bądź też pochodzący z Krakowa a działający w Rzeszowie Mateusz Tekielski. Są także znani krakowscy historycy sztuki, jak profesorowie Edward Dutkiewicz czy Józef T. Frazik. W tym sensie można ją zaliczyć do cracovianów. Książka nie jest w żadnej mierze krajoznawczym przewodnikiem ani akademickim skryptem czy podręcznikiem. Zachowuje wartość niespiesznej, nieco erudycyjnej gawędy i stanowi zapis fascynacji różnorodnością architektonicznych form, szkół, nurtów i mód. W jakimś sensie uczy, jak patrzeć na architekturę, a z pewnością jest przykładem gasnącej tradycji odręcznego, "wrażeniowego" rysowania architektury i to w przeróżnych technikach: od akwareli po węgiel. Tworzy bardzo osobisty i zaskakująco nowatorski obraz architektonicznego dziedzictwa tej części Europy Środkowej. Janusz Sepioł, ur. 1955 w Gorlicach. Absolwent Politechniki Krakowskiej i Uniwersytetu Jagiellońskiego, architekt, historyk sztuki, urbanista. Architekt Województwa Krakowskiego, w latach 2002-2004 Marszałek Małopolski, senator VII i VIII kadencji, obecnie Główny Architekt Rzeszowa. Wyróżniony Medalem Honorowym SARP, Złotą Odznaką Izby Architektów RP oraz samorządową Nagrodą im. J. Regulskiego. Autor kilku książek eseistycznych (m.in. Architekci i historia, Dyptyk włoski, Praca nad krajobrazem, Historia jednego domu), współautor i redaktor wielu wydawnictw fachowych (m.in. "Przestrzeń życia Polaków" [raport], Form Follows Freedom, "Puls Polskiej Architektury", "Architektura Rzeszowa") oraz jednej ilustrowanej książki dla dzieci (Sierściaki i inne).

"Niesłychana tyrania oraz inne postępki wielkiego księcia moskiewskiego..." (1566-1572). Relacja dla Pana Jana Chodkiewicza

Elert Kruse, Johann Taube

Relacja dla Jana Chodkiewicza z 1572 roku jest fascynującą opowieścią o dworze Iwana Groźnego, jego despotycznych rządach, jego podstępach i przerażających okrucieństwach, napisaną przez naocznych świadków, Inflantczyków, Johanna Taubego i Elerta Krusego, którzy przez jedenaście lat byli początkowo więźniami Iwana, a potem jego dyplomatami. Po nieudanej próbie zbrojnego odbicia Dorpatu z rąk cara uciekli do Rzeczpospolitej. Przeszli na służbę Zygmunta Augusta, który niezwykle ich cenił. Całkowita wiarygodność Relacji została potwierdzona w latach dwudziestych XX wieku przez rosyjskiego historyka Michała Grigoriewicza Rogińskiego, który konfrontował opisane fakty z innymi źródłami. Obecne wydanie jest pierwszym tłumaczeniem na język polski. Zawiera też biografie Elerta Krusego i Johanna Taubego oraz historię potomków Johanna Taubego, którzy pod koniec XVIII wieku przenieśli się z Kurlandii na Podole. Są wśród nich Karol Szymanowski i jego najbliższy kuzyn Karol Taube, jeden z twórców i dowódców Flotylli Pińskiej. Czytając dzieło Johanna Taubego i Elerta Krusego i widząc, do czego są zdolni współcześni władcy Rosji, do czego jest zdolne ich wojsko - okupanci Ukrainy, zdumiewa analogia między obecną Rosją i Rosją czasów Iwana Groźnego. Raport Taubego i Krusego jest zadziwiająco aktualny.

Ku ludziom. Wspomnienia

Jerzy Mikułowski Pomorski

Do rąk czytelników oddajemy drugi tom wspomnień profesora związanego z socjologią i nauką o mediach, wykładowcy Uniwersytetu Śląskiego, byłego rektora Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Tom pierwszy zatytułowany Reperować płot czy wymierzać sprawiedliwość pisany był w dialogu z ciekawą jego życia przyjazną osobą. Pozwalał poznać autora jako samotnego chłopczyka z lat wojny, który poszukuje swoich przyjaciół. Ukazywał go w procesie kształtowania się charakteru i w związkach z najbliższymi mu osobami. Tutaj, na co wskazuje sam tytuł tomu - Ku ludziom - przedstawiono jego związki towarzyskie i zawodowe. Mamy obraz środowiska studenckiego Krakowa, kręgów inteligenckich miasta, stowarzyszeń społecznych i ważnych w życiu miasta osób. Rozległe kontakty zawodowe i towarzyskie otwarły także autora na rozliczne środowiska międzynarodowe. Trzy rozdziały prezentują podstawowe pola jego życia osobistego: wiary, kuchni i finansów. Autor powraca do ważnych w jego życiu problemów naukowych, a także okresu w reformowaniu i zarządzaniu wyższą uczelnią. Niektóre wątki z historii ostatnich siedemdziesięciu lat stanowią uzupełnienie w opisie miejsc i wydarzeń z nimi związanych, których brak sygnalizowali życzliwi czytelnicy pierwszego tomu.

Polskie piekło. Literackie biografie zdrajców targowickch: Stanisława Szczęsnego Potockiego, Franciszka Ksawerego Branickiego i Seweryna Rzewuskiego

Iwona Węgrzyn

Podjęta próba odtworzenia kształtu utrwalonych w literaturze pięknej biografii targowiczan nie pragnie odpowiedzieć na pytanie: czy zdrada została popełniona i na ile wydany osąd historii jest prawomocny. Rezygnacja z historycznych i prawnych rozważań nad znaczeniem i skutkami działań przywódców konfederacji 1792 roku otwiera bowiem niezwykle ciekawe dla historyków literatury pole refleksji nad modelami postrzegania zdrady, zakorzenionymi w zbiorowej wyobraźni Polaków dziewiętnastego stulecia. Pozostawiając historykom badanie prawdy o ludziach i zdarzeniach, znaczących kres Pierwszej Rzeczypospolitej, warto może przyjrzeć się literackim portretom targowiczan jako świadectwu reakcji twórców, stojących wobec naruszonego przez zdradę ładu. Ich dramatyczne pytania: kim byli przeklęci przez naród hersztowie targowiccy, co popchnęło ich ku zdradzie, i wreszcie, jaka spotkała ich kara, zdają się wiele mówić o atmosferze tamtych naznaczonych piętnem tragizmu dyskusji, wiele mówić także o samych ich uczestnikach.

Polonistyka dziś - kształcenie dla jutra. Tom 1-3

praca zbiorowa

Trzytomowa książka Polonistyka dziś - kształcenie dla jutra to efekt obrad I Kongresu Dydaktyki Polonistycznej, który odbył się 20-23 listopada 2013 roku na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prelegenci z Polski i ośrodków zagranicznych rozmawiali o tradycji i zmianie w kształceniu na kierunku filologia polska, przedstawiciele uniwersytetów i najważniejszych instytucji naukowych (KNOL PAN, KJ PAN, KRASP, RGNiSW, IBL PAN, Towarzystwo Literackie im. Adama Mickiewicza, NCK i innych) oraz edukacyjnych (MEN, IBE, CKE) zastanawiali się, czy świat potrzebuje humanistów i prognozowali przyszłość polonistyki, a pisarze (Stefan Chwin, Olga Tokarczuk, Wojciech Bonowicz) projektowali kształcenie dobrego czytelnika. Nauczyciele akademiccy i szkolni - dyskutowali o uczniach, studentach i doktorantach XXI wieku, o sposobie kształcenia polonistów, systemie egzaminów, randze języka polskiego jako przedmiotu szkolnego nauczania. Wobec wyzwań współczesności nie zabrakło tematu cyberprzestrzeni i lekturowej emigracji, a także funkcjonowania języka polskiego jako obcego i drugiego. Podczas podsumowania obrad sformułowano szereg rezolucji i wniosków, dotyczących wykorzystania potencjału intelektualnego absolwentów studiów doktoranckich, rekomendacji najlepszych absolwentów polonistyki do pracy w zawodzie nauczyciela, kształcenia ustawicznego nauczycieli polonistów, statusu egzaminu maturalnego, podniesienia rangi przedmiotu język polski w szkole.

Korzenie wspólnoty. Szkice z ontologii społecznej

Jaromir Brejdak

Emocje? Wartości? Wzorce osobowe? Odpowiedzialność? Sens? Co jest prawdziwym spoiwem wspólnoty? Co sprawia, że indywidualne osoby tworzą różne formy społeczne? A może to formy wspólnotowe tworzą indywidua? Czy jest jeszcze możliwa do utrzymania opozycja, do której się przyzwyczailiśmy - ta pomiędzy indywiduum a wspólnotą? Opisuje ona rzeczywistość w spetryfikowanych kategoriach przedmiotowych i ilościowych, na co tak przekonująco zawracał uwagę Henry Bergson. Nasze poszukiwania konstytuujących wspólnotę więzi, "cementu" wspólnoty opierać się będą w przypadku emocji o prace psychologa rozwoju Michaela Tomasello; w przypadku wartości - o prace fenomenologa Dietricha von Hildebranda, a także Edyty Stein prezentującej korelację aktów emocjonalnych oraz wartości. Natomiast spajające działanie wzorców osobowych omówimy w odniesieniu do świadectwa danego przez pastora i filozofa Dietricha Bonhoeffera; następnie bardzo radykalną koncepcję odpowiedzialności przybliży nam Hanna Arendt. W kolejnym rozdziale zajmiemy się sensem jako ostatnim wyróżnionym tutaj rodzajem wspólnototwórczej więzi prezentowanej przez teologa protestanckiego Paula Tillicha. W zakończeniu oddamy głos Maxowi Schelerowi, jednemu z prekursorów nowego, aktualistycznego rozumienia wspólnoty osobowej, którego myśl wyznaczała kierunek naszych poszukiwań. Jaromir Brejdak - profesor filozofii, absolwent Politechniki Wrocławskiej, doktor filozofii Uniwersytetu Ludwiga-Maximiliana w Monachium (Philosophia crucis. Heideggers Beschaftigung mit dem Apostel Paulus, Frankfurt 1996). Obronił habilitację w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN na podstawie rozprawy pt. Odcienie obecności. Próba analizy fenomenu, Kraków 2007. Współtwórca Szczecińskich Dni Kultury Żydowskiej Adlojada oraz Szczecińskiego Festiwalu Bonhoefferowskiego "Ślady". Inne publikacje książkowe: Cierń w ciele. Myśl Apostoła Pawła w filozofii współczesnej, Kraków 2010 (The Thorn in the Flesh. The Thought of Apostle Paul in Modern Philosophy, ZUrich 2017); Ewangelia Zaratustry, Warszawa 2014; Zrozumieć Innego. Próba rozumienia Innego w fenomenologii, hermeneutyce, filozofii dialogi i teorii systemu, Kraków 2020; Max Scheler miedzy innymi, Kraków 2022

Widma Różewicza

Bartosz Kowalik

Aż dziw, że nikt dotąd nie zbadał poetyckiej twórczości Tadeusza Różewicza z perspektywy widm i powidoków. Materiału tekstowego, empirycznego jest aż nadto, ale też nie wystarczy go uporządkować i stworzyć taksonomii. Praca Bartosza Kowalika wypełnia tę lukę w badaniach nad Różewiczem w stopniu więcej niż bardzo dobrym. Autor, czytając tę twórczość, nie bada motywiki czy tematu lub metafory, lecz umiejętnie, a niekiedy brawurowo, przeprowadza argument widmontologiczny. Innymi słowy, dowodzi, że cała twórczość Różewicza jest widmontologiczna (w różnej skali i intensywności). Skoro tak, to musi się zmienić dominanta zarówno wewnątrztekstowa, immanentna, jak i analityczna, lekturowa. Kowalik, oddając sprawiedliwość innym badaczkom i badaczom (orientacja w literaturze przedmiotu jest wzorcowa, a umiejętność dyskusji z dotychczasowymi odczytaniami budzi podziw swoją przenikliwością), wprowadza spektralną perspektywę wprost, co czyni całą pracę przejrzystą i przekonującą teoriopoznawczo. Dotyczy to wyboru metajęzyka, a ten dla Kowalika przychodzi ze świata dekonstrukcji w jej najlepszym, źródłowym wydaniu, czyli z pism (zwłaszcza późnych) Jacques'a Derridy. Widma Marksa są tu matrycą, z której wyłaniają się konkretne figury myśli, oraz paradygmatem pewnej "innej wiedzy", w której autor umieszcza twórczość Różewicza. prof. dr hab. Jakub Momro Bartosz Kowalik - doktorant literaturoznawstwa w Szkole Doktorskiej Nauk Humanistycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego. Ukończył polonistykę antropologiczno-kulturową w ramach Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych UJ. Stypendysta Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, laureat drugiej nagrody Konkursu im. Profesora Czesława Zgorzelskiego. Publikował m.in. w "Tekstach Drugich", "Przestrzeniach Teorii" i "Ruchu Literackim".

Realizm polityczny elity władzy w Królestwie Polskim (1815-1830)

Emil Antipow

Model realizmu politycznego zaprezentowany w tej książce uwypukla jego aspekt etyczny, ujęty przez Maxa Webera w kategorii etyki odpowiedzialności. Z tego punktu widzenia staram się pokazać kształt polityki w Królestwie Polskim - od momentu powstania państwa na Kongresie Wiedeńskim (1815) - do Nocy Listopadowej (1830). W świadomości historycznej (i społecznej) dominuje przekonanie, że to walka powstańcza i romantyczne "mierzenie siły na zamiary" miały największy wkład w odzyskanie przez Polskę niepodległości. Lekceważy się natomiast osiągnięcia zdobyte bez ofiar i rozlewu krwi, co zazwyczaj wymaga większej zręczności i trafnej analizy sytuacji. Tu proponuję przyjrzeć się mniej znanej stronie krótkiego epizodu w dziejach państwa polskiego. Recenzowana rozprawa dobrze realizuje cele i założenia, jakie przyświecały jej Autorowi. To cenny przyczynek do badań nad realizmem w polskim życiu publicznym, po tym jak Polska w wyniku wojny północnej (1700-1721) została poddana rosyjskiej hegemonii. Autor ciekawie analizuje sylwetki rosyjskich protagonistów analizowanych przez siebie wydarzeń. O Aleksandrze, Mikołaju czy Konstantym pisze rzeczowo, a w przypadku tego ostatniego podkreśla, że to niewykorzystana szansa ustrojowo-polityczna Królestwa. Rzadko we współczesnym polskim piśmiennictwie można spotkać się z tego typu stanowiskiem. dr hab. Lech Mażewski, ustrojoznawca Emil Antipow - doktor nauk społecznych w zakresie nauk o polityce i magister filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.

CiałoTeksty. Literackie i filmowe reprezentacje transpłciowośc

Anna Kujawska-Kot

Autorka rozpatruje problem niezgodności między płcią doświadczaną przez bohatera a płcią przypisaną mu przy urodzeniu, podejmuje też temat tranzycji - stopniowego uzewnętrzniania tożsamości płciowej w wyniku procesów psychologicznych, społecznych, prawnych oraz medycznych. Analizując i interpretując doświadczenia transpłciowych kobiet i transpłciowych mężczyzn, sięga po przykłady literackie i filmowe powstałe głównie w ostatnich kilku dekadach. Podmiot, narracja, ciało, tekst, ciałopisanie, intertekstualność, palimpsest, oksymoron, lustro, lalka, maszyna do pisania, ekran, dowód osobisty czy fotografia - to pojęcia kluczowe dla przyjętej perspektywy badawczej. Otwierają one przed czytelnikiem nowe obszary poznania prezentowanych tekstów kultury oraz doświadczeń bohaterów. Pragnę podkreślić, że mam przyjemność recenzować pracę nowatorską, inspirującą, jednocześnie pionierską i ambitną, napisaną sprawnym piórem, charakteryzującą się przemyślaną i przekonującą kompozycją i przede wszystkim interesującymi interpretacjami. Poruszane w niej są tematy trudne i złożone, wymagające taktu, subtelności i delikatności. A właśnie te cechy posiada autorka w godnej podziwu intensywności, co w przekonujący sposób poświadcza jej praca. prof. zw. dr hab. Anna Łebkowska, Uniwersytet Jagielloński, Wydział Polonistyki Praca ta znajdzie bardzo wielu czytelników. Badacze odnajdą tam bardzo ciekawe koncepty, pozwalające na inspirujące podejście do badania problematyki transpłciowości, pozostali nowe sposoby ujmowania zjawiska niezgodności płciowej oraz bogate słownictwo pozwalające na inny niż medykalizujący sposób mówienia i myślenia o tym fenomenie. dr hab. Ewa Banaszak, prof. UWr, Uniwersytet Wrocławski, Instytut Socjologii Anna Kujawska-Kot - doktor nauk humanistycznych, publikowała w "Przestrzeniach Teorii", "Przeglądzie Socjologicznym", "Studia Poetica", "Fabrica Societatis" oraz monografiach naukowych. Rozprawę doktorską o bohaterze transpłciowym napisała pod kierunkiem prof. dr hab. Ewy Szczęsnej i obroniła z wyróżnieniem na Uniwersytecie Warszawskim. Dysertacja otrzymała I nagrodę w Konkursie im. Profesora Edwarda Kasperskiego (V edycja) na najlepszą pracę doktorską o charakterze komparatystycznym i wyróżnienie w XI edycji Konkursu im. Inki Brodzkiej-Wald na najlepszą pracę doktorską dotyczącą współczesności z dziedziny humanistyki. Autorka interesuje się badawczo tym, co migotliwe i nieuchwytne...

Jak walczyć na szpady? Metoda "Fantastycznej Czwórki"

Clément Schrepfer

Tom 1 z serii "Szermierka. Sztuka i sport" pod redakcją Andrzeja Nowakowskiego Seria "Szermierka. Sztuka i sport" to projekt będący kolektywną inicjatywą osób związanych ze środowiskiem szermierczym oraz akademickim, stanowi odpowiedź na brak dostatecznej reprezentacji tego sportu w polskim środowisku wydawniczym. Poprzez prezentację wybranych wartościowych tekstów z całego świata, ma on na celu popularyzację szermierki ze względu na jej bogatą tradycję oraz równie wyjątkową współczesność. Pierwszą książką z serii jest uznana za granicą publikacja pt. Jak walczyć na szpady? Metoda "Fantastycznej Czwórki" autorstwa francuskiego szermierza - Clementa Schrepfera. Tytuł ten stanowi podsumowanie ponad dwudziestu lat spędzonych aktywnie na planszy. Wykorzystując zdobyte w tym czasie doświadczenie oraz wiedzę, Schrepferowi udało się opracować jedyny w swoim rodzaju podręcznik, omawiający cztery najważniejsze zasady dotyczące treningu oraz późniejszej walki. Seria adresowana jest nie tylko do szermierzy, lecz także do tych z Was, którzy dopiero rozważają postawienie pierwszych kroków na planszy. Jej głównym celem jest ukazanie szermierki jako sportu ponadczasowego oraz inkluzywnego, wymykającego się wszelkim fizycznym ograniczeniom. Stanowi otwarte zaproszenie do zgłębienia tej wymagającej, aczkolwiek - a może nawet przede wszystkim - pięknej sztuki. Projekt został objęty patronatem Stowarzyszenia Polskich Weteranów Szermierki i Polskiego Związku Szermierczego. "Ta książka jest dla wszystkich, dla których szermierka jest najpiękniejszą spośród dyscyplin sportowej rywalizacji. Polecam ją szczególnie tym, którzy pragną poprawić swoje wyniki w szpadowych walkach na szermierczej planszy. Znajdziecie w niej mnóstwo uwag i praktycznych wskazówek do natychmiastowego zastosowania. Innowacyjne podejście do taktycznych aspektów rywalizacji, które autor proponuje, to także moim zdaniem swoiste uchylenie rąbka tajemnicy, jak przygotowują, planują i prowadzą walkę szpadzistki i szpadziści znad Sekwany. Książka przeznaczona jest zarówno dla początkujących szermierzy, jak i dla zawodników klasy mistrzowskiej."

Wariacje bachowskie

Jan Grzanka, Józef Majewski

Wariacje bachowskie to książka, która w wyjątkowo ciekawy i inspirujący sposób udowadnia tezę, że w wypadku twórczości Jana Sebastiana Bacha, "największego z geniuszów muzycznych ludzkości" (Witold Lutosławski), "im dalej w las, tym więcej drzew. Im bliżej zwiedzamy ogromny gmach Bachowskiej muzyki, tym więcej odkrywamy w nim nieznanych zakątków, wspaniałych sal, korytarzy, krużganków" (Stefan Kisielewski). Czternaścioro Autorek i Autorów, wywodzących się z różnych - i to nie tylko muzycznych czy muzykologicznych - akademickich środowisk naszego kraju, Hiszpanii, Rosji i Stanów Zjednoczonych, przedkłada bardzo różne gatunkowo rozważania, swoiste wariacje na temat życia i muzyki Bacha. W książce znajdziemy oryginalne wykładnie dzieł, prezentację debat i sporów, syntezy interpretacyjne, nowe informacje, a nawet odkrycia historyczne, rozmyślania czy wręcz medytacje egzystencjalne, ujęcia muzykologiczne, dociekania estetyczne, spekulacje filozoficzne oraz refleksję symboliczno-teologiczną. Ta ostatnia dotyczy zarówno utworów wokalnych, jak i instrumentalnych, w tym - co w polskiej literaturze przedmiotu bardzo rzadkie - czysto instrumentalnych. Wraz z lekturą kolejnych rozdziałów coraz lepiej rozumiemy, że muzyka Bacha, która swoim pięknem tak nas wzrusza, skrywa prawdziwe tajemnice. W książce niektóre z nich odkrywamy w takich utworach, jak Wariacje goldbergowskie, Kunst der Fuge, Chorały schUblerowskie, Fantazja chromatyczna, kantata chorałowa Aus tiefer Not schrei ich zu Dir czy Canone doppio sopril Soggetto, kanon w postaci zagadki, którą lipski kantor muzycznie napisał dla pewnego teologa luterańskiego. Wariacje bachowskie to książka, która sprawia, że pragniemy słuchać muzyki Bacha uważniej i głębiej.

Usytuowania. Praktyki autorefleksji w XX- i XXI-wiecznym dyskursie humanistycznym w kontekście badań postzależnościowych

Małgorzata Zduniak, Emilia Kledzik

W zależności od obszaru humanistyki autoetnografia zakorzenia się i rozrasta ze zróżnicowaną swobodą. Jest naturalną częścią projektów artystycznych, obowiązkową praktyką w etnografii i psychologii, częstym tematem reportażowo-wspomnieniowo-obrachunkowej eseistyki i prozy współczesnej. Wydaje się, że w literaturoznawstwie rozgościła się przede wszystkim tam, gdzie dotykamy problemów hegemonii, hierarchii, wykluczeń i emancypacji. Zawarte w tomie teksty są w różnym stopniu wysycone zabiegami autoetnograficznymi. Znajdziemy tu autorefleksyjny zapis "z terenu" badań etnograficznych i opowieści o byciu częścią polonistyki usytuowanej w konkretnym regionie. Część autorów i autorek skierowała autorefleksję w stronę własnej pracy naukowo-badawczej i jej splotu z kontekstem politycznym. W tomie znalazły się teksty tematyzujące autoetnograficzne usytuowanie na mapie dyscyplin naukowych i związanych z tym hierarchii badawczych. Niektórzy spośród autorów i autorek zdecydowali się przedstawić cudze projekty autoetnograficzne, niekiedy jednak pozostawiając prześwit na opowieść o własnym usytuowaniu. [ze Wstępu] Emilia Kledzik - dr hab., adiunkt w Pracowni Komparatystyki Literackiej i Kulturowej na Wydziale Filologii Polskiej i Klasycznej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Redaktorka naczelna czasopisma komparatystycznego "Porównania". Kierowniczka studiów podyplomowych "Romowie. Wiedza i praktyki instytucjonalne" na UAM. Autorka prac dotyczących studiów cyganologicznych, romologii, komunikacji międzykulturowej i polskiej literatury współczesnej. W 2023 roku opublikowała monografię Perspektywa poety. Cyganologia Jerzego Ficowskiego. Małgorzata Zduniak - dr hab., prof. UAM, literaturoznawczyni i glottodydaktyczka, absolwentka Akademii Dziedzictwa w Międzynarodowym Centrum Kultury w Krakowie (2023). Zajmuje się polską literaturą migracyjną w Niemczech i wielokulturowym dziedzictwem Polski. Realizuje grant NAWA POLONISTA (2024-2025) na Katolickim Uniwersytecie Lowańskim nt. dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego Olendrów. Autorka monografii Współczesny polski pisarz w Niemczech. Tożsamość, doświadczenie, narracje (Poznań 2010) i Filologia w kontakcie. Polonistyka, germanistyka, postkolonializm (Poznań 2018).

Etyczny wymiar jakościowych badań społecznych. Doświadczenia, dylematy, refleksje

Karol Piotrowski Karolina Rożniatowska

Wraz z ukazaniem się tej pracy zbiorowej, etyka w prowadzeniu badań społecznych przestaje być jedynie rozdziałem w podręcznikach akademickich, a staje się przedmiotem żywej dyskusji, również wśród badaczy i badaczek na gruncie nauk społecznych. Z jakimi dylematami w swoich badaniach mierzą się badacze i badaczki w dziedzinach socjologii, psychologii, antropologii czy etnografii? W jaki sposób stawiają im czoła? Czy dostępne narzędzia postępowania etycznego w badaniach, najczęściej w postaci kodeksów, są wystarczające, by rozwiązać dylematy etyczne? Czy istnieje przepis na bezbłędnie etyczne badania społeczne? Na te i wiele innych pytań spróbowano dać odpowiedzi właśnie w tej książce. Etyczny wymiar jakościowych badań społecznych. Doświadczenia, dylematy, refleksje został przygotowany - z perspektywy filozoficzno-teoretycznej oraz mocno praktycznej - przez naukowców i naukowczynie zarówno z ogromnym, jak i niewielkim doświadczeniem w terenie badawczym. Podjęli się oni wymagającej tematyki badawczej, m.in. wojny w Ukrainie, Holokaustu, napięć izraelsko-palestyńskich, życia po wybudzeniu ze śpiączki czy nacjonalizmu wśród młodych Polaków i Polek. Z jednej strony to więc zaproszenie do podjęcia refleksji nad zagadnieniami moralno-etycznymi w badaniach jakościowych, a z drugiej - propozycja rozwiązań problemów natury etycznej, wypracowana w wyniku rozmaitych doświadczeń badawczych. Publikacja w przekonujący i interesujący sposób pokazuje, na bogatym, wielodyscyplinarnym i międzynarodowym materiale empirycznym, etyczne uwikłania jakościowych badań społecznych, także tych bardzo praktycznych, jak np. badania w placówkach służby zdrowia, na wojennym froncie (...). Stawia ważne pytania i przedstawia procedury pomagające badaczom w rozwiązywaniu problemów etycznych, jakie takie badania mogą powodować. (...) [P]owinna zainteresować nie tylko badaczy akademickich, ale także inne osoby przeprowadzające jakościowe badania społeczne, np. w służbie zdrowia, ośrodkach dla uchodźców, placówkach socjalnych. Z recenzji dr. hab. em., prof. UAM Krzysztofa Podemskiego

Intymna lokalność. O prywatnych ojczyznach pisarzy

Krzysztof Zajas

Książka w sposób śmiały i nowatorski stara się uwolnić pojęcie patriotyzmu i przywiązania do rodzinnej ziemi od ideologii. Zwłaszcza ideologii narodowej, która wykorzystuje, zniekształca i zafałszowuje naszą prywatną, intymną lokalność. Sfera czułej dyskrecji, jaką każdy z nas otacza własną lokalną ojczyznę, zostaje użyta do ideowej reprezentacji, a jej ładunek emocjonalny staje się siłą nośną samej ideologii. To, co zwyczajnie ludzkie i autentyczne, zmienia się w ideologiczne i sztuczne. Jest to zatem również książka o przebijaniu się przez fałsz ku szczerości. A ponieważ jednym z najważniejszych nośników naszej patriotycznej afektywności jest literatura, to pisarze są rzecznikami tych prywatnych ojczyzn i oni reprezentują nas w próbach powrotu do utraconej autentyczności. W naszym imieniu poszukują języka, w którym na powrót można zdjąć cudzysłowy z takich słów, jak: prawda, rzeczywistość, natura - mimo ostrej świadomości ich fantazmatycznego charakteru. W najogólniejszym sensie jest to książka o człowieku odwracającym się od ideologii.

Przez profesjonalizację do międzynarodowej ekumeny historyków

Krzysztof Zamorski

Międzynarodowe kongresy naukowe pojawiły się na stałe w wieku XIX i początkowo dotyczyły przede wszystkim medycyny i nauk przyrodniczych. Kongresy nauk historycznych zaczęły się relatywnie późno - pierwszy z nich odbył się w Hadze w 1898 r. Najbliższy - już XXIII - gościł będzie w Poznaniu w roku 2021. To dobra okazja do przybliżenia historii udziału w nich uczonych polskich. Książka przedstawia rozwój kongresów historycznych od początku do ostatniego przed wybuchem II wojny. Szczególną uwagę poświęcono udziałowi w nich historyków polskich. Jak dotąd kongres tylko raz gościł w Polsce. Z sukcesem odbył się w Warszawie i po części w Krakowie w lecie 1933 r. Historycy polscy jednakże brali udział w międzynarodowych spotkaniach od początku. Do roku 1918 nie mogli stanowić reprezentacji narodowej, przyjeżdżali prywatnie albo w delegacjach instytucji naukowych działających w państwach zaborczych. Sytuacja zmieniła się z chwilą uzyskania niepodległości w 1918 roku. W historiografii polskiej od niepamiętnych czasów brakuje prac dotyczących miejsca rodzimego dziejopisarstwa w szeroko rozumianej historiografii powszechnej. To dziedzina szczególnie zaniedbana. [...] Studium krakowskiego badacza - Krzysztofa Zamorskiego próbuje wypełnić tę lukę. Z recenzji wydawniczej prof. dr. hab. Rafała Stobieckiego Zamorski okazuje się być znakomitym przewodnikiem po dziejach historiografii w pierwszej połowie XX stulecia, umiejętnie zestawiając ze sobą trendy, szkoły historyczne, dzieła i wielkie postaci świata akademickiego. Dorobek polski jest tu stale konfrontowany z nauką historyczną europejską i zaznaczającą się coraz mocniej obecnością historiografii amerykańskiej. Z recenzji wydawniczej prof. dr. hab. Jana Pomorskiego Krzysztof Zamorski - profesor w Instytucie Historii UJ. Zajmuje się teorią historii, historią historiografii oraz historią społeczno-gospodarczą i demografią historyczną czasów nowożytnych i nowoczesnych. Autor kilku książek oraz 150 artykułów i rozpraw, m.in.: Transformacja demograficzna w Galicji na tle przemian ludnościowych Europy Środkowej w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku (1991), Dziwna rzeczywistość: wprowadzenie do ontologii historii (2008), Polish-Lithuanian Commonwealth. History, Legacy, Memory (Routledge, 2020; współredakcja z Andrzejem Chwalbą). Współredaktor i redaktor "Historyki", jednego z najpoważniejszych czasopism polskich poświęconych teorii historii i historii historiografii.

Słownik terminologii wojskowej niemiecko-polski i polsko-niemiecki, tom I i II

Piotr Mikietyński

Słownik terminologii wojskowej polsko-niemiecki i niemiecko-polski - zawierający kluczowe pojęcia z zakresu wojskowości i techniki wojskowej - jest próbą wyjścia naprzeciw oczekiwaniom dużej liczby osób zainteresowanych terminologią wojskową. Brak dokładnej znajomości polskich czy niemieckich określeń z tej problematyki często utrudnia lekturę opracowań z zakresu wojskowości. Autor starał się zawrzeć w Słowniku przede wszystkim terminy z zakresu wojskowości XX wieku. Nie mógł jednak pominąć kluczowych pojęć używanych w dobie nowożytnej. Swoiste wyzwanie badawcze stanowiło dążenie do ujęcia w publikacji określeń używanych w trzech armiach: austriackiej (austro-węgierskiej), niemieckiej czy szwajcarskiej. Utrudnieniem było niekiedy znalezienie odpowiedniego polskiego znaczenia czy - odwrotnie - niemieckiego odpowiednika dla określeń typowych dla polskiej terminologii wojskowej. "Koncepcję wydania niemiecko-polskiego oraz polsko-niemieckiego słownika terminologii wojskowej należy uznać za w pełni uzasadnioną. Szczególnie dla języka polskiego istotne były i nadal są terminy pochodzenia niemieckiego, które w znacznym stopniu zostały zaadaptowane (często w postaci daleko idących oboczności) do rodzimej terminologii wojskowej. Wieloletnie kontakty, w tym także krwawe konflikty, z wojskami państw niemieckich/niemieckojęzycznych (Niemcy, a wcześniej Prusy, Austria, Saksonia) spowodowały nie tylko import znacznej części fachowego słownictwa, lecz także konieczność zrozumienia trudnych, a często niejednoznacznych niemieckich terminów wojskowych. [...] recenzowany słownik jest bez wątpienia bardzo wartościową pomocą dla historyków oraz znawców i badaczy wojskowości czasów współczesnych". Z recenzji prof. dr. hab. Michała Baczkowskiego, Uniwersytet Jagielloński dr hab. Piotr Mikietyński - adiunkt w Instytucie Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zainteresowania badawcze koncentrują się na historii wojskowości Europy Środkowo-Wschodniej, ze szczególnym uwzględnieniem pierwszej i drugiej wojny światowej.

W kręgu Księżnej de Clèves. Wybór francuskich nowel epoki klasycyzmu

Barbara Marczuk

Księżna de Cleves, autorstwa Marie-Madeleine de Lafayette, jest - jak dotychczas - jedyną siedemnastowieczną francuską powieścią psychologiczną, z którą polski czytelnik miał możliwość się zapoznać, dzięki tłumaczeniu Tadeusza Boya-Żeleńskiego z 1927 roku. Tymczasem to nie jedyny utwór narracyjny francuskiej pisarki, a ona sama nie jest jedyną reprezentantką pisarstwa kobiet w siedemnastowiecznej Francji. Autorka publikacji oddaje do rąk czytelników polską wersję dwóch pozostałych nowel pani de Lafayette (Księżna de Montpensier oraz Hrabina de Tende), a także opowieści Catherine Bernard (Hrabia d'Amboise) i Claudine-Alexandrine de Tencin (Pamiętniki hrabiego de Comminge). Są one przykładem dyskusji z Księżną de Cleves, a nawet próbą reinterpretacji, czy wręcz prze-pisania tej powieści, pozostającej punktem odniesienia dla francuskich pisarzy końca XVII wieku. Tragi-komiczna nowela Niezawinione cudzołóstwo Paula Scarrona, stanowiąca swoisty kontrapunkt dla pozostałych tekstów zawartych w tym wyborze, pozwoli dostrzec kontrast między poetyką francuskich romansów barokowych pierwszej połowy XVII stulecia a zupełnie nową formułą noweli historyczno-sentymentalnej epoki Ludwika XIV. Przekłady zawarte w tej edycji czyta się bardzo dobrze. Wykonane są z filologicznym znawstwem, opatrzone cennymi, zróżnicowanymi przypisami, polszczyzna przekładu jest finezyjna, a tłumaczenie w pełni oddaje treści oryginału. Tłumaczka znakomicie poradziła sobie z zawiłymi czasami zdaniami wyrażającymi stany psychologiczne postaci. [...] Polski tekst zachowuje głębię oryginału, a jednocześnie sens nie budzi żadnych wątpliwości. Użyty język jest współczesny, zrozumiały dla czytelnika, ale też wyszukany i elegancki, dopasowany do typu tłumaczonego tekstu. Z recenzji dr hab. Moniki Kuleszy, prof. UW Dr hab. Barbara Marczuk, prof. UJ, wykładowca literatury francuskiej w Instytucie Filologii Romańskiej UJ, autorka licznych publikacji dotyczących pisarstwa kobiecego w XVI i XVII wieku oraz polsko-francuskich związków literackich w tych epokach. W swym dorobku ma także cenione przekłady literatury francuskiej na język polski: Krwawy amfiteatr. Antologia francuskich historii tragicznych epoki renesansu i baroku (Kraków 2007); Francuskie pisma o dramacie (1537-1631) (Kraków 2016). Jej ostatnia monografia to Marie de Gournay (1565-1645) pierwsza francuska emancypantka (Kraków 2020).

Innowacyjne terapie - nadzieje i zagrożenia. Antologia bioetyki. Tom 7

Włodzimierz Galewicz

Tom Innowacyjne terapie - nadzieje i zagrożenia jest kolejnym, siódmym już ogniwem serii "Antologia bioetyki" ukazującej się w Wydawnictwie Universitas pod naukową redakcją Włodzimierza Galewicza. Przedmiotem tej publikacji są budzące wiele sporów normatywne aspekty eksperymentalnych procedur medycznych, takich jak terapia genowa, inżynieria tkankowa czy też najszerzej ostatnio dyskutowana terapia oparta na komórkach macierzystych. "Siódmy tom Innowacyjne terapie - nadzieje i zagrożenia będzie zapewne dla etyków, medyków i prawników zajmujących się różnymi aspektami badań nad komórkami macierzystymi cennym źródłem informacji na temat problemów związanych z wdrażaniem bazujących na nich, innowacyjnych terapii. Wydane dotąd tomy stały się już obowiązkową lekturą dla zainteresowanych problematyką bioetyczną czytelników, można śmiało założyć - zważywszy dodatkowo na aktualność podjętego tematu i stosunkowo niewielką liczbę poświęconych mu publikacji w języku polskim - że podobny będzie los recenzowanego tomu". prof. dr hab. Barbara Chyrowicz Włodzimierz Galewicz jest profesorem w Instytucie Filozofii UJ. Zajmuje się głównie historią etyki (zwłaszcza jej nurtu arystotelesowskiego) i współczesną bioetyką. W ciągu ostatnich kilkunastu lat opublikował m.in. monografie Status ludzkiego zarodka a etyka badań biomedycznych (2013), Dobro i sprawiedliwość w opiece zdrowotnej (2018), Odpowiedzialność i sprawiedliwość w etyce Arystotelesa (2019) oraz zbiór Studia z klasycznej etyki greckiej (2020). Wydał nadto (we własnych nowych tłumaczeniach) kilka etycznych traktatów Tomasza z Akwinu, a także sześć wcześniejszych tomów z serii "Antologia bioetyki".

Figury obecności w cyfrowych mediach. Od hipertekstu do sztucznej inteligencji

Mariusz Pisarski

Książka Mariusza Pisarskiego przekonująco udowadnia, że literaturoznawstwo, studia kulturowe i humanistyka w ogólności powinny włączać interaktywne fikcje i - szerzej - literaturę elektroniczną do swoich badań. Figury obecności w cyfrowych mediach to praca dojrzała, napisana językiem naukowym, opartym na precyzyjnej terminologii, ale jednocześnie stylem przejrzystym i jasnym; praca charakteryzująca się nowatorskimi propozycjami, oryginalnością, a także doniosłymi naukowo wnioskami. To niezwykle cenne przedsięwzięcie. I też przekonująco udowodnione. Mariusz Pisarski proponuje w swojej książce systematyzację badawczą i konkretne instrumentarium, sięga do poetyki i retoryki, przymierzając je do literatury elektronicznej (nie darmo tytuł jednego z rozdziałów brzmi: Cyfrowa retoryka i semiopoetyka). Wart docenienia jest też fakt, że badacz z powodzeniem i pełną swobodą przemieszcza się po obszarach retoryki, poetyki, antropologii kultury i antropologii literatury i zarazem najnowszych konstatacji na temat przemian literackich. prof. Anna Łebkowska Figury obecności w cyfrowych mediach to książka w pełni autorska, wnosząca pierwszorzędny wkład twórczy w rozwój literaturoznawstwa cyfrowego, w szczególności cyfrowej semiopoetyki, postrzeganej jako składnik ewolucyjny poetyki i retoryki, zmieniających się wraz z rozwojem tekstów wieloznakowych i interaktywnych w retorykę i poetykę semiotyczną i sprawczą - angażującą w kształtowanie warstwy wyrażania tekstu i znaczeń tekstowych działania użytkownika oraz warstwę programistyczną. Mariusz Pisarski odkrywa i charakteryzuje figury, które bądź to uzyskują nowe reprezentacje w cyfrowym środowisku, bądź to są przez nie kreowane. Proponuje doskonale udokumentowane i przekonujące innowacje w zakresie figur tekstowych sprawczej semiopoetyki i szeroko rozumianej retoryki. Tym samym twórczo uczestniczy w tworzeniu języka opisu cyfrowego świata. Książka Mariusza Pisarskiego jest pozycją obowiązkową dla badaczy literatury i szerzej - kultury cyfrowej, ale również pozycją ważną dla nowoczesnego literaturoznawstwa, kulturoznawstwa i medioznawstwa oraz tych odbiorców i uczestników współczesnej, cyfrowej sztuki (i szerzej kultury), którzy poddają ją pod refleksję. prof. Ewa Szczęsna Mariusz Pisarski - badacz, producent i promotor literatury elektronicznej, założyciel pisma "Techsty. Literatura i nowe media". Jest autorem cyfrowych adaptacji klasyki literackiej, m.in. internetowej powieści paragrafowej Bałwochwał na podstawie opowiadań Brunona Schulza oraz hipertekstowej adaptacji Pamiętnika znalezionego w Saragossie Jana Potockiego, kolaboratywnej powieści Piksel Zdrój, a także tłumaczem hipertekstów literackich i producentem rekonstrukcji cyfrowych klasycznych dzieł literatury elektronicznej, takich jak utwory Michaela Joyce'a popołudnie, pewna historia (2013) czy Twilight. A Symphony (2022). Jako adiunkt w Katedrze Mediów i Komunikacji Społecznej Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie uczestniczy w międzynarodowych projektach naukowych w Polsce, Słowacji, Czechach i USA. Działa w Pracowni Badań Intersemiotycznych i Intermedialnych Uniwersytetu Warszawskiego, jest sekretarzem Centrum Badań nad Literaturą Elektroniczną na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, członkiem Literary Advisory Board oraz Electronic Literature Organization, a także współpracownikiem naukowym Electronic Literature Lab na Washington State University Vancouver. Współautor książki The Challenges of Born-Digital Fiction: Editions, Translations, and Emulations (z Dene Grigar, Cambridge 2023). Autor pierwszej polskiej monografii hipertekstu literackiego - Xanadu. Hipertekstowe przemiany prozy (Kraków 2013). Współredaktor monografii Remediation: Crossing Discursive Boundaries. Central European Perspective (z Bogumiłą Suwarą, Berlin-Bratislava 2019). Publikacja ukazała się nakładem Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie i TAiWPN Universitas. Projekt dofinansowany ze środków budżetu państwa, przyznanych przez Ministra Nauki w ramach Programu Doskonała nauka II

Epistula privata. Przyczynek do badania niewysławialnego w mowie pisanej

Julia Marczyńska

Zawarte w mojej książce dociekania filozoficzne dotyczą niezwykłego zjawiska, jakim jest list prywatny - epistula privata. Jest on zapisaną wypowiedzią, rozłożoną w czasie, rozmową z nieobecnym, który w sposób nieodgadniony uobecnia się w chwili, kiedy otrzymujemy na nasz list odpowiedź (a ściślej - kiedy ją czytamy). W akcie czytania litery przekształcają się w sens, ale w liście prywatnym jest coś ponad to: przekształcają się w dźwięk znanego głosu. Autor listu przemawia własnym głosem (pod warunkiem, że list jest prywatny i autora znamy). List przemawia ustnie, jak mawiali Grecy, "żywym głosem", nawet wówczas, gdy autora wśród żywych już nie ma. W liście jest coś jeszcze, co w epoce listów elektronicznych i wszelkiego rodzaju komunikatorów już nie występuje - oczekiwanie na odpowiedź. Takie oczekiwanie może trwać kilka dni, a nawet tygodni lub miesięcy, niekiedy lat. Co dzieje się w tym czasie z prowadzoną w listach rozmową? Za sprawą swoich cech szczególnych korespondencja prywatna wytwarza niezwykłe warunki, w których język ukazuje swoje ukryte moce. W listach prywatnych potrafimy przekazywać sobie treści niewysławialne. Julia Marczyńska Perspektywa rozprawy jest dwoista: spojrzenie filozofów [Platon, Heidegger, Wittgenstein, Husserl, Ricoeur, Gadamer, Derrida] spotyka się tu bowiem ze spojrzeniem lingwistów, głównie Ferdinanda de Saussure'a oraz Romana Jakobsona. Taka wyraźnie strukturalistyczna opcja językoznawcza sprawdza się oczywiście w podjętym badaniu nad "niewysławialnością" czy niewysłowieniem [...]. Dużo jednak istotniejsze są - rzecz jasna - przewodnie pytania tej pracy. [...] Koncentrują się one przede wszystkim na jednym pojęciu - na pojęciu granicy języka [...]. Nie chodzi [...] o samo tylko przywołanie i ukazanie granicy. Chodzi o coś więcej: o transgresję i [...] dowiadujemy się, że ostatnie z przywołanych przez Autorkę pytań: "Czy możliwe jest przekroczenie granic języka?" jest najważniejsze, o ile nie doprawdy jedyne, że właśnie namysłowi nad nim poświęcona jest w istocie cała rozprawa [...]. I że prowadzi ono w obszar tego, co niewysławialne - ściślej: w pewien szczególny jego fragment czy też fenomen, jakim jest epistula privata. Termin epistula (z dopowiedzeniem: privata) wiedzie, mocą swych genetycznych pokrewieństw, obecnych jeszcze w greckich pierwocinach wyrazu, ku skojarzeniom z wiedzą, wiarą, bliskością i mnóstwem innych sensów, zakorzenionych w mowie, a także - najzwyczajniej - w samej conditio humana. Jego forma natomiast zawsze przyzywa dialog, nie tylko zresztą platoński: "czas listu" jest czasem rozmowy. Z recenzji prof. dr. hab. Zbigniewa Mikołejko

Nowoczesna eseistyka filozoficzna w piśmiennictwie polskim pierwszej połowy XX wieku

Andrzej Zawadzki

Książka jest próbą zrekonstruowania i opisania tych nurtów w polskiej myśli filozoficznej pierwszej połowy XX wieku, które celowo i świadomie przeciwstawiały się uprawianiu filozofii jako nauki ścisłej, opartej na modelu dyscyplin przyrodniczych i dążącej do metodycznego, systematycznego opisu rzeczywistości. Tym, co pomimo wszystkich różnic łączy pisarstwo takich myślicieli jak Stanisław Brzozowski, Bronisław Malinowski, Bolesław Miciński, Henryk Elzenberg, Jerzy Żuławski, Michał Sobeski - głównych bohaterów książki - jest przekonanie, że zarysowane na początku wieku XX nowe formy życia społecznego, w tym zwłaszcza nowa sytuacja egzystencjalna podmiotu, wymagają odmiennych od przyjętych tradycyjnie przez język filozofii form opisu - bliższych literaturze i literackim środkom wyrazu. Stąd podstawowym założeniem metodologicznym książki jest przeświadczenie, że historii filozofii nie można traktować wyłącznie jako historii idei i światopoglądów, lecz należy uprawiać ją również jako historię tekstów filozoficznych, historię tropów, figur, narracji, gatunków.

Istnienie i umysł. Studium podstaw filozofii George'a Berkeleya

Piotr Szałek

Przedmiotem książki jest historycznofilozoficzna charakterystyka Berkeleyowskiej "nowej zasady", tj. twierdzenia egzystencjalnego "esse est percipi aut percipere" - "istnieć to być spostrzeganym lub spostrzegać", stanowiącego fundament jego systemu filozoficznego. W książce zastosowano metodę wewnętrznej analizy doktryn filozoficznych wypracowaną przez Etienne'a Gilsona i Stefana Swieżawskiego, posiłkując się również teorią typów idealnych Maxa Webera. Wbrew dominującej epistemologicznej interpretacji filozofii Berkeleya podkreślono znaczenie metafizycznego wymiaru Berkeleyowskiej "nowej zasady" i w tym duchu zaproponowano rekonstrukcję jej źródeł, założeń i argumentów. Kluczową rolę w przeprowadzonych rozważaniach odegrały analizy Philosophical Commentaries - notatnika filozoficznego Berkeleya. Pozwoliły one na określenie najbliższego kontekstu intelektualnego jego koncepcji, sprecyzowanie etapów rozwoju jego myśli oraz uchwycenie zasadniczej roli "nowej zasady" i wpływów kartezjanizmu (zwłaszcza Rene Descartes'a i Nicolasa Malebranche'a) oraz pokartezjańskiego sceptyka Pierre'a Bayle'a. Zasadnicze rezultaty książki sprowadzają się do: 1) sformułowania spójnej ontologicznej interpretacji filozofii Berkeleya, która za podstawę bierze Philosophical Commentaries i "nową zasadę"; 2) zakwestionowania zasadności klasyfikowania Berkeleya jako przynależącego w pełni do tradycji empirystycznej i 3) sproblematyzowania kategorii racjonalizmu i empiryzmu w odniesieniu do historii filozofii siedemnastego i osiemnastego wieku.

Moralność milcząca. Odsłanianie interakcyjnych mechanizmów moralności poprzez post-teatr

Waldemar Rapior

Jak milcząco, nieświadomie przyjmowane przez ludzi założenia związane z moralnością wpływają na podejmowanie decyzji moralnych w sytuacji społecznej? By dotrzeć do osadzonej w codziennych doświadczeniach, pozadyskursywnej "moralności milczącejˮ, dr Waldemar Rapior skorzystał z nowatorskiej metodologii. Wraz z reżyserem teatralnym Wojtkiem Ziemilskim, rzeźbiarzem Wojtkiem Pustołą, reżyserką Ulą Hajdukiewicz i performerem Seanem Palmerem zbudował eksperyment badawczy - interaktywne przedstawienie teatralne. Sześcioosobowe grupy (dobrane ze względu na różne kategorie społeczne) zostały postawione przed dylematem moralnym. Książka analizuje relację między sztucznością (teatralnością) sytuacji decyzyjnej, dynamiką afektywną wytworzoną w "laboratorium" (w sali teatralnej) oraz procesami interakcyjnymi między osobami uczestniczącymi. Ostatnimi czasy tematy te zyskały w psychologii społecznej niezwykłą atencję, zwłaszcza w kręgu tzw. drugiej fali zaangażowania w badania nad "posłuszeństwem wobec autorytetu". W swojej książce autor dyskutuje zarówno z różnymi podejściami neurobiologicznymi, jak i klasycznymi eksperymentami z zakresu psychologii społecznej. "[...] swoistym lustrem są dla niego [autora] słynne eksperymenty Stanleya Milgrama, do których odnosi się krytycznie, by uzasadnić ważny punkt własnej metody, czyli dążenie do fabrykowania świata w laboratorium naukowo-artystycznym, oraz by krytycznie i inspirująco analizować możliwości przekładania zachowań w sytuacji badawczej na życie poza nią. W mojej ocenie wszystkie te rozważania z poziomu meta stanowią ważny wkład w toczące się współcześnie w naukach społecznych i naukach o kulturze dyskusje na temat uwarunkowań, ograniczeń i możliwości badań naukowych". Z recenzji prof. dr. hab. Dariusza Kosińskiego "Rapior demaskuje tabu, wsadza palec w niewygodne, czasami bolesne, tym samym udaje mu się docierać do niewygodnych prawd o nas samych. Autor Moralności milczącej stawia pytania o granice teatru, ludzkiej moralności, sposoby racjonalizowania niewygodnych moralnie decyzji. I to jest ogromna wartość tej książki. To mieszanie nam w głowach uruchamia w nas coś, co często bywa nieuświadamiane, a czasem, gdy nawet uświadamiane, spychane do sfery nieświadomościˮ. Z recenzji dr hab. Magdaleny Szpunar