Wyspiański. Tryptyk dramatyczny. Adaptacja sceniczna, scenariusz teatralny, dramat

Jacek Popiel

WYSPIAŃSKI Ja jestem po prostu zły, bardzo zły i ciężko się za Ciebie wstydzę. I pomyśleć, że Lucjan Rydel pisze taki utwór, kiedy Ibsen tworzy Jana Gabriela Borkmana, Upiory. Doprawdy na twoim miejscu kazałbym sobie dać potężnie w skórę za próżniactwo, to podleganie polskiemu literackiemu lenistwu. RYDEL Ja przecież dopiero rozpoczynam pisanie dramatów. WYSPIAŃSKI To nie ma żadnego znaczenia. Ty masz przed sobą otwarty teatr. Nie będziesz wcale żył wieki, może pozostało ci tylko parę lat. Ludzie z naszego pokolenia nie dożywają starości. I ty czas trwonisz, odkładasz wszystko na później, na później i na coraz później. A czy wiesz, czy jesteś pewien, że to nadejdzie? Może nie nadejść wcale i będziesz sądzony według tego, coś dotąd zrobił. RYDEL Czy ty znasz pisarza, który od razu tworzył arcydzieła? A Tetmajer, Staff, Kasprowicz? WYSPIAŃSKI Oni mogą zwlekać i zwlekać, bo oni nie mają żadnego daru twórczości i tylko tyle wiedzą o dramacie, co im drudzy powiedzą i co u drugich przeczytają. A ty masz być człowiekiem twórczym i masz pisać. Nie wahać się, nie zwlekać, nie odkładać. (fragment z dramatu Wyspiański - Sceny z życia Artysty) Jacek Popiel - profesor nauk humanistycznych, teatrolog, historyk literatury, nauczyciel akademicki w Katedrze Dramatu i Teatru Uniwersytetu Jagiellońskiego, a w latach 1978-2020 związany także z Akademią Sztuk Teatralnych; autor prac z historii teatru i dramatu polskiego, opublikował m.in.: Sztuka dramatyczna Karola Huberta Rostworowskiego (1990); Dramat a teatr polski dwudziestolecia międzywojennego (1995); Historia dramatu. Antyk - Średniowiecze (1996); Los artysty w czasach zniewolenia. Teatr Rapsodyczny 1941-1967 (2006); Teatr Danuty Michałowskiej. Od "Króla-Ducha" do "Tryptyku rzymskiego" (2011); Czy teatr może zbawić człowieka? Karol Wojtyła w labiryncie sztuki (2024), Uniwersytet przestrzenią wolności (2024). Jest również autorem dramatów, adaptacji scenicznych i scenariuszy teatralnych. Jego sztuka Doktor Korczak była wystawiana m.in. w Tokio (2001) i Osace (2005).

Ku ludziom. Wspomnienia

Jerzy Mikułowski Pomorski

Do rąk czytelników oddajemy drugi tom wspomnień profesora związanego z socjologią i nauką o mediach, wykładowcy Uniwersytetu Śląskiego, byłego rektora Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Tom pierwszy zatytułowany Reperować płot czy wymierzać sprawiedliwość pisany był w dialogu z ciekawą jego życia przyjazną osobą. Pozwalał poznać autora jako samotnego chłopczyka z lat wojny, który poszukuje swoich przyjaciół. Ukazywał go w procesie kształtowania się charakteru i w związkach z najbliższymi mu osobami. Tutaj, na co wskazuje sam tytuł tomu - Ku ludziom - przedstawiono jego związki towarzyskie i zawodowe. Mamy obraz środowiska studenckiego Krakowa, kręgów inteligenckich miasta, stowarzyszeń społecznych i ważnych w życiu miasta osób. Rozległe kontakty zawodowe i towarzyskie otwarły także autora na rozliczne środowiska międzynarodowe. Trzy rozdziały prezentują podstawowe pola jego życia osobistego: wiary, kuchni i finansów. Autor powraca do ważnych w jego życiu problemów naukowych, a także okresu w reformowaniu i zarządzaniu wyższą uczelnią. Niektóre wątki z historii ostatnich siedemdziesięciu lat stanowią uzupełnienie w opisie miejsc i wydarzeń z nimi związanych, których brak sygnalizowali życzliwi czytelnicy pierwszego tomu.

Polskie piekło. Literackie biografie zdrajców targowickch: Stanisława Szczęsnego Potockiego, Franciszka Ksawerego Branickiego i Seweryna Rzewuskiego

Iwona Węgrzyn

Podjęta próba odtworzenia kształtu utrwalonych w literaturze pięknej biografii targowiczan nie pragnie odpowiedzieć na pytanie: czy zdrada została popełniona i na ile wydany osąd historii jest prawomocny. Rezygnacja z historycznych i prawnych rozważań nad znaczeniem i skutkami działań przywódców konfederacji 1792 roku otwiera bowiem niezwykle ciekawe dla historyków literatury pole refleksji nad modelami postrzegania zdrady, zakorzenionymi w zbiorowej wyobraźni Polaków dziewiętnastego stulecia. Pozostawiając historykom badanie prawdy o ludziach i zdarzeniach, znaczących kres Pierwszej Rzeczypospolitej, warto może przyjrzeć się literackim portretom targowiczan jako świadectwu reakcji twórców, stojących wobec naruszonego przez zdradę ładu. Ich dramatyczne pytania: kim byli przeklęci przez naród hersztowie targowiccy, co popchnęło ich ku zdradzie, i wreszcie, jaka spotkała ich kara, zdają się wiele mówić o atmosferze tamtych naznaczonych piętnem tragizmu dyskusji, wiele mówić także o samych ich uczestnikach.

Korzenie wspólnoty. Szkice z ontologii społecznej

Jaromir Brejdak

Emocje? Wartości? Wzorce osobowe? Odpowiedzialność? Sens? Co jest prawdziwym spoiwem wspólnoty? Co sprawia, że indywidualne osoby tworzą różne formy społeczne? A może to formy wspólnotowe tworzą indywidua? Czy jest jeszcze możliwa do utrzymania opozycja, do której się przyzwyczailiśmy - ta pomiędzy indywiduum a wspólnotą? Opisuje ona rzeczywistość w spetryfikowanych kategoriach przedmiotowych i ilościowych, na co tak przekonująco zawracał uwagę Henry Bergson. Nasze poszukiwania konstytuujących wspólnotę więzi, "cementu" wspólnoty opierać się będą w przypadku emocji o prace psychologa rozwoju Michaela Tomasello; w przypadku wartości - o prace fenomenologa Dietricha von Hildebranda, a także Edyty Stein prezentującej korelację aktów emocjonalnych oraz wartości. Natomiast spajające działanie wzorców osobowych omówimy w odniesieniu do świadectwa danego przez pastora i filozofa Dietricha Bonhoeffera; następnie bardzo radykalną koncepcję odpowiedzialności przybliży nam Hanna Arendt. W kolejnym rozdziale zajmiemy się sensem jako ostatnim wyróżnionym tutaj rodzajem wspólnototwórczej więzi prezentowanej przez teologa protestanckiego Paula Tillicha. W zakończeniu oddamy głos Maxowi Schelerowi, jednemu z prekursorów nowego, aktualistycznego rozumienia wspólnoty osobowej, którego myśl wyznaczała kierunek naszych poszukiwań. Jaromir Brejdak - profesor filozofii, absolwent Politechniki Wrocławskiej, doktor filozofii Uniwersytetu Ludwiga-Maximiliana w Monachium (Philosophia crucis. Heideggers Beschaftigung mit dem Apostel Paulus, Frankfurt 1996). Obronił habilitację w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN na podstawie rozprawy pt. Odcienie obecności. Próba analizy fenomenu, Kraków 2007. Współtwórca Szczecińskich Dni Kultury Żydowskiej Adlojada oraz Szczecińskiego Festiwalu Bonhoefferowskiego "Ślady". Inne publikacje książkowe: Cierń w ciele. Myśl Apostoła Pawła w filozofii współczesnej, Kraków 2010 (The Thorn in the Flesh. The Thought of Apostle Paul in Modern Philosophy, ZUrich 2017); Ewangelia Zaratustry, Warszawa 2014; Zrozumieć Innego. Próba rozumienia Innego w fenomenologii, hermeneutyce, filozofii dialogi i teorii systemu, Kraków 2020; Max Scheler miedzy innymi, Kraków 2022

Widma Różewicza

Bartosz Kowalik

Aż dziw, że nikt dotąd nie zbadał poetyckiej twórczości Tadeusza Różewicza z perspektywy widm i powidoków. Materiału tekstowego, empirycznego jest aż nadto, ale też nie wystarczy go uporządkować i stworzyć taksonomii. Praca Bartosza Kowalika wypełnia tę lukę w badaniach nad Różewiczem w stopniu więcej niż bardzo dobrym. Autor, czytając tę twórczość, nie bada motywiki czy tematu lub metafory, lecz umiejętnie, a niekiedy brawurowo, przeprowadza argument widmontologiczny. Innymi słowy, dowodzi, że cała twórczość Różewicza jest widmontologiczna (w różnej skali i intensywności). Skoro tak, to musi się zmienić dominanta zarówno wewnątrztekstowa, immanentna, jak i analityczna, lekturowa. Kowalik, oddając sprawiedliwość innym badaczkom i badaczom (orientacja w literaturze przedmiotu jest wzorcowa, a umiejętność dyskusji z dotychczasowymi odczytaniami budzi podziw swoją przenikliwością), wprowadza spektralną perspektywę wprost, co czyni całą pracę przejrzystą i przekonującą teoriopoznawczo. Dotyczy to wyboru metajęzyka, a ten dla Kowalika przychodzi ze świata dekonstrukcji w jej najlepszym, źródłowym wydaniu, czyli z pism (zwłaszcza późnych) Jacques'a Derridy. Widma Marksa są tu matrycą, z której wyłaniają się konkretne figury myśli, oraz paradygmatem pewnej "innej wiedzy", w której autor umieszcza twórczość Różewicza. prof. dr hab. Jakub Momro Bartosz Kowalik - doktorant literaturoznawstwa w Szkole Doktorskiej Nauk Humanistycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego. Ukończył polonistykę antropologiczno-kulturową w ramach Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych UJ. Stypendysta Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, laureat drugiej nagrody Konkursu im. Profesora Czesława Zgorzelskiego. Publikował m.in. w "Tekstach Drugich", "Przestrzeniach Teorii" i "Ruchu Literackim".

Dźwięk i głos. Rezonans literatury

praca zbiorowa

Monografia jest kontynuacją czy też rozwinięciem wcześniejszego tomu zatytułowanego Dźwięk - głos - literatura. Przestrzenie intermedialności, który ukazał się w roku 2024 nakładem Wydawnictwa Universitas (...). Zbiór ten wpisuje się jednoznacznie w obszar badań kluczowych dla współczesnej humanistyki. W oczywisty sposób patronują całości Jean-Luc Nancy czy Roland Barthes, a także Jacques Derrida, Jacques Lacan i Pascal Quignard - chodzi oczywiście o refleksję tych myślicieli na temat głosu i słuchania - podstawowych kategorii, wokół których skomponowane zostały obydwa tomy. Jest to książka, która (...) wraz z poprzednią dostarcza polskiej komparatystyce współczesnej wielu doskonałych narzędzi i metod badania tekstów literackich w oparciu o narzędzia innych dyscyplin humanistycznych; szeroko otwiera horyzonty badawcze i pozwala odsłonić w dobrze znanych tekstach zaskakujące obszary znaczeniowe, które bez narzędzi komparatystycznych pozostawałyby ukryte czy po prostu niedostrzeżone. Obydwu tych książek nie da się pominąć w przyszłych badaniach nad głosem i dźwiękiem; są one nie tylko inspirujące, ale też podsuwają badaczom całą bogatą sieć pojęciową (rozwinięcia takich pojęć, jak "audiolektura", "muzyczność", "skryptoralność", "widmo głosu", "tekst intermedialny") i narzędziową, z której wielu będzie w przyszłości korzystać. Będą to książki podstawowe dla wszystkich komparatystów (i nie tylko), którzy zechcą zajmować się podobnymi problemami badawczymi. Prof. dr hab. Adam Dziadek Instytut Literaturoznawstwa Uniwersytet Śląski w Katowicach

Język poetycki Tomasza Pułki: tradycje, echa, przechwycenia

Oskar Meller

O skali poetyckiego głosu Tomasza Pułki świadczy już choćby liczba odniesień do jego legendy, fraz czy strategii twórczych w tomach rówieśników i autorów młodszych. U wielu poetów echem powracają cytaty z utworów autora Paralaksy w weekend, inni zaś przechwytują oswojone przez Pułkę formuły ekspresji i koncepty. Choć w perspektywie historycznoliterackiej Pułka wydaje się zdobywać względną autonomię, stając się autorem osobnym, spośród całego inwentarza gestów, gier z samą instancją wiersza i konwencjonalnym oglądem podmiotowości możemy wyłuskać takie, które sygnalizują pewną konsekwencję w sytuowaniu własnego idiomu wobec tego, co w polskiej poezji uznane zostało za nurty wskazujące wyjścia z impasu znaczenia. Niniejsza książka stanowi próbę całościowej lektury projektu poetyckiego Pułki. Autor analizuje źródła podejścia poety do anachronicznych już klisz filozofii języka, innowacje, którymi rozszczelniał zastane formy liryczne, a także ślady obecności jego języka w wierszach autorów, dla których pozostaje jednym z najistotniejszych punktów odniesienia. Nowe wyzwania drapieżnej realności politycznej i ekonomicznej sprowokowały odpowiedź Pułki, który w interpretacji Mellera toczył dramatyczny i dający natchnienie innym poetom spór ze światem opanowanym przez symulację medialną oraz kapitałową wraz z odpowiadającymi im reżimami władzy. Poetyka wiersza dysinformatywnego, stosowanie paralaksy, wizje narkonautyczne, chwyty poezji cybernetycznej, praktykowanie schizoanalizy lirycznej, nowe odmiany troski o "ja" - to tylko niektóre z aktywności poetyckich ukazanych przez Mellera, dzięki którym przekonująco wyjaśnił, dlaczego Tomasz Pułka dokonał zwrotu w dziejach polskiej poezji najnowszej i najmłodszej. prof. dr hab. Tomasz Mizerkiewicz Oskar Meller (ur. 1993) - historyk literatury, krytyk literacki; pracuje w Instytucie Filologii Polskiej na Uniwersytecie Wrocławskim. Zajmuje się polską poezją najnowszą, przekładem poezji anglosaskiej oraz migracjami składniowymi w twórczości autorów diaspory żydowskiej. Szkice krytyczne, recenzje i artykuły naukowe publikował między innymi w "Czasopiśmie Zakładu Narodowego im. Ossolińskich", "Literaturze na Świecie", "Nowych Książkach", "Poznańskich Studiach Polonistycznych" i "Tekstach Drugich".

Usytuowania. Praktyki autorefleksji w XX- i XXI-wiecznym dyskursie humanistycznym w kontekście badań postzależnościowych

Małgorzata Zduniak, Emilia Kledzik

W zależności od obszaru humanistyki autoetnografia zakorzenia się i rozrasta ze zróżnicowaną swobodą. Jest naturalną częścią projektów artystycznych, obowiązkową praktyką w etnografii i psychologii, częstym tematem reportażowo-wspomnieniowo-obrachunkowej eseistyki i prozy współczesnej. Wydaje się, że w literaturoznawstwie rozgościła się przede wszystkim tam, gdzie dotykamy problemów hegemonii, hierarchii, wykluczeń i emancypacji. Zawarte w tomie teksty są w różnym stopniu wysycone zabiegami autoetnograficznymi. Znajdziemy tu autorefleksyjny zapis "z terenu" badań etnograficznych i opowieści o byciu częścią polonistyki usytuowanej w konkretnym regionie. Część autorów i autorek skierowała autorefleksję w stronę własnej pracy naukowo-badawczej i jej splotu z kontekstem politycznym. W tomie znalazły się teksty tematyzujące autoetnograficzne usytuowanie na mapie dyscyplin naukowych i związanych z tym hierarchii badawczych. Niektórzy spośród autorów i autorek zdecydowali się przedstawić cudze projekty autoetnograficzne, niekiedy jednak pozostawiając prześwit na opowieść o własnym usytuowaniu. [ze Wstępu] Emilia Kledzik - dr hab., adiunkt w Pracowni Komparatystyki Literackiej i Kulturowej na Wydziale Filologii Polskiej i Klasycznej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Redaktorka naczelna czasopisma komparatystycznego "Porównania". Kierowniczka studiów podyplomowych "Romowie. Wiedza i praktyki instytucjonalne" na UAM. Autorka prac dotyczących studiów cyganologicznych, romologii, komunikacji międzykulturowej i polskiej literatury współczesnej. W 2023 roku opublikowała monografię Perspektywa poety. Cyganologia Jerzego Ficowskiego. Małgorzata Zduniak - dr hab., prof. UAM, literaturoznawczyni i glottodydaktyczka, absolwentka Akademii Dziedzictwa w Międzynarodowym Centrum Kultury w Krakowie (2023). Zajmuje się polską literaturą migracyjną w Niemczech i wielokulturowym dziedzictwem Polski. Realizuje grant NAWA POLONISTA (2024-2025) na Katolickim Uniwersytecie Lowańskim nt. dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego Olendrów. Autorka monografii Współczesny polski pisarz w Niemczech. Tożsamość, doświadczenie, narracje (Poznań 2010) i Filologia w kontakcie. Polonistyka, germanistyka, postkolonializm (Poznań 2018).

Etyczny wymiar jakościowych badań społecznych. Doświadczenia, dylematy, refleksje

Karol Piotrowski Karolina Rożniatowska

Wraz z ukazaniem się tej pracy zbiorowej, etyka w prowadzeniu badań społecznych przestaje być jedynie rozdziałem w podręcznikach akademickich, a staje się przedmiotem żywej dyskusji, również wśród badaczy i badaczek na gruncie nauk społecznych. Z jakimi dylematami w swoich badaniach mierzą się badacze i badaczki w dziedzinach socjologii, psychologii, antropologii czy etnografii? W jaki sposób stawiają im czoła? Czy dostępne narzędzia postępowania etycznego w badaniach, najczęściej w postaci kodeksów, są wystarczające, by rozwiązać dylematy etyczne? Czy istnieje przepis na bezbłędnie etyczne badania społeczne? Na te i wiele innych pytań spróbowano dać odpowiedzi właśnie w tej książce. Etyczny wymiar jakościowych badań społecznych. Doświadczenia, dylematy, refleksje został przygotowany - z perspektywy filozoficzno-teoretycznej oraz mocno praktycznej - przez naukowców i naukowczynie zarówno z ogromnym, jak i niewielkim doświadczeniem w terenie badawczym. Podjęli się oni wymagającej tematyki badawczej, m.in. wojny w Ukrainie, Holokaustu, napięć izraelsko-palestyńskich, życia po wybudzeniu ze śpiączki czy nacjonalizmu wśród młodych Polaków i Polek. Z jednej strony to więc zaproszenie do podjęcia refleksji nad zagadnieniami moralno-etycznymi w badaniach jakościowych, a z drugiej - propozycja rozwiązań problemów natury etycznej, wypracowana w wyniku rozmaitych doświadczeń badawczych. Publikacja w przekonujący i interesujący sposób pokazuje, na bogatym, wielodyscyplinarnym i międzynarodowym materiale empirycznym, etyczne uwikłania jakościowych badań społecznych, także tych bardzo praktycznych, jak np. badania w placówkach służby zdrowia, na wojennym froncie (...). Stawia ważne pytania i przedstawia procedury pomagające badaczom w rozwiązywaniu problemów etycznych, jakie takie badania mogą powodować. (...) [P]owinna zainteresować nie tylko badaczy akademickich, ale także inne osoby przeprowadzające jakościowe badania społeczne, np. w służbie zdrowia, ośrodkach dla uchodźców, placówkach socjalnych. Z recenzji dr. hab. em., prof. UAM Krzysztofa Podemskiego

Przez profesjonalizację do międzynarodowej ekumeny historyków

Krzysztof Zamorski

Międzynarodowe kongresy naukowe pojawiły się na stałe w wieku XIX i początkowo dotyczyły przede wszystkim medycyny i nauk przyrodniczych. Kongresy nauk historycznych zaczęły się relatywnie późno - pierwszy z nich odbył się w Hadze w 1898 r. Najbliższy - już XXIII - gościł będzie w Poznaniu w roku 2021. To dobra okazja do przybliżenia historii udziału w nich uczonych polskich. Książka przedstawia rozwój kongresów historycznych od początku do ostatniego przed wybuchem II wojny. Szczególną uwagę poświęcono udziałowi w nich historyków polskich. Jak dotąd kongres tylko raz gościł w Polsce. Z sukcesem odbył się w Warszawie i po części w Krakowie w lecie 1933 r. Historycy polscy jednakże brali udział w międzynarodowych spotkaniach od początku. Do roku 1918 nie mogli stanowić reprezentacji narodowej, przyjeżdżali prywatnie albo w delegacjach instytucji naukowych działających w państwach zaborczych. Sytuacja zmieniła się z chwilą uzyskania niepodległości w 1918 roku. W historiografii polskiej od niepamiętnych czasów brakuje prac dotyczących miejsca rodzimego dziejopisarstwa w szeroko rozumianej historiografii powszechnej. To dziedzina szczególnie zaniedbana. [...] Studium krakowskiego badacza - Krzysztofa Zamorskiego próbuje wypełnić tę lukę. Z recenzji wydawniczej prof. dr. hab. Rafała Stobieckiego Zamorski okazuje się być znakomitym przewodnikiem po dziejach historiografii w pierwszej połowie XX stulecia, umiejętnie zestawiając ze sobą trendy, szkoły historyczne, dzieła i wielkie postaci świata akademickiego. Dorobek polski jest tu stale konfrontowany z nauką historyczną europejską i zaznaczającą się coraz mocniej obecnością historiografii amerykańskiej. Z recenzji wydawniczej prof. dr. hab. Jana Pomorskiego Krzysztof Zamorski - profesor w Instytucie Historii UJ. Zajmuje się teorią historii, historią historiografii oraz historią społeczno-gospodarczą i demografią historyczną czasów nowożytnych i nowoczesnych. Autor kilku książek oraz 150 artykułów i rozpraw, m.in.: Transformacja demograficzna w Galicji na tle przemian ludnościowych Europy Środkowej w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku (1991), Dziwna rzeczywistość: wprowadzenie do ontologii historii (2008), Polish-Lithuanian Commonwealth. History, Legacy, Memory (Routledge, 2020; współredakcja z Andrzejem Chwalbą). Współredaktor i redaktor "Historyki", jednego z najpoważniejszych czasopism polskich poświęconych teorii historii i historii historiografii.

"Tu głos ma sztuka". Wieland Wagner w latach 1941-1945

Anno Mungen

W październiku 1923 roku do słynnej willi Wahnfried w Bayreuth przybywa niezapowiedziany gość - Adolf Hitler. Poznaje tam rodziców sześcioletniego wówczas Wielanda, jego wuja Houstona Stewarta Chamberlaina, a przede wszystkim nawiedza położony w ogrodzie grób wielkiego Richarda Wagnera, dziadka Wielanda. Święcący triumfy narodowosocjalistyczny polityk jest namiętnym wielbicielem opery, w szczególności dzieł Wagnera, i idei Gesamtkunstwerku. Winifred Wagner, matka chłopca, jest już mocno zaangażowana politycznie - wygłasza płomienne mowy na cześć dyktatora, w których przewiduje jego sukces. 28 lipca 1925 roku Hitler przeżywa w Bayreuth swój pierwszy Zmierzch bogów. Jest odurzony. Opera działa na niego jak narkotyk. Wolf, bo tak dzieci Wagnerów zwracają się do przyszłego kanclerza, należy teraz do rodzinnego klanu, zyskuje miano dobrotliwego wujaszka, a od 1930 roku, kiedy umiera Siegfried Wagner, zastępuje im ojca. W 1945 roku willa Wahnfried leży w gruzach. Nie kontynuuje się słynnego festiwalu, na Zielonym Wzgórzu nie słychać odświętnych fanfar. W 1951 roku wszystko wraca "do normy". Wieland Wagner, teraz w pełni ukształtowany artysta, który w minionych latach korzystał z protekcji Hitlera, znowu inscenizuje i reżyseruje, tym razem wspólnie z bratem Wolfgangiem. "Nowemu Bayreuth" patronuje motto ze Śpiewaków norymberskich: "Tu głos ma sztuka!". O tym, co było, należy jak najszybciej zapomnieć. 70 lat od tych wydarzeń muzykolog i teatrolog, profesor Anno Mungen, rzuca światło na najciemniejsze lata Bayreuther Festspiele i teatrów operowych w Norymberdze i Altenburgu. Tłumaczy, na czym polegał tragiczny splot wojny i sztuki, polityki i bezwzględnego dążenia do sławy. Anno Mungen jest kierownikiem Lehrstuhls fUr Theaterwissenschaft unter besonderer BerUcksichtigung des Musiktheaters i dyrektorem Forschungsinstituts fUr Musiktheater (fimt) na Uniwersytecie w Bayreuth. Studiował grę na flecie w duisburskiej Musikhochschule, muzykologię i historię sztuki na Technische Universitat Berlin. Rozprawę doktorską poświęcił berlińskiej twórczości Gaspare Spontiniego. Habilitował się na podstawie archeologii muzyki filmowej na Uniwersytecie w Moguncji. W latach 2005-2006 pracował jako adiunkt i profesor muzykologii na uniwersytetach w Moguncji i Bonn. Zrealizował wielkie projekty naukowe: "WagnerWorldWide2013", "Musik - Stimme - Geschlecht" (studia nad sztuką wokalną Wilhelmine SchrOder-Devrient zwieńczone monografią opublikowaną w 2021 roku) i "Musiktheater in NUrnberg im Nationalsozialismus". W 2018 r. był kuratorem wystawy "Hitler.Macht.Oper" w Norymberdze, a w 2021 ogłosił drukiem w Westend-Verlag we Frankfurcie nad Menem kronikę kariery artystycznej Wielanda Wagnera.

Na białą broń

Adam Papée Adam Papée

Autor tych wspomnień - Adam Papee - to osobowość w rodzinie olimpijskiej zupełnie wyjątkowa, tytan energii, pracowitości i absolutnego oddania dla białej broni; aktywnie uczestniczył w organizacji sportu szermierczego w Polsce, był zdobywającym medale zawodnikiem, prezesem Polskiego Związku Szermierczego, sędzią krajowym i międzynarodowym. Niniejsze zapiski pozwalają poznać go nie tylko jako sportowca, ale też człowieka wojażującego po świecie i wyruszającego na szlaki z turystycznym plecakiem.

Przygody mowy. Proza Mariana Pankowskiego wobec problematyki reprezentacji

Michał Bandura

"Rozprawa Michała Bandury to rezultat bardzo dobrej znajomości nie tylko samej twórczości Mariana Pankowskiego, ale też jej dotychczasowej krytycznej recepcji. Jest nadto świadectwem rozległej erudycji w zakresie teorii i historii literatury oraz dowodem wnikliwości analityczno-interpretacyjnej, jak również samodzielnie wypracowanych i ciekawie argumentacyjnie wyłożonych koncepcji metodyczno-typologicznego rozumienia idiomatycznych cech tego pisarstwa. Przede wszystkim zaś jest starannie przemyślaną i wykonaną monografią problemową form (i wariantów) językowo-literackiej reprezentacji, w których artykułowały się figury podmiotu oraz postaci rzeczywistości, nadające specyficzne rysy twórczości prozatorskiej Mariana Pankowskiego - jednego z najbardziej oryginalnych polskich pisarzy XX wieku". Z recenzji prof. dr. hab. Ryszarda Nycza

Transakcyja albo Opisanie całego życia jednej sieroty przez żałosne treny od tejże samej pisane roku 1685. Fragmenty

Anna Stanisławska

Anna Stanisławska (ur. 1651/1654 - zm. 1700 lub 1701), była pierwszą wybitną polską pamiętnikarką XVII stulecia. Pochodziła z magnackiego rodu. Jej osobiste doświadczenia, zwłaszcza zaś rozwód z pierwszym mężem i niespodziewana śmierć dwóch kolejnych, znalazły odzwierciedlenie w lirycznym pamiętniku Transakcyja... O niepowtarzalności tekstu Stanisławskiej świadczy zarówno forma (77 poetyckich trenów), jak i pesymizm egzystencjalno-światopoglądowy, subiektywizm, psychologizm czy nastawienie introwertyczne autorki.

Latarnie są oświetlone. Szkice bezpartyjne

Marek Tabin

Ta książka traktuje nasze najnowsze dzieje jako jeden ciąg, w którym zdarzenia późniejsze zwykle wynikają z wcześniejszych. Konkretnie, PiS-owska powtórka PRL jest logicznym skutkiem rządów 1989–2015, a nie „wypadkiem przy pracy” czy wybrykiem „przypadkowego” społeczeństwa. Potężniejące niezadowolenie z rządów po 1989 roku widać było przecież już we wczesnych latach 90. Autora bardziej interesują postawy ludzkie niż konkretne decyzje i uważa, że hasło „przede wszystkim odsunąć PiS” jest kolejnym politycznym strzałem w płot. W książce znajdziemy analizy niebywałego rozwoju i udoskonalenia stalinowskiej nowomowy, a także analizy skutków usiłowań oparcia życia społecznego na jakiejś jednej, spójnej doktrynie, która ma automatycznie załatwić wszystkie problemy. Jeden z tekstów wskazuje, że próby zdobycia reparacji od Niemców mogą się dla Polski zakończyć sukcesem, czyli bardzo źle. Najogólniejszą tezą książki jest pogląd, że rozwój kraju w małym stopniu zależy od ustroju społeczno-gospodarczego, w znacznym zaś od  kultury społeczno-politycznej obywateli. Jeśli jest ona taka, jak we współczesnej Polsce – czyli bardzo niedojrzała – to cwaniacy i oszuści coraz łatwiej zdobywają stanowiska decyzyjne ze wszystkimi tego skutkami, a wprowadzone instytucje demokratyczne zostają obłaskawione i przystosowane do ich potrzeb. Marek Tabin – urodzony w Tarnowie, magister fizyki i doktor socjologii (Uniwersytet Warszawski). Po ukończeniu studiów pracował jako nauczyciel, później jako socjolog w Polskiej Akademii Nauk i Uniwersytecie Warszawskim, jednocześnie uczestniczył w działaniach opozycji demokratycznej. W stanie wojennym internowany. W okresie 1983–1994 na emigracji, w Paryżu – wydawca „Biuletynu Informacyjnego NSZZ «Solidarność»”, w Monachium – redaktor w Radio Wolna Europa. Prowadził wykłady na Uniwersytecie Paris-Saint Denis. Po powrocie do Polski aż do emerytury pracował na UW. Tłumacz literatury socjologicznej na język polski. Jest laureatem Nagrody Sekretarza Naukowego PAN za pracę doktorską; odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Zainteresowania: metody ilościowe w socjologii, socjologia i psychologia polityki, konflikt, niekomunikacyjne wykorzystywanie języka. Mieszka na wsi pod Warszawą.

Kto czyta - nie błądzi. Podręcznik do nauki języka polskiego. Ćwiczenia rozwijające sprawność czytania (B2, C1)

Anna Seretny

Kto czyta, nie błądzi to podręcznik z ćwiczeniami rozwijającymi i doskonalącymi sprawność czytania oraz strategie pracy z tekstem. Jest on przeznaczony dla studentów na poziomie C1 (efektywnej biegłości użytkowej). W każdej z ośmiu jednostek znajduje się od trzech do pięciu tekstów różnej długości, które są powiązane ze sobą wspólnym tematem. Towarzyszą im rozmaite ćwiczenia - niektóre służą rozwijaniu i doskonaleniu strategii czytania (mowa tu o czytaniu selektywnym, globalnym i szczegółowym); inne mają zachęcić uczących się do dyskusji, stawiania hipotez, wyciągania wniosków; jeszcze inne - koncentrują się na poszerzaniu (lub uaktywnianiu) ich zasobu leksykalnego. W układ jednostki tematycznej zostały także wplecione ważne, ciekawe, bądź przydatne uczącym się informacje, powiązane z omawianym zagadnieniem. Na jej zakończenie pojawia się blok "Powiedz albo napisz", zachęcający studentów do przygotowywania dłuższych wypowiedzi ustnych oraz pisemnych na poruszane w tekstach tematy.

Psychoanalityczne losy. Bychowski i Szalita

Ewa Kobylińska-Dehe

Gustaw Bychowski i Alberta Szalita to polsko-żydowscy lekarze i psychoanalitycy z Warszawy. We wrześniu 1939 roku obojgu udało się wydostać z bombardowanej stolicy. Ucieczka Bychowskiego przez Wilno, Szwecję i Japonię do Nowego Jorku trwała dwa lata. Do Polski już nie wrócił. Inaczej Szalita, która w czasie wojny znalazła się w Związku Sowieckim i w 1945 roku powróciła do kraju. Rok później wyemigrowała do USA - skłonił ją do tego panujący w Polsce antysemityzm. Oboje jako psychoanalitycy działali przez kilkadziesiąt lat w Nowym Jorku, ale w konkurujących i zwalczających się Instytutach Psychoanalitycznych. W odróżnieniu od dominującej w powojennej Ameryce ortodoksyjnej psychoanalizy zaczęli pracować z chorymi na psychozę i z Ocalałymi z Zagłady. Mimo swoich nowatorskich pomysłów klinicznych i koncepcji teoretycznych nie zaistnieli w świecie psychoanalitycznym i zostali zapomniani. Autorka książki bada przyczyny tego "zapomnienia", kreśląc ich portrety na tle dziejów psychoanalizy w kontekście społecznym i kulturowym. Ta książka jest dziełem niezwykłym na polskim rynku. Już sam pomysł Autorki, by stworzyć derridiańskie "potencjalne archiwum obecności i nieobecności psychoanalizy w Polsce" obiecuje oniryczną podróż w czasie i przestrzeni ścieżkami kształtowanymi życiem i działalnością psychoanalityków żydowskiego pochodzenia z Polski, postaci wybitnych, a niemal nieznanych. Książka napisana przez Ewę Kobylińską-Dehe, filozofkę i psychoanalityczkę o zacięciu historycznym, przywraca pamięć o nich, a poprzez stosowaną przez Autorkę metodę mikronarracji staje się świadectwem czasów odrzucenia i zaprzeczenia. Z recenzji prof. Małgorzaty Sachy Ta książka to fascynująca opowieść o powikłanych losach Bychowskiego i Szality, psychoanalityka i psychoanalityczki żydowskiego pochodzenia, urodzonych na ziemiach polskich, którzy znaleźli się po wojnie na emigracji w Stanach Zjednoczonych. Zarazem jest to opowieść o tym, jak ich losy splotły się z tragiczną historią naszego kraju, w której największą katastrofą była w XX wieku Zagłada. Ukazując te przepołowione przez wojnę biografie, autorka stawia pod koniec książki pytanie: jak to się stało, że psychoanaliza nie stała się częścią polskiej tradycji kulturowej. Dlaczego ten nurt odegrał u nas rolę marginalną, a dorobek jego pionierów został zapomniany? Próbuje na nie odpowiedzieć, wskazując na trudności polskiego społeczeństwa z żałobą, czyli przepracowaniem traumatycznych doświadczeń bycia nie tylko ofiarą, ale i sprawcą. Wypierając tę świadomość, pozostajemy w błędnym kole zniewolenia przez przeszłość. prof. Paweł Dybel Ewa Kobylińska-Dehe - dr hab., profesorka Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, psychoanalityczka, filozofka i kulturoznawczyni, profesorka wizytująca w International Psychoanalytic University w Berlinie, superwizorka i wykładowczyni we Frankfurckim Instytucie Psychoanalitycznym, analityczka szkoleniowa w Instytucie im. Anny Freud we Frankfurcie. Główne obszary jej zainteresowań naukowych to psychoanaliza w kontekście kulturowej nowoczesności, filozoficzny wymiar psychoanalizy, cielesność w psychoanalizie, rozumienie sceniczne, granice reprezentacji. Najnowsze publikacje: Corporeality and Dream-Talk (2024), Ist die Welt aus den Fugen geraten? Psychoanalyse fUr eine UberfOrderte Gesellschaft (2024), Thinking Cure: Jewish Psychoanalyst Alberta Szalita, from Warsaw to New York (2024), Mensch ohne Welt. Vor der Stummheit zur Grundmelodie der Seele (2025), Psychoanaliza bez seksu. Seks bez fantazji (2025), Psychoanaliza i prawda (2025).

Słownik pojęć filozoficznych Romana Ingardena

Andrzej J. Nowak, Leszek Sosnowski

- słownik jest pierwszym opracowaniem tego typu poświęconym filozofii Romana Ingardena - zawiera 107 haseł autorstwa filozofów polskich i zagranicznych, uwzględniających krytyczno-historyczne analizy i informacje bibliograficzne - hasła stanowią wybór najważniejszych pojęć polskiego mysliciela - pojęcia ukazują siatkę związków w obrębie Ingardenowskiej ontologii, epistemologii, estetyki - słownik posiada indeksy: osobowy i rzeczowy oraz bibliografię prac z lat 1990-2000   Pozycja przeznaczona dla filozofów, jak i teoretyków kultury - dla wytrawnych analityków dorobku Romana Ingardena i dla czyniących pierwsze kroki - dla nauczycieli akademickich i dla studentów wszystkich kierunków humanistycznych.

Poezje wybrane (Teofil Lenartowicz)

Teofil Lenartowicz

KLASYKA MNIEJ ZNANA

Nietota. Księga tajemna Tatr

Tadeusz Miciński

Morze u stóp Tatr? Polskie góry jako miejsce, skąd przyjdzie wyzwolenie? Czy legenda o Królu Wężów i rycerzach śpiących we wnętrzu Giewontu mogą być prawdziwe? Tadeusz Miciński wpisuje swe koncepcje historiozoficzne w tak niezwykłą scenerię i przywołuje niemalże wszystkie, znane wówczas – a przez niego wnikliwie studiowane – mity, legendy i opowieści, że świat Nietoty rozciąga się poza czasem i przestrzenią realną. W tej scenerii rozgrywa się niezwykła w wielości kontekstów kulturowych i odwołań do historii, tradycji, mitologii, ale i teraźniejszości autora opowieść z kluczem. Jest to ciąg dalszy rozważań romantyków: Mickiewicza, Słowackiego, Krasińskiego, dopełnienie młodopolskich wizji Wyspiańskiego oraz opowieści Żeromskiego o „swoich czasach”. Tajemna księga Tatr jest też historią Ariamana, który pokonując siebie, dokonując określonych wyborów i podejmując walkę w imię swoich ideałów przemienia się wewnętrznie, by stać się Magiem. Jest opowieść o człowieku, który wybiera między miłością fatalną a obowiązkiem, szczęściem zmysłowym a służbą wyższym ideałom, jest to historia o dojrzewaniu do zadań swojego przeznaczenia i o pokonywaniu własnych słabości i przeszkód niesionych przez życie. Światu, który tak bardzo jak nasz, poszukuje ponownego zakorzenienia w micie, który ciągle i na nowo odkrywa zapomniane już mity własnych przodków, nie tylko Tolkien i Sapkowski mogą przynieść opowieści mityczne. Tadeusz Miciński jest jednym z twórców polskiej mitologii – bardzo silnie przenikniętej historią i przenoszącej w wymiar pozahistoryczny wiele ważnych, specyficznie polskich problemów.

Początki ludzkiego życia. Antologia bioetyki. Tom 2

Włodzimierz Galewicz

  Przedstawiany tom, który ma wprowadzać zainteresowanych czytelników we współczesne dyskusje wokół moralnych problemów prokreacji, stanowi już drugie ogniwo szerzej zakrojonej Antologii bioetyki. Zebrane w nim prace, głównie autorów z kręgów anglosaskich, zostały umieszczone w pięciu tematycznych działach: Status ludzkiego zarodka i płodu, Aborcja, Prokreacja wspomagana: zapłodnienie in vitro, Prokreacja wspomagana: macierzyństwo zastępcze, Czy można wyrządzić krzywdę dając życie.  

Dźwięk - głos - literatura. Przestrzenie intermedialności

praca zbiorowa

Na recenzowany tom składają się studia interdyscyplinarne sytuujące się na pograniczu literaturoznawstwa, antropologii, teorii muzyki, sound studies, kulturoznawstwa i medioznawstwa. Zagadnieniem centralnym książki jest głos w jego różnych aspektach - jako zjawisko zmysłowe, jako przejaw bezpośredniej obecności autora, jako fenomen fizjologiczny, jako narzędzie perswazji, jako pole eksperymentu, a nawet jako pejzaż dźwiękowy. Takie podejście przesuwa perspektywę badawczą z tradycyjnego zapisu (słów, dźwięków) ku performatywności, wydarzeniowości, konkretności i ulotności głosu. Autorki i autorzy zamieszczonych w książce artykułów nie dążą jednak do prostego przeciwstawienia głosu zapisowi, starają się natomiast wyartykułować bogate niuanse ich współzależności. Książka podejmuje temat aktualny i - biorąc pod uwagę rozwój mediów - przyszłościowy. Stanowi ważny przyczynek do dyskusji o paradygmatycznej zmianie kulturowej. Dr hab. Marcin Trzęsiok, prof. AM, Katedra Kompozycji i Teorii Muzyki, Akademia Muzyczna im. Karola Szymanowskiego w Katowicach

"Bardzo potrzebna mi jest przyjaźń Pana" - Zbigniew Herbert, Heinrich Kunstmann: Listy 1958-1970

Marek Zybura

„Bardzo lubię pisać listy i myślę, że jest to taka sama sztuka jak pisanie wierszy” – taką refleksję zawarł Zbigniew Herbert w liście do Jerzego Turowicza w 1950 r.Z biegiem lat miał stać się jednym z najpłodniejszych i najważniejszych epistolografów literatury polskiej drugiej połowy XX w. Listy, będące „komunikatami z życia” (M. Wyka), stanowią część jego pisarstwa. Choć nie można o nich mówić jako o „listach artystycznych” w sensie statusu, jaki posiadają w jego twórczości wiersze, eseje czy dramaty, to jednak są nieodzownym komentarzem do jego życia i dzieła. Korespondencja z polonistą i tłumaczem (przekładającym m.in. Witkacego i Gombrowicza) Heinrichem Kunstmannem jest w tym kontekście o tyle istotna, że torował mu on drogę do literackiej sławy w Niemczech, gdzie pisarz miał później odnosić swoje największe sukcesy. Stawiający pod koniec lat pięćdziesiątych XX w. pierwsze literackie kroki na Zachodzie Herbert miał do Kunstmanna stosunek szczególny, czemu dawał wyraz: „jest Pan jedynym intelektualistą, którego znam w Niemczech” (...), „każdy list Pana otwieram z niecierpliwością”, i wyznawał po kilku latach: „Bardzo potrzebna mi jest przyjaźń Pana. To pozwala żyć”. Inspirowany listami tłumacza, pisał: „Lubię listy Pana także dlatego, że zmuszają mnie one zawsze do myślenia o pisaniu, do precyzowania moich literackich idei”, którymi to przemyśleniami też się z nim dzielił. Wreszcie kontakty z Kunstmannem pisarz traktował jako część szerszego kontekstu polsko-niemieckich relacji po tragedii II wojny światowej i świadomie pielęgnował je jako swój wkład do pracy nad pojednaniem obydwu narodów. „Bardzo chciałbym – pisał do niego pod koniec lat pięćdziesiątych – aby Pan lubił ten naród. Serdeczny stosunek z Panem jest dlatego dla mnie drogi, że ponad tym szerokim rowem krzywd, krwi i głupoty pleciemy naszą nitkę porozumienia”.  Po upływie przeszło półwiecza od wojny, umyka powszechnej świadomości fakt, jakiego mentalnego wysiłku wymagało od pokolenia wojennego podjęcie wówczas dialogu z wczorajszym wrogiem – i to z intencją pojednania się z nim. Dzisiaj, w drugiej dekadzie XXI w., okazuje się, że w Polsce to zadanie wciąż jest aktualne. Marek Zybura

Pisma wybrane (Ludwig Jekels)

Ludwig Jekels

Wydane w 1952 r. w Stanach Zjednoczonych Eseje wybrane Ludwika Jekelsa to zbiór jego najbardziej znaczących artykułów. Prezentuje w nich własne podejście do kluczowych psychoanalitycznych pojęć, jak wina czy litość, dokonuje interpretacji wybranych zjawisk kulturowych i społecznych oraz tekstów literackich. Szczególną uwagę zwraca obszerny esej poświęcony intrygującej historyków kwestii zmiany narodowej tożsamości Napoleona. Jekels posługuje się klasycznie psychoanalitycznym modelem interpretacji, opartym na założeniu, że sens danego wytworu kulturowego należy objaśnić, dokonując rekonstrukcji ukształtowanej przez edypalne relacje wewnątrzrodzinne struktury psychicznej jego twórcy. Książka świadczy o umiejętności łączenia przez Jekelsa perspektywy teoretycznych rozważań z doświadczeniami uzyskanymi w trakcie terapii psychoanalitycznej. Daje też wyobrażenie o jego interpretacyjnym kunszcie. W pracach poświęconych dramatom Szekspira zdobywa się na ciekawe odczytania psychologii ich głównych bohaterów. Uwagę w zbiorze zwracają też napisane wspólnie z Edmundem Berglerem eseje na temat popędowego dualizmu w marzeniach sennych oraz pojęć przeniesienia i miłości. Czego nie wiemy jeszcze o Napoleonie, Makbecie czy psychologii Świąt Bożego Narodzenia? Możemy się tego dowiedzieć z fascynującej lektury esejów Ludwiga Jekelsa (1867‒1954), ucznia Freuda, następnie lwowskiego psychiatry, właściciela sanatorium w Bystrej, a w końcu skazanego na emigrację – nowojorskiego psychoanalityka. Eseje zawierają oryginalną interpretację takich pojęć, jak wina, miłość, litość i przeniesienie. Jekels tłumaczy motywy kierujące ludzką psychiką, obnażając tajemnice id, ego i superego. Umiejętnie łączy przy tym perspektywę teoretycznych rozważań z doświadczeniami uzyskanymi w trakcie psychoanalitycznej terapii. Spójna i sugestywna argumentacja autora pozwala zrozumieć na nowo sens wybranych zjawisk kultury i tekstów literackich przez pryzmat tkwiących u ich podłoża narcystycznych pragnień, edypalnych struktur i zmagających się popędów – Erosa i Tanatosa. Z recenzji prof. Marzenny Jakubczak Ludwik Jekels był pionierem psychoanalizy Freuda w polskich środowiskach lekarskich i artystyczno-inteligenckich. Urodzony w 1867 roku we Lwowie, w zasymilowanej rodzinie żydowskiej uczęszczał tu do polskich gimnazjów. Pierwsze próby stosowania terapii psychoanalitycznej podejmował w prowadzonym przez siebie sanatorium w Bystrej koło Bielska na Górnym Śląsku. Równocześnie prowadził ożywioną działalność publikacyjną w polskich czasopismach lekarskich i wygłaszał wykłady. Jest autorem książki Szkic psychoanalizy Freuda (Lwów 1912). W 1910 r., po śmierci żony, sprzedał sanatorium i przeniósł się do Wiednia, gdzie z czasem stał się bliskim współpracownikiem Freuda. W 1938 r., po dojściu nazistów do władzy w Austrii, wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, gdzie został honorowym członkiem Nowojorskiego Towarzystwa Psychoanalitycznego. Zmarł w 1953 r. W Polsce działalność Jekelsa na polu psychoanalizy została szybko zapomniana, dopiero w ostatnich latach powstało szereg prac naukowych omawiających jego dorobek z polskiego okresu.