Bolesław II Szczodry Trzeci Król Polski Od władzy po wygnanie

Norbert Delestowicz

Oddawana do rąk Czytelników książka jest drugim wydaniem biografii Bolesława II Szczodrego - trzeciego koronowanego władcy Polski. Niniejsza edycja została poprawiona i znacząco rozszerzona. Wszelkie uchwytne przejawy działalności Bolesława II Szczodrego zostały przedstawione rzetelnie i kompleksowo. Na tle panoramy dziejów Europy Środkowej w II połowie XI wieku zaprezentowana została polityka wewnętrzna monarchy, konflikty z sąsiadami i sytuacja w państwach ościennych: Rusi, Węgrzech, Czechach i Cesarstwie. Sporo uwagi Autor poświęcił omówieniu życia i działalności siostry Bolesława, Świętosławy (Swatawy) oraz przedstawieniu kontrowersji, jakie narosły wokół bitwy pod Mailberg z 12 V 1082 roku. W publikacji wykorzystano całą dostępną bazę źródłową oraz literaturę przedmiotu. Uzupełniona została bibliografia, szczególnie o najnowszą literaturę, pretendując tym samym do - niedościgłego przecież - miana kompletności

Wolin w średniowiecznej tradycji skandynawskiej

Jakub Morawiec

Literacka twórczość Skandynawów, przede wszystkim Islandczyków, doby średniowiecza to swoisty fenomen, cieszący się do dziś niesłabnącym zainteresowaniem zarówno badaczy, jak i miłośników dobrej literatury. Sagi, poezja oraz inne gatunki, których rozkwit przypadł na XII-XIV wiek, w dużej mierze poświęcone zostały dziejom mieszkańców Północy oraz obszarom, do których Skandynawowie docierali w epoce wikingów. Jednym z ważniejszych tematów, który przewija się przez poszczególne opowieści jest legenda o Jomsborgu, warownej twierdzy, siedzibie słynnej i niezwyciężonej drużyny wikińskiej. Gród ów, zbudowany w Vindlandzie, a więc w kraju Słowian, miał stanowić ekskluzywne miejsce spotkań tych ostatnich ze Skandynawami. Jomswikingowie, jego gospodarze, których losy dopełnić się miały w czasie ostatniej bitwy pod Hjǫrungavagr, zaangażowani byli w najważniejsze rozgrywki polityczne w całym regionie. Świadczyć o tym miały między innymi dzieje szwedzkiego królewicza StyrbjOrna Olafssona oraz króla Norwegii Olafa Tryggvasona. Książka stanowi próbę analizy głównych składowych legendy oraz czynników, które potencjalnie wpłynęły na jej powstanie i rozwój, a także status tych, którzy mieli odpowiadać za powstanie Jomsborga i jego funkcjonowanie. Szczególne miejsce w niniejszym opracowaniu przypada Wolinowi. Dzieje grodu nad Dziwną, znanego w średniowiecznej Skandynawii pod nazwą Jomsborg, stanowią istotne tło i punkt odniesienia dla badanej legendy. Wiąże się to z rangą nie tylko ścisłych i różnorodnych związków Wolina z Północą (śmierć Haralda Sinozębego, najazd Magnusa Dobrego), ale także przemian politycznych, społecznych i gospodarczych, jakie w tym czasie zachodziły w całej strefie bałtyckiej.

Wywiad polski za Piastów i Jagiellonów. Dyplomacja i wojskowość

Krzysztof Rożek

Książka jest pierwszą na polskim rynku wydawniczym próbą usystematyzowania tematyki działań wywiadowczych w dawnej Polsce. Autor wychodząc ze współczesnych definicji wywiadu i szpiegostwa odnosi je do czasów Piastów i Jagiellonów. W rezultacie odkrywa przed czytelnikiem wiele nowych aspektów naszej historii, którą jak nam się wydaje dobrze znamy. Niektóre z opisanych i udokumentowanych w książce wydarzeń mogą być gotowym materiałem do interesującego, opartego na faktach, scenariusza filmowego.

Dynastia Piastów mazowieckich. Studia nad dziejami politycznymi Mazowsza, intytulacją i genealogią książąt

Janusz Grabowski

W 2016 r. minęła 490 rocznica wygaśnięcia w linii męskiej Piastów mazowieckich. 10 III 1526 r. w Warszawie zmarł w wieku 24 lat Janusz III, syn Konrada III Rudego, ostatni książę piastowski, władający ziemią czeską, warszawską, ciechanowską, zakroczymską, wiską, wyszogrodzką, nurską, łomżyńską i różańską. Od połowy XIII w. do 1526 r. na Mazowszu książęcym panowało wielu przedstawicieli tej gałęzi Piastów, potomków Konrada I Mazowieckiego. Wśród książąt było wielu wyróżniających się władców, m.in.: Siemowit III Trojdenowic, jego synowie Janusz I i Siemowit IV oraz prawnuk Bolesław IV. Niektórzy z nich pretendowali do objęcia tronu w Polsce. Ważną rolę w kontaktach z sąsiadami odegrały córki książąt mazowieckich, zwłaszcza Cymbarka Siemowitówna, matka cesarza Fryderyka III Habsburga. Opracowanie poświęcone dynastii Piastów mazowieckich (poł. XIII-1526 r.) stanowi ważny wkład w badania dotyczące dziejów politycznych Mazowsza i podziałów terytorialnych tej dzielnicy. Omawia również szczegółowo zagadnienia dotyczące imiennictwa i tytulatury książąt oraz prezentuje najnowsze ustalenia dotyczące genealogii Piastów mazowieckich. Cennym dopełnieniem pracy jest aneks źródłowy, który zawiera edycję różnych dokumentów i rękopisów, dotyczących dziejów dynastii i działalności książąt mazowieckich.

Król Rusi Daniel Romanowicz. O ruskiej rodzinie książęcej, społeczeństwie i kulturze w XIII w

Dariusz Dąbrowski

Tom poświęcony jest życiu rodzinnemu króla Rusi Daniela Romanowicza (ok. 1201 - 1264) oraz dziejom społecznym i kulturowym jego władztwa. Przedstawiony został wywód przodków tego dynasty, jego relacje z rodziną (matką, rodzeństwem i dziećmi), a także z możnymi. Nakreślono obraz Daniela jako charakteru, z ukazaniem procesów wychowania i edukacji jakim był poddany oraz obyczajów, którym hołdował. Zawarte zostały też w pracy rozważania o pozycji zajmowanej przez władcę wobec róznych przejawów funkcjonowania państwa i jego struktur. Rozprawę zamykają ekskursy oraz uzupełnienia i poprawki do tomu pierwszego biografii. Prezentowana książka stanowi kontynuację części poprzedniej, równocześnie jednak może być traktowana jako odrębna całość (opatrzona własną bibliografią i indeksem osobowym).Tom poświęcony jest życiu rodzinnemu króla Rusi Daniela Romanowicza (ok. 1201 - 1264) oraz dziejom społecznym i kulturowym jego władztwa. Przedstawiony został wywód przodków tego dynasty, jego relacje z rodziną (matką, rodzeństwem i dziećmi), a także z możnymi. Nakreślono obraz Daniela jako charakteru, z ukazaniem procesów wychowania i edukacji jakim był poddany oraz obyczajów, którym hołdował. Zawarte zostały też w pracy rozważania o pozycji zajmowanej przez władcę wobec różnych przejawów funkcjonowania państwa i jego struktur. Rozprawę zamykają ekskursy oraz uzupełnienia i poprawki do tomu pierwszego biografii. Prezentowana książka stanowi kontynuację części poprzedniej, równocześnie jednak może być traktowana jako odrębna całość (opatrzona własną bibliografią i indeksem osobowym).

Bolko II Mały (ok. 1309/12-1368) Książę świdnicko-jaworski i margrabia łużycki

Marcin A. Klemenski

Bolko II Mały (ok. 1309/1312-1368) bez wątpienia należy do najwybitniejszych Piastów panujących na Śląsku w XIV wieku. Odegrał ważną rolę w dziejach Europy Środkowej, był uzdolnionym politykiem oraz dyplomatą. W 1326 r. objął niewielkie księstwo świdnickie, ale dzięki swym umiejętnościom politycznym, umierając w 1368 r. pozostawił potężne władztwo świdnicko-jaworskie, wraz z margrabstwem Łużyc, połową księstw brzeskiego, oławskiego, głogowskiego i ścinawskiego oraz szeregiem pomniejszych terytoriów. Niniejsza praca jest pierwszą od ponad 110 lat monografią poświęconą księciu świdnicko-jaworskiemu. Autor, na podstawie rozległej kwerendy źródłowej opracował działalność polityczną księcia Bolka II Małego, oraz jego działania na terenie swego władztwa. Ponadto zwrócił uwagę na jego relacje z sąsiednimi monarchami, z klasztorami położonymi w jego ziemiach. W ten sposób próbując usystematyzować i uzupełnić dotychczasową wiedzę dotyczącą tego znakomitego Piasta świdnicko-jaworskiego.

Czesi. Przewodnik po historii narodu i państwa

Petr Jokes

Czesi. Przewodnik po historii narodu i państwa to książka, która nie tylko przedstawia polskiej publiczności historię Czech, ale również (a może nawet przede wszystkim) pokazuje, jak tę historię postrzegają sami Czesi. Dlatego, prócz uwzględnienia polskiego (oraz szerszego: środkowoeuropejskiego, europejskiego i światowego) kontekstu, akcenty rozłożone zostały na podstawie czeskiego punktu widzenia. Oto podróż po dziejach kraju od czasów najstarszych i pojawienia się pierwszych ludzi na terytorium Czech aż do podziału Czechosłowacji i powstania Republiki Czeskiej 1 stycznia 1993 roku.

Przyszedł czas na ruch kobiet poważnych. Kampania o prawo do wykształcenia i pracy zawodowej, w tym artystycznej, kobiet wywodzących się z ziemiaństwa i inteligencji w latach 1864-1914 w Królestwie Polskim

Joanna Dobkowska-Kubacka

Książka opowiada o aspiracjach zawodowych oraz związanych z nimi aspiracjach edukacyjnych kobiet wywodzących się z ziemiaństwa i inteligencji w Królestwie Polskim. Opracowanie obejmuje okres od klęski Powstania Styczniowego do wybuchu I wojny światowej, jednak z uwagi na fakt, że prawo kobiet do pracy zawodowej, a szerzej: kwestionowanie obowiązującej płeć żeńską roli społecznej, nie stanowiło w latach 60. XIX wieku w Królestwie Polskim tematu całkowicie nowego, pierwszy raz emocjonującego opinię społeczną, czy też nigdy wcześniej niepoddawanego dyskusji na forum publicznym, w tekście znalazły się informacje dotyczące również pierwszej połowy stulecia. Był to czas wyjątkowo dynamicznych przemian gospodarczych, społecznych, a także mentalnościowych w Królestwie Polskim. W ich ramach nastąpiło stopniowe - czasem trudne i bolesne, ale często też satysfakcjonujące dla dotkniętych tym procesem jednostek - "przeformułowanie" roli kobiety. W tym przełomowym dla polskiej emancypacji okresie kobiety wywalczyły sobie prawo do pracy zawodowej, również w prestiżowych zawodach intelektualnych, oraz do profesjonalnego zajmowania się sztuką. Niniejsze opracowanie, opierając się w dużej mierze na źródłach, wykorzystuje je również obficie w formie cytatów, między innymi po to, by oddać klimat epoki. Poszczególne charakterystyczne sformułowania czy zwroty stanowią lustro, w którym odbija się panująca w XIX wieku mentalność.

Królewicz Kazimierz Jagiellończyk. Próba portretu

Kamila Grzymalska

O świętym królewiczu polskim Kazimierzu Jagiellończyku wybitny włoski pisarz i humanista Filip Kallimach napisał swego czasu: "powinien albo się nie urodzić, albo pozostać wiecznym". Słowa te mogłyby też posłużyć za motyw przewodni wielu dotychczas już napisanym monografiom tego bodajże najsłynniejszego przedstawiciela dynastii Jagiellonów, jedynego z tego rodu wyniesionego później na ołtarze. Niniejsza monografia ukazuje jednak św. Kazimierza w dużo szerszym aspekcie, jako nie tyle obiekt kultu, co osobę "z krwi i kości". Przy tym wszechstronnie wykształconego i wybitnie uzdolnionego królewicza, dumnego z przynależności do wielkiego rodu i zaangażowanego w politykę i administrację powierzonych sobie krajów, a tym samym wystawionego na pokusy związane z dostępem do władzy. Czy jego pobożność i zawierzenie swoich losów Matce Bożej wynikało z rozczarowania światem doczesnym lub było rezultatem trawiącej go śmiertelnej choroby? Czy może wynikało z wyznawanej przez tego Jagiellona odmiennej filozofii władzy, stawiania sobie za cel sprostanie dwom pozornie przeciwstawnym tendencjom: obowiązkom wynikającym ze statusu potencjalnego dziedzica korony ziemskiej oraz własnego dążenia do osiągnięcia tej niebiańskiej? Co też sprawiło, że to właśnie on został już przez swoich współczesnych wskazany jako przyszły patron Polski i Litwy? W czym możemy się dzisiaj na nim wzorować i jakie są współczesne aspekty jego legendy, także te odnoszące się do kultury masowej? Na te i inne pytania Autorka udziela wyczerpujących odpowiedzi, skrupulatnie analizując różne warstwy późnośredniowiecznej rzeczywistości, od kultury i myśli filozoficznej poczynając, na religijności i życiu codziennym kończąc.

Kościół pw. Imienia Maryi i klasztor św. Róży Limańskiej mniszek dominikańskich w Nowogródku 1678-1864

Piotr Stefaniak

Oddawana do rąk Czytelników książka ukazuje się w 345 rocznicę fundacji klasztoru Dominikanek w Nowogródku. Autor, opierając się o wszelkie dostępne źródła historyczne, odtworzył dzieje konwentu, którego kres nastąpił po upadku powstania styczniowego, w okresie represji wobec narodu polskiego i Kościoła katolickiego wprowadzonych dekretem cara Aleksandra II O urządzaniu klasztorów, na mocy którego na terenie Królestwa Kongresowego oraz obszarach wcielonych do Rosji doszło do zamknięcia nowicjatów niemal wszystkich zakonów. Zebrane w publikacji informacje, choć same w sobie cząstkowe, pozwalają na ogląd dziejów wspólnoty dominikanek w Nowogródku. Dwa stulecia istnienia tego czcigodnego konwentu (1678-1864) zostają tym samym wprowadzone do polskiej historiografii i jednocześnie wypełniają dotkliwą lukę na duchowej i kulturalnej mapie obrazującej naszą spuściznę dziejową, która została zamknięta w trudnych dla Polski i Polaków okolicznościach popowstaniowych 1864 roku. W książce zostało przedstawione ostateczne wyjaśnienie dziejów fundacji klasztoru i skomplikowanej sprawy osób fundatorów (Autor potwierdza wyniki badań prof. Marii Kałamajskiej-Saeed), ale też pełny skład osobowy zgromadzenia i historia budynków. Co do historii "politycznej", to najlepiej źródłowo poświadczone są oczywiście czasy porozbiorowe, a to z racji ścisłej sprawozdawczości pod rosyjskim rządem i obfitości akt urzędowych. Autor prześledził więc z dużą dokładnością losy wspólnoty aż do wędrówek po kasacie włącznie. Autor w niniejszej publikacji wykorzystał teksty prawne (do opisu formacji, ceremonii zakonnych i niektórych zwyczajów) oraz liturgiczne (do opisu modlitwy). Przedstawił także preferencje czytelnicze sióstr, wynikające z nielicznych tomów zabranych przez nie na tułaczkę. Dostajemy studium oparte na poprawnej interpretacji źródeł, wyczerpujące ich zawartość i wzbogacające naszą wiedzę o zakonach o kolejny ośrodek modlitwy i duchowości. Z recenzji s. Małgorzaty Borkowskiej OSB

Kronika halicko-wołyńska (Kronika Romanowiczów) w latopisarskiej kolekcji historycznej

Adrian Jusupović

Najnowsza książka Adriana Jusupovicia jest istotnym uzupełnieniem niedawno wydanej edycji krytycznej Kroniki halicko-wołyńskiej (PAU-IH PAN) oraz jej polskiego tłumaczenia (AVALON). Jej przedmiotem jest analiza strategii chronologicznej i narracyjnej twórcy tego źródła. Autor książki wskazał na wyjątkowy charakter kroniki. Kronikarz bowiem zrezygnował z tradycyjnego układu rocznego, stosowanego w pisarstwie średniowiecznej Rusi. W jego miejsce pojawiły się cztery strategie chronologiczne. Pierwsza obejmuje zapisy dotyczące lat 1205-1228, dla których podstawą szkieletu chronologicznego stanowił zapewne nieznany manuskrypt, nazwany roboczo Kijowskim Latopisem Rościsławowiczów. Nierzadko przebija w nim pierwszoplanowa rola Mścisława Mścisławowicza. Do tego niegdyś zamkniętego źródła dołączono paralelne opowiadania o dziejach bojarów halickich, a także najprawdopodobniej relacje wdowy po Romanie Mścisławowiczu lub kogoś z jej otoczenia. Na to ostatnie wskazuje widoczna korelacja szczegółowości opisów różnych wydarzeń i miejsca przebywania dworu Romanowej. Druga strategia dotyczy okresu 1228-1244. W tej partii tekstu podstawę szkieletu chronologicznego stanowi zapewne tzw. Zwód Daniela - hipotetyczne źródło powstałe na dworze Daniela Romanowicza, w którym wydarzenia ułożono w sposób niemal rocznikarski. Do zwodu wprowadzono wtórnie wstawki w postaci krótkich opowieści odnoszących się do dwóch, trzech lub więcej lat. Wprowadzenie każdej z nich kronikarz zasygnalizował powtórzeniem na końcu informacji ją poprzedzającej. Jest to sygnał dla czytelnika, że narracja powraca na wcześniejsze, zaburzone przez wstawkę, tory poprawnej chronologii kodeksu. Do narracji zostały włączone także wiadomości o Wasylku w celu podkreślenia jego roli w opisywanych wydarzeniach. W tej części źródła znajdują się również liczne informacje tzw. prorocze, odnoszące się do czasów późniejszych niż te, z którymi sąsiadują. W jednej z nich Daniel został określony mianem króla, zatem mogła powstać najwcześniej po 1253 r. Trzeci system narracji obejmuje lata 1245-1259. Opowieść w tej części źródła jest bardziej szczegółowa, niż w jego wcześniejszych partiach, a jej podstawą są wątki: babenbersko-węgierski, litewsko-jaćwieski, mongolski, polski i inne. Obejmują one dzieje jakiegoś obszaru i jego stosunków z Rusią Halicko-Wołyńską. Autor kroniki podzielił wątki na fragmenty obejmujące opisy poszczególnych kwestii, a w obrębie tych fragmentów zastosował porządek chronologiczny narracji. Powracając do wątku przerwanego wcześniej, kronikarz rozpoczyna opowieść od momentu jego zakończenia lub, jeżeli przez dłuższy okres nic się w nim nie działo, wykorzystuje inny wątek do umiejscowienia go w czasie. Taki układ tekstu wskazuje na włączenie do kroniki źródła powstałego najpóźniej w latach sześćdziesiątych XIII w. Ostatnia narracja chronologiczna dotycząca opisu wydarzeń z lat 1260-1290, jest zbliżona do odnoszącej się do okresu 1228-1244, tj. cechują ją wstawki. Fakt ten wskazuje na to, że wszystkie wstawki w kronice są wynikiem pracy jej ostatniego redaktora. Trzy zawarte w omawianym źródle sugestie, według których ostatnie informacje stworzono po śmierci Lwa lub w okresie późniejszych rządów Mścisława (lub po jego śmierci), pozwalają określić moment powstania kroniki w znanej współcześnie postaci na ostatnie dwie dekady XIII i (lub) na początek XIV w. Liczne odwołania do Hilariona, Latopisu Kijowskiego i innych przekazów wskazują na to, że opisywana kronika od początku stanowiła część większej latopisarskiej kolekcji historiograficznej. Pod tym terminem autor książki rozumie zestawienie w jednym rękopisie materiałów powstałych w różnym czasie i realizujących różne cele poznawcze i ideowe aktualne dla momentów swego powstania. Dzięki wtórnemu zestawieniu w jedną całość zyskiwały one nową interpretację i tworzyły nową całość historiograficzną. W XIII w. na Rusi kolekcje historiograficzne zastępowały nieistniejącą wówczas syntezę dziejów kraju. Powstały po 1205/1206 r., kiedy to w różnych ośrodkach zaczęły powstawać latopisy skupiające się na dziejach konkretnych ziem. Połączenie tych latopisów z dziełami wcześniejszymi pozwalało zakorzenić je w historii całej Rusi. Połączenie w jednej kolekcji Kroniki halicko-wołyńskiej z Powieścią doroczną oraz Latopisem Kijowskim stanowiło swego rodzaju deklarację programu politycznego przedstawiając władców południowo-zachodniej Rusi jako kontynuatorów dzieł dawnych książąt kijowskich. Równocześnie potomstwo Romana Mścisławowicza przejmowało nową etykietę literacką, która była de facto kalką funkcjonujących głównie na Rusi Kijowskiej koncepcji monarchicznych, zaszczepionych najsilniej przez Hilariona. Z tego punktu widzenia Powieść doroczna i Latopis Kijowski miały realny wpływ na metodę pracy kronikarza Romanowiczów. Należy podkreślić, że kwestia funkcjonowania Kroniki halicko-wołyńskiej w ramach szerszego zespołu źródeł nie była dotąd rozpatrywana w osobnym studium. Znaczącą pomocą dla czytelnika jest aneks ("Tablica chronologiczna Kroniki halicko-wołyńskiej"), w którym czytelnik odnajdzie dokładne datowanie poszczególnych fragmentów omawianego zabytku piśmiennictwa staroruskiego.

Dziedzic Królestwa Polskiego Książę głogowski Henryk (1274-1309)

Tomasz Jurek

Książka ukazuje się już po raz czwarty w przededniu ważnej rocznicy koronacji Łokietka (1320-2020), wydarzenia, które otwierało nowy etap w dziejach naszej państwowości. Warto z tej okazji wracać myślą nie tylko do zwycięskiego w zjednoczeniowym wyścigu księcia Władysława, ale także do jego rywali, reprezentujących odmienną wizję odbudowywanej monarchii - i wśród refleksji nad znaczeniem odnowienia Królestwa zastanowić się, co wnieść mogły owe odmienne wizje. To już niepewny grunt historii alternatywnej, ale i taką historycy lubią (i chyba powinni) niekiedy uprawiać. Zwycięstwo Henryka głogowskiego w zjednoczeniowych zawodach dałoby nam może państwo sprawniejsze, lepiej zorganizowane i zasobniejsze niż monarchia Łokietkowa, ale na pewno jego dalszy rozwój potoczyłby się innymi drogami.

Janusz II Książę Mazowiecki pretendent do tronu polskiego (1455-16 lutego 1495)

Janusz Grabowski

Janusz II (1455-1495) był jednym z najwybitniejszych Piastów mazowieckich w XV wieku. O popularności i prestiżu, jakim cieszył się nie tylko na Mazowszu, świadczy fakt, że po śmierci króla Kazimierza Jagiellończyka (1492), prymas Zbigniew Oleśnicki widział w nim dobrego kandydata do tronu polskiego. Książę w okresie samodzielnych rządów (1471-1495) powiększył ponad dwukrotnie obszar swojej dzielnicy. Był politykiem rozsądnym, dlatego pomimo niechęci do Jagiellonów po inkorporacji części Mazowsza do Korony, starał się utrzymywać poprawne stosunki z królem polskim. Janusz II zabiegał również o dobre relacje z zakonem krzyżackim w Prusach. Książę, będąc dobrym gospodarzem, stworzył sprawnie działający aparat administracyjny i skarbowy. Doskonale wiedział, że system skarbowy stanowi najistotniejszy z elementów kształtujących państwo i przesądzających o możliwości sprawnego funkcjonowania władzy książęcej. Piast ten przywiązywał olbrzymią wagę do swojego wyglądu, dobierał stroje i klejnoty. Inwentarz skarbca i zachowane rachunki dworu wskazują na potrzebę okazywania prestiżu wobec książęcego otoczenia, przyjezdnych i stykających się z nim osób.

Książęta i księżne raciborscy (1290/1291 - 1521)

Jerzy Sperka

Rozpad państwa polskiego w II połowie XII w. objawiający się upadkiem władzy centralnej, skutkował wyodrębnieniem się samodzielnych księstw, w których władzę przejmowali przedstawiciele rozradzającej się dynastii Piastów. W tych okolicznościach pojawiło się też księstwo raciborskie, jako jedno z tych, których geneza tkwiła w konfliktach dynastycznych powodowanych ambicją poszczególnych książąt. Prezentowana publikacja zawiera sylwetki 25 najważniejszych książąt i księżnych raciborskich, od końca XIII w., do początku XVI w., zaprezentowanych na tle ważnych wydarzeń politycznych, gospodarczych, kulturowych i społecznych. Biogramy książąt powstały przede wszystkim w oparciu o źródła (archiwalne i drukowane) oraz o najnowsze ustalenia historiografii, w tym własne badania Autora, profesora Jerzego Sperki.

Barnim I Książę Słowian na Pomorzu (ok. 1220/21-1278)

Edward Rymar

Pierwsza na polskim rynku wydawniczym biografia Barnima I, księcia Pomorza Zachodniego, zasługuje ze wszech miar na uwagę Czytelników. Jej bohater, wybitny władca pochodzący z rodu Gryfitów, panował bowiem w okresie przełomowym, kiedy krystalizował się przyszły status księstwa w obliczu koniecznych wówczas zmian ustrojowych, gospodarczych, społecznych i etnicznych, w znacznej mierze będących rezultatem jego osobistego działania i zaangażowania. Rządząc w niespokojnej epoce, wymagającej od władcy kunsztu politycznego i umiejętności rządzenia wobec poczynań m.in. Danii, Brandenburgii, Meklemburgii, Pomorza Wschodniego i księstw piastowskich, traktujących ziemię zachodniopomorską w kategoriach obszaru swojej rywalizacji, Barnim potrafił utrzymać pozycję niezależną. Pozwoliło to władcy nadać swojemu - zjednoczonemu u schyłku panowania - księstwu rozmach i status, umożliwiający przetrwanie mu przez kolejne stulecia jako osobnemu bytowi politycznemu, współdecydującemu o sprawach regionu Morza Bałtyckiego. Autor książki omawia ze znawstwem działalność księcia Barnima w sprawach polityki wewnętrznej, kwestie związane z lokowaniem miast, osadnictwem rycerskim oraz stosunkami z potężniejącym Kościołem i zakonami. Koryguje też wiele utartych w historiografii błędów i nieścisłości związanych z pochodzeniem i sprawami rodzinnymi tak samego księcia, jak i szeroko rozumianego otoczenia dynastii Gryfitów. Wielkim walorem publikacji są potraktowane osobno zagadnienia: m.in. szczegółowe ukazanie książęcego itinerarium, przedstawienie rządzącej księstwem kadry urzędniczej czy dokładne omówienie działalności i aktywności przedstawicieli starych i nowych rodów, tak licznie znaczących w tym czasie swoją obecność na Pomorzu Zachodnim.

Kronika halicko-wołyńska (Kronika Romanowiczów) o sztuce. Tom I Architektura

Dariusz Dąbrowski

Oddawana Czytelnikom monografia jest studium z zakresu źródłoznawstwa i historii sztuki. Poświęcona jest analizie wiadomości dotyczących architektury zawartych w Kronice halicko-wołyńskiej (Kronice Romanowiczów). Stanowi pierwszą próbę przedstawienia sposobów ujmowania wspomnianej tematyki w konkretnym średniowiecznym źródle ruskim. Zawiera słownik pojęć używanych przez autorów Kroniki oraz katalog obiektów przez nich wymienionych. Może być cennym przewodnikiem metodologicznym i faktograficznym zarówno dla historyków, historyków sztuki, archeologów oraz filologów słowiańskich, jak i dla miłośników przeszłości, szczególnie zaś dziejów średniowiecznej Rusi halicko-wołyńskiej, a także stanowić źródło inspiracji dla analogicznych badań. Prof. dr hab. Dariusz Dąbrowski (ur. w 1965 r. w Wąbrzeźnie) - autor pięciu monografii oraz ponad 130 innych tekstów naukowych opublikowanych w kilkunastu krajach. Kierownik międzynarodowego zespołu, który wydał Kronikę halicko-wołyńską (Kronikę Romanowiczów) (PAU, Kraków-Warszawa 2017). Współautor tłumaczenia tego źródła (AVALON, Kraków-Warszawa 2017). Uczestnik projektów poświęconych badaniom nad zespołami architektoniczno-archeologicznymi w Chełmie i Stołpiu, a także dziejom muzeów na ziemiach dawnej Rzeczpospolitej do 1918 r. Kierownik Katedry Nauk Pomocniczych Historii na Wydziale Historycznym UKW w Bydgoszczy.

Baśń niepodległa czyli w stronę politologii kultury. Wykłady witebskie

Bohdan Cywiński

Co z tą, szczególnie naznaczoną naszym dziejowym doświadczeniem, polską literaturą zrobić, jak ją traktować z myślą o dalszych drogach naszej kultury - i o przyszłości naszego narodowego i politycznego bytu? Czy widzieć w jej oryginalności wyjątkowy kulturowy skarb, czy nieco krępujące polskiego Europejczyka dziwactwo, a więc czy prezentować ją w salonach, czy raczej umieścić na rzadko odwiedzanym strychu? A wreszcie, jeśli nawet kiedyś przydała się w obronie zagrożonej narodowej tożsamości Polaków, to czy dziś jeszcze uznać ją za ewentualnie przydatną broń emocjonalnego "pospolitego ruszenia", czy raczej za niepotrzebny - a może nawet szkodliwy - balast? Te pytania warto chyba sobie zadawać.

Bolesław V Wstydliwy Książę krakowski i sandomierski 1226-1279. Długie panowanie w trudnych czasach

Karolina Maciaszek

Niniejsza publikacja jest pierwszą w polskiej historiografii pełną biografią księcia Bolesława V Wstydliwego. Sylwetka księcia krakowskiego i sandomierskiego została zaprezentowana na szerokim tle epoki. Rola Bolesława Wstydliwego w dziejach Polski XIII wieku była szczególna, a panowanie bardzo długie i naznaczone wieloma trudnościami. Autorka, Karolina Maciaszek, przedstawiła wszystkie sfery aktywności politycznej i gospodarczej władcy, opierając swoją narrację na gruntownej analizie źródeł historycznych i bogatej literaturze przedmiotu. Niezwykle ciekawie prezentują się aspekty związane z życiem prywatnym księcia, polityką wewnętrzną i zagraniczną, urzędniczym otoczeniem władcy, stosunkami gospodarczymi, wreszcie te dotyczące spuścizny po panowaniu Bolesława V Wstydliwego i walk dynastycznych o spadek po jego rządach.

Daniel Romanowicz Król Rusi (ok. 1201-1264) Biografia polityczna

Dariusz Dąbrowski

Losy noszącego od 1253 r. tytuł króla Rusi Daniela Romanowicza były niezwykłe. Osierocony w wieku czterech lat przez ojca, Romana Mścisławowicza (zm. 1205 r.) zdołał po kilkudziesięciu latach walk i zabiegów dyplomatycznych stworzyć silne i rozległe państwo, Ruś halicko-wołyńską. Daniela można uznać za jednego z najciekawszych i najpotężniejszych Rurykowiczów XII w. Należał on równocześnie w swoim czasie do grona najbardziej wpływowych władców Europy Środkowo-Wschodniej. Bliskie związki, jakie utrzymywał z Polską powodują, że biografia tego dynasty może wnieść wkład w lepsze poznanie historii krajowej, ukazując ją w szczególnej, dotąd nieuwzględnionej perspektywie.

Konrad I Mazowiecki kniaź wielki lacki (1187/89-31 sierpnia 1247)

Agnieszka Teterycz-Puzio

Książę Konrad, syn Kazimierza Sprawiedliwego, wnuk Bolesława Krzywoustego, powszechnie znany z przydomkiem Mazowiecki, ma złą opinię w historiografii, jako książę, który sprowadził na polskie ziemie Zakon Krzyżacki. Źródła jednak, z zależności od miejsca ich powstania, dają dwa sprzeczne ze sobą obrazy Konrada I Mazowieckiego, jako wielkiego, sławnego, chrześcijańskiego władcy, albo księcia tyrana i okrutnika. Działalność Konrada Mazowieckiego bez wątpienia miała wpływ na losy państwa polskiego. W książce podjęto próbę weryfikacji czarnej legendy tego księcia, poprzez przyjrzenie się jego działalności, ukazanie jego osobowości, stosunku do rodziny, sojuszników i współpracowników. Niewątpliwie Konrad Mazowiecki to jedna z barwniejszych postaci polskiego średniowiecza - władca wyrazisty i kontrowersyjny.

Piastowscy władcy Wielkopolski w latach 1138-1296

Norbert Delestowicz

Piastowscy władcy Wielkopolski to publikacja skupiająca się na przedstawieniu czytelnikom w przystępnej formie wydarzeń, szczególnie politycznych, jakie miały miejsce od momentu, w którym książę Polski Bolesław III Krzywousty w 1138 roku dokonał podziału państwa na poszczególne dzielnice, którymi władali jego męscy potomkowie. W książce w sposób szczegółowy skoncentrowano się na przybliżeniu sylwetek sześciu piastowskich władców (Mieszko III Stary, Władysław III Laskonogi, Władysław Odonic, Przemysł I, Bolesław Pobożny, Przemysł II), którzy w latach 1138-1296 władali wyznaczoną dzielnicą - Wielkopolską. Jednocześnie prześledzono pojawiające się wśród wielkopolskich książąt konflikty o sprawowanie władzy czy to nad całą dzielnicą, czy tylko nad poszczególnymi jej częściami. Zarazem ukazany został kontekst dzielnicy wielkopolskiej na tle ówczesnych wydarzeń, jakie miały miejsce w innych dzielnicach, rywalizacji z różnymi książętami piastowskimi o tron krakowski czy też zabiegów koronacyjnych i zjednoczenia kraju ponownie w jeden organizm państwowy.

Między Nazaretem a Golgotą. Wokół pytania o czas spisania Ewangelii oraz miejsca Maryi w dziele Zbawienia

Idzi Panic

W naszej publikacji przyjrzymy się treściom Ewangelii, które mogą podlegać ocenie historyka: od razu dodam, że wierzącego. Niemniej, jak czytelnik sam zauważy, zachowane zostaną wszelkie rygory pracy historyka nad źródłem, jako że Ewangelie są najwcześniejszym i w zasadzie jedynym świadectwem życia, nauczania i działalności Pana Jezusa. Będziemy zatem wspólnie przyglądać się, jak mogło dojść do ich spisania (tu - zapewniam - czytelnicy będą mocno zaskoczeni, tak zresztą, jak zaskoczony poczułem się sam, gdy po analizie zebrałem swoje wnioski!). Dalej, będziemy też zastanawiać się, czy opisane w nich fakty mogły w ogóle zaistnieć, a także, jak odnieść się do szeregu dyskutowanych kwestii, takich, jak - na przykład - posiadanie przez Maryję innych oprócz Pana Jezusa dzieci. Pod takim właśnie kątem zostały dobrane kwestie, które wspólnie będziemy analizować. Mamy nadzieję, że książka ta poszerzy, a w części także doprecyzuje naszą wiedzę zarówno na temat czasu spisania Ewangelii, jak i roli Maryi w dziele Zbawienia, zwłaszcza poprzez próbę spojrzenia na nią przez dwa wielkie momenty w życiu Jej i Jej Syna: Zwiastowanie i Golgotę, a także w kontekście Ich relacji rodzinnych. Autor

Albert książę strzelecki (ok. 1300-1370/71)

Marcin A. Klemenski

Książka przedstawia pierwszą całościowo opracowaną biografię Alberta księcia strzeleckiego, wywodzącego się z górnośląskiej linii Piastów. Ten, żyjący w latach 1370-1370/71, książę niewątpliwie jest postacią godną uwagi. Biografia analizuje kontakty Alberta strzeleckiego z dworem cesarskim, czeskim, węgierskim oraz polskim. Niniejsza publikacja to także próba odpowiedzi na pytanie o możliwości i perspektywy, które stały przed księciem strzeleckim względem otaczających go potężnych sąsiadów.