Słownictwo pism Stefana Żeromskiego. Niebo i piekło. Tom 14

Monika Gabryś

ZAŁOŻENIA OGÓLNE I. NIEBO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 II. PIEKŁO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 III. OSOBY BOSKIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 IV. SZATAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  42 V. ANIOŁ I DIABEŁ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 VI. ŚWIĘCI I GRZESZNICY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  55 VII. RELIGIJNE ŹRÓDŁA INSPIRACJI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 Literatura przedmiotu (wybór) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 Wykaz skrótów i oznaczeń (wybór) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 SŁOWNIK I. NAZWY I OKREŚLENIA MIEJSC, SFER, PRZESTRZENI . . . . . . . . . . . . . . 77 1. Sfera dobra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 2. Sfera zła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 3. Sfera poza/pomiędzy dobrem i złem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  91 II. NAZWY I OKREŚLENIA ISTOT, BYTÓW, LUDZI . . . . . . . . . . . . . . . . .  94 1. Sfera dobra (mieszkańcy nieba) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 2. Sfera zła (mieszkańcy piekła) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150 3. Sfera między dobrem a złem (istoty z pierwiastkiem nadprzyrodzonym o niejednoznacznym wartościowaniu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172 4. Ludzie zmierzający ku niebu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190 5. Ludzie pośredniczący między bóstwem a człowiekiem . . . . . . . . . . . . 205 6. Ludzie zmierzający ku piekłu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213 7. Ludzie pośredniczący między złymi duchami a człowiekiem . . . . . . . .  216 8. Sacrum w jednostce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219 III. ZNAKI DOBRA I ZŁA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252 1. Symbole, znaki, przedmioty naznaczone świętością, sakrą boską (związane ze służeniem świętości) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . .  252 2. Symbole, znaki, przedmioty noszące piętno zła (związane ze służeniem złu) IV. CZYNNOŚCI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352 1. Działania związane ze sferą dobra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352 2. Działania związane ze sferą zła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367 V. BIBLIA – WYRAŻENIA, ZWROTY, POSTACI, MIEJSCA . . . . . . . . . . . . . . 370 VI. MITOLOGIA GRECKA I RZYMSKA – WYRAŻENIA, ZWROTY, POSTACI, MIEJSCA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 387 ANEKS – ATRYBUTY BÓSTWA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 427 Wykaz alfabetyczny haseł zamieszczonych w Słowniku . . . . . . . . . . . . . .  437

"braków nie ma żadnych". Pokrzywy i olchy. Wiersze

Julian Kornhauser

Jeden z najwybitniejszych znawców współczesnej poezji polskiej, Piotr Śliwiński, określił Juliana Kornhausera mianem „poety buntu” i „pisarza wielofunkcyjnego”. Formuły te bardzo trafnie określają kalejdoskop gatunków i motywów wyłaniający się z jego twórczości. „Buntowniczość” poety wiąże się z duchem nowatorstwa i poszukiwań. Zamiast cyzelować dobrze funkcjonujący mechanizm wiersza, Kornhauser woli go porzucać na rzecz coraz to nowych rozwiązań, problemów i horyzontów. Rzecz jasna, jest w tym działaniu nuta anarchii, zakorzeniona głęboko w przekonaniu, że jedynie dystans do literackiego i kulturalnego mainstreamu daje wolność ekspresji i poczucie uczciwości wobec czytelnika i samego siebie. Ale jest i potrzeba innowacji, nieustannego badania granic wiersza, granic literatury jako przekaźnika prawdy o świecie – prawdy, która wsparta jest jednak na fundamencie twórczej niezależności i poetyckiej wyobraźni. Stąd „wielofunkcyjność” tego dzieła. Nie chodzi tu o sam fakt poruszania się Juliana Kornhausera po niejednym polu literackiej aktywności – jest on bowiem nie tylko autorem kilkunastu tomów wierszy dla dorosłych i dzieci, lecz również trzech powieści, licznych książek eseistycznych oraz krytyczno- i historycznoliterackich, wreszcie tłumaczem poezji bośniackiej, chorwackiej i serbskiej. Przede wszystkim mowa o świadomym poszerzaniu repertuaru o nowe języki i tematy, przy czym to poszerzanie nadzwyczaj często okazuje się kamieniem milowym polskiej poezji.   Jakub Kornhauser

Kilka minionych wieków. Szkice i studia z historii ustroju Polski

Stanisław Salmonowicz

"Zebrane w niniejszym zbiorze szkice i studia w ogólnej liczbie ośmiu dotyczą kilku ważnych, niekiedy nawet szczególnie ważnych czy węzłowych problemów historii Polski, poczynając od wieków XVI-XVIII, aż po problemy historii najnowszej - sprawy Państwa Podziemnego, traktowane często jako swoiste tabu niektóre kwestie patologiczne, jakie przynosiła ze sobą okupacja niemiecka czy sowiecka, problemy tzw. prac przyszłościowych Państwa Podziemnego, jak i ciągle aktualny problem sporów wokół decyzji o powstaniu warszawskim. Niektóre moje teksty, publikowane za granicą (a obecnie po raz pierwszy dostępne w rozszerzonej wersji w języku polskim), bądź ogłaszane w czasopismach i pracach zbiorowych, nieraz są dziś trudne do uzyskania lub giną w szumie informacyjnym, jakim nieuniknienie w dobie Internetu i istnienia setek czasopism historycznych w skali europejskiej staje się praca historyka, zwłaszcza początkującego. Stąd myśl zebrania tych kilku tekstów, ogłaszanych głównie w latach dziewięćdziesiątych, celem ułatwienia do nich dostępu badaczom, a także, z uwagi na syntetyczny charakter tych studiów, szerszemu gronu miłośników narodowej historii."

Bolesław Kardaszewski. Architektura i polityka

Błażej Ciarkowski

„Książka Błażeja Ciarkowskiego to napisana dobrym, żywym językiem opowieść o architekcie zmagającym się z ograniczeniami «realnego socjalizmu», z uporem dążącym do realizacji swoich twórczych koncepcji i próbującym minąć progi modernizmu – nawet za cenę kompromisów z komunistyczną władzą, a odchodzącym przedwcześnie z poczuciem niewykorzystanego potencjału twórczego. Jej bohater, mimo że z urodzenia warszawianin, związał się z Łodzią i tutaj przyszło mu działać – w mieście o specyficznym charakterze, co czyni tekst tym bardziej ciekawym”. Z recenzji prof. Krzysztofa Stefańskiego   Profesor Bolesław Kardaszewski (1931-2000) był jednym z najważniejszych architektów w powojennej historii Łodzi. Pozostawił po sobie szereg realizacji, tuziny projektów i koncepcji, oraz rzesze uczniów, którzy z nieskrywaną estymą wspominają Mistrza. Człowiek sukcesu? Bynajmniej. Do końca życia towarzyszyło mu przekonanie o zawodowym niespełnieniu, owa gorzka refleksja nieobca największym twórcom. Postać Kardaszewskiego wpisywał się, mimo swej niezaprzeczalnej wyjątkowości, w archetypiczny niemalże obraz przedstawiciela całego pokolenia architektów pracujących w powojennej rzeczywistości. Profesjonalną edukację pobierał u wybitnych twórców dwudziestolecia międzywojennego, sami zaś zaczynał projektować w chwili, w której krótkie panowanie socrealistycznej doktryny dobiegało końca. Przyszło mu działać w atmosferze fałszywego kultu nowoczesności, zmagać się z bezmyślnym produktywizmem, normatywami i ograniczeniami systemu centralnie sterowanej gospodarki. Twórczą dojrzałość osiągnął w latach przełomu, gdy wiara w modernizm zastępowana była przez postmodernistyczny pluralizm, a ustrój komunistyczny chwiał się, by ostatecznie upaść w 1989 roku. Wyjątkowość Kardaszewskiego polegała na tym, że był obserwatorem krytycznym nie szukającym gotowych recept, lecz inspiracji nie na płaszczyźnie idei. Nie odtwarzał, lecz kreował. Był twórca świadomym, o szerokich horyzontach i wielkiej wiedzy, którą umiejętnie zespajał z praktyczną biegłością. Jego realizacje – zarówno o funkcji mieszkalnej („Bolek”, „Irena”), biurowej („Dom Chłopa”), jak i akademickiej (gmachy Instytutu Fizyki, Wydział Budownictwa oraz Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych), zdradzały wyjątkowy talent twórcy i wyróżniały się ze wszechobecnej budowlanej nijakości. Ilość obiektów wzniesionych według projektów Kardaszewskiego, jakkolwiek okazała, nie jest adekwatna do skali jego talentu i możliwości twórczych. Przyjaciele i dawni współpracownicy, wspominają profesora jako postać wyrastającą ponad otaczającą rzeczywistość, która w innych realiach społeczno-politycznych mogłaby osiągnąć jeszcze więcej. Jednocześnie pozostawiona przez niego spuścizna, zarówno ta architektoniczna, istniejąca w przestrzeni miejskiej, jak i niematerialna – w umysłach i sercach dawnych współpracowników i uczniów, pozwala zaliczyć go w poczet najwybitniejszych architektów w całej historii Łodzi i najważniejszych budowniczych lat powojennych w skali Polski.   Błażej Ciarkowski (ur. 1982) – architekt i historyk sztuki. Absolwent architektury na Politechnice Łódzkiej i historii sztuki na Uniwersytecie Łódzkim. W 2012 r. obronił z wyróżnieniem doktorat na Politechnice Łódzkiej. Od 2012 r. adiunkt w Katedrze Historii Sztuki Uniwersytetu Łódzkiego. Laureat nagrody Marszałka Województwa Łódzkiego za najlepszą rozprawę doktorską związaną tematycznie z województwem łódzkim.  

Proś o kolor

Beata Bronakowska

Proś o kolor to znakomicie skomponowana opowieść, w trakcie której osobiste doświadczenia i przeżycia kobiety zmieniają się w „sytuacje poetyckie”. Trzecioosobowa narracja pozwala tu na dystans (opowieść zamiast wyznania) i „zdziwienie światem” – wzmocnione jeszcze poprzez sytuacyjne, dialogowe zderzenia perspektywy dziecka i dorosłego: matki, która ma „objaśniać świat” i „miota się” między tym macierzyńskim obowiązkiem a własnym zwątpieniem i poczuciem rozpaczy… Prof. Dorota Kozicka   Proś o kolor to przejmujący zapis uczuć kobiety przeżywającej swoje macierzyństwo, relacje z dzieckiem, z mężczyzną. To spójny cykl zbudowany na zasadzie warkocza: dwa wersy poprzedniego wiersza – powtórzone – otwierają kolejny wiersz; to sprawia, że mamy do czynienia z konsekwentną sugestywną narracją. Język wierszy jest oszczędny, miejscami konkretny, jednak przechodzący w metaforę – niemal niezauważalną, wynikającą z zaskakujących, odkrywczych spostrzeżeń lub skojarzeń… Prof. Krzysztof Biedrzycki

To tylko sztuczka. O samoświadomości kina i technikach deziluzyjnych we współczesnych filmach

Adrianna Woroch

Książka zawiera wieloaspektowe analizy filmów prezentujących szeroki wachlarz – nieprzebadanych dotąd na gruncie filmoznawczym – różnorodnych zabiegów deziluzyjnych, którymi posługują się twórcy, by podkreślić samoświadomość dzieła i obnażyć jego elementy konstrukcyjne czy narracyjne. Niektóre z nich udaje się wskazać bez większych problemów (spojrzenie aktora w kamerę, przedstawianie sytuacji zakulisowej, niestandardowy format obrazu). Inne pozostają jednak często ukryte i trudniej zidentyfikować je przy pierwszym kontakcie (zaburzenia dramaturgii, wykorzystanie mitycznych toposów). Wzrost obecności tych technik w kinie ostatnich czterech dekad sygnalizuje potrzebę zredefiniowania kina i zastanowienia się nad kierunkiem jego rozwoju, który niewątpliwie uległ przemianom w wyniku hybrydyzacji kultur, rozwoju nowych mediów i pojawienia się innych niż dotychczas form ekspresji czy też ewolucji modelu oglądania filmów. Jak zauważa Autorka, autorefleksyjne zabiegi w filmie, ujmując najogólniej, pozwalają przekroczyć ramę ekranu i zbliżyć się do odbiorcy. Dochodzi zatem do przywrócenia statusu kina (utraconego poniekąd także przez rygor akademickiej teorii filmoznawczej) jako doświadczenia, z którym się obcuje – emocjonalnie, intelektualnie, ale także cieleśnie.     Adrianna Woroch – doktor, adiunktka w Instytucie Filmu, Mediów i Sztuk Audiowizualnych UAM, laureatka Diamentowego Grantu. Zajmuje się filmowym postmodernizmem, autorefleksyjnością w kinie, związkami filmu i innych mediów oraz współczesnym kinem bliskowschodnim. Autorka jedynej jak dotąd na rynku polskim monografii poświęconej twórczości Paola Sorrentina pt. Kicz i piękno w twórczości Paola Sorrentina na przykładzie dzieł: „Wielkie piękno”, „Młody papież”, „Wszystkie odloty Cheyenne’a” oraz „Młodość”.     Książka Adrianny Woroch jest nie tylko oryginalnym opracowaniem poświęconym istotnym problemom współczesnej kinematografii, głosem w dyskusji na temat ontologicznych uwarunkowań sztuk audiowizualnych w okowach napięć kulturowych przełomu wieków, ale także może stanowić inspirującą lekturę dla wielu czytelniczych środowisk. Jej adresatem są bowiem akademiccy filmoznawcy, kulturoznawcy, historycy sztuki, studenci różnych humanistycznych kierunków, ale i kinowi „zjadacze chleba naszego powszedniego”. Prof. UKW dr hab. Mariusz Guzek

Wierność trudności. Hermeneutyka radykalna Johna D. Caputo a poezja Aleksandra Wata, Tadeusza Różewicza i Stanisława Barańczaka

Patryk Szaj

Patryk Szaj swobodnie porusza się po trudnej do określenia granicy między hermeneutyką i dekonstrukcją. Rekonstruuje hermeneutyczny rys dekonstrukcji jako radykalizacji hermeneutyki i odkrywa w niej twórczy potencjał interpretacyjny poezji Aleksandra Wata, Tadeusza Różewicza i Stanisława Barańczaka. Dominujące w książce rozważania o nierozstrzygalności podkreślają wyraźne pęknięcia w fundamentalnej konstytucji ludzkiego bycia-w-świecie. Podobnie jak dekonstrukcji nie da się sprowadzić do metody uprawiania filozofii, radykalnohermeneutyczna lektura poezji nie jest metodą uprawiania teorii literatury, ale tym, co za Martinem Heideggerem można nazwać wydarzeniem (Ereignis): rozumienie poezji to wydarzenie, które wydarza się wewnątrz niej samej. Szczegółowe analizy twórczości Wata, Różewicza i Barańczaka świadczą o znakomitym warsztacie badawczym Autora. Każde odwołanie do konkretnego wiersza, ale też do plejady istniejących interpretacji, zarówno tekstów poetyckich, jak i hermeneutyczno-krytycznych, można czytać jako zaproszenie do rozmowy o tym, co w danym momencie ważne. Książka Patryka Szaja jest erudycyjnie znakomicie zrealizowanym pomysłem odczytania powojennej poezji polskiej poprzez pryzmat hermeneutyki krytycznej. Biegle orientując się w skomplikowanej filozoficzno-literackiej mapie świata, Autor dyskretnie, a przez to tym mocniej pokazuje, że radykalnohermeneutyczna lektura poezji jest jego własną drogą docierania do rozumienia problemu badawczego, a tym samym – do siebie. Prof. dr hab. Andrzej Wierciński   Patryk Szaj – ur. 1989 r., doktor nauk humanistycznych, literaturoznawca. Interesuje się teorią literatury, związkami między literaturą a filozofią, ekokrytyką. Publikował m.in. w „Pamiętniku Literackim”, „Czasie Kultury”, „Analizie i Egzystencji”, „Kulturze Współczesnej”.

Leśmian międzynarodowy - relacje kontekstowe. Studia komparatystyczne

Żaneta Nalewajk-Turecka

Rozprawa dr Żanety Nalewajk poświęcona jest komparatystycznej lekturze dzieła Bolesława Leśmiana, co bez wątpienia stanowi bardzo istotne dopełnienie dotychczasowych rozpoznań, ponieważ zarysowuje ona zarówno obszerny kontekst tej twórczości, jak i przyczynia się do usytuowania tego pisarstwa nie tylko w przestrzeni literatury rodzimej, lecz także w obszarze dwudziestowiecznego piśmiennictwa europejskiego. Przy okazji rozprawa ta ukazuje znaczenie analizy kontekstowej jako metody badawczej pozwalającej ignorować a nawet unieważniać utrwalone przeświadczenia dzielące literatury narodowe na te, które rozwijają się w „głównym nurcie” i te, które uznaje się za „peryferyjne”. Już choćby z tego względu pracę tę uznać należy za dzieło o wybitnych walorach innowacyjnych. (…) Rzecz dotyczy, oczywiście, nie tylko kwestii „umiędzynarodowienia” Leśmiana – ma także olbrzymie znaczenie dla badań podejmujących zagadnienia związane z wielokulturowością i wielojęzycznością całej przestrzeni literatury światowej. Zarazem jest to praca stawiająca przed badaczem wyjątkowo wysokie wymagania, którym autorka potrafiła sprostać w sposób imponujący, dokumentując swą godną podziwu erudycję oraz swobodę poruszania się w wielojęzycznej przestrzeni literackiej. prof. dr hab. Aleksander Wirpsza Wydział Lingwistyki Stosowanej Uniwersytetu Warszawskiego W przypadku książki Żanety Nalewajk mamy do czynienia z prawdziwą monografią komparatystyczną, z cennym, starannie przygotowanym opracowaniem, które do stale rozwijających się badań nad Leśmianem wnosi nowe, istotne elementy. Świetnie napisana, w sposób konsekwentny i zdyscyplinowany prezentuje wybrane problemy komparatystyczne związane z twórczością Leśmiana. Wstępne rozważania w sposób jasny ukazują założenia metodologiczne rozprawy i mogą stanowić wzór czytelnego zaprezentowania wybranej metody badań oraz struktury książki. W kolejnych rozdziałach badaczka śledzi poszczególne przykłady międzynarodowych powiązań, na przykład filiacje literackie Poe – Baudelaire – Balmont – Leśmian. To jeden z najbardziej erudycyjnych fragmentów książki, wymagający kompetencji związanych z literaturą amerykańską, francuską, rosyjską i oczywiście polską. Kunszt interpretacyjny autorki i jej możliwości jako komparatystki ujawniają się szczególnie tam, gdzie bada ona równocześnie rozmaite wątki nie tracąc z oczu głównego bohatera rozprawy. Osobny krąg porównań tworzy literatura rosyjska, ukazany zostaje więc Leśmian wobec Puszkina i Gogola, Jesienina i Gorodieckiego. (…). Rozprawa będzie stanowiła ważną i trudną do pominięcia pozycję zarówno dla badaczy Leśmiana, jak i dla zainteresowanych komparatystyką literacką. prof. dr hab. Anna Czabanowska-Wróbel   Wydział Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego   Żaneta Nalewajk-Turecka, adiunkt w Zakładzie Komparatystyki na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego. Współzałożycielka i redaktor naczelny (od 2005 roku) kwartalnika „Tekstualia”. Od 2009 zajmuje się koordynacją wymiany przekładów literackich i naukowych w ramach projektu „Review within Review” („Czasopismo w czasopiśmie”). Jest autorką monografii W stronę perspektywizmu. Problematyka cielesności w prozie Brunona Schulza i Witolda Gombrowicza (Gdańsk 2010). Współredagowała (razem z Edwardem Kasperskim) monografie Edgar Allan Poe. Klasyk grozy i perwersji (i nie tylko) (2009), Edgar Allan Poe – niedoceniony nowator (2010). Jest redaktorką naukową tomów Podmiot w literaturze polskiej po 1989 roku. Antropologiczne aspekty konstrukcji (2011), Romantyzm Drugiej Wielkiej Emigracji (2012, przy współpracy Magdy Nabiałek, Magdaleny Mips i Joanny Jastrzębskiej), Sekundy (i) epoki. Czas w literaturze polskiej po 1989 roku (przy współpracy Magdaleny Mips, Warszawa 2013), a także współredaktorką i edytorką książki Rytm twórczego życia. Jubileuszowe rozmowy o literaturze (wspólnie z Iwoną Smolką i zespołem redakcyjnym kwartalnika „Tekstualia”, Gdańsk 2013). Publikowała liczne artykuły w tomach zbiorowych oraz w czasopismach. Jej teksty tłumaczone były na języki angielski, ukraiński, bułgarski, czeski, słoweński i serbski. Od 2013 roku jest członkiem Stowarrzyszenia Pisarzy Polskich oraz Polskiego Stowarzyszenia Komparatystyki Literackiej.