Żydzi w okresie drugiej świątyni 538 przed Chr.-70 po Chr

Jerzy Ciecieląg

Książka Jerzego Ciecieląga nakreśla szeroką panoramę dziejów ludu wybranego w kluczowym dla niego okresie Drugiej Świątyni, kiedy to pojawiają się aż dwa nowe oblicza judaizmu: najpierw judaizm normatywny lub międzytestamentalny, a później judaizm rabiniczny, kiedy to religia żydowska staje się z religii ofiarnej religią słowa. Pod koniec tego okresu pojawia się również chrześcijaństwo. W okresie tym zmienia się również kilkakrotnie sytuacja polityczna Żydów, którzy znaleźli się pod panowaniem państwa babilońskiego, Persji Achemenidów, imperium Aleksandra Wielkiego, Egiptu ptolemejskiego, monarchii Seleucydów, rodzimej dynastii hasmonejskiej, wreszcie imperium rzymskiego. Była to też epoka kluczowa dla ostatecznego powstania ksiąg biblijnych, a sam naród żydowski stał się wówczas w pełni ukształtowana jednostką etniczną. Poczynając od niewoli babilońskiej, poprzez okres perski, hellenistyczny i grecko-rzymski czytelnik może poznać źródła pisane i archeologiczne pozwalające na rekonstrukcje historii Żydów, zagłębić się w kwestie społeczne, administracyjne, życie codzienne i gospodarcze, wreszcie zaznajomić się z religią, jej instytucjami i kultem, choć ich obraz – ze względu na źródła – jest czasem tylko fragmentaryczny. Osobne miejsce zajmuje zarys historyczny, często również niepełny, bowiem jego całkowitą rekonstrukcję uniemożliwia brak źródeł. Swoje miejsce znalazła też w książce diaspora żydowska; możemy poznać jej genezę, życie lokalnych wspólnot, istotę synagogi jako instytucji społeczno-religijnej, kontakty Żydów z sąsiadami.   Dr Jerzy Ciecieląg – urodzony w 1971 r., adiunkt w Katedrze Historii Starożytnej Instytutu Historii Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. Jego badania koncentrują się przede wszystkim na dziejach Żydów w epoce starożytnej, w szczególności w okresie drugiej świątyni, na dziejach dynastii Heroda Wielkiego oraz na autonomicznym mennictwie żydowskim. Autor czterech książek: Palestyna w czasach Jezusa. Dzieje polityczne (2000); Polityczne dziedzictwo Heroda Wielkiego. Palestyna w epoce rzymsko-herodiańskiej (2002); Poncjusz Piłat, prefekt Judei (2003) oraz Powstanie Bar Kochby 132-135 po Chr. (2008), jak też ponad czterdziestu artykułów. Aktualnie, w ramach grantu Narodowego Centrum Nauki, przygotowuje monografię o wspólnotach żydowskich w zachodnich prowincjach cesarstwa rzymskiego.

Zbigniew książę Polski

Roman Grodecki

W rozprawce niniejszej nie chodzi mi o zebranie i ustalenie wszystkich faktów z życia i działalności politycznej Zbigniewa, ani też o jego osobistą charakterystykę. Zadanie swe pojąłem jako przeprowadzenie kontroli, czy panujący do ostatnich czasów pogląd na znaczenie dziejowe Zbigniewa jest dostatecznie uzasadniony i czy słuszną i sprawiedliwą jest ocena działalności tej postaci historycznej. Rewizja sądu naszej historiografii o Zbigniewie musi być oczywiście rewizją faktów, które posłużyły jako podstawa dla tego sądu. Będę miał więc dość sposobności, by i w zakresie faktów niejedno sprostować i uzupełnić, ale głównie zależało mi na odpowiednim tych faktów objaśnieniu i oświetleniu, właściwszym niż to, jakie znajdujemy we wszystkich (z jednym, zresztą częściowym wyjątkiem) monograficznych pracach, i we wszystkich mniejszych i większych podręcznikach historii polskiej. Razem składają się wyrażone w tej mierze zdania na jeden sąd wspólny, z rzadką zgodnością wyznawany przez ogół, że mianowicie Zbigniew, jako nieprawy syn Władysława Hermana, nie mając prawa do tronu i ojcowizny, pragnął i usiłował wiarołomnie i przy pomocy wrogów Polski wyzuć zeń swego przyrodniego młodszego brata, jedynie w tu, względzie uprawnionego Bolesława Krzywoustego, i dla zachowania tej nieuzasadnionej ambicji zakłócał przez długi szereg lat spokój wewnętrzny w Polsce, sprowadzając na nią niszczące najazdy sąsiadów. W poniższych wywodach będę się starał wykazać, że ten mylny i wysoce niesprawiedliwy sąd naszej histriografii o Zbigniewie jest niezasłużoną pośmiertną krzywdą człowieka, srodze pokrzywdzonego za życia, a przedstawienie faktów na jego poparcie jest w znacznej mierze niezgodne z prawdą historyczną. W szczególności będę się starał uzasadnić dwa naczelne twierdzenia, mianowicie: 1) że nieprawne pochodzenie Zbigniewa nie jest bynajmniej pewnikiem naukowym, a w każdym razie niezależnie od tej kwestii uprawnienie jego do następstwa na tron po ojcu nie może podlegać najmniejszej wątpliwości; 2) że w obrębie lat 1102-1107 nie był bynajmniej Bolesław Krzywousty zwierzchnim księciem Polski, lecz że występując przeciw prawnie go obowiązującej zwierzchniej władzy Zbigniewa, uważał się faktycznie za równego mu, że jednakowoż prawnie, a w pewnej mierze i faktycznie zwierzchnim księciem Polski w tym czasie był Zbigniew. Historia też dzisiejsza, wynagradzając mu wielowiekową krzywdę, winna wprowadzić go do rejestru władców Polski, jako właściwego księcia panującego aż do momentu, gdy buntowniczy junior wyzuł seniora z dzielnicy i zmusił go do zrzeczenia się praw do tronu. W myśl tego winniśmy wręcz przeciwnie, niż dotąd, uznać w Bolesławie Krzywoustym buntownika, któremu, podobnie jak jego ojcu, posłużyło szczęście.   (Roman Grodecki Od wydawcy)

Zarysy z dziejów krain dawnych inflanckich czyli Inflant właściwych (tak szwedzkich jako i polskich), Estonii z Ozylią, Kurlandii i Ziemi Piltyńskiej

Gustaw Manteuffel

Nigdy wcześniej niepublikowana praca Gustawa Manteuffla sprzed ponad stu lat stanowi najambitniejsze i właściwie jedyne w polskiej historiografii opracowanie dziejów regionu, zajmowanego dzisiaj przez kraje bałtyckie. Na tytułowe krainy inflanckie składają się zarówno ziemie kolonizowane w ciągu kilku wieków przez rycerstwo zachodnioeuropejskie, księstwa ruskie i Moskwę, jak i tereny należące przez ponad dwa wieki do Rzeczypospolitej, czyli tzw. Inflanty Polskie (obecnie Łatgalia we wschodniej Łotwie). Manteuffel nie tylko odważnie kreśli skomplikowane i tragiczne, czasem wręcz przerażające dzieje nadbałtyckich prowincji, ale też daje obraz tamtejszej kultury, literatury i sztuki na przestrzeni wieków, analizuje napięcia ekonomiczne, wyznaniowe, szkicuje portrety wybitniejszych przedstawicieli regionu, wspierając swe wywody imponującą bibliografią przedmiotową z kilku kręgów kulturowych. Czytelnik ma rzadką okazję zapoznać się z nieznaną historią i zapomnianym historykiem, którego sylwetkę – a także dzieje samego rękopisu – przedstawia we wstępie Krzysztof Zajas.

Złotnik i śpiewak. Poezja Leopolda Staffa i Bolesława Leśmiana w kręgu modernizmu

Anna Czabanowska-Wróbel

Książka poświęcona jest twórczości lirycznej dwóch poetów-rówieśników: Leopolda Staffa (1878-1957) i Bolesława Leśmiana (1877-1937). Obaj zostali ukazani jako reprezentanci niepodobnych do siebie postaw artystycznych, które stanowiły ich odpowiedź na kryzys kultury początku XX wieku. Opozycja Staff - Leśmian nie służy budowaniu trwałych historyczno-literackich konstrukcji, pozwala natomiast dostrzec niuanse polskiego modernizmu. W rozdziałach poświęconych każdemu z twórców pojawia się "nieustanne odniesienie" do twórczości drugiego. Na część ostatnią składają się trzy studia dowodzące łączności między dwiema fazami modernizmu: młodopolskiej i tej z dwudziestolecia międzywojennego a poświęcone motywowi odbicia, przemianom elegii oraz poetom debiutującym tuż przed I wojną światową. Tytułowe przeciwstawienie poety jako złotnika i jako śpiewaka odnosi się do dwóch koncepcji tworzenia. U Staffa pojawia się wyobrażenie poezji jako kształtu wykuwanego starannie opanowanym kunsztem, u Leśmiana poezja to śpiew, którego rytm zgodny jest z "pieśnią bez słów" przenikającą całe istnienie.

Pieśni sobie śpiewane

Konstancja Benisławska

Konstancja z Ryków Benisławska (1747-1806) poetka, pochodziła z niezamożnej szlachty z Inflant, odebrała wysokie wykształcenie. Wcześnie została żoną Piotra Benisławskiego, stolnika inflanckiego, od 1776 r. podkomorzego dworu polskiego. Administrowała sprawnie majątkiem męża, rygorystycznie wychowywała dzieci. Ufundowała szpital w Rosołach, gdzie opiekę znajdowali ubodzy. Zbiór liryków religijnych Pieśni sobie śpiewane powstał w latach 1774-1775 i został wydany w Wilnie w 1776 r. za sprawą brata męża, kanonika inflanckiego, Konstantego Benisławskiego. Poezja Benisławskiej nawiązuje sposobem obrazowania do XVII-wiecznej barokowej liryki religijnej, związanej z nurtem mistyków hiszpańskich, zwłaszcza z twórczością Teresy z Avila. Można odnaleźć wpływy „Psałterza” Jana Kochanowskiego, a także polskich poetów barokowych. Prawdopodobnie Benisławska jestteż autorką książki Nabożeństwo przez pewną damę.

Wczesnośredniowieczne mosty przy Ostrowie Lednickim. Tom II: Mosty traktu poznańskiego

Andrzej Kola, Gerard Wilke

Niniejsza publikacja stanowi prezentację wyników badań archeologicznych prowadzonych w ostatnich kilkudziesięciu latach na reliktach mostu tzw. „poznańskiego”, tj. mostu łączącego gród na Ostrowie Lednickim z dawnym  traktem lądowym w kierunku Poznania. Badania te prowadzone przez Zakład Archeologii Podwodnej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, oparte były całkowicie na eksploracji podwodnej jego reliktów, stawiając  ten obiekt wśród najlepiej do tej pory przebadanych podwodnych stanowisk archeologicznych, zarówno na śródlądziu  polskim jak i europejskim. W trakcie eksploracji podwodnej odkryto tysiące zabytków wczesnośredniowiecznej kultury materialnej, odnoszących się do do różnych dziedzin życia mieszkańców grodu. Wśród zabytków na szczególną uwagę zasługuje unikalna kolekcja militariów – przeszło 250 egzemplarzy - największa jak dotąd na terenie  państw dawnej Słowiańszczyzny. W monografii, składającej się z 22 opracowań, obok ogólnej prezentacji metod eksploracji i dokumentacji podwodnej oraz charakterystyki pozyskanych źródeł – zarówno elementów konstrukcyjnych mostu jak i materiałów ruchomych - zaprezentowano również  rekonstrukcję mostu. Przy analizie chronologiczno-przestrzennej reliktów mostu, zachowanych głównie w postaci struktur palowych, wykorzystano również wyniki badań dendrochronologicznych. Most ten (obok sąsiedniego mostu tzw. „gnieźnieńskiego”)  jeden z największych mostów drewnianych w ówczesnej Europie, stanowi przejaw samodzielnej myśli technicznej Słowian z przełomu X i XI wieku. Odkryta konstrukcja nie ma bowiem żadnych analogii w ówczesnych krajach pozasłowiańskich. Największy blok opracowania stanowi kilka artykułów poświęconych  omówieniu różnych kategorii uzbrojenia i oporządzenia jeździeckiego, w tym wielu unikalnych obiektów o zasięgu europejskim. Następne artykuły są szeroką prezentacją zabytków ówczesnej kultury materialnej, opartą o liczne analogie z sąsiednich krajów. Ostatnie poświęcone są szczątkom antropologicznym, zwierzęcym szczątkom kostnym wraz z charakterystyką pożywienia mięsnego mieszkańców Ostrowa Lednickiego, oraz badaniom podwodnych warstw kulturowych i problematyce konserwatorskiej wydobytego spod wody materiału zabytkowego. Mosty, jak rzadko które wytwory ludzkie, odzwierciedlają życie człowieka i jego kulturę, skupiając w swoim obrębie historię w całej różnorodności wydarzeń dnia codziennego.  Nabiera to szczególnej wymowy wobec faktu, iż na  wyspie Ostrowa Lednickiego zlokalizowany był jeden z czołowych ośrodków politycznych, kulturowych i religijnych państwa pierwszych Piastów z czasów panowania Mieszka I i Bolesława Chrobrego i (być może) odbytej na nim bitwy z wojami księcia czeskiego Brzetysława I w 1038 (1039) roku

Skalpel \'68. Kampania antysemicka w środowisku szczecińskich lekarzy

Magdalena Ptaszyńska, Radosław Ptaszyński

Książka Magdaleny i Radosława Ptaszyńskich doskonale pokazuje, jak skalpel propagandy i nagonki Marca 1968 r. przeciął życie szczecińskich Żydów. Jej wyjątkowość to ukazanie mechanizmów wielkiej historii z perspektywy indywidualnych losów. Rozmowy z emigrantami, trud pracy w archiwach i ciekawa narracja pozwoliły na stworzenie swego rodzaju pomnika. Powstał w ten sposób fragment listy strat polskiej medycyny. Dzięki tej książce "obecność nieobecnych" staje się bliska każdemu, kto zechce po taką lekturę sięgnąć. Róża Król, przewodnicząca Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Szczecinie Tę książkę czyta się dobrze, liczne cytaty ze wspomnień, relacje, wreszcie koncentracja na bohaterach z krwi i kości powodują, że mamy do czynienia z wartką, wciągającą narracją. Są to losy, które mogłyby stać się kanwą dla pasjonującej opowieści fabularnej. Na takich składowych jak sielanka, napiętnowanie, wygnanie, życie na nowo, zbudowana została przecież nie jedna powieść i film. Marcin Zaremba, Uniwersytet Warszawski Docenić należy pomysłowość i konsekwencję Autorów w dociekaniu prawdy, co wbrew pozorom nie było sprawą łatwą, ponieważ temat wciąż wywołuje mnóstwo emocji. Autorzy opisują przeszłość i teraźniejszość szczecińskich medyków pochodzenia żydowskiego z godnym podziwu znawstwem i biegłością, nie zapominając przy tym o znaczeniu współczynnika humanistycznego. Eryk Krasucki, Uniwersytet Szczeciński Magdalena Ptaszyńska - lekarz Oddziału Chirurgii Ogólnej, Transplantacyjnej i Naczyniowej Samodzielnego Publicznego Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w Szczecinie; doktorantka Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego. Radosław Ptaszyński - politolog, socjolog, historyk; profesor w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Szczecińskiego; sekretarz redakcji "Polish Biographical Studies"; nominowany do Nagrody Historycznej im. Kazimierza Moczarskiego (2019), Nagrody im. Oskara Haleckiego w konkursie "Książka Historyczna Roku" (2018, 2019), Nagrody im. Jana Długosza (2019). Laureat Zachodniopomorskiego Nobla.

Czarodziejski flet - tekst i konteksty. Studia nad librettem opery

Lucjan Puchalski

Prezentowany tom zawiera prace polskich i zagranicznych autorów poświęcone librettu Czarodziejskiego fletu oraz jego polskie tłumaczenie. Napisany przez Emanuela Schikanedera i naznaczony specyficznym politycznym i intelektualnym klimatem józefińskiego Wiednia tekst jest bez wątpienia ważnym i ciągle intrygującym dokonaniem nie tylko austriackiego, ale także i europejskiego oświecenia. Dzięki muzyce Mozarta żyje do dziś na scenach operowych całego świata; pochodzące z niego motywy i postacie pojawiają się także we współczesnej kulturze masowej. Wystan Hugh Auden, który w 1956 roku przetłumaczył libretto na język angielski, napisał, że jeśli wydaje się ono mało poważne, to tylko dlatego że nie potrafimy właściwie obchodzić się z jego tworzywem - tak aby wydobyć walory, pozwalające uznać Czarodziejski flet za jedno z najlepszych librett operowych, jakie kiedykolwiek zostały napisane. Niniejszy tom proponuje różne odczytania scenicznej narracji opery Mozarta i Schikanedera oraz sytuuje jej przedstawienia w stosownych kontekstach historycznych, kulturowych i ideowych, a ukazując także jej literacki rodowód i oddziaływanie na ówczesnych pisarzy, śledzi odmienne recepcyjne tropy, których znajomość pozwala lepiej zrozumieć intelektualny i artystyczny potencjał utworu.