"Górnośląskie Studia Socjologiczne. Seria Nowa". T. 6

red. Anna Śliz, Joanna Kurczewska, Marek S. Szczepański

Tom 6. „Górnośląskich Studiów Socjologicznych. Seria Nowa” – pod redakcją autorów z kilku polskich ośrodków naukowych – podejmuje problematykę wielokulturowości, widzianą przez pryzmat nie tylko konfliktu, lecz także spotkania kultur. To spotkanie kultur obserwowane jest w wielu wymiarach i na wielu płaszczyznach – w sensie symbolicznym, religijnym, w systemie wartości i w wyznawanym przez ludzi światopoglądzie, w kuchni regionalnej, w przestrzeni miejskiej i w relacjach wieś–miasto czy wreszcie w biografiach migrantów zarobkowych.

Wypatrywanie. Filozoficzne aspekty języka, literatury i edukacji

red. Małgorzata Wójcik-Dudek, Ewelina Zygan

Lech Witkowski w monumentalnym dziele Humanistyka stosowana. Wirtuozeria, pasje, inicjacje przyznaje, że wartość edukacji i pedagogiki jest mierzalna, choć ich probierz nie jest najłatwiejszym narzędziem w obsłudze1. Według badacza, fundamentem edukacji powinna być praca nad nadzieją, co oznacza wysiłek otwierania sobie szans na to, co jeszcze nie zaistniało. I choć otwarcie na to, co nieoczekiwane, wcale nie musi być scenariuszem biograficznym człowieka, to już z pewnością pozostaje wyzwaniem dla edukacji oraz nauczyciela. Wsłuchując się w ten imperatyw, przedstawiamy teksty zarówno młodych oraz bardzo młodych badaczy, jak i nauczycieli, którzy podejmują trud wypatrywania szansy na nowe interpretacje, różne punkty widzenia, ożywcze zdziwienie wywołane kanoniczymi, a tym samym, wydawałoby się, że znanymi, tekstami. Autorów tekstów − filozofów, kulturoznawców, literaturoznawców, językoznawców i nauczycieli — z pewnością łączy jedno: postawa „wypatrywania” praktykująca nadzieję na szansę „nowego”. (fragment wstępu)

The Echoing Myth. British Biblical Rewritings in Context, 1980s-2010s

Ewa Rychter

Książka jest poświęcona wybranym współczesnym brytyjskim powieściom, które przepisują (powtarzają w formie echa) dwa mity biblijne i mit Biblii. Niniejsze studium postrzega rewizje biblijne autorstwa Winterson, Burgessa, Roberts, Crace’a, Alderman i Pullmana jako krytyczne refleksje nad współczesnymi sposobami rozumienia brytyjskiej tożsamości narodowej, relacji między kobietami oraz tradycji liberalnej. Powieści te krytycznie przyglądają się biblijnym mitom/mitowi Biblii, próbując tak je zrewidować, aby wykorzystać je do mniej dogmatycznego, bardziej płynnego wyobrażenia wspólnoty. Taka słaba, samoświadoma i krytyczna rewizja mitów biblijnych wyłaniająca się w tych powieściach jest nazwana „the echoing myth”.

Wybrane problemy prawne związane z funkcjonowaniem portu lotniczego

red. Katarzyna Łuczak

Książka Wybrane problemy prawne związane z funkcjonowaniem portu lotniczego to efekt mającej miejsce na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w dniu 27 listopada 2014 r. Konferencji Naukowej „Port lotniczy miejscem świadczenia usług”, zorganizowanej przez Katedrę Publicznego Prawa Gospodarczego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego we współpracy z Górnośląskim Towarzystwem Lotniczym S.A. – zarządzającym Międzynarodowego Portu Lotniczego „Katowice” w Pyrzowicach. Znajdujące się w niej artykuły dotyczą współczesnych problemów prawnych związanych z istnieniem portów lotniczych, a także tych związanych z wykonywaną na ich terenie działalnością gospodarczą. Poruszane w publikacji zagadnienia koncentrują się na dwóch istotnych dla funkcjonowania portów lotniczych obszarach: pierwszym – świadczonymi na ich terenie usługami związanymi z transportem lotniczym, obsługą naziemną i służbami żeglugi powietrznej, drugim – dotyczącym ich rozwoju i finansowania, w tym zakresu możliwej pomocy publicznej. Oprócz nich w publikacji zwrócono m.in. uwagę na istotny dla eksploatacji portów lotniczych problem prawny dotyczący niejednoznacznego rozstrzygnięcia w zakresie odpowiedzialności cywilnoprawnej zarządzającego portem lotniczym z tytułu czynu niedozwolonego, a także na kwestie wyłączenia statku powietrznego spod zajęcia z tytułu roszczeń patentowych. Przedłożona publikacja z uwagi na zawartą w niej tematykę stać się może zatem cennym źródłem wiedzy na temat funkcjonowania portów lotniczych nie tylko dla osób z branży lotniczej, czy pasjonatów lotnictwa, ale również dla rozwijających dopiero skrzydła w podniebnym prawie praktykujących prawników, czy studentów.

Jednostki języka w systemie i w mowie

red. Andrzej Charciarek, Henryk Fontański, Jolanta Lubocha-Kruglik

Wyzwaniem teoretycznym i praktycznym dla językoznawców jest opis funkcjonowania języka w warunkach komunikacji międzykulturowej – w tym wypadku polsko-rosyjskiej – w której dużą rolę, obok językowych różnic systemowych, odgrywa specyficzny uzus stosowania środków językowych właściwy danej nacji, odzwierciedlający specyficzny językowy obraz świata i obraz ten kształtujący. W artykułach zgromadzonych w prezentowanym zbiorze analizowane są i opisywane jednostki języka – głównie rosyjskiego i polskiego – różnych poziomów: morfologicznego, leksykalno-frazeologicznego i składniowego, zarówno w ich potencjach systemowych, jak i w zastosowaniach komunikacyjnych. W zbiorze znalazły się też teksty poświęcone współczesnym narzędziom i metodom badania języka, w szczególności językoznawstwu korpusowemu.

Od epistemologii do krytycznej analizy dziejów. Studium filozofii Léona Brunschvicga

Marta Ples-Bęben

Książka jest próbą syntetycznego ujęcia filozofii Léona Brunschvicga (1869–1944), niegdyś wpływowej, a dziś zapomnianej postaci francuskiej sceny filozoficznej. System Brunschvicga stanowi połączenie namysłu epistemologicznego z refleksją historiozoficzną, co znajduje odzwierciedlenie w układzie niniejszej pracy. W jej kolejnych rozdziałach analizowane są leżące u podstaw badanej koncepcji założenia teoriopoznawcze, rozwiązania metodologiczne wynikające z ich przyjęcia oraz sposoby zastosowania tych rozwiązań do badań nad dziejami zachodniej kultury. Ważnym celem pracy jest odniesienie koncepcji filozoficznej Brunschvicga do kontekstu historycznofilozoficznego i ukazanie jej powiązań między innymi z filozofią krytyczną Immanuela Kanta i z Heglowskim idealizmem. Głównym zamierzeniem książki jest pokazanie związku między poszczególnymi elementami składającymi się na koncepcję filozoficzną Léona Brunschvicga. Prace pochodzące z różnych okresów twórczości francuskiego filozofa, pozornie dotyczące odległych od siebie obszarów problemowych (teorii poznania, form życia duchowego ludzkości, dziejów poszczególnych form ducha), są kolejnymi etapami realizacji jednego projektu, którego punkt wyjścia został określony przez Brunschvicga na samym początku jego drogi filozoficznej. Projekt ten, ufundowany na założeniach wypracowanych w rozprawie La modalité du jugement, to krytyczna refleksja nad historią ludzkiej myśli, mająca umożliwić namysł nad poznaniem i przejawiającym się w dziejach wiedzy rozumem. W ten sposób, w filozofii Brunschvicga transcendentalizm, rozumiany jako krytyczna refleksja nad poznaniem, łączy się z badaniem dziejów rozumu, przejawiającego się we wszelkiej ludzkiej działalności.

Ormiańsko-turecki konflikt 1915 roku we francuskojęzycznych i rosyjskojęzycznych (multi)mediach w XXI wieku - wybrane zagadnienia

Grair Magakian

Przedmiotem niniejszej monografii jest sposób prezentacji ormiańsko-tureckich stosunków w dyskursie medialnym XXI wieku, głównie na podstawie wydań internetowych francuskojęzycznych i rosyjskojęzycznych środków masowego przekazu, ze szczególnym uwzględnieniem analizy kognitywistycznej materiałów medialnych oraz ich wpływu na zaostrzenie lub złagodzenie ormiańsko-tureckiego konfliktu. Konflikt ormiańsko-turecki, wywołany kwestią ludobójstwa Ormian w Imperium Otomańskim i trwający permanentnie od ponad 100 lat, został w znacznej mierze odzwierciedlony w przekazach medialnych, także w Internecie. Większość materiału badawczego pochodzi zatem głównie z Internetu i obejmuje internetowe wydania papierowych publikacji, w tym tradycyjnych periodyków, zdigitalizowane oficjalne publikacje, blogi, fora, a nawet Wikipedię. Chodzi bowiem o informację przekazaną w jakimkolwiek kierunku, w jakiejkolwiek formie i w jakiejkolwiek postaci do jakiegokolwiek odbiorcy, ponieważ niezdefiniowany odbiorca (czyli każdy) często czerpie wiedzę nie przywiązując wagi do źródła jej pochodzenia. Powyższe podejście uwarunkowało również okres badawczy, który obejmuje pierwszą i częściowo drugą dekadę XXI wieku (z rysem genezy konfliktu z początku XX wieku). Natomiast wybór języków został podyktowany zarówno faktem, iż rosyjskojęzyczne i francuskojęzyczne media praktycznie od pierwszej chwili „towarzyszyły” temu konfliktowi, jak i tym, że pierwsze z nich odzwierciedlają jego ogląd wschodni, drugie – zachodni. Przedstawione w niniejszej książce badania zostały przeprowadzone po raz pierwszy i stanowią konieczny element zrozumienia i udoskonalenia procesów zachodzących we francuskojęzycznych i rosyjskojęzycznych dyskursach medialnych m.in. w zakresie: 1) krytycznej analizy ww. dyskursu, 2) wpływu mediów na procesy zachodzące w percepcji informacji dyskursywnej na poziomie świadomości oraz podświadomości odbiorców, 3) próby odróżnienia faktu i fałszu dyskursywnego z perspektywy kognitywistycznej analizy modeli dyskursów, 4) paradygmatu prawdziwości dyskursu na poziomie jego zgodności z rzeczywistością. Przeanalizowane w książce przykłady w obu językach są identyczne lub merytorycznie (co najmniej stosunkowo) zbliżone, z uwzględnieniem specyfiki percepcyjnej zarówno francuskiego, jak i rosyjskiego języka. Książka prezentuje teoretyczne podstawy badań (w szczególności podstawy filozoficzne i społeczno-psychologiczne), wprowadzenie do teorii dyskursu (społeczne funkcje języka, miejsce informacji w dyskursie kulturoznawczym i więziotwórczym, krytyczną analizę dyskursu, kierunki badań i analizy dyskursu) oraz kanały przepływu informacji wraz z ich kognitywistyczną analizą (brane są pod uwagę kwestie związane m.in. ze specyfiką języka mediów i illokucyjną strukturą dyskursu oraz kategoryzacją dyskursu). W opracowaniu zasadnicze miejsce zajmuje także materia struktury semantycznej tzw. pleksów (jako elementów składowych analizy kognitywnej), które, wywodząc się z paradygmatu światów K. Poppera, tworzą przestrzeń dyskursywną i przestrzeń przełożenia empirycznego (lub materializacji) dyskursu. Książka obejmuje też kwestie związane z normatywnym znaczeniem dyskursu w korelacji z ideologią narodową oraz analizą taktyki manipulacyjnej dyskursu. Przedstawione są również wpływy czynników społeczno-politycznych i ekonomicznych na strukturę językową dyskursu. Badania prezentowane w książce obejmują również wpływy rzeczownika Genocyd (od greckiego genos – rodzaj, ród, gatunek, pochodzenie, i łacińskiego cide, od caedere – zabić, zmasakrować) na jego podprogowy odbiór przez uczestników dyskursu oraz stereotypy etnokulturowe i specyfikę socjolingwistycznej analizy wojny ideologiczno-propagandowej. Warto zaznaczyć, iż została też uwzględniona społeczna interakcja pojmowania Genocydu w stosunkach ormiańsko-tureckich. W podsumowaniu uwzględniono konstatację, iż w dyskursie występuje szereg obustronnie wyraźnie wyodrębnionych kodów semantycznych, które w tym wypadku można podzielić na historyczno-patriotyczne, prawno-sądowe, religijno-duchowe, wizjonersko-analityczne, ekonomiczne, krytyczno-opozycyjne, państwa i racji stanu, cywilizacyjno-europejskie vs barbarzyńsko-azjatyckie i wyższości narodowej.

Józef Pieter: Światopogląd humanisty

Ewa Pieter-Kania

Światopoglądem humanisty nawiązuję do Problemów humanisty z roku 1973. W Problemach… przedstawiłem skrótowo – i przeważnie w układzie chronologicznym – założenia (poniekąd również metody i wyniki) prac badawczych i naukowo-pisarskich, jakie realizowałem w ciągu mej kariery naukowej od roku 1930. Wobec tego, że w ich obrębie niemało czasu i miejsca poświęciłem sprawie powstawania zagadnień filozoficznych, start do Światopoglądu humanisty wydaje się zrozumiały, przynajmniej w przekonaniu autora. Jednakże rzecz ta nie tylko stąd się wywodzi. Jak to dość szczegółowo wyjaśniałem w Problemach humanisty, podnietę istotną do mych studiów uniwersyteckich stanowił niepokój światopoglądowy, który ostro przeżywałem w trzech ostatnich klasach gimnazjum klasycznego (1921–1924). Rezultat sprowadzał się do wniosku, że studiować muszę przede wszystkim filozofię, i to niezależnie od wartości praktycznej spodziewanego dyplomu akademickiego. Z góry wiedziałem, że nawet dyplom doktora filozofii na niewiele mi się przyda w przyszłej pracy zawodowej, a więc że oprócz filozofii wybrać trzeba będzie jakiś kierunek studiów, dzięki któremu miałbym zabezpieczoną pracę nauczyciela w szkole średniej. Zgodnie z tym faktycznie odbyłem studia dwukierunkowe (filozoficzne i historyczne), uzupełnione później pedagogicznymi; studia filozoficzne –z głodu wiedzy czy z potrzeby serca, historyczne i pedagogiczne – ze względów bytowych. [fragment Wstępu]