Boska obecność. O względności tekstu i rytuału w teatrze kabuki

Iga Rutkowska

Japoński teatr kabuki, przedstawiony w unikalnej pod każdym względem książce Igi Rutkowskiej, należy do skarbów światowego dziedzictwa kultury. Barwny, żywy, gwiazdorski, niegdyś bawił mieszczan i uliczną gawiedź, dziś - choć jest uznawany za formę klasyczną – nie stracił na swym kolorycie i sile oddziaływania. I taka też jest ta książka. Jej Autorka – z wykształcenia japonistka i antropolożka, co samo w sobie jest niespotykanym dotąd w Polsce naukowym melanżem, z pasji -  badaczka, którą teatr kabuki oczarował i porwał – wprowadza nas w skomplikowany historycznie i genologicznie świat kabuki w sposób nie tylko metodyczny i niezmiernie fachowy, ale nad wyraz interesujący. Lata badań terenowych, szczególnie widowisk kabuki ze wsi Kuromori i Hinoemata, udział w seminariach japońskich teatrologów i głęboki namysł Autorki nad zagadnieniem sprawiły, że po raz pierwszy w polskich badaniach nad kabuki powstała książka, w której poza historią i estetyką tej formy teatralnej, gruntownie została zbadana i jasno przedstawiona amatorska forma kabuki, jego tekst i, co szczególnie cenne, bliskie związki tego teatru z czasów jego powstania w XVII w. z japońskim życiem obrzędowym i związany z nim flirt z wymiarem boskim. Wartości tej ważnej książce, która dostarcza mnóstwa cennych wiadomości na temat teatru kabuki, przydaje dodatkowo świetnie opracowany słownik terminologiczny, streszczenia sztuk, jak również jedyne w swoim rodzaju skrypty sceniczne jednej ze sztuk tego fascynującego teatru. prof. Beata Kubiak Ho-Chi   Iga Rutkowska, adiunkt w Zakładzie Japonistyki Katedry Orientalistyki Wydziału Neofilologii UAM. Absolwentka Kollegium MISH UW, w ramach którego ukończyła japonistykę i etnologię. Była stypendystką japońskiego Ministerstwa Kultury i Japan Foundation. W centrum jej badań znajdują się japońskie widowiska, poprzez które próbuje zgłębiać inne zjawiska japońskiej kultury – religię, literaturę, sztukę. Jest autorką licznych publikacji z dziedziny kultury Japonii, w tym: W Kawagoe. Antropolog wobec życia codziennego Japończyków oraz Jerzy Grotowski’s Journeys to the East  (red. polskiej wersji książki Zbigniewa Osińskiego).

Piekła Innego. Filmowe adaptacje "Upiora Opery" Gastona Leroux

Grażyna Stachówna

Od dwudziestu lat jestem fanką Upiora Opery (1910), powieści Gastona Leroux, filmów, musicali i innych konkretyzacji mniej lub bardziej artystycznych, powstałych na jej podstawie. Bezpośrednim bodźcem do napisania tej książki stała się dla mnie prowadzona w naszym kraju kampania przeciwko ludziom uznanym za innych i obcych. Erik-Upiór Opery, naznaczony genetyczną deformacją twarzy i ukrywający się przed nienawiścią tzw. „normalsów” w lochach pod Operą Paryską, wydał mi się idealnym upostaciowaniem bohatera cierpiącego z powodu niezawinionego piętna. Materiałem badawczym stało się dwanaście filmów będących adaptacjami powieści Gastona Leroux, które zostały nakręcone w różnych krajach i latach, z różną wiernością wobec oryginału literackiego, ale zawsze z zachowaniem postaci głównego bohatera zmuszonego do ukrywania swej inności. Grażyna Stachówna – odkąd zakończyła pracę w Instytucie Sztuk Audiowizualnych UJ i stała się niefrasobliwą pofessor emerita, zresetowała listę swych publikacji i zaczęła liczyć je na nowo. I tak w 2021 roku opublikowała książkę Jańcioland i okolice. Filmowe światy Jana Jakuba Kolskiego, w 2023 – Piekła Innego. Filmowe adaptacje „Upiora Opery” Gastona Leroux, a za dwa lata może uda jej się przygotować trzecią. Poza tym pisuje dla przyjemności artykuły o starych filmach do „Ekranów” i o filmach operowych do „Arii”. Nadal wiernie fanuje Benedictowi Cumberbatchowi i Cormoranowi Strike’owi, słucha oper belcantowych i Elvisa Presleya, z pasją dzierga na drutach szaliki dla przyjaciół (zrobiła ich już 43).

Między sensem a musem - i inne rozważania

Jan Widacki

Jest czas, gdy historia musi pełnić rolę mitu, być „ku pokrzepieniu serc”. To czas niewoli. Czas, gdy naród nie ma swego niepodległego państwa. Wówczas mit jednoczy, pozwala przetrwać niewolę. Ale dla narodu żyjącego w wolnym państwie mit jest szkodliwy. Nie pozwala wyciągać wniosków z błędów przeszłości, często te błędy utrwala i, co gorsza, sakralizuje. (Jan Widacki)   Historia głęboko obecna jest w tej książce. Ale bez zacietrzewienia, bez obrazy. Raczej lekko przetkana nitką sarkazmu. Fakty, źródła, anegdoty. Konkret. Bardzo przyjaźnie czytelnikowi podane. Jak prezent. (Andrzej Celiński)   Jan Widacki, ur. 1948, profesor prawa, wiceminister spraw wewnętrznych (1990-1992), współtwórca zreorganizowanych służb policyjnych i specjalnych III RP, pierwszy ambasador RP na Litwie (1992-1996), poseł na Sejm RP (2007-2011), adwokat, publicysta. Publikował w „Przekroju”, „Gazecie Wyborczej”, „Tygodniku Powszechnym” , paryskiej „Kulturze”, „Polityce”. Stały felietonista tygodnika „Przegląd” i miesięcznika „Kraków”. Aktualnie jest profesorem Krakowskiej Akademii im. Frycza Modrzewskiego, w przeszłości profesor KUL i UJ.

Leksykografia - słownik specjalistyczny

Monika Bielińska

Leksykografia jest pierwszym słownikiem specjalistycznym z zakresu leksykografii, opracowanym z myślą o polskojęzycznym odbiorcy. Obejmuje 693 hasła, w tym 355 haseł samodzielnych i 338 haseł odsyłaczowych. Zawiera ona hasła przedstawiające budowę słownika, rodzaje i zawartość jego poszczególnych komponentów, typy układu haseł, rodzaje haseł oraz wszystkie elementy artykułu hasłowego. Omawia liczne typy słowników, zarówno słowniki ogólnie znane, np. słownik dwujęzyczny, słownik etymologiczny czy frazeologiczny, jak i rzadsze, np. słownik chronologiczny, fonologiczny i wierszowany. Uwzględnia aspekty związane z opracowywaniem słowników oraz ich użyciem, zawiera także hasła poświęcone zagadnieniom ogólniejszym – kulturze i dydaktyce słownikowej, ideologizacji słowników, komparatystyce leksykograficznej i typologii słowników. Na kształt słownika w znaczącym stopniu wpłynął interdyscyplinarny charakter leksykografii, a zwłaszcza ścisłe związki leksykografii językowej z językoznawstwem. Poza ogólnymi hasłami poświęconymi m.in. semantyce, pragmatyce, leksykologii, znaczeniu wyrazu oraz językowi i jego odmianom słownik zawiera krótkie opisy pojęć związanych z różnymi aspektami opisu słownikowego oraz poszczególnymi typami słowników. Adresatami publikacji są językoznawcy, leksykografowie i naukowcy zajmujący się pokrewnymi obszarami, jak również inne osoby, których aktywność zawodowa związana jest z językiem i szeroko pojętą pracą z tekstem, np. tłumacze i dziennikarze, studenci kierunków filologicznych, nauczyciele języka polskiego i języków obcych w szkołach oraz wykładowcy na uczelniach. Monika Bielińska – germanistka, językoznawczyni  

O "ocalającej nieporządek rzeczy" polskiej poezji metafizycznej i religijnej drugiej połowy XX i początków XXI wieku

Edyta Sołtys-Lewandowska

„[…] jest to studium bardzo potrzebne obecnej refleksji literaturoznawczej, nie istnieje bowiem w aktualnym stanie badań druga taka próba całościowego opisu problematyki metafizycznej i religijnej w poezji współczesnej, dająca uogólnione i wieloaspektowe, a zarazem pogłębione i zindywidualizowane spojrzeniem w głąb pojedynczych poetyk ujęcie tego, co we literaturze związane jest ze szeroko pojętą duchowością. […] Zadanie, które wyznaczyła przed sobą pani Sołtys-Lewandowska, wymagało badawczej odwagi, pozwalającej ogarnąć i zrekonstruować znaczenie takich pojęć-worków, jak metafizyka, religijność, sacrum i duchowość w literaturze. Wymagało także badawczej rozwagi, by nie dać się zwieść ich rozmytym granicom, zachowując precyzję myślenia i uchwytność kategorii wskazujących wszak na to, co poza racjonalne wykracza i nieuchwytność genetycznie zakłada.” dr hab. Joanna Grądziel-Wójcik, prof. UAM „Autorka […] wsłuchuje się w najbardziej osobistą wypowiedź poetów, w ich autentyzm jednostkowego przeżycia, który zaświadcza o postawie homo methaphysicus. Tropi religijne i metafizyczne ślady w pojedynczych wierszach, ale nie tylko tropi, bo układa z nich wielobarwną, skontaminowaną, czasem skontrastowaną panoramę, na podstawie której pewną ręką zarysowuje rzeczową i wyrazistą typologię.” dr hab. Joanna Dembińska-Pawelec, prof. UŚ   Edyta Sołtys-Lewandowska – dr nauk humanistycznych, publikowała w Pamiętniku Literackim, Ruchu Literackim, Polonistyce, Pro-Arte. Jej zainteresowania badawcze koncentrują się wokół twórczości kobiet, związków poezji z religią i filozofią oraz poezji najnowszej.  

Muzyczne transpozycje. S. I. Witkiewicz - W. Hulewicz - S. Barańczak - Z. Rybczyński - L. Majewski

Aleksandra Reimann-Czajkowska

Książka Aleksandry Reimann-Czajkowskiej ukazuje szerokie spektrum poetyk i praktyk intermedialnych, dzięki którym dzieła i zjawiska muzyczne przenoszone są do literatury i filmu. Percepcja tych niecodziennych utworów wymaga subtelnego zmysłu estetycznego, ten zaś nie może się wyostrzyć bez udziału intelektu, dokonującego analizy w obszarze pośrednim między sztukami. Autorka przeprowadza nas przez labirynt nieoczywistości, uwypuklając nie tylko czysto estetyczny wymiar interpretowanych dzieł (oraz specyficzny humor, którego źródłem jest niewspółmierność mediów artystycznych), ale także ukrytą pod tą ludyczną powierzchnią egzystencjalną powagę.  dr hab. Marcin Trzęsiok, prof. AM

Estetyka pośród kultur

Krystyna Wilkoszewska

Artykuły prezentowane w niniejszym zbiorze odnoszą się do popularnego w ostatnich latach pojęcia transkulturowości. Termin ten wprowadzony został w estetyce w latach 90. minionego wieku. Prefiks trans- miał wskazywać, że nie ma kultur monolitycznych, wewnętrznie jednorodnych. Przeciwnie, wszystkie kultury są wielokulturowe, to znaczy przemieszane, heterogeniczne i hybrydalne. Tak było zawsze, ale dzisiaj, w czasach wzmożonego przepływu ludzi, towarów, a zwłaszcza informacji, owo przenikanie się kultur unaocznia się bardzo wyraźnie. Dlatego trzeba wyraźnie stwierdzić, że istnieje rozdźwięk pomiędzy dotychczasowymi teoriami kultury a faktycznymi strukturami kultur, które w globalizującym się świecie wymagają odmiennej metodologii badawczej, wrażliwej na zachodzące zmiany i sprawnej w ich ujmowaniu.

Zmysł formy. Sytuacje, przypadki, interpretacje polskiej poezji XX wieku

Joanna Grądziel-Wójcik

Joanna Grądziel-Wójcik podjęła się zgłębienia problematyki, która wpisuje się w aktualizowany ostatnio intensywnie, lecz często dość jednostronnie, nurt badań nad somatycznością i psychosomatycznością nowoczesnego podmiotu. […] Kluczem do pomysłowych analiz i oryginalnych interpretacji autorki okazuje się pojęcie formy – jej percepcja zarówno zmysłowa, jak i ściśle artystyczna. Grądziel-Wójcik bada i z powodzeniem wynajduje niejawne i nierzadko zaskakujące paralele między porządkami – somatycznym i semiotycznym. „Zmysł formy”, pojęcie użyte przez Miłosza w Nieobjętej ziemi, okazuje się ważnym elementem poetyckiej kompetencji nowoczesnego twórcy, którego wybory estetyczne zdeterminowane bywają, częściej niż dotąd myśleliśmy, właściwościami i konceptualizacjami sensualnego doświadczenia. […]  Najnowszą książkę Joanny Grądziel-Wójcik cechuje udane i dające do myślenia połączenie nowych perspektyw badawczych z niekwestionowaną kompetencją filologiczną. Wyczulenie na semantyczno-figuralne układy konstytuujące teksty poetyckie decyduje o zniuansowanej i niedoktrynalnej lekturze. Dzięki temu składające się na książkę rozprawy nie nużą schematyczną ilustracyjnością dowodzonych tez, lecz przeciwnie – nieprzerwanie angażują czytelnika w kolejne odkrywcze spostrzeżenia, wyprowadzane wprost z wnikliwej i niestrudzonej analizy poetyckich wypowiedzi umieszczanych w intrygujących poznawczo kontekstach. Świetny styl autorki oraz umiejętność prowadzenia zajmującej narracji decyduje o wyjątkowości tej propozycji na rynku książki akademickiej.  prof. IBL PAN dr hab. Agnieszka Kluba