Koncepcje oporu we współczesnych naukach społecznych. Główne problemy, pojęcia, rozstrzygnięcia

Ewa Bielska

Przedmiotem pracy jest kategoria oporu analizowana w kontekście założeń wybranych teorii funkcjonujących w obrębie nauk społecznych. Opór został przedstawiony jako kategoria związana ze strategiami transgresyjnymi i emancypacyjnymi, odniesiono go do modelu podmiotowości. Został potraktowany jako fakt społeczny oraz pochodna decyzji podmiotowej występującej w sytuacji doznania władzy zinterpretowanej jako opresyjna. Kategorię oporu poddano interpretacji w nawiązaniu do teorii dewiacji oraz kontroli społecznej. Wskazano na wybrane społeczne strategie oporu, obszerny fragment pracy poświęcono analizie kategorii nowych ruchów społecznych. Potencjalnymi odbiorcami pracy są przedstawiciele nauk społecznych oraz reprezentanci profesji związanych ze służbami socjalnymi, zajmujący się działaniami pomocowymi oraz kompensacyjnymi.

"Gdzie ziemia się kończy, a morze zaczyna". Szkice polsko-portugalskie

Magdalena Bąk

Książka to zbiór siedmiu szkiców, które w sposób bardzo zróżnicowany przedstawiają polsko-portugalskie relacje na gruncie literatury, kultury i sztuki. Jest to swoista opowieść o Portugalii wyczytanej z dzieł autorów tworzących w XIX, XX i XXI wieku i oswajanej dzięki odkrywaniu wspólnych odniesień, kontekstów oraz historii. Wybrane do analizy teksty o rozmaitym charakterze, a po części także słabo obecne w praktyce interpretacyjnej – pokazują pewien fenomen zbliżania się i przeplatania dwóch odległych kultur. Są to między innymi Don Sébastien de Portugal – dramat Aleksandra Przezdzieckiego, Ines de Castro Zygmunta Bytkowkiego czy praca o charakterze reportażowo-podróżniczym Portugalia. Listy z podróży Adolfa Pawińskiego, a także wiersze portugalskich poetów romantycznych dokumentujące żywe zainteresowanie sprawą polską w czasach powstania styczniowego. Ponadto osobne miejsce zajmuje w szkicach stolica Portugalii jako miasto będące przedmiotem zainteresowania wielu współczesnych badaczy i podróżników, nie tylko polskich. W książce nie brakuje także refleksji na temat jednego z najlepiej rozpoznawalnych symboli Portugalii, jakim jest fado i nierozerwalnie związane z nim saudade, czyli melancholijna tęsknota, kluczowa w definiowaniu charakteru narodowego mieszkańców krańca Europy. Zebrane i zestawione w zbiorze podróżniczo-literackie refleksje pozwalają na wydobycie osobliwej bliskości, budując duchowe porozumienie między polską i portugalską kulturą oraz szkicując na nowo literacką mapę Europy, na której Portugalia sytuuje się, inaczej niż zwykle, nieco bliżej Polski. Książka może zainteresować zarówno filologów, ale też inne osoby zainteresowane polsko-portugalskimi relacjami w literaturze.

Język w internecie. Antologia

red. Małgorzata Kita, Iwona Loewe

Tom Język w internecie. Antologia jest uszczegółowieniem poprzedniej publikacji redaktorek pt. Język w mediach. Antologia. W tym cyklu ukazał się też niedawno zbiór Język w telewizji. Antologia (2016). Internet jest medium i zarazem środowiskiem komunikacyjnym niewyobrażalnie rozległym, zróżnicowanym i sfragmentaryzowanym. Wybrane do antologii teksty ukazują zjawiska ważne w komunikacji werbalnej, ale też będące fragmentami czy wycinkami „galaktyki języka internetu”. W tomie Czytelnik znajdzie artykuły znawców problematyki z różnych ośrodków naukowych. Są tu teksty podejmujące problematykę ogólną, teoretyczną, jak też opisy i analizy oraz interpretacje zjawisk szczegółowych, ujmujące istotne i nowe zjawiska charakterystyczne dla języka w internecie, wypracowującego praktyki komunikacyjne charakterystyczne dla niego, ale też wchłaniającego właściwości wcześniejszych mediów. To, co dla niego typowe, to duża dynamika zmian dokonujących się w przestrzeni komunikacji w Sieci.

Konstytucyjna wolność badań naukowych a ochrona pracy naukowej. Studium przypadków z nauk ścisłych eksperymentalnych

Anna Chorążewska, Artur Biłgorajski

Monografia na gruncie polskiej Konstytucji analizuje ramy swobody podejmowania i prowadzenia badań naukowych (art. 73). Ustrojodawca, formułując tę wolność, równocześnie usankcjonował zasadę równiej ochrony prawnej twórczości naukowej badacza, i to niezależnie od odmienności przedmiotu i charakteru pracy naukowej w różnych obszarach wiedzy (art. 32 w zw. z art. 64 ust. 1 i 2). Realizacja na poziomie ustawy i aktów wykonawczych wskazanej konstytucyjnej maksymy, wymaga jednak zróżnicowania - z uwagi na charakter badań naukowych w różnych dyscyplinach naukowych - reguł prawnej ochrony praw własności intelektualnej. Tymczasem ustawodawca wprost nie odnosi się do tego zagadnienia. Aby rozwikłać tak zdiagnozowany problem naukowy, pierwsza część opracowania poświęcona została analizie wolności badań naukowych jako kategorii chronionej konstytucyjnej, druga zaś – problematyce podstaw prawnych ochrony pracy naukowej, a dokładniej prawa badacza do oznaczenia autorstwa publikacji naukowej z perspektywy regulacji ustawy zasadniczej oraz innych przepisów prawa, rozwijających i uszczegóławiających jej unormowania łącznie z postanowieniami kodeksów etyki wiążących naukowców. W ten sposób wyznaczono obowiązujące w środowisku naukowym zasady rzetelnej atrybucji autorstwa prac naukowych ze szczególnym uwzględnieniem badań prowadzonych w wieloosobowych zespołach badawczych, w tym o charakterze interdyscyplinarnym. Jako ilustrację postawionych tez opisano przedmiot badań naukowych realizowanych w obszarze nauk ścisłych eksperymentalnych, a następnie zasady ogłaszania ich wyników wraz z regułami atrybucji autorstwa publikowanych prac naukowych. Sformułowane w ten sposób diagnozy w ocenie autorów przyczynić się mogą do zwiększenia świadomości ustawodawcy i w efekcie korzystnie wpłynąć na kierunki polityki naukowej państwa w toku realizowanej w Polsce reformy nauki.

Rusycystyczne Studia Literaturoznawcze T. 26

red. Jadwiga Gracla, red. Halina Mazurek

„Oddajemy w Państwa ręce 26. już tom „Rusycystycznych Studiów Literaturoznawczych. Tym razem jest on szczególny nie tylko ze względu na skromną rocznicę (to piąty numer pod tą samą redakcją), która ze względów oczywistych zejść musi na dalszy plan. Prezentowany tom „Rusycystycznych Studiów Literaturoznawczych” wyróżnia się z innego względu — jest bowiem dedykowany Pani Profesor Halinie Mazurek w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. Publikacje okolicznościowe rządzą się nieco innymi prawami, są elitarne, jeżeli przyjrzeć się piszącym na ich łamach autorom — związanym z osobą Jubilata więzami naukowych przyjaźni i wspólnych zainteresowań badawczych. Inne są też słowa zamieszczane na początku takich wydań. Są one już niejako a priori obarczone dwojakim ryzykiem: mogą być albo lakoniczne, i wyliczać zasługi i publikacje Jubilata, lub też — i z góry proszę o wybaczenie tej słabości — nacechowane emocjonalnie i zabarwione nutką sentymentalizmu. W moim przypadku jest to usprawiedliwione. Miałam bowiem zaszczyt być pierwszą doktorantką Pani Profesor, a wcześniej, od 1996 roku, jeszcze Jej studentką.” (fragment Wstępu Jadwigi Gracli)

Szkice o antyku. T. 1: Antyk odczytany na nowo

red. Anna Kucz, red. Patrycja Matusiak

Publikacja Szkice o antyku jest próbą ukazania różnorodnych możliwości odczytywania antyku na przestrzeni wieków. Wokół tematu nawiązywania do antyku i zależności od nurtów z niego wypływających oscylują głównie spostrzeżenia Moniki Mansfeld, Łukasza Tomanka, Moniki Czarnuch, Iwony Słomak, a także Claudio Salmeri. Należyte rozpoznawanie i kolekcjonowanie szczegółów kultury antycznej, zwłaszcza z żywotów wielkich postaci świata antycznego doprowadzić może do namysłu nad całością duchowego doświadczenia starożytności. Panegiryki, żywoty, biografie oraz autobiografie starożytnych postaci to niewyczerpane źródło inspiracji, które były odczytywane wedle paradygmatów, zmieniających się wraz z tendencjami epok i ich uwarunkowaniami historycznymi. Sposób, w jaki patrzono na daną postać, niejednokrotnie kształtował się proporcjonalnie do wzrostu wiedzy na jej temat. Zmiany metod badawczych pozwoliły na formułowanie nowych hipotez i wyciąganie odmiennych, zaskakujących wniosków. Ten aspekt badawczy ze szczególnym uwzględnieniem treści propagandowych oraz panegirycznych podkreślają w swoich analizach Paulina Pietrzyk, Przemysław Chudzik, Maciej Gaździcki, Adrian Szopa, Aleksander Musiał. Artykuły Romualda Żurka, Adama Marcisza i Ewy Kurek zwracają uwagę na metamorfozy, jakim ulegała biografia i w jaki sposób zmieniał się wizerunek wielkich postaci świata starożytnego wraz z ponownymi odczytaniami ich śladów na kartach historii literatury. Zamieszczone artykuły mają charakter interdyscyplinarny i z pewnością pomogą „wedrzeć się do samego serca starożytności”. W tym celu trzeba dysponować arsenałem instrumentów charakterystycznych dla filologa, filozofa, teologa, historyka, psychologa, muzykologa, archeologa, teatrologa, których zdobywanie i osiągnięcie optymalnego stopnia posługiwania się nimi w sposób precyzyjny trwa latami, a nawet dziesiątkami lat. Stąd też studiom badawczym i dydaktycznym nad szeroko rozumianą kulturą antyczną, które mają charakter interdyscyplinarny i prowadzone są w ramach kilku dyscyplin naukowych, poświęcony jest ostatni artykuł niniejszej publikacji autorstwa Tadeusza Aleksandrowicza. 

Czas lektury

Krystyna Koziołek

Lektura jest pierwsza. Z niej dopiero mogą się wyłonić wszystkie instytucje tekstu i nauki o literaturze. Może zanikać, przechodzić kryzys, zostać zastąpiona przez bryki i komentarze, ale najpierw musi się wydarzyć. Fakt, że lektura jest pojedynczym wydarzeniem, sprawia, że jej historia, teoria i systematyka są szczególnie trudne do skonstruowania ze względu na przygodność, indywidualizm oraz intymność aktu czytania. Próby badania lektury szybko uświadamiają, że dociekania takie należą do obszaru nauk eksperymentalnych; są swego rodzaju studiami z natury doświadczenia czytania. Celem dociekań autorki jest najpełniejsze zachowanie bogactwa i wspaniałej niespójności aktu lektury jako życiowego doświadczenia czytelnika. Opis i analiza zapisów tych doświadczeń prowadzą autorkę do prób skonstruowania modeli lektury, ale bardziej jeszcze do uchwycenia złożonych fenomenów czytania oraz sposobów ich artykulacji. Tytułowy „czas lektury” mieści w sobie nie tylko samo czytanie literatury, ale dziejącą się w tym samym „czasie” powikłaną materię życia spędzanego w towarzystwie książek.

Metropolizacja a lokalne "governance". Globalne wyzwania państwa narodowego na przykładzie V Republiki Francuskiej

Robert Pyka

Globalizacja jest niewątpliwie jednym z tych współczesnych procesów, które znajdują się u źródeł najistotniejszych przemian współczesnych społeczeństw. Zachodzące dotąd niezależnie w obrębie państw narodowych zjawiska społeczne, gospodarcze i polityczne, stały się częścią sieci globalnych powiązań i współzależności, które państwa mogą kontrolować jedynie w ograniczonym stopniu. W wymiarze lokalnym zjawisko to znajduje swoje odzwierciedlenie w procesach metropolizacji aglomeracji miejskich, które wytwarzają własne, specyficzne systemy współrządzenia, stając się także swoistymi laboratoriami nowych form władzy i demokracji. Narastająca nieadekwatność struktury terytorialnej państwa i jego systemu instytucjonalnego, względem układów sieciowych i wielopoziomowych relacji kształtujących nowe funkcjonalne przestrzenie życia współczesnego człowieka, inicjują przemiany wewnętrzne państw. Proces tych przemian nie przebiega jednak automatycznie i oznacza najczęściej konfrontację imperatywów systemu globalnego, z głęboko zakorzenionymi społecznie wartościami, normami i instytucjami ukształtowanymi w epoce westfalskiej. Poszukiwanie adekwatnych odpowiedzi dla wyzwań globalnych przynosi zatem zróżnicowane rezultaty, czego przykładem mogą być powstające we Francji hybrydalne jednostki terytorialne z kształtującymi się w ich przestrzeniach specyficznymi systemami współrządzenia. Choć książka w dużej mierze dotyczy uwarunkowań francuskich, porusza w istocie kwestie uniwersalne, dotyczące wyzwań stających przez współczesnymi demokratycznymi państwami narodowymi. Publikacja ta jest adresowana do wszystkich tych badaczy współczesności, którzy starają się zgłębić procesy przemian, jakim podlega współczesne państwo oraz demokracja w warunkach kształtowania się systemu globalnego. Tym, co wyróżnia prezentowaną książkę jest wyjście poza wyłącznie teoretyczne dywagacje i osadzenie nakreślonej problematyki w uwarunkowaniach konkretnego społeczeństwa. Swoje wnioski autor oparł bowiem na pokaźnym materiale empirycznym, jaki zgromadził podczas swoich badań prowadzonych we Francji, gdzie jego rozmówcami byli wybitni, współcześni francuscy naukowcy, samorządowcy i politycy. „Zgromadzony materiał badawczy jest bardzo ciekawy i wartościowy, a sposób jego zgromadzenia wręcz unikatowy. (…) Otrzymujemy dzięki temu solidną porcję wiedzy o współczesnej Francji i jej nie tylko współczesnych problemach.” (K. Z. Sowa, 2014)