Filozofia przyrody współcześnie

Mariola Kuszyk-Bytniewska, Andrzej Łukasik

Na niniejszy tom składają się wybrane teksty referatów wygłoszonych na ogólnopolskiej konferencji naukowej z udziałem gości zagranicznych Filozofia przyrody współcześnie, zorganizowanej w Lublinie w dniach 17-18 kwietnia 2008 r. przez Zakład Ontologii i Teorii Poznania Instytutu Filozofii UMCS oraz Lubelski Oddział Polskiego Towarzystwa Filozoficznego. Filozofia przyrody jest fascynującą dyscypliną, gdyż jej zagadnienia dotyczą fundamentalnych aspektów świata, będących niegdyś przedmiotem wyłącznie filozoficznej spekulacji, a współcześnie także przedmiotem badań nauk szczegółowych. Praca ukazuje wielkie bogactwo, złożoność i wieloaspektowość problematyki pojawiającej się w ramach filozofii przyrody i nauk szczegółowych, zarówno przyrodniczych, jak i matematycznych. W części pierwszej (Zagadnienia statusu filozofii przyrody, jej relacji do nauk przyrodniczych i metafizyki) zebrano teksty dotyczące problematyki metafilozoficznej: zagadnienia relacji między filozofią przyrody a naukami przyrodniczymi i techniką z jednej strony, oraz pozostałymi dyscyplinami filozoficznymi, w szczególności zaś metafizyką (ontologią) z drugiej. W części drugiej (Filozoficzne zagadnienia nauk przyrodniczych) znajdują się artykuły podejmujące filozoficzne zagadnienia fizyki, chemii, kosmologii i biologii oraz matematyki. Część trzecia (Wybrane zagadnienia filozofii przyrody) jest zbiorem tekstów dotyczących istnienia przypadku i celowości w świecie, rozróżnienia na przedmioty naturalne i sztuczne, filozoficznych zagadnień związanych z wpływem na współczesną filozofię przyrody technologii informatycznych, komputerowych systemów odkryć naukowych oraz filozofii procesu.

Dzieje sztuki starożytnej

Johann Joachim Winckelmann

Wydane w roku 1764 Dzieje sztuki starożytnej Johanna Joachima Winckelmanna uważane są za książkę inicjującą dwie nowoczesne dyscypliny naukowe: archeologię i historię sztuki; należą do kanonicznych tekstów kultury europejskiej. Autor po raz pierwszy posłużył się w nich na szeroką skalę kategorią stylu jako narzędziem opisu, analizy i periodyzacji dziejów sztuki greckiej, dokonał też podziału dziejów antycznej twórczości artystycznej na cztery okresy. Książka składa się z dwóch części. W pierwszej przedstawione zostały poglądy Winckelmanna na istotę sztuki starożytnej oraz jej rozwój. Autor nakreślił dzieje twórczości artystycznej od jej początków, poprzez starożytny Wschód, Egipt, Fenicję, Persję, Etrurię do Grecji oraz Rzymu. Część druga poświęcona została wyłącznie bliższej charakterystyce sztuki greckiej. Książka ta przyniosła wykład normatywnej estetyki klasycystycznej, determinując na prawie sto lat obraz antyku i jest też jednym z najważniejszych manifestów niemieckiego klasycyzmu.

Sztuka - percepcja - język. Sfera wizualna w poezji i prozie Mirona Białoszewskiego

Anna Śliwa

W publikacji zaproponowano nowe, multidyscyplinarne spojrzenie na poezję i prozę Mirona Białoszewskiego. Głównym celem dociekań uczyniono problem widzenia i wizualności w twórczości autora Rozkurzu. Autorka zbadała wizualność potencjalnie tkwiącą w języku. Podkreśliła rolę, jaką przy pisaniu Ballad rzeszowskich odegrał partner pisarza — Leszek Soliński, historyk sztuki i malarz. Książka odsłania mało znany, praktycznie do tej pory nie badany, problem percepcji dzieł sztuki w prozie Białoszewskiego. Ostatni rozdział ukazuje ambiwalentny stosunek pisarza do wizualności. Wzrok pozwala bowiem na bezinteresowny zachwyt światem i sztuką, z drugiej jednak strony okazuje się wcale nie „najszlachetniejszym” ze zmysłów, ale „chamskim”, zachłannym, pochłaniającym wszystko bez szczególnego wyboru. Widzenie, pojmowane jako „konsumowanie na chama”, można odczytywać jako metaforę, w której Białoszewski zawarł projekt własnej twórczości. Świadomie balansując na granicy, pisarz sytuował swoje postrzeganie i wyrażanie świata pomiędzy: uchem a okiem, wzrokiem a niewidzeniem, kontemplacją i konsumpcją, wreszcie życiem a sztuką.   Anna Śliwa jest interpretatorką wyśmienitą. Jej objaśnienia zaskakują nie ryzykownymi hipotezami lecz oczywistościami, które wcześniej uchodziły uwadze. (…) Nie daje się omamić żadnym stereotypom, nie tylko tym związanym bezpośrednio z interpretacją Białoszewskiego. Pozostaje czujna także wówczas, gdy dotyka tematów bardziej ogólnych, nasuwających piszącemu gotowe formuły. Praca Anny Śliwy, chociaż świetnie spełnia wszystkie warunki rozprawy doktorskiej, nie przypomina typowych rozpraw. Czułość autorki wobec swego tematu wyraziła się nie tylko w drobiazgowych poszukiwaniach archiwalnych, opanowaniu bogatego stanu badań i uważnym przyjrzeniu się interpretowanym materiałom, ale również w organizowaniu własnego tekstu (…). To jest praca osoby rozmiłowanej w tym, co robi. I ta fascynacja udziela się czytelnikowi, w każdym razie temu czytelnikowi, który podjął się recenzowania tego bardzo udanego studium. Fragment recenzji Zdzisława Łapińskiego Malarskie fascynacje i wizualna wrażliwość autora, który odkrył literacką wartość „gadania” i część swoich tekstów stworzył nagrywając je najpierw na taśmę magnetofonową, do tej pory pozostawały raczej na marginesie zainteresowań badaczy. (…) Samo dostrzeżenie tego tematu jest pierwszą przesłanką sukcesu doktorantki a dokonane przez nią opracowanie stanowi niewątpliwie cenne uzupełnienie naszej wiedzy o jednym z ważniejszych dwudziestowiecznych poetów polskich. Cały tok wywodu cechuje się wyjątkową dojrzałością metodologiczną, autorka jest doskonale świadoma reguł swojego postępowania, a zarazem wolna od doktrynerstwa w stosowaniu przyjętych założeń. Uruchamia bogatą erudycję z zakresu historii sztuki dla ukazania kontekstów zjawisk badanych w twórczości Białoszewskiego a jednocześnie nie rezygnuje z posługiwania się intuicją w interpretacji tekstów poety. Szczególnie dobrym sprawdzianem trafności jej oglądu poezji Białoszewskiego wydaje mi się to, że pracując na innym polu i idąc inną drogą niż Stanisław Barańczak, pokazuje od nowej strony tę istotną cechę twórczości poety, którą autor książki Język poetycki Mirona Białoszewskiego ukazał w jego stosunku do języka właśnie. Cechą tą jest szczególna wieloaspektowość przy jednoczesnej zwięzłości, szczególna wielostronność tej poezji, a więc właśnie pozostawanie pomiędzy. Fragment recenzji Małgorzaty Czermińskiej   … wpisując się w nurt nowej fazy recepcji twórczości pisarza, wnosi Anna Śliwa do badań nad twórczością Białoszewskiego wiele nowych i oryginalnych projektów lektury. Doceniając decyzję Autorki, aby usytuować swoje badania w tym obszarze, gdzie interesujący staje się Białoszewski nie „nasłuchujący”, ale „postrzegający”, a z perspektywy tekstu — to, co wizualne, wzrokowe, napisowe, doceniając także to, że Anna Śliwa — korzystając z wytyczonych szlaków — idzie swoją drogą, wnosząc cenne poznawczo wątki do rozważań nad dziełem pisarza, stwierdzam także, że dobór zagadnień, które stanowią treść kolejnych rozdziałów, jest faktycznie jednym z ciekawszych sposobów ujęcia problemów sfery wizualnej w pisarstwie Białoszewskiego. Dokonany w sposób przemyślany sprawia, że książka jest atrakcyjna w swoim zdynamizowaniu i zaplanowanych „przejściach” od sztuki do języka. Fragment recenzji Romualda Cudaka     Anna Śliwa — dr nauk humanistycznych, ukończyła filologię polską i historię sztuki na Uniwersytecie Gdańskim. Publikowała w „Pamiętniku Literackim”, „Tekstach Drugich”, „Twórczości”, „Frazie”, „Baroku”, „Archivolcie”, „Slavica Gandensia”, „Blizie” oraz wydawnictwach zbiorowych, m. in. Space of a Garden – Space of Culture (Cambridge Scholars Publishing: Newcastle upon Tyne 2008), (Un)masking Bruno Schulz. New Combinations, Further Fragmentations, Ultimate Reintegrations (Rodopi: Amsterdam — New York 2009), Polonistyka bez granic (Universitas: Kraków 2011). Interesuje się literaturą polską XX wieku, problematyką interferencji sztuk, zagadnieniem percepcji wizualnej, rolą wzroku w literaturze, kulturze i sztuce, grafiką. Pracuje w Dziale Sztuki Muzeum Miasta Gdyni.   

Rynki medialne wybranych państw Europy Zachodniej. Regulacje, struktura, przemiany

Katarzyna Konarska

Proces zmian na rynkach medialnych w ostatnich latach zaskakuje dynamiką i rozległością. Spowodowany jest on czynnikami politycznymi, ekonomicznymi oraz rozwojem i popularyzacją nowych technologii, co także skutkuje zmianami samych mediów – ich oferty i modeli zarządzania – i zmianą sposobu korzystania z nich przez odbiorców, obecnie nazywanych użytkownikami. Troska o prawidłowe funkcjonowanie mediów leży u podstaw współczesnej polityki medialnej prowadzonej przez poszczególne państwa i instytucje europejskie. Niepokoić może proces koncentracji własności na rynkach medialnych i coraz większa dominacja wielkich koncernów kierujących się logiką komercyjną, co w konsekwencji zagraża pluralizmu na rynkach medialnych i jakości przekazywanych treści. Dynamika zmian mediów i systemów medialnych rodzi potrzebę ich śledzenia, opisywania i analizowania. Na tę potrzebę odpowiada niniejsza publikacja. dr hab. Katarzyna Pokorna-Ignatowicz

Od "potwornej szmiry" do "własnego kiczu". Proza popularna w polskiej kulturze literackiej lat 50. XX wieku

Robert Dudziński

W dekadzie lat 50. polska kultura oscylowała między totalitarnym zniewoleniem stalinizmu a swobodą i entuzjazmem odwilży, między patetycznym kultem jednostki a rozważaniami o indywidualnej wolności, między monumentalnymi wizjami społecznej przebudowy a obrazami codziennej nędzy i biedy. Wydawać by się mogło, że czas dziejowej burzy nie sprzyjał snuciu rozrywkowych opowieści o detektywach i zbrodniarzach czy astronautach i obcych cywilizacjach. Ale nawet wówczas literatura popularna była wydawana i czytywana, poruszała masową wyobraźnię i stawała się przedmiotem gorących sporów krytyków i ideologów. Choć czasem traktowała o sprawach z pozoru odległych i błahych, o wymyślnych zbrodniach i kosmicznych wyprawach, jej nierozerwalny związek z najważniejszymi procesami kształtującymi obraz powojennej kultury jest niezaprzeczalny. Literatura ta niekiedy była uznawana za zdegenerowaną i szkodliwą, czasem wykorzystywano ją jako narzędzie propagandy, ale funkcjonowała także jako przestrzeń indywidualnej wolności i subwersywnych praktyk. Te różnorodne i skomplikowane relacje, w które uwikłana była polska proza popularna lat 50., są tematem niniejszej książki. Rzadko kiedy trafiają się książki, o których (…) chciałoby się pisać niemal wyłącznie pochwały. Do takich właśnie wyjątków należy znakomita monografia Roberta Dudzińskiego. Autor zaprasza czytelnika do bardzo ciekawej badawczej podróży. A jest to peregrynacja nieco egzotyczna, bowiem dotyczy mrocznych okresów socrealizmu i stalinizmu oraz krótkiego oddechu odwilży. Ujęta w książce refleksja nie obejmuje obszarów dobrze już znanych i opisanych, ale odsłania, niekiedy w anegdotycznej konwencji, osobliwe dzieje i przypadki mniej rozpoznawalnej literatury popularnej. Z recenzji dr. hab. prof. UAM Rafała Kochanowicza Robert Dudziński – doktor, adiunkt w Zakładzie Teorii Kultury i Sztuk Widowiskowych Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego. Autor monografii Produkcje sensacyjno-kryminalne Telewizji Polskiej 1965–1989. Konwencje – motywy – konteksty. Publikował m.in. na łamach „Images”, „Kwartalnika Filmowego” oraz „Literatury i Kultury Popularnej”. Jego zainteresowania badawcze obejmują historię literatury popularnej w Polsce, historię filmu polskiego, historię i teorię kina gatunkowego.  

Zmiany społeczne w Japonii w XIX i XX wieku. Wybrane zagadnienia

Elżbieta Kostowska-Watanabe

Autorzy pokazują Japonię jako kraj podlegający nieustannym i wieloaspektowym przemianom na przestrzeni kilku wieków, od nowożytności aż do początku obecnego stulecia. Tematyka poszczególnych artykułów obejmuje problemy związane z wyborem japońskiej drogi modernizacji w połowie XIX wieku, przeobrażenia struktury genderowej, problemy etniczne w ujęciu historyczno-socjologicznym, a także sposób w jaki głębokie zmiany społeczne i gospodarcze wpływają na kształt kultury niematerialnej, zmieniając święta i ceremonie religijne na odległych wyspach. Tom zawiera także analizy ewoluującego po roku 1945. japońskiego systemu politycznego, dynamicznego rozwoju społeczeństwa obywatelskiego począwszy od lat 1970., i wreszcie procesu oraz warunków kształtowania się w ciągu ostatnich dwóch dekad społeczeństwa informacyjnego. Prezentowane w niniejszym zbiorze szerokie spektrum tematów, a także interdyscyplinarność i różnorodność metodologiczna w podejściu do zachodzących w Japonii zjawisk społecznych powodują, że książkę tę polecamy zarówno studentom i badaczom tego kraju, jak również wszystkim osobom zainteresowanym Japonią, które poszukują pogłębionej i aktualnej wiedzy na jej temat, opartej na rzetelnych, w znacznym stopniu japońskich, materiałach źródłowych.

Literatura czy fabryka literatury. Rozważania o dynamice społeczno-kulturowych przemian w kształceniu literackim we Francji od ancien régime'u do czasów współczesnych

Beata Klebeko

Prezentowana monografia stanowi efekt wieloletniego zaangażowania autorki w badania prowadzone w ramach międzynarodowej grupy naukowców, skupiającej dydaktyków literatury z ośrodków akademickich we Francji, Szwajcarii, Belgii, Kanadzie, Grecji, Polsce. W zespole o nazwie HELICE Histoire de l’enseignement des littératures en Europe prowadzone badania koncentrowały się nad zagadnieniami z zakresu kształcenia literackiego w kulturze europejskiej. Pokłosiem licznych seminariów, konferencji i publikacji jest też niniejsza monografia, która stanowi próbę zarysowania głównych przemian w świadomości społecznej Francji na temat postrzegania literatury, jej definiowania, rozumienia oddziaływania. Proces formowania się przedmiotu kultury (objet de culture), jakim jest literatura podlega różnorodnym napięciom i zależnościom, uwarunkowanym potrzebami świata społecznego. Instytucjonalny charakter literatury pozwala na jej trwanie w pamięci zbiorowej narodów, niemniej czytelne stają się na przestrzeni czasów jej związki kontekstowe, historyczno-ekonomiczne, polityczne, ideowe i społeczne. Analiza sposobów kształcenia literackiego pozwala przybliżyć zmienne reprezentacji i rozumienia znaczenia literatury w systemie kulturowym. Zagadnienia te omawiane są w odniesieniu do kultury Francji, począwszy od ancien régime do czasów współczesnych. Jednym z wielu czynników, które rządzą światem są zmiany […]. Dotyczą one wszystkich sfer życia człowieka, stawiając cały szereg wymagań w różnych obszarach egzystencji, w tym w zakresie edukacji, pracy, postaw wobec świata etc. Można zatem słowo „zmiana”/”zmiany” uznać za klucz do zrozumienia i doświadczania otaczającej rzeczywistości, dostrzegania przewartościowań sposobów postrzegania i doświadczania otaczającej nas rzeczywistości. Obserwacja zmian nie jest możliwa bez zrozumienia tego, co dzieje się w kulturze, polityce, edukacji. Ale to dwie pierwsze kultura i polityka generują zmiany, jak i im podlegają. Stąd tak istotne wydaje się wykrywanie związków i zależności między obserwowanymi przemianami społeczno-kulturowymi w edukacji, która musi sprostać oczekiwaniom, modom, jak i nowym wyzwaniom. I tym zagadnieniom poświęcona jest recenzowana książka p. Beaty Kędzi-Klebeko Literatura czy fabryka literatury. Rozważania o dynamice społeczno-kulturowych przemian w kształceniu literackim we Francji od ancien régime do czasów współczesnych. Już sam tytuł wskazuje na główną problematykę i obszar badań, który tematycznie dotyczy zjawisk mieszczących się w obszarze zainteresowań badaczy reprezentujących różne dyscypliny naukowe; zakreśla ramy czasowe omawianego materiału. Fragment recenzji prof. dr hab. Bożeny Olszewskiej   Beata Kędzia-Klebeko - profesor Uniwersytetu Szczecińskiego od 2008 r., zatrudniona od 1991 r. Katedrze Filologii Romańskiej, a od 2019 r. w Instytucie Literatury i Nowych Mediów. Autorka prac z zakresu socjologii i dydaktyki literatury. Główny obszar zainteresowań badawczych autorki obejmuje zagadnienia dotyczące dziedzictwa kulturowego i literackiego w perspektywie teorii odbioru, a także tematyka tzw. literatury zaangażowanej. Autorka ok. 100 publikacji, w tym monografii (ostatnia: L'écrivain engagé dans le monde: Dimension sociale dans le roman français contemporain, Univesitas, Kraków 2018) oraz współredaktorka monografii wieloautoskich (ostatnia: Les (r)évolutions de l'homme engagé: perspective littéraire et culturelle, red. B. Kędzia-Klebeko, et al., Wyd. Naukowe US, Szczecin 2018). Stypendystka Rządu Francuskiego, członkini wielonarodowej grupy badawczej HELICE Histoire de l’enseignement des littératures en Europe (od 2012 r.) (ostatnio: Deux modèles de la poésie romantique dans les manuels français et polonais des années 1980 à nos jours: quels usages de l'extrait pour quels enjuex?, razem z S. Ahr, [w:] L'extrait et la fabrique de la littérature scolaire, red. A. Belhadjin, L. Perret, P.I.E. Peter Lang, Bruxelles 2020).  

Kozak ukraiński. Studium językowe

Maria Strycharska-Brzezina

Praca jest pierwszą monografią językoznawczo-literacką, która przynosi wieloaspektowy, doskonale udokumentowany obraz frapującego, a mało znanego zjawiska, jakim była Kozaczyzna na ziemiach Rzeczpospolitej. Autorka omawia terminy, związki frazeologiczne, synonimy, odnoszące się do kozaka ukraińskiego, przytaczając bogatą dokumentację z literatury polskiej i folkloru. Drugą część książki stanowi album kozacki, przedstawiający m.in. postacie historyczne, sceny walki i stepowe pejzaże oraz mapy.