Szkice o antyku. T. 1: Antyk odczytany na nowo

red. Anna Kucz, red. Patrycja Matusiak

Publikacja Szkice o antyku jest próbą ukazania różnorodnych możliwości odczytywania antyku na przestrzeni wieków. Wokół tematu nawiązywania do antyku i zależności od nurtów z niego wypływających oscylują głównie spostrzeżenia Moniki Mansfeld, Łukasza Tomanka, Moniki Czarnuch, Iwony Słomak, a także Claudio Salmeri. Należyte rozpoznawanie i kolekcjonowanie szczegółów kultury antycznej, zwłaszcza z żywotów wielkich postaci świata antycznego doprowadzić może do namysłu nad całością duchowego doświadczenia starożytności. Panegiryki, żywoty, biografie oraz autobiografie starożytnych postaci to niewyczerpane źródło inspiracji, które były odczytywane wedle paradygmatów, zmieniających się wraz z tendencjami epok i ich uwarunkowaniami historycznymi. Sposób, w jaki patrzono na daną postać, niejednokrotnie kształtował się proporcjonalnie do wzrostu wiedzy na jej temat. Zmiany metod badawczych pozwoliły na formułowanie nowych hipotez i wyciąganie odmiennych, zaskakujących wniosków. Ten aspekt badawczy ze szczególnym uwzględnieniem treści propagandowych oraz panegirycznych podkreślają w swoich analizach Paulina Pietrzyk, Przemysław Chudzik, Maciej Gaździcki, Adrian Szopa, Aleksander Musiał. Artykuły Romualda Żurka, Adama Marcisza i Ewy Kurek zwracają uwagę na metamorfozy, jakim ulegała biografia i w jaki sposób zmieniał się wizerunek wielkich postaci świata starożytnego wraz z ponownymi odczytaniami ich śladów na kartach historii literatury. Zamieszczone artykuły mają charakter interdyscyplinarny i z pewnością pomogą „wedrzeć się do samego serca starożytności”. W tym celu trzeba dysponować arsenałem instrumentów charakterystycznych dla filologa, filozofa, teologa, historyka, psychologa, muzykologa, archeologa, teatrologa, których zdobywanie i osiągnięcie optymalnego stopnia posługiwania się nimi w sposób precyzyjny trwa latami, a nawet dziesiątkami lat. Stąd też studiom badawczym i dydaktycznym nad szeroko rozumianą kulturą antyczną, które mają charakter interdyscyplinarny i prowadzone są w ramach kilku dyscyplin naukowych, poświęcony jest ostatni artykuł niniejszej publikacji autorstwa Tadeusza Aleksandrowicza. 

"Polski atlas etnograficzny". Historia, osiągnięcia, perspektywy badawcze

Zygmunt Kłodnicki, Joanna Koźmińska, Agnieszka Pieńczak

Książka stanowi pokłosie kilkuletnich badań prowadzonych w ramach projektu badawczego pt. Polski Atlas Etnograficzny – opracowanie naukowe, elektroniczny katalog danych, publikacja zasobów w sieci Internet, etap I, realizowanego na cieszyńskim Wydziale Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego. Autorami opracowania są etnolodzy doskonale znający zagadnienia atlasowe od strony teoretycznej i praktycznej (dr hab. emerytowany prof. UŚ Zygmunt Kłodnicki, dr Agnieszka Pieńczak) oraz realizujący projekty digitalizacyjne mające na celu popularyzację treści etnologicznych w sieci (mgr Joanna Koźmińska). Badacze połączyli swoje doświadczenia we wspólnym projekcie, w efekcie czego powstała pierwsza tak obszerna praca podsumowująca dotychczasową historię, osiągnięcia i perspektywy badawcze PAE. Książka może być przydatna dla badaczy szerzej zainteresowanych problematyką dziedzictwa kulturowego, głównie etnologów, folklorystów, muzealników oraz pasjonatów kultury wiejskiej. Etnologia jest nauką, która nie tylko dokumentuje tradycyjną kulturę, ale i zapuszcza się w przeszłość. Korzysta przy tym z jednej strony z pamięci informatorów, z drugiej zaś strony odważnie sięga w odległe czasy, na co pozwalają jej metody - etnogeograficzna i retrogresywna. Badając zjawiska „długiego trwania” (określenie spopularyzowane przez Fernanda Braudela) spotyka się z historią i archeologią, uzupełnia te dyscypliny, a nawet kontroluje. Obydwa sposoby wnioskowania wymagają jednak od badaczy precyzji i benedyktyńskiej pracowitości – od badań terenowych począwszy, poprzez mapy do interpretacji dotyczących genezy badanych zjawisk. Dobrze się stało, że autorzy przedstawili nam Polski atlas etnograficzny i obydwie metody, wskazując nie tylko osiągnięcia, ale i słabsze ich strony. Dowiadujemy się również o mrówczej pracy w zakresie opracowania obszernych elektronicznych katalogów danych. Dziedzictwo kulturowe Polski znajduje tu swoje odbicie. W efekcie prowadzonych działań cieszyńskich badaczy otrzymujemy niezwykle przydatne narzędzie wspomagające prace etnologów i innych badaczy podejmujących problematykę dziedzictwa kulturowego – platformę cyfrową Cyfrowe Archiwum Polskiego Atlasu Etnograficznego – dzięki której PAE będzie miała szansę trafić wreszcie pod przysłowiowe „strzechy”, a więc do wszystkich osób zainteresowanych kulturą wsi polskiej. (PhDr. Rastislava Stoličná, DrSc. , fragmenty recenzji wydawniczej)

Polityka społeczna. Rozważania o teorii i praktyce

Paweł Grzywna, Joanna Lustig, Marian Mitręga, Natalia Stępień-Lampa, ...

  W pracy podjęto problematykę polityki społecznej i jej subdyscyplin. Polityka społeczna w Polsce podlegała licznym przeobrażeniom. Ze względu na nieustanne zmiany instytucjonalne, przekształcenia w strukturze społecznej, postęp technologiczny, procesu tego nie można uznać za dokonany. Coraz większy zakres usług, nowe metody zarządzania, rozwój społeczeństwa wiedzy oraz zacieśniająca się współpraca międzynarodowa powodują, że działalności tej nie należy postrzegać jedynie w kategoriach sprawiedliwości redystrybutywnej. Z tego względu zdaniem autorów monografii uzasadnione i wartościowe jest prowadzenie studiów z zakresu tej dyscypliny naukowej. Prowadzone w pracy rozważania wpisują się w dwa nurty myślenia o polityce społecznej – jako o teorii i jako o praktyce. Monografia stanowi syntetyczny przewodnik po głównych obszarach badawczych współczesnej polityki społecznej. Składa się ona z 16 rozdziałów, w których scharakteryzowano następujące kwestie z zakresu polityki społecznej: zagadnienia definicyjne, genezę (polityki społecznej i działalności pomocowej). podejście modelowe, bezpieczeństwo społeczne, działalność trzeciego sektora, politykę ludnościową, politykę wobec osób niepełnosprawnych, zabezpieczenie społeczne, ubóstwo, politykę edukacyjną, politykę zdrowotną, politykę rynku pracy, politykę mieszkaniową, politykę rodzinną. Publikacja adresowana jest do osób zainteresowanych materią polityki społecznej, decydentów politycznych, w tym szczególności przedstawicieli władz samorządowych, a także instytucji II i III sektora.

Choroba - ciało - dusza w literaturze i kulturze

red. Justyna Tymieniecka-Suchanek

Projekt konferencji, jak również prezentowany czytelnikom tom jest pierwszą tego typu publikacją w Polsce, która podejmowała zagadnienie językowych/tekstualnych/kulturowych praktyk choroby, analizowała kontekstualizacje ciała chorego w odmiennych dyskursach niż paradygmatyczne critiques/clinique Gilles’a Deleuze’a czy Michela Foucaulta. Publikacja nie ma odpowiednika w literaturze krytycznej: derekonstruuje diagnozowaną przez filozofów, historyków, kulturoznawców, socjologów ciała zmianę paradygmatów kulturowych,  kondycję nowoczesnego, ponowoczesnego, ucieleśnionego podmiotu, matryce nieobecnego-i-obecnego ciała chorego, jego artykulacje, mediacje w Ja-Podmiocie-Pisma-Ciała-Literatury, a jego symptomatologia pozwoliła diagnozować problematykę relacji ciała biologicznego i ciała tekstu, somatyczności i semiologii, symbolologii, tropologii, narracje sôma-sema Kultury (-r)/Literatury (-r), pisalności – konstruować projekt krytyki somatycznej, somatoestetycznej, modalności piszącego się ja w autoperformatywnych (subwersywnych) strategiach wytwarzania. Krytyka somatoestetyczna jest pluralistyczna, multiplikuje domeny konceptualne, operatory konstrukcyjne wielu dyscyplin, tworząc konglomerat wielu języków krytycznych (lingwistyki, komparatystyki, psychoanalizy, semioanalizy, feminizmu, gender, queer, culture stadies, pragmatyzmu). Performatywne reprezentacje Ja-Podmiotu-Pisma-Ciała-Literatury sondowane w odmiennych językach analitycznych pozwoliły kontekstualizować transkulturową, interdyscyplinarną, krytyczną mapę tekstualnych narracji, historii, skryptów sympto-/symbo-/semio-/troplogii choroby (m. in. gruźlicy, anoreksji, bulimii, depresji, uzależnień, chorób nowotworowych, syndromu stresu pourazowego) w somatoestetycznych domenach konceptualnych. Uczestnicy konferencji wypracowali tekstualną nozologię nowoczesnych i ponowoczesnych somatogennych modeli, ich artykulacje w Ja-Podmiocie-Piśmie-Ciała; kreślili heterotopie miejsc, przestrzeni kontroli (społeczno-politycznych i prywatnych) nadzorujących, wykluczających, represjonujących ciało: szpitala, domu (łazienki, kuchni, sypialni) rewaloryzowanych jako szczególne miejsca transgresji: życia/śmierci, zdrowia/choroby, nadmiaru/braku wolności, potwierdzając i wzmacniając stany zdekonstytuowanego podmiotu. Somatyczne doświadczenie aktualizowane przez piszące ciała autorów, mówiące, histeryzujące poetek/pisarek nie były konceptualizowane przez badaczy wyłącznie w dyskursach medycznych, systemie jednostek chorobowych, deskrypcji zespołu objawów, patologii. Autorzy wystąpień konsekwentnie poddawali krytycznemu czytaniu autoperformatywność, transgresywność tekstualnych chorób, matryce cielesnych identyfikacji czytającego/piszącego/oglądającego się podmiotu, interpretowali subwersywne praktyki ja. Autosomalna choroba Pisma – nałóg wytwarzania się, odciskania śladów Ja-Ciała w Alfabecie; egzystencjalna konieczność reprodukowania, kopiowania, kliszowania, multiplikowania się, wpisywania/przepisywania siebie-z-siebie wskazywała na uzależnienie od nieprzechodniego czasownika pisać się, sygnifikować się w procesie stymulacji pragnienia, pożądania Innego. Nadmiar wchłoniętych i niestrawionych słów wywoływał bulimiczne mdłości lub ich brak powodował permanentny, anorektyczny głód wyrażalności, konstruując autoperformatywne praktyki. Ponowoczesność formatowała strategie somatycznego doświadczenia podmiotu generowanego przez idiomatyczną fizjologię/symptomologię Ja. Ideologema chorego organizmu jest wyjątkowo labilna i operatywna: umożliwia rewaluacje autobiograficznych skryptów, deskrypcje modyfikacji podmiotów; diagnozuje problemy identyfikacyjne (zmienną markerów antropologicznych), pozwala prześledzić mapę zmian stratyfikacji społecznej, penetrować transformacje polityk państw (asymilacji/wykluczenia) adaptujących i kooptujących migrujące komórki do wewnątrz ciała społeczno-politycznego: nacje, kultury, systemy filozoficzne, religijne, a metaforyzowana kategoria mikrobiologicznej homeostazy w wielu projekcjach staje się surogatem marzeń o wolności jednostek, równości obywateli w demokratycznym systemie. Kontekstualizacje i dyskursywizacje tekstualnych reprezentacji i artykulacji choroby, ciała chorego w angielskiej, polskiej, romańskich i słowiańskich literaturach, filozoficznych tekstach, pismach współczesnych oświeconych, kodach amerykańskiej kultury filmowej prowokujące projekt krytyki somatoestetycznej generowanej subwersywnymi praktykami Ja-Podmiotu-Pisma-Ciała-Literatury-Filozofii-Kultury.   Tom pokonferencyjny Choroba – ciało – dusza w literaturze i kulturze rewaluuje skrypt (-y) ciała chorego, tekstualne matryce chorób, reprezentacje doświadczeń ucieleśnionego podmiotu, restytuując projekt (-y) poetyki (-k)/krytyki (-k) somatoestetycznej. Interdyscyplinarne ramy somaestetyki Richarda Shustermana eksplorujące wiele dziedzin warunkują pluralny wymiar krytyczny dyscyplin doświadczenia ciała w wymiarze teoretycznym, jak i praktycznym, ustanawiając etyczną odpowiedzialność podmiotów za autoreprezentację, warunki i jakość egzystencji przeciw opresji przygodności; dostarczają matryc do świadomych konstrukcji tożsamości; strategii do jego odpowiedzialnych modyfikacji – kulturę/filozofię self-help, która pozwoli neutralizować ideologiczne technologie corps, doktryny władzy-wiedzy, przemieścić polityki konsumpcjonizmu. Melioracyjne doświadczenie somatoreceptora łączące teorię z praktyką urasta do postprojektu ponowoczesnej filozofii życia, która przełamuje konstrukty estetyzacji generowane przez filozofów subersji/transgresji Pisma (ekstremistów: Michela Foucaulta, Gilles’a Deleuze’a; radykałów Rolanda Barthes’a Jacques’a Derridę), wyzwala ja w akcjach wywrotowych indywidualnego praktykowania ciała derekonstruującego, derewaloryzującego ideologemy piękna narzucone przez translacyjną kulturę – stosowalna somatotropia przeciw zawłaszczającym dyskursom. Somaestetyka mapuje zagadnienie relacji człowiek-maszyna, problematyzując idee techné generującego postestetykę, jako że współczesny człowiek jest udoskonalany przez protezy, implantacje, przeszczepy – w coraz większym stopniu pozostaje zależny od maszyn, a inżynierowie-robotycy nieustannie pracują nad projektami transformacji human body, działania których antycypują kolejny cultural turns. Shusterman wysunął hipotezę, że relacyjność biologicznego/technologicznego jest jednym z paradygmatów kulturowych i pozostaje w autozwrotnym/autosymetrycznym warunkowaniu, jednak pozostaje otwartym pytanie o konsekwencje bioetyczne dla cywilizacji (życia), które wymagają czujnej rewaloryzacji. W wymiarze indywidualnym, jak i społecznym ponowoczesna tożsamość operuje cyfrowo-analogowym ciałem: nawet tak oczywistej i powszechnie dostępnej przestrzeni komunikacji jaką jest skype – w aktach wirtualizacji, symulacji biologicznego ciała, wizualnym i oralnym współwytwarzaniu podmiotów – autoperformatywne konstruowanie świadomego leib stanowi filtr ochronny przeciw wydziedziczeniu z siebie, jeśli w taki sposób czytać idee Shustermana.

Portret dziewczynki, dziewczyny i kobiety w powieściach Marii Krüger

Karolina Jędrych

Książka jest pierwszym opracowaniem filologicznym dorobku pisarskiego Marii Krüger. Autorka pracy podjęła się interpretacji powieści Krüger adresowanych do dziewcząt i kobiet. Wykorzystując metodologie takie jak krytyka feministyczna, gender, teoria poetyki wyobraźni Gastona Bachelarda, autorka przygląda się bohaterkom wykreowanym przez pisarkę i światom, w jakich żyją. Szczególną uwagę zwraca na kwestie takie jak rola ubrań i mody w życiu bohaterek, relacje z matką, poszukiwanie tożsamości, wspomnienia z II wojny światowej. Wskazuje na dużą kompensacyjną rolę literatury, którą Krüger niejednokrotnie podkreśla w swoich książkach. Autorka próbuje też odpowiedzieć na pytanie, kim była Maria Krüger – autorka, której przyznaje się szczególne miejsce w historii literatury dla młodego czytelnika, ale o której życiu do dziś niewiele wiadomo. Praca może zainteresować badaczy prozy XX wieku, badaczy literatury dziecięcej i młodzieżowej, osoby zajmujące się historią i przemianami tzw. powieści dla dziewcząt.

Głoszenie słowa Bożego w środowisku zsekularyzowanym

Leszek Szewczyk

Współczesnym kontekstem głoszenia słowa Bożego jest zjawisko sekularyzacji, która przyczynia się do odchodzenia wielu ludzi od Boga i religii. Również w Polsce coraz częściej adresatami głoszonego słowa Bożego są słuchacze obojętni, a nawet niewierzący. Dlatego kaznodziejstwo powinno w coraz szerszym zakresie uwzględniać potrzebę przepowia¬dania, które ma na celu wzbudzenie i rozwój wiary u odbiorcy słowa Bożego, a w konsekwencji doprowadzenie go do spotkania z Chrystusem. W Polsce dostrzega się brak całościowych badań podejmujących zagadnienie głoszenia słowa Bożego w środowisku zsekularyzowanym. Zasadniczym celem niniejszego opracowania jest określenie obecnego stanu kaznodziejstwa i stopnia jego dostosowania do zachodzących procesów sekularyzacyjnych. W opracowaniu dokonano analizy wpływu procesów sekularyzacyjnych na osłabienie religijności, zwłaszcza religijności kościelnej i wskazano na posłannictwo kaznodziei w środowisku zsekularyzowanym. W dalszej części monografii przeprowadzono badania głównych kierunków zmian treści przepowiadania słowa Bożego w środowisku zsekularyzowanym. W ostatniej części monografii przeprowadzono badania formalnej strony wypowiedzi kaznodziejskich skierowanych do środowiska zsekularyzowanego. Coraz bardziej zauważalne procesy sekularyzacyjne mają znaczny wpływ na teologię homiletyczną. Jej zadaniem jest wypracowanie – w świetle analizy aktualnej sytuacji – zasad i dyrektyw, dzięki którym kościelna posługa słowa może skutecznie wypełniać swoją misję. Monografia adresowana jest do teologów, obecnych i przyszłych duszpasterzy, katechetów oraz zainteresowanym zagadnieniami przekazu kaznodziejskiego.

The Language-Cognition Interface in Bilinguals: An evaluation of the Conceptual Transfer Hypothesis

Jolanta Latkowska

Książka skierowana jest do studentów i pracowników naukowych filologii obcych, których zainteresowania obejmują psycholingwistyczne zależności pomiędzy umysłowością a językiem w kontekście szeroko pojmowanej dwujęzyczności. Zawiera przegląd współczesnych teorii dotyczących budowy słownika umysłowego osób dwujęzycznych, relacji pomiędzy myślą a językiem oraz dyskusję najnowszych badań przeprowadzonych w ośrodkach krajowych i zagranicznych. Punktem odniesienia w analizie powyższych zagadnień jest hipoteza transferu konceptualnego autorstwa znanych amerykańskich psycholingwistów Anety Pavlenko i Scotta Jarvisa. Niewątpliwym atutem książki jest jej część badawcza przedstawiająca wyniki badań nad dwujęzycznością studentów filologii angielskiej w Polsce oraz polskich emigrantów w Wielkiej Brytanii i Irlandii, które przeprowadzono w latach 2008-2010. Zebrane dane są podstawą oceny zasadności założeń omawianej w pracy hipotezy. Ponadto, pozwalają na porównanie efektywności uczenia się języka drugiego (obcego) w warunkach szkolnych i naturalnych oraz obrazują jak intensywny kontakt z dwoma językami kształtuje rozumienie i użycie znaczeń semantycznych i konstrukcję narracji w obu językach.

Kulturowe gry w "Grze o tron"

red. Beata Gontarz

Monografia powstała w ramach spotkań Studenckiego Koła Badaczy Kultury Popularnej „Matriks” na Uniwersytecie Śląskim. Młodzi badacze kultury popularnej, wykorzystując wiedzę adeptów dyscyplin, jakie zgłębiają na studiach: kulturoznawstwa, medioznawstwa, literaturoznawstwa, historii krytycznie przyjrzeli się zabiegom autora Gry o tron, skutkującym stworzeniem uniwersum, które okazało się atrakcyjne dla współczesnego uczestnika kultury. Wskazali, że Martin sięga do naszych, współczesnych, rozpoznań o człowieku i świecie: żyjemy w stanie rozproszenia, nieporządku, zaciemnienia reguł. Mocniej, jak się wydaje, akcentuje brak arche, utratę podstaw, co odpowiada postmodernistycznemu kontekstowi czasowemu, w jakim cykl powstał. Autorzy książki sprawdzali reguły z jednej strony wciągania odbiorcę w doskonale znany model gatunkowy fantasy, a drugiej – podsuwania tropów, aby szukać nowości, odmienności, oryginalności. Tytuł monografii narzucił się w sposób oczywisty. Nie tylko jako efektowna gra słów, odwołująca się do pomysłu George’a R. R. Martina: grę (o co? – na to pytanie próbują odpowiedzieć autorzy monografii) wprowadził wszak twórca do Westeroskiego uniwersum. To również propozycja metody badawczej, a mianowicie wskazanie kulturowych obszarów odniesień, wykorzystywanych przez Martina, jak: chaos zestawiany z linearnością historii oraz porządkiem religii i mocą magii, obrazowanie ludzkich lęków, zagubienia i poszukiwania tożsamości, demontaż wzorców archetypowych i struktur kompozycyjno-fabularnych.