"Fraszka z każdej strony...". (Nie)przejrzystość. Wiersze

Jan Kochanowski

Ciągłe obmyślanie świata, nieustanne odkrywanie znaczeń słowa. Wytrzymująca próby czasu twórczość literacka zdaje się nie wymagać niczego więcej. Wielu poetów pragnie wynaleźć język, lecz tylko niewielu to się udaje. W gronie wieszczów obdarzonych wyjątkową inwencją językową znalazł się niewątpliwie Jan Kochanowski, który odkrył zupełnie na nowo poezję (literaturę) polską. Poeta uskrzydlił bowiem słowa naszej poetyckiej mowy. Nauczył nas wyrafinowanych zabaw słowami. Uczynił je „fraszkami”. Nadał im przejrzystość kryształu i niejednoznaczną migotliwość opalizującego klejnotu, mieniącego się w zależności od padającego nań światła różnymi barwami i ich odcieniami. Dzięki temu pozornie prosta poezja czarnoleskiego mistrza może się okazać bardziej skomplikowana, intertekstualna, zakorzeniona w wielu tradycjach. Może zwrócić niespodziewanie swe ironiczne ostrze ku czytelnikowi, przypatrującemu się z każdej strony coraz to nowym fraszkom.    Elwira Buszewicz Wojciech Ryczek

Samotność i wspólnota, czyli sztuka życia w późnej starożytności (teoria i praktyka I-V wieku)

Bartosz Jastrzębski, Jerzy Jastrzębski

Książka niniejsza traktuje o zjawiskach i problemach epoki narodzin i początków chrześcijańskiej cywilizacji Zachodu. Był to bowiem czas niezmiernie ciekawy: chrystianizm istniał wtedy jeszcze w postaci płynnej, nieustalonej, zmieszanej, wielorakiej, szukającej dopiero form wyrazu, kształtującej rytuały, budującej instytucje – a równocześnie krzepnącej w nieustannych sporach, polemikach i dyskusjach ze swoim (większościowym) pogańskim otoczeniem. Zagadnień i wątków, które w związku z tym można rozważać jest, rzecz jasna, bezlik. Przyjęliśmy jednak taką perspektywę badawczą, iż streszczają się one w kilku fundamentalnych pytaniach: jak żyć, by być szczęśliwym? By uniknąć pozornie (?) nieuchronnych cierpień? Jaką postawę zająć wobec trosk, nieszczęść i utrapień, których pełne jest przecież każde ludzkie istnienie? Czy można się od nich jakoś uwolnić lub nauczyć się je znosić? Dlatego to postanowiliśmy prześledzić główne idee manifestującego się w chrześcijańskich, pustynnych eremach i cenobiach „ducha czasu” – wyrażającego się w skrajnym ubóstwie, najsurowszych praktykach ascetycznych, podejmowanych gwoli całkowitego oddania się Bogu – z oglądem świata współczesnych im twórców pogańskich. Pytając starożytnych o „recepty” na dobre życie, narzuciły się nam następujące kwestie: jakie były, są lub mogą być relacje między jednostką, a wspólnotą? Co jest pierwsze? Skoro przyjmiemy, że człowiek jest od początku ukierunkowany do bycia z innymi i dla innych, to dlaczego tak wielu decydowało się na życie samotnicze, na ucieczkę od ludzi, zerwanie nawet najściślejszych więzów przyjacielskich i rodzinnych? W imię czego? – lub Kogo? Jakie doświadczenia rekompensowały chrześcijańskim anachoretom i filozofom pogańskim wyzucie się ze wszystkiego i opuszczenie wszystkich, nawet dotąd bliskich i drogich? Czy jesteśmy w stanie takie przeżycia i motywy decyzji jakoś przywołać, mocą empatii i wyobraźni odtworzyć w sobie, zrozumieć, i w końcu opisać w sposób komunikatywny dla współczesnego człowieka?

Filozofia dramy w procesie twórczym, tom 1-2

Grażyna Zielińska

Filozofia dramy to obszerna, dwutomowa praca o charakterze interdyscyplinarnym. Autorka postawiła sobie za cel zrekonstruowanie znaczenia, jakie drama posiada dla artystycznego procesu twórczego. Z tego względu tematyka ta obejmuje zarówno estetykę, filozofię, a także – po części – antropologię kultury, psychologię i socjologię, literaturoznawstwo, teatr (…). Autorka rekonstruuje w nim znaczenie dramy w procesie twórczym artysty, by w II części refleksję teoretyczną umieścić w perspektywie historii sztuki. (…) zawiera szerokie omówienie twórczości artystycznej, a także analizy wybranych obrazów malarstwa. (…) Prowadzenie analizy oparte na dobrej znajomości tematu (...) na uznanie zasługuje dobre ugruntowanie teoretyczne poruszanych zagadnień i duża erudycja (…)    prof. dr hab. Adam Grzeliński    (…) Praca pani dr Grażyny Zielińskiej jest próbą ukazania roli i znaczenia dramy w dialektycznie rozumianym procesie twórczym oraz oryginalną (autorską) próbą zastosowania dramy do analizy dzieł malarskich. Autorka bada związek między dramą a malarstwem oraz możliwości wykorzystania dramy (różnych strategii dramowych) do rozwoju potencjału twórczego artysty (w szczególności jego wyobraźni).(…) Filozofię dramy pani Zielińska przedstawia głównie w kontekście historii sztuki i estetyki (autorka jest artystką–malarką, konserwatorką dzieł sztuki a także pedagogiem dramy i instruktorką teatralną), ale też liczne są w jej pracy odniesienia do innych dziedzin wiedzy (…) W rozdziale teoretycznym pani Zielińska wprowadza czytelnika w niezwykle bogaty znaczeniowo świat dramy przytaczając różne, znane w literaturze przedmiotu jej definicje. Nie ogranicza się przy tym do zwykłego wyliczenia stanowisk, ale proponuje własne definicje dramy.(…) Nadrzędnym celem dramy jest doprowadzenie jej uczestników do stanu świadomej umiejętności słuchania swego głosu Sumienia. Sformułowanie przez autorkę własnej koncepcji dramy to efekt nie tylko znakomitej znajomości  historii i teorii dramy o czym świadczy ilość przytoczonych w tym rozdziale prac poświęconych bezpośrednio lub pośrednio dramie, ale też efekt wieloletniego jej praktykowania. (…) Pani Zielińska omawia m.in. metody dramy, dramę jako styl życia, dramę w kontekście zdrowia psychicznego, dramę w teatrze i sztuce klasycznej (…). Z metod dramowych jako pierwszą autorka omawia metodę „wczucia” Edyty Stein, metodę bliską autorce, jako że w pracy sama stosuje m.in. metodę fenomenologiczną.    dr hab. prof. UWM Ewa Starzyńska-Kościuszko   Pani dr Grażyna Zielińska od wielu lat poszukuje nowych możliwości wprowadzania sztuki do procesu edukacji. Jest zainteresowana przede wszystkim różnymi sposobami łączenia nauczania z wychowaniem poprzez teatr i malarstwo, z zastosowaniem technik improwizacyjnych. Traktując człowieka całościowo (holistycznie), odczuwa potrzebę docierania do głębokich pokładów jego psychiki i wyposażania uczestnika dramy w filozofię życiową, która wyrasta z fundamentalnych wartości chrześcijańskich. Technikami teatralnymi Artystka posługiwała się od dawna w czasie zajęć dla dzieci i dorosłych, najpierw intuicyjnie, a potem profesjonalnie, po ukończeniu rocznego szkolenia, którego organizatorem był Polski Ośrodek Międzynarodowego Stowarzyszenia Teatrów dla Dzieci i Młodzieży - ASSITEJ. (…) Rozległa wiedza z różnych dziedzin nauki i sztuki, kreatywność i oryginalność myślenia, ujawniające się w trakcie wykonywania zadań,  wyzwalały inwencję zespołu nauczycieli i wzbogacały jego doświadczenia, zwłaszcza w zakresie edukacji przez teatr, malarstwo czy rzeźbę. Wszystko to sprzyjało odkrywaniu kolejnych możliwości funkcjonowania dramy jako metody pracy w szkole i innych placówkach, nie tylko oświatowych, ale i artystycznych. (…) Nadrzędny cel, jakiemu podporządkowała swoje działania, Autorka książki określa następująco: Przyciąganie człowieka ku najwyższemu dobru poprzez akty twórcze. Na tym polega moc i magia dramy Grażyny Zielińskiej.   Alicja Pruszkowska, założycielka i redaktor naczelna czasopisma „DRAMA”   Nowatorskie dokonania Pani Zielińskiej (…) upowszechniania zarówno metod jak i strategii dramy w sztuce godne są uwagi. Należy wspomnieć o przydatności badań wynikających również z doświadczenia indywidualnego dla artystów, którzy zaadoptują dramę w dużej części do swojego malarstwa. „Widzę przede wszystkim dramę jako metodę edukacyjną pracy wewnątrz-psychicznej, ciekawy sposób dla rozwoju ‘osobowości duchowej’ Artysty-Twórcy. Wnoszenie swojego bagażu interpretacyjnego w szerszy kontekst i historii własnego życia ma poszerzyć wiedzę o jeszcze innym zasięgu malarstwa, o bardziej uniwersalnym zasięgu” – pisze w swojej pracy Pani Zielińska. (…) Interpretacja malarstwa z pewnością jest najcenniejszą częścią opracowania (…). Dlaczego dla artystów doświadczenie własne w malarstwie jest tak bardzo ważne, w połączeniu z nową dziedziną - z dramą? Otóż dramowe rozumienie człowieka z jego naturą pozwala na świadomy dialog artysty z odbiorcą. Współczesna sztuka szuka tego dialogu poprzez równe działania, instalacje, performance, nowe metody docierania do aktywnego widza. Drama daje gotowe narzędzie do ręki twórcy – Człowieka Dramy. Autorka „Filozofii dramy…” pisze: Na obrazach dramowych występuje podejście emocjonalne, apel do emocji widza, nawoływanie do współtworzenia, przeważają doświadczenie zmysłowe, postrzeżenia wielostronne i przeżycia subiektywne. Drama jest ukryta za maską tak samo jak maska demonstruje dramę. Wyrażana jest bardzo osobista prawda natchniona przez Boga. Artyści szukają w teatrze rąk, teatrze postaci, pantomimie, wyobrażeniach - uczucia Teatru Wnętrza, poznania dotykowego Boga. Pokazują sacrum i profanum, anielskość i diaboliczność, stosują symbolikę, perspektywę widzenia z ‘serca’, osoby-kukły, marionetki. Pojawia się fenomen ciszy, ruch wewnątrz - do serca, motyw człowieczeństwa bo taki jest elementarny cel każdego z tych twórców. Syntetyzuje go drama procesu twórczego przeżywana indywidualnie przez twórcę-malarza” (…).   dr hab. Anna Wysocka  

Centra - peryferie w literaturze polskiej XX i XXI wieku

Wojciech Browarny, Dobrawa Lisak-Gębala, Elżbieta Rybicka

Dawno minęły czasy, kiedy termin literatura regionalna oznaczał twórczość przeważnie minorową, w najrozmaitszych znaczeniach tego przymiotnika. Niniejszy tom odwołuje się zresztą do tamtych wcześniejszych faz i form regionalizmu, bowiem stanowią one konteksty historyczne i polityczne, wobec których współczesne myślenie regionalistyczne przyjęło postawę kontestacji, czy też, jak powiada w swoim znakomitym studium Małgorzata Mikołajczak, wszczęło rebelię. Opozycyjne, a tutaj również tytułowe, napięcie pomiędzy centrami a peryferiami, jest aktualną, współczesną postacią tożsamościowego dyskursu. W dalszym ciągu toczy się on na wielu płaszczyznach życia społecznego, stanowi istotę przemian kulturowych. Nadal najlepszego bodaj materiału obserwacyjnego czy wręcz badawczego dostarcza literatura. Zbiór studiów pt. Centra – peryferie w literaturze XX i XXI wieku jest ze wszech miar oryginalną próbą analitycznej prezentacji aktualnego stanu tego tak ważnego dyskursu.   prof. dr hab. Andrzej Zawada

O mocy i niemocy współczesnego państwa polskiego

Przemysław Sadura

Refleksja nad państwem i jego kondycją nie była ostatnimi laty - a przynajmniej do początku pandemii COVID-19 - zbyt chętnie podejmowana przez badaczy nauk społecznych. (...) Miało to być konsekwencją zarówno procesów globalizacyjnych, jak i dobrowolnej integracji regionalnej, w wyniku której państwa zrzekały się części swoich przymiotów, jak choćby tradycyjnie rozumianej suwerenności. Książka O mocy i niemocy współczesnego państwa polskiego pod redakcją Jacka Raciborskiego i Przemysława Sadury jest dowodem, że współczesne państwo może, i jest, w głębokim kryzysie, ale na pewno nie został nim dotknięty krytyczny namysł nad państwem. Autorzy zaproszeni do wspólnego pisania nie wybierają wydeptanych ścieżek, uciekają od schematów myślowych, są sceptyczni wobec modnych i ogólnie akceptowalnych odpowiedzi na temat stanu nowoczesnych państw i społeczeństw. Redaktorzy naukowi tomu zostawili autorom sporą swobodę wyboru ujęć, perspektyw i metod analizy, co sprawia, że Czytelnik dostaje zarówno teksty silnie zakorzenione w rozbudowanej debacie dotyczącej teoretycznych podstaw funkcjonowania państwa, jak i analizy bazujące na wynikach własnych badań empirycznych, a także rozdziały będące esejami politycznymi. Z recenzji prof. dr hab. Anny Pacześniak

Historia Hiszpanii

Julio Valdeón Baruque, Manuel Tuñón de Lara, Antonio Dominguez Ortiz

Pasjonująca synteza dziejów wielkiego narodu europejskiego – łączy naukowy rygor z popularyzatorską ambicją, pragnieniem dotarcia do jak najszerszego grona odbiorców zainteresowanych przeszłością krainy rozciągającej się za Pirenejami. Autorzy zgłębiają historię kraju, który wydał geniuszy światowej kultury, włączył w obręb chrześcijańskiej cywilizacji wielkie przestrzenie Nowego Świata, zrodził uniwersalne archetypy konkwistadorów i mistyków, Wielkich Inkwizytorów i Książąt Niezłomnych, mit Don Kichota, Rycerza Smętnego Oblicza, oraz Don Juana, uwodziciela z Sewilli. Nowoczesne kompendium, opracowane przez trójkę wybitnych uczonych, obejmuje dzieje Hiszpanii od czasów rzymskich i średnio-wiecznych, przez renesans, oświecenie i rewolucję liberalną XIX wieku, aż do dyktatury generała Franco.

Piekielne pomysły i dusza anielska Teatru Witkacego w Zakopanem

Ewa Łubieniewska

„Zwariowany i nieobliczalny. Nastawiony na «rozmowy istotne». Stworzony z chęci buntu i wpisujący się w tradycję teatralnej herezji” – komentowano powstanie w 1985  roku teatru im. S. I. Witkiewicza na Chramcówkach. „Jeden z najbardziej kochanych przez polską publiczność teatrów” – pisano jeszcze w wiele lat po jego powstaniu, choć w środowiskach opiniotwórczych beniaminek pierwszych  teatralnych sezonów dość szybko popadł w niełaskę. Wróżono mu krótki żywot, ogłaszając niemal co kilka lat koniec mitu założonej   przez Andrzeja Dziuka sceny zakopiańskiej. Ona jednak trwała i trwa. Trwał też mit. Czy można zachować świeżość, oryginalność i zaangażowanie, żyjąc z mitem na karku przez dwadzieścia siedem lat artystycznej działalności Książka Piekielne pomysły i dusza anielska rekonstruuje jej całokształt, prezentując właściwą twórcom teatru specyficzną wizję świata.   Ewa Łubieniewska - prof. zw. Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN w Krakowie, autorka książek: Fantazy Juliusza Słowackiego czyli komedia na opak obrócona (Nagroda ind. III st. Ministra Edukacji w 1986, Ossolineum Wrocław 1985), Laseczka dandysa i płaszcz proroka, Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków 1995, Upiorny anioł. Wokół osobowości Juliusza Słowackiego, Universitas, Kraków 1998, Czysta Forma i bebechy, Universitas, Kraków 2008. Zainteresowana od lat teatrem i kształceniem odbiorcy sztuki teatralnej, redaktorka i współautorka m. in. podręcznika W świecie literatury i teatru. Sztuka współuczestnictwa, Universitas, Kraków, 2005.

Estetyka fotografii. Strata i zysk, wydanie II

François Soulages

Już od czasu pierwszego wydania w 1998 roku podręcznik ten, przetłumaczony na wiele języków, kreśli kontury estetyki fotografii i pozwala na rozważania na temat jej statusu jako sztuki, rozpatrując nasuwające się pytania teoretyczne. Refleksja ta opiera się na analizie licznych dzieł fotograficznych oraz na definicji nowych pojęć opracowanych w świetle estetyki, filozofii i psychoanalizy. Dzieło omawia trzy ważne zagadnienia: Jakie związki z rzeczywistością utrzymuje fotografia? Na czym polega specyfika dzieła fotograficznego? Co sprawia, że fotografia znajduje się w sercu sztuki współczesnej lub też wręcz jest jej sercem? Francois Soulages jest profesorem uniwersyteckim (Universite Paris 8, Institut National d'Histoire de l'Art), prezesem oraz założycielem RETINA.International (Recherches Esthetiques and Theoretiques sur les Images Nouvelles and Anciennes), organizacji zajmującej się badaniami estetycznymi i teoretycznymi nad obrazem, a także autorem licznych publikacji oraz współautorem prac zbiorowych.