Poznanie, zbiorowość, polityka. Analiza teorii aktora-sieci Bruno Latoura

Krzysztof Abriszewski

Teoria aktora-sieci to jedna z najbardziej zaskakujących i nowatorskich koncepcji, jakie pojawiły się w humanistyce i naukach społecznych na przełomie wieków. W przeciągu ok. trzydziestu lat swego istnienia rozwinęła się i wychodząc od badania nauki w laboratoriach przechodziła do coraz to innych obszarów, zaś jej przedstawiciele - B. Latour, M. Callon, J. Law - uzyskali szerokie, międzynarodowe uznanie. Książka Poznanie, zbiorowość, polityka. Analiza teorii aktora-sieci Bruno Latoura jest pierwszą monografią w języku polskim poświęconą tej koncepcji. Można ją czytać jako wprowadzenie do teorii aktora-sieci wiodącej od zagadnień epistemologicznych do teorii społecznej i filozofii polityki. Jednakże jest ona  także próbą uczynienia z teorii aktora-sieci spójnego stanowiska filozoficznego, które przekształca nasze myślenie o praktykach poznawczych, o świecie społecznym i problemach politycznych.   Krzysztof Abriszewski - pracuje w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Publikował prace poświęcone m.in. teorii aktora-sieci, niedualizującemu sposobowi mówienia, etyce dalekiego zasięgu i kulturowym funkcjom filozofii. Realizował projekt interdyscyplinarnych badań nad inflacją informacyjną i dominacją czasu szybkiego w kulturze współczesnej. Uczestnik inicjatywy Forum Humanistycznego (www.forhum.umk.pl) wiążącego badaczy z różnych dyscyplin akademickich. Tłumacz tekstów R. Rorty'ego, S. Fisha, H. Putnama i B. Latoura.  

Tropy Prousta. Problemy recepcji literackiej w literaturze polskiej po 1945 roku

Anna Jarmuszkiewicz

„Zaprezentowana rozprawa otwiera proces zapełniania dotkliwej luki w polskim literaturoznawstwie, podejmując temat niesłusznie w badaniach pomijany. Anna Jarmuszkiewicz czyni to w sposób dojrzały, metodologicznie spójny, a co najważniejsze odzwierciedlający wielowątkowość rodzimych lektur prozy autora W stronę Swanna. Buduje w dysertacji nie tylko reprezentatywny i szeroki obraz polskiej recepcji Prousta po roku 1945, ale też odnosi interesujące ją zagadnienie recepcji do kluczowych trendów nowoczesnej humanistyki, z właściwą literaturoznawstwu tendencją do przechodzenia od badań literackich do badań kulturowych. Czytając tę wielce pożyteczną rozprawę możemy się zastanawiać na ile przedstawione interpretacje potwierdzają istotę owego przejścia, a na ile podpowiadają, że nie jest ono wcale tak radykalne, jak chcieliby nieraz sądzić teoretycy”. Z recenzji prof. dr hab. Agaty Stankowskiej (UAM)   „Muszę przyznać, że temat, którym zajęła się pani Jarmuszkiewicz wręcz domagał się opracowania. [...] jest on niewątpliwie ciekawy poznawczo (jak wiadomo książka Domagalskiego poświęcona obecności Prousta przed rokiem 1945 przysłużyła się do przetarcia szlaku jedynie w okresie wcześniejszym) i przede wszystkim wart wysiłku weń włożonego. Z recenzji prof. dr hab. Anny Łebkowskiej (UJ)   Anna Jarmuszkiewicz – literaturoznawczyni, doktor nauk humanistycznych, współautorka (z A. Smywińską-Pohl) książki Odkrywanie niedostępnego. Utwory osierocone w dorobku studentów pochodzenia żydowskiego z Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Jagiellońskiego (Kraków 2018) oraz kilkudziesięciu artykułów naukowych publikowanych m.in. w „Pamiętniku Literackim”, „Tekstach Drugich”, „Zagadnieniach Rodzajów Literackich”, „Bulletin Marcel Proust”, współredaktorka tomów naukowych Opus citatum. O cytacie w kulturze oraz Tradycja współcześnie – repetycja czy innowacja?. Zainteresowania badawcze: recepcja literacka, związki literatury i fotografii, badania nad obrazem, judaica. 

Baśń w literaturze i w filmie. Rola baśni filmowej w edukacji filmowej dzieci w wieku wczesnoszkolnym

Ewelina Konieczna

Walory wychowawcze i edukacyjne mediów elektronicznych, zwłaszcza w dobie ich gwałtownej ekspansji i zwiększającego się wpływu na wiele dziedzin współczesnego życia społeczno-kulturalnego, ciągle rodzą wiele dyskusji w gronie pedagogów i teoretyków kultury. Współczesna szkoła musi dostrzegać wiążące się z tym zagadnieniem możliwości i zagrożenia, gdyż edukacja przez kulturę filmową wydaje się interesującą propozycją pedagogiczną, sprzyjającą wychowaniu młodego pokolenia w świadomości istnienia epoki „przedelektronicznej”. Książka Eweliny Koniecznej analizuje zagadnienie odbioru baśni ekranowej przez siedmio-, ośmio- i dziewięciolatków, stanowiąc próbę określenia jej roli i znaczenia w edukacji filmowej dzieci oraz możliwości jej wykorzystania przez nauczycieli w zakresie zintegrowanej edukacji wczesnoszkolnej.  

Zwroty krytyczne. Studia i szkice nie tylko o literaturze

Arleta Galant

Zwroty krytyczne, podobnie jak poprzednie książki Arlety Galant, pisane są w intrygującym (dla) czytelnika „rewizyjnym” trybie. Polega on – spłycając rzecz całą – na nieustającym zderzaniu historycznoliterackiego rekonesansu z najnowszymi teoriami i metodologiami, a także z krytyczną lekturą podsuwającą niebanalne pytania do/wobec ugruntowanych już przekonań czy tez. To zderzanie (a raczej: cyrkulacja zderzeń) nie ma jednak charakteru autorytatywnych gestów kogoś, kto „wie lepiej”, lecz odbywa się w konsekwentnie utrzymywanym przez Autorkę trybie pełnego – jednocześnie – empatii i przekory, podziwu i krytycyzmu czytania tekstów, a także życzliwego i przenikliwego zarazem nicowania stojących za nimi konceptów i teoretycznych umocowań. Takim trybem czytanio-pisania Arleta Galant pokazuje najlepsze strony polskiej literackiej krytyki feministycznej. Traktując feminizm jako „poważną światopoglądową robotę”, nie ucieka bowiem przed problematycznymi kwestiami i kłopotliwymi pytaniami, stawianymi różnym feministycznym teoriom i praktykom. dr hab. Dorota Kozicka

Archeologia wspólnotowa - poznając przeszłość, nie zapominając o teraźniejszości

Kornelia Kajda, Dawid Kobiałka, Arkadiusz Marciniak

Archeologia wspólnotowa obejmuje w swoim polu dwa istotne aspekty, niewykluczające się nawzajem: możliwość realizowania działań nastawionych na badanie materialnych śladów przeszłości, przy uwzględnieniu oczekiwań oraz potrzeb współcześnie żyjących ludzi. Słowem, archeologia wspólnotowa wychodzi naprzeciw współczesnym poglądom, według których dziedzictwo kulturowe (archeologiczne) jest dobrem (zasobem) – można je, a nawet więcej: należy rozsądnie wykorzystywać dla dobra współczesnych i przyszłych pokoleń. Mając to na względzie, w książce Archeologia wspólnotowa – poznając przeszłość, nie zapominając o teraźniejszości przedstawiono problematykę archeologii wspólnotowej i skonceptualizowano jej treść i formę. Rozważania te dopełnione zostały przez kwestie dotyczące roli i znaczenia współpracy pomiędzy archeologią a lokalnymi wspólnotami. Opisano też reprezentatywne projekty i prace terenowe, ukazujące różne wymiary współpracy pomiędzy archeologią a społeczeństwem. Zamierzeniem redaktorów tomu było zebranie najnowszych i oryginalnych prac, powstałych w polskim środowisku naukowym, które odnoszącą się do współpracy i włączania lokalnych wspólnot w prace naukowe oraz ochronę dziedzictwa kulturowego. Jest to pierwsza tego rodzaju publikacja na polskim rynku wydawniczym. Idea uspołecznienia archeologii – zasadniczy cel, jaki stawiają sobie redaktorzy tomu i jego autorzy – to pomysł godny uznania nie tylko jeśli chodzi o upowszechnienie interesującej nas dyscypliny. Jak wynika z lektury tekstów, zawiera w sobie znacznie wzbogacony walor poznawczy, tkwiący już w samych założeniach archeologii wspólnotowej. Zawarte bowiem w tytule sformułowanie „poznając przeszłość, nie zapominając o teraźniejszości” oznacza nie tylko odniesienie do najnowszych, często tragicznych wydarzeń, które pamiętamy, lecz komunikuje o tym, że ukierunkowana perspektywicznie teraźniejszość stanowi pryzmat, za pośrednictwem którego postrzegamy przeszłość i dla której ją poznajemy. z recenzji prof. dr. hab. Henryka Mamzera Tom zgromadził wybitnych polskich badaczy tworzących zręby archeologii wspólnotowej i nadających kierunek przyszłym badaniom w jej zakresie. Niniejsza praca jest pokłosiem dojrzałej, a zarazem oryginalnej refleksji i podejmowanych zgodnie z nią badań empirycznych. z recenzji prof. dr hab. Danuty Minty-Tworzowskiej

Mrówcza zabawa. Współczesne zabawki a społeczne konstruowanie dziecka

Ewa Maciejewska-Mroczek

Książka Ewy Maciejewskiej-Mroczek to socjologiczna analiza współczesnego projektu dziecka. Autorka przedstawia go jako płynny, zmienny, znajdujący się w nieustannym ruchu. Analiza przeprowadzona jest ze świadomością historycznych procesów, które go ukształtowały, i jego wewnętrznego zróżnicowania. Przedmiotem zainteresowania autorki są zabawki – wytwory kultury materialnej bliskie dzieciom, a we współczesnych społeczeństwach zachodnich bardzo rozpowszechnione. Obecnie uważa się, że zabawa powinna kształtować dziecko, jest jego pracą. To ze względu na nie, a jeszcze precyzyjniej – ze względu na przyszłego dorosłego, którego w nim widzimy, zabawki mają odzwierciedlać kulturowe systemy znaczeń tworzonych wokół takich pojęć jak płeć, pozycja społeczna, konsumpcja, samorealizacja, wiedza itp. Autorka analizuje różnorodne dane, łącząc pewne uniwersalia kultury globalnej ze specyfiką polskiego „tu i teraz”. Celem było spojrzenie na współczesne społeczeństwo poprzez zabawki i dowiedzenie się tego, w jaki sposób owe materialne obiekty, stanowiące istotny element świata dziecięcego, odzwierciedlają i zarazem konstruują projekt dziecka.  

Wiersz jako ikona. O poznaniu estetycznym

Margaret H. Freeman

Książka Wiersz jako ikona. O poznaniu estetycznym prezentuje nowatorskie, interdyscyplinarne podejście do zagadnienia funkcji i istoty sztuki poetyckiej. Badając twórczość poetycką w relacji do człowieka i jego doświadczenia w świecie, autorka przedstawia tezę, że rola poezji polega nie na tym, co wiersz znaczy, lecz na tym, jaki wpływ wywiera na człowieka. Wychodząc od założeń teorii ucieleśnionego poznania, wypracowanej w ramach różnych dyscyplin - nauki o literaturze, językoznawstwa, filozofii i psychologii, w ujęciu historycznym i współczesnym - autorka stwierdza, że cechą dobrego wiersza jest jego zdolność do stania się ikoną doświadczanej rzeczywistości. Ilustrując swój wywód utworami anglojęzycznych poetów i posługując się elementami kognitywnej teorii języka, pokazuje, w jaki sposób dzięki współdziałaniu różnych aspektów wiersza - ikoniczności, symulakrum, metafory, schematu wyobrażeniowego i afektu - powstaje ikona poetycka, motywując intencję poety i zaangażowanie odbiorcy wiersza. Piękno i uczucie zadowolenia stają się w tym ujęciu wynikiem zdolności przeżycia estetycznego będącej właściwością procesu percepcji, który leży u podstaw wszelkich procesów poznawczych człowieka zarówno w nauce, jak i w sztuce. Margaret H. Freeman. Professor emerita Los Angeles Valley College w Kalifornii. Doktor filologii angielskiej, absolwentka filozofii, autorka kilkudziesięciu publikacji naukowych z dziedziny estetyki, poezji i teorii poznania. Wybitna znawczyni twórczości Emily Dickinson, której poświęciła obszerną monografię (Emily Dickinson's Poetic Art. A Cognitive Reading). W latach 1988-1992 prezeska Emily Dickinson International Society. Współredaktorka prestiżowych serii wydawniczych Cognition and Poetics (Oxford University Press) oraz Cognition, Poetics, and the Arts (Bloomsbury Publishing. Akademic). Dyrektorka MICA (Myrifield Institute for Cognition and the Arts) - instytucji think tank poświęconej międzynarodowym interdyscyplinarnym badaniom nad rolą sztuki w procesach poznania. Uczestniczka licznych międzynarodowych konferencji poświęconych językoznawczym podejściom do badań literackich, ze szczególnym uwzględnieniem poetyki kognitywnej jako narzędzia w analitycznym i teoretycznym podejściu do badania utworów poetyckich. Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury - państwowego funduszu celowego

Performans

Diana Taylor

Książka Performans Diany Taylor niewątpliwie wyróżnia się na tle rodzimych i tłumaczonych prac o performansach i performatywności. Autorka jako materiał swoich rozważań wybrała stosunkowo słabo znane przykłady z Ameryki Środkowej i Południowej, co nie pozostało bez wpływu na sposób definiowania tytułowego zjawiska, zwłaszcza jego aspektów politycznych. Ponadto sto kilkadziesiąt unikatowych fotografii ze zbiorów nowojorskiego Hemispheric Institute of Performance and Politics nie tyle ilustruje przywoływane artystyczne działania i zaangażowane interwencje w rzeczywistość, ile stanowi integralny element wywodu, który niewiele ma wspólnego z typowym akademickim wykładem. Precyzyjnie rozplanowany graficznie wchodzi w dialog ze zdjęciami, dając przykład tego, co można nazwać pisaniem performatywnym czy też performansem pisania.