Dźwięk - głos - literatura. Przestrzenie intermedialności

praca zbiorowa

Na recenzowany tom składają się studia interdyscyplinarne sytuujące się na pograniczu literaturoznawstwa, antropologii, teorii muzyki, sound studies, kulturoznawstwa i medioznawstwa. Zagadnieniem centralnym książki jest głos w jego różnych aspektach - jako zjawisko zmysłowe, jako przejaw bezpośredniej obecności autora, jako fenomen fizjologiczny, jako narzędzie perswazji, jako pole eksperymentu, a nawet jako pejzaż dźwiękowy. Takie podejście przesuwa perspektywę badawczą z tradycyjnego zapisu (słów, dźwięków) ku performatywności, wydarzeniowości, konkretności i ulotności głosu. Autorki i autorzy zamieszczonych w książce artykułów nie dążą jednak do prostego przeciwstawienia głosu zapisowi, starają się natomiast wyartykułować bogate niuanse ich współzależności. Książka podejmuje temat aktualny i - biorąc pod uwagę rozwój mediów - przyszłościowy. Stanowi ważny przyczynek do dyskusji o paradygmatycznej zmianie kulturowej. Dr hab. Marcin Trzęsiok, prof. AM, Katedra Kompozycji i Teorii Muzyki, Akademia Muzyczna im. Karola Szymanowskiego w Katowicach

Fragmenty lunarne. Szkice o obecności księżyca w poezji polskiej od schyłku XIX do początku XXI wieku wraz z małą antologią księżycowych wierszy poetów Zachodu

Marian Stala

Księżyc towarzyszy poetom od wieków. Czy znaczy to, że należy już tylko do muzeum wyobraźni, że stał się nieważnym ornamentem, zużytym symbolem? Marian Stala odpowiada przecząco na to pytanie, analizując w pierwszej części swej książki lunarne ślady, obecne w poezji polskiej od końca XIX do początku XXI wieku, w części drugiej zaś – prezentując zwięzłą antologię wierszy z księżycem i o księżycu, zaczerpniętych z poezji zachodniej. Księżyc Micińskiego, Miłosza i Świetlickiego, Laforgue’a, Yeatsa i Nelly Sachs jest fascynujący… „Fragmenty lunarne w intrygujący sposób oświetlają obszary tylko na pozór dobrze już rozpoznane. Pokazują, że sprawy poezji z księżycem wciąż warte są uważnego i pogłębionego namysłu. I przypominają, że podążanie za poruszeniami poetyckiej wyobraźni ma w sobie rzeczywisty potencjał poznawczy, który pozostaje kwestią nie tylko humanistycznej wiedzy, ale też osobistej – na swój sposób intymnej – relacji ze słowem szukającym piękna i prawdy, wkraczającym w ciemność, mierzącym się z tajemnicą”. prof. dr hab. Paweł Próchniak   Marian Stala (1952) – historyk literatury, krytyk, profesor na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, członek Polskiej Akademii Umiejętności, laureat nagrody Fundacji Kościelskich (1991) i nagrody im. Kazimierza Wyki (1998). Opublikował takie książki historycznoliterackie i krytyczne, jak między innymi Trzy nieskończoności. O poezji Adama Mickiewicza, Bolesława Leśmiana i Czesława Miłosza (2001), Przeszukiwanie czasu (2004), Blisko wiersza (2013).

Pitaval krakowski

Janusz Szwaja, Stanisław Salmonowicz, Stanisław Waltoś

Tytuł książki nie jest oryginalny. Pitaval to nie tylko nazwisko słynnego prawnika francuskiego, który w roku 1734 zapoczątkował w Paryżu serię słynnych wydawnictw pod tytułem Causes célčbres et intéressantes, obejmującą opisy głośnych procesów karnych. To także wywodząca się z czasów tego właśnie wydawcy potoczna nazwa zbioru opisów procesów karnych. Tytuł nie jest oryginalny jeszcze z innego powodu. W Polsce opublikowano już liczne pitavale pióra Stanisława Szenica, Wandy Falkowskiej, Kazimierza Larskiego, Barbary Seidler, Mieczysława Szerera, by wymienić tylko niektóre. Pitaval krakowski jest nawiązaniem do tej serii. Opisane zostały sprawy rozpatrzone tylko do 1939 r. Decydowała o tym konieczność zachowania dystansu czasowego. Są jednak – zdaniem autorów – pewne różnice dzielące tę książkę od innych pitavali. Chodzi przede wszystkim o dobór tematu. Zamierzeniem autorów było zebranie takich spraw sądowych, które w pewnym okresie były najgłośniejsze, które – choć czasem nie przedstawiały zagadek kryminalnych – świadczyły o ówczesnym układzie stosunków społecznych i stopniu rozwoju kultury społeczeństwa. Jest to zbiór spraw krakowskich, a więc tych, które rozegrały się w mieście Krakowie i które były rozpoznawane w zasadzie przez sądy krakowskie. W obręb pracy weszły tylko procesy kryminalne. Tak się już bowiem utarło, że pitavale to zbiory takich właśnie procesów. Opisywane procesy sądowe zostały przedstawione na tle środowiska krakowskiego, połączone z ówczesnymi wydarzeniami i ukazane w scenerii starego Krakowa. W związku z tym nieuniknione stało się niekiedy wyrażenie własnego poglądu krytycznego na dotychczasowy sposób interpretacji historycznej lub prawniczej opisywanych zdarzeń.

Austria w polskim dyskursie publicznym po 1945 roku / Österreich im polnischen öffentlichen Diskurs nach 1945

Agnieszka Kisztelińska-Węgrzyńska

„Austria jako temat obecny w polskim dyskursie publicznym posiada dwa zasadnicze wątki przewodnie: przeszłość i kulturę. Do wspólnych doświadczeń, relacji, mitów, dokonań, stosunków gospodarczych dziedziczonych i panujących odwołują się zarówno autorzy analizowanych tekstów, jak i współcześni badacze. Kultura zaś systemowo wzmacniana przez Wiedeń od wieków znajdowała w naszym kraju grono aktywnych odbiorców. Współcześnie kultura ukazuje się jako swoista marka młodej, aktywnej republiki, z jednej strony nawiązującej do tego, co we wspólnocie niemieckojęzycznej ważne i godne naśladowania, z drugiej zaś wyznaczająca własne drogi, wartości i cele.” Ze wstępu… Austria w polskim dyskursie publicznym po 1945 roku  to publikacja wymykająca się uproszczonej, jednoznacznej klasyfikacji jako zbiorowego wydawnictwa naukowego poświęconego powojennym relacjom polsko-austriackim i ich badawczej recepcji. Obecność tekstów źródłowych reprezentujących różne obszary ekspresji językowej (od danych statystycznych, poprzez zapis relacji ustnych, publicystykę, a wreszcie po literaturę piękną) każe dopatrywać się w niej respektującego szeroki kontekst interdyscyplinarny dokumentu historycznego. Zaś kompetentny, prowadzony z różnych punktów widzenia (bo przyjmujący perspektywę polską i austriacką) komentarz międzynarodowego kolegium autorskiego stanowi, bez wątpienia, inspirujący przyczynek do analizy zagadnienia, które w polskim piśmiennictwie naukowym nie znalazło jeszcze precedensu, sytuując publikację w kręgu tekstów aspirujących do miana komponentu całościowego namysłu na temat europejskiej historii najnowszej. Nowoczesna metodologia traktująca dyskurs jako podstawowe narzędzie i materiał badawczy pozwala wnikliwiej przyjrzeć się powojennym obrazom austriackim, a wzmiankowane już włączenie do antologii autentycznych materiałów archiwalnych, każe potraktować Austrię w polskim dyskursie publicznym po 1945 roku jako wartościową lekturę  dla "austriofilów", historyków, kulturoznawców, socjologów, prasoznawców, językoznawców oraz (a może przede wszystkim)... czytelników pragnących świadomie współuczestniczyć w procesie tworzenia narracji historycznych. Agnieszka Kisztelińska–Węgrzyńska – historyk, adiunkt na Wydziale Studiów Międzynarodowych i Politologicznych Uniwersytetu Łódzkiego. Zajmuje się historią dyplomacji i relacjami polsko-austriackimi. Autorka monografii- RFN w poglądach i dyplomacji Johna Fostera Dullesa w latach 1953-1959, współredaktorka prac zbiorowych na tematy austriackie min.  Austria i relacje polsko-austriackie w XX i XXI wieku. Publikowała teksty w Przeglądzie Zachodnim i Roczniku Polsko-Niemieckim. Od kilku lat współpracuje z Austriackim Forum Kultury nad projektami związanymi z dziejami współczesnej Austrii.

Między literaturami. Rozmowy z tłumaczami o pisarzach języka niemieckiego

Piotr de Bończa Bukowski, Paweł Zarychta

Tłumacze literatury pięknej wychodzą z cienia, są coraz wyraźniej widoczni i zyskują należną im podmiotowość twórców. Dostrzegamy dziś, że to oni właśnie piszą historie literatur obcych w Polsce, kreują ich obraz, promują kariery zagranicznych twórców. Poruszając się między literaturami, są tłumacze nie tylko ekspertami w dziedzinie kontaktów międzykulturowych i wnikliwymi odbiorcami dzieł tak obcych, jak rodzimych, ale często także wspaniałymi rozmówcami, gotowymi dzielić się swoją wiedzą i opinią. Autorzy tej książki postanowili przedstawić czytelnikom swego rodzaju mówioną historię literatury niemieckojęzycznej w Polsce, przeprowadzając rozmowy z ośmiorgiem wybitnych tłumaczy języka niemieckiego, występujących w roli znawców, komentatorów czy wydawców. W efekcie powstała żywa, wielogłosowa opowieść o rodzimej recepcji literatury Niemiec, Austrii i Szwajcarii widzianej przez pryzmat osobistych doświadczeń, interpretacji i wyborów. Między literaturami… jest pozycją wydawniczą wyjątkową pod wieloma względami. Zaproszeni do dialogu tłumacze, wybitni znawcy sztuki przekładu, wyłaniają się z niego jako zróżnicowane osobowości, wskazujące na złożoność działalności związanej z przekładem. Odkrywają przy tym świat literatury widziany ich oczami. Książka jest barwną mozaiką różnorodnych temperamentów i osobowości, ukazującą złożoność zjawiska przekładu literatury niemieckojęzycznej i jego istotne znaczenie dla kultury. Z recenzji dr hab., prof. UW Joanny Godlewicz-Adamiec Piotr de Bończa Bukowski – jest doktorem habilitowanym nauk humanistycznych, profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego. Pracuje w Instytucie Filologii Germańskiej UJ, pełniąc funkcję Kierownika Pracowni Translacji. Prowadzi badania nad teorią tłumaczenia, praktyką przekładu literackiego i transferu międzykulturowego oraz historią myśli przekładoznawczej. Jest autorem trzech monografii oraz współredaktorem sześciu tomów zbiorowych. Ostatnio wydał książkę Friedricha Schleiermachera drogi przekładu. W kręgu problemów języka i komunikacji (2020). Przez wiele lat był członkiem Rady Programowej serii Pisarze Języka Niemieckiego, która ukazywała się nakładem Wydawnictwa Literackiego. Paweł Zarychta – jest doktorem nauk humanistycznych, pracownikiem Instytutu Filologii Germańskiej UJ, w wolnych chwilach tłumaczem. W pracy naukowej zajmuje się literaturą niemieckojęzyczną XVIII i XIX w., specjalizuje się w badaniach rękopisów niemieckich z tego okresu. W polu jego zainteresowań leżą ponadto polsko-niemiecki transfer literacki, teoria i praktyka przekładu. Jest autorem monografii Spott und Tadel. Lessings rhetorische Strategien im antiquarischen Streit, współredaktorem siedmiu tomów zbiorowych.  

Poszukiwanie realności. Światopogląd polskiej prozy modernistycznej

Jerzy Franczak

Poszukiwanie realności to, w pierwszym rzędzie, szeroko zakrojona charakterystyka modernizmu. Przedstawia się on jako scalona sprzecznościami, złożona i dynamiczna formacja, której istotę określają dylematy poznawcze. Książka zawiera jednak przede wszystkich wszystkim cztery rozbudowane interpretacja: Pałuby Karola Ikrzykowskiego, Pamiętnika z okresu dojrzewania Witolda Gombrowicza, Sanatorium pod Klepsydrą Brunon Schulza oraz Wykładu profesora Mmaa Stefana Themersona.  

Ideologie w przestrzeni. Próby demistyfikacji

Krzysztof Nawratek

Autora pracy interesuje wpływ ideologii na architekturę i organizację przestrzeni, które bada w politycznej perspektywie. Poddaje krytycznej analizie architekturę światową kolejnych historycznych epok, od czasów zamierzchłych aż po wiek XX. Szczególnie zajmuje go architektura, która powstała w Europie pod wpływem charakterystycznych ideologii XX wieku. Tropi również wpływ ideologii i polityki na polską architekturę i urbanistykę w latach 1945-2000. Autor próbuje spojrzeć na architekturę i urbanistykę jako na narzędzia, którymi posługują się ich twórcy i zleceniodawcy,by manipulować użytkownikami przestrzeni, a zatem nami wszystkimi. Ideologia i spory z nią związane zyskują na znaczeniu – nie tylko w świecie, ale również w Polsce. I w ten właśnie dyskurs wpisuje się niniejsza książka.   Krzysztof Nawratek (ur. 1970) – praktykujący architekt i urbanista. Obronił doktorat na Wydziale Architektury Politechniki Śląskiej w Gliwicach (2003), obecnie wykłada na Wydziale Geografii Uniwersytetu Łotewskiego w Rydze. Publikował m.in. w „Gazecie Wyborczej”, „Magazynie Obywatel”, „Czasie Kultury”, „Krytyce Politycznej”, „Arce”, „W drodze” oraz na Łotwie w „Diena” i „Kulturas Forums”.

Dzienniki zesłańca i żołnierza

Zygmunt Blumenfeld

Powoli i ociężale wstaję. Zaczyna się codzienne naciąganie tragicznych łachmanów. Spodnie z dziesiątkami łat, dziur, marynarka podobna do strzępów cudem jakimś łączących się w całość. Pas obwiązuję szpagatem. Buty… trudno opisać. – A potem – chyba tylko ze względu na przyzwoitość i przyzwyczajenie, a nie ze względu na rzeczywisty efekt – popłukanie rąk i zwilżenie twarzy, które trudno nazwać myciem i następuje śniadanie: chleb czarny i lepki i garnuszek czarnej kawy zimnej lub czasem ciepłej. Nierzadko zastępuje go czerpaczek zimnej niegotowanej wody. Znów gong! Godzina 5:45! Trzeba już iść. Pa Tatusiu! Do widzenia! Moja brygada na mnie już czeka. I idzie po bagnach i pagórkach wąż ludzi-łachmaniarzy ku odległym o 4-6 km wyrębom i składom na lesochimie. O godz. 7 zaczyna się codziennie praca. Piła, topór, piła, topór, do znudzenia. Gdy słońce parzy jak ukropem, wysycha siła jak woda na piecu. Słabi, słaniając się na nogach walą toporami i jak automaty ciągną stalowe wstęgi pił tam i z powrotem, tam i z powrotem, do znudzenia, do utraty tchu. Aż padają zmęczone, olbrzymie czasem drzewa. Najpierw można je liczyć, leżą każde z osobna jak poukładane, potem ich coraz więcej, rosną w dziesiątki, gmatwają się zrzucanymi w ziemię konarami, które przed godziną jeszcze dumnie kryły niebo i słońce. A czasem pada deszcz i wyje wiatr. Wtedy lepisz się wodą. Jesteś mokry cały. Kompletnie cały. Wszystko wkoło ciebie tonie w wodzie, drzewa i trawa i niebo i ty sam. Jesteś zmęczony i znużony. Zdaje Ci się, że cały świat jest zmęczony i zniechęcony.