Słownictwo pism Stefana Żeromskiego. Świat doznań zmysłowych. Tom 8

Barbara Bartnicka

Analiza słownictwa zawartego w niniejszym tomie pozwoliła nam uświadomić sobie, jak wiele zmian nastąpiło w codziennym bytowaniu społeczeństwa polskiego w ciągu XX wieku. Zmiany te znalazły niekiedy swoje odbicie także w słownictwie. Najwięcej różnic między językiem, jakim posługiwał się Żeromski, a polszczyzną współczesną zaobserwować można w słownictwie kulinarnym. Pod tym względem polszczyzna pisarza, zwłaszcza w materiałach autobiograficznych (dzienniki, listy) stanowi swoisty dokument epoki. Można w niej spotkać wyrazy, całkowicie niezrozumiałe dla dzisiejszego czytelnika, jak np. rosolis, bretnalówka czy szpagatówka (nazwy napojów alkoholowych), często w Słowniku Doroszewskiego notowane i ilustrowane jedynym cytatem właśnie zaczerpniętym z tekstów Żeromskiego. Zniknęły z naszych miast takie lokale gastronomiczne, jak resursy i szynkownie. Zmieniła się w dużym stopniu medycyna i dietetyka. Choremu na gruźlicę Żeromskiemu lekarze kazali pić dużo mleka, koniak i piwo (w czasie świąt wielkanocnych wszystkie restauracje w Zakopanem były zamknięte, skarżył się więc w listach, że na piwo musiał chodzić do szynku aż pod Nosal), a także kreozot i tran (butelką tranu zaspokajał więc głód, kiedy oczekiwał przesyłki pieniędzy).   BARBARA BARTNICKA – językoznawca, prof. dr hab. w Instytucie Języka Polskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Główne zainteresowania naukowe i publikacje: – semantyka form gramatycznych (Adiektywizacja imiesłowów w języku polskim, 1970; Funkcje semantyczno-składniowe  bezokolicznika we współczesnej polszczyźnie, 1982); – dialektologia (Podstawowe wiadomości z dialektologii polskiej, 1965; Polskie ludowe nazwy grzybów, 1964); – język pisarzy (Studia nad językiem pisarzy, 1992; O języku Henryka Rzewuskiego, 1996 i 1998); – dydaktyka języka ojczystego oraz języka polskiego jako obcego (seria podręczników szkolnych i uniwersyteckich).  

W poszukiwaniu rzeczywistości. Mediacyjna rola fotografii we współczesnej prozie polskiej

Marta Koszowy

Przedmiotem niniejszej książki są związki fotografii i literatury (tego, jak literatura wykorzystuje i interpretuje fotografię jako narzędzie reprezentacji świata). Dialektyczny charakter fotografii obecny w jej różnych rozumieniach i szczególny sposób, w jaki odsyła ona do rzeczywistości wpływają na kształt współczesnej prozy. Monografia wprowadza wątki: zdjęcia jako figury ujmującej sposób doświadczania rzeczywistości oraz dążenia współczesnej literatury do obrazowości. Obok rozważań nad istotą fotografii jako pojęcia i zjawiska a także nakreślenia podstawowych kierunków literackich użyć fotografii, zdjęcie przedstawione jest jako figura i strategia reprezentacji literackiej. Kolejne analityczne rozdziały są sprawdzianem założeń teoretycznych. Prezentują typy mediacji fotografii w literaturze na podstawie Matka odchodzi Tadeusza Różewicza, Mercedes-Benz Pawła Huelle, Drogi do Sieny Marka Zagańczyka, kolejnych trzech zbiorów „fotografii” Janusza Andermana, Fotoplastikonu Jacka Dehnela, esejów Dno oka Wojciecha Nowickiego, powieści Fotograf Wojciecha Bruszewskiego, Hanemann oraz Esther Stefana Chwina, Umschlagplatzu Jarosława Marka Rymkiewicza, a także Jadąc do Babadag Andrzeja Stasiuka, Zagłady Piotra Szewca oraz prozy Magdaleny Tulli. Wśród kluczowych zagadnień książki można wskazać – reprezentację, jej kryzys i próbę przełamania go poprzez wprowadzenie w obręb literatury zdjęć, które dzięki swojej naturalnej ambiwalencji demaskują i wyrażają kryzys związany z dawaniem świadectwa. Zdjęcie pośredniczy w ujęciu sposobu doświadczania rzeczywistości, ukazując stosunek podmiotu do świata oraz jego możliwości percepcyjne związane ze sposobem postrzegania. Daje dostęp do rzeczywistości, ma wartość dokumentu, jest opatrzone melancholijną interpretacją, a także stanowi puste wskazanie w stronę rzeczywistości.   Już w pionierskich czasach fotografii uznano jej podwójną siłę – dawania świadectwa i kreowania obrazu rzeczywistości. Dzięki swej ambiwalentnej naturze wschodząca sztuka szybko znalazła miejsce w obszarze innych dziedzin, jako narzędzie podstawowe lub pomocnicze. Przedstawiający charakter fotografii i techniczne możliwości reprodukcji z nią związane kontrastowały z metafizycznym niepokojem, który wzbudzały obrazy malowane światłem. Żywo komentowana w literaturze fotografia stała się jej ważnym tematem. Przekształciła funkcje obrazowania, ewoluując od ilustracji tekstu, pretekstu opisu, aż po autonomiczną figurę oraz środek fototekstualnych gatunków. Literackie sposoby odwoływania się do rzeczywistości poprzez zdjęcie mają już niemal dwuwiekową tradycję. Obok reprezentacyjnych chwytów (takich jak wysnuwanie historii ze zdjęć, poświadczanie rzeczywistości poprzez nie, ekfrastyczność etc.), fotografia stała się strategią opowiadania świata. Dialektyczny charakter fotografii obecny w jej różnych rozumieniach wpływa na kształt współczesnej prozy. Ujmując doświadczenie i obraz rzeczywistości, zdjęcie staje się tropem odmiennych modeli reprezentacji. Odczytanie jego roli w tekście stanowi podstawowe zagadnienie badawcze niniejszej pracy. Fotograficzne odniesienie do rzeczywistości jest polem literackiej interpretacji, kluczem do rozumienia świata.   Marta Koszowy - autorka prac interdyscyplinarnych z pogranicza literaturoznawstwa, krytyki literackiej i historii fotografii. Publikowała w zbiorowych tomach naukowych, a także „Tekstach Drugich”, „Pamiętniku Literackim” i „Teatrze”. Współpracuje z Akademią Pedagogiki Specjalnej oraz Ośrodkiem Badań Filologicznych i Edytorstwa Naukowego IBL PAN.    

Obóz stanisławowski w województwie ruskim w okresie bezkrólewia i wojny o tron polski w latach 1733-1736

Adam Lisek

Autor podejmuje się przedstawienia rozwoju sytuacji w województwie ruskim w okresie przedostatniego bezkrólewia i wojny o tron Polski. Szczególną uwagę zwraca na proces kształtowania się stronnictwa stanisławowskiego, popierającego do tronu kandydaturę Stanisława Leszczyńskiego, oraz na aktywność jego zwolenników na sejmach i sejmikach. Ukazuje proces zawiązywania się partykularnych konfederacji i działalność wojskową regimentarza koronnego Józefa Potockiego w województwie ruskim. Autor przedstawił także proces zawiązywania się w województwie – u schyłku wojny – rekonfederacji po stronie króla Augusta III oraz aktywność szlachty na pierwszym (niedoszłym) i drugim sejmie pacyfikacyjnym. Wartościowym uzupełnieniem pracy jest aneks, zawierający zestawienia sejmików odbytych lub niedoszłych w całej prowincji małopolskiej. „Po ustąpieniu ks. A. Czartoryskiego doszło na sejmiku do zawiązania wspólnej konfederacji, której marszałkiem został wybrany (…) podkomorzy ziemi lwowskiej Jan Siemieński. W akcie konfederacji szlachta opowiedziała się za królem Polakiem z narodu naszego polskiego, w wolności urodzonego et in vestitu polono, żeby się obligował in pactis conventis chodzić po polsku (...) innych kandydatów exkludowano, (...) nawet ani na nominację ani na żadne propozycje cudzoziemca nie pozwalamy”. Adam Lisek – urodził się 4 września 1965 r. w Bytomiu. Ukończył studia historyczne w 1992 r. na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. W grudniu 1999 r. uzyskał stopień doktora nauk humanistycznych. Jest autorem publikacji o charakterze regionalnym oraz artykułów na temat południowo-wschodniej Małopolski i z Wielkiego Księstwa Litewskiego w XVIII w., głównie związanych z przedostatnim bezkrólewiem i wojną o tron Polski. Członek zarządu Polskiego Towarzystwa Historycznego Oddział w Katowicach, Towarzystwa Naukowego w Przemyślu, Stowarzyszenia Przyjaciół Armii Krajowej w Katowicach, prezes Chorzowskiego Bractwa Rycerskiego Bożogrobców oraz – od 2007 do 2011 r. – członek Rady Muzeum w Chorzowie. Uczestnik konferencji naukowych o charakterze ogólnopolskim i międzynarodowym (np. „Sapiehowie epoki Kodnia i Krasiczyna”; „Radziwiłłowie. Obrazy literackie, biografie, świadectwa historyczne”). Popularyzator historii regionalnej, organizator licznych sesji naukowych i popularnonaukowych na terenie Chorzowa.  

Wykłady o kulturze, tom 1-2

Rafał Augustyn

To nie jest książka o kulturoznawstwie, lecz o kulturze. Zawiera wprawdzie obszerną prezentację metod i osiągnięć badawczych, ale jej głównym przedmiotem jest sama kultura (czy kultury) w rozmaitych przejawach; strukturach społecznych, operowaniu czasem i przestrzenią, rolach i koncepcjach jednostki, systemach wartości, symbolach i ich funkcjonowaniu. Oparta na rzeczywistych wykładach dla studentów polonistyki, została przez autora znacznie rozbudowana, wzbogacona i – na ile było to możliwe – uaktualniona. Jest tu wiele prób diagnozy, ale jeszcze więcej pytań, pozornie naiwnych, lecz fundamentalnych, i paradoksów, niekiedy niedostrzeganych – także przez naukę. Są propozycje systematyki i anegdotyczne „ekskursy”, przykłady z kultur odległych i z życia codziennego, wycieczki na tereny nauk przyrodniczych i obserwacje zebrane przez autora. Z opisu książki W „kultowej” książce mego dzieciństwa, marynistycznych wspomnieniach kapitana Borchardta, który w młodości studiował prawo, jest scena egzaminu na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. Jeden z ekscentrycznych profesorów pyta studenta o to, co można, rozejrzawszy się wkoło z wieży wileńskiego kościoła św. Janów, ujrzeć w dole oczyma prawnika. Właściwa odpowiedź brzmi: „Przedmioty i podmioty stosunków prawnych”. (Anegdota ta znana jest też przynajmniej w wersji krakowskiej). Marzeniem autora tej książki jest, by Czytelnikowi spoglądającemu – bezpośrednio, poprzez lektury, media czy rozmowy – na bogactwo otaczającej kultury, własnej i cudzej, dawnej i dzisiejszej, pomogła ona dostrzec fakty i tendencje, wielość odniesień, funkcji i sensów, obfitość poznawczych perspektyw i nieuchronnie towarzyszących im kłopotów. A zarazem, by poprzez przedmioty zobaczył na owej metaforycznej wieży świętojańskiej siebie samego jako podmiot kultury – poznający, przeżywający, opisujący i tworzący. Zachęcam zatem do uważnej, spokojnej, i co istotne – niezbyt pośpiesznej lektury. Autor przygotował nam dzieło o rozmiarach Wykładów o filozofii dziejów G.F.W. Hegla, z tą różnicą, że Hegel wykładał w nich swoją doktrynę historiozoficzną, zaś Augustyn przywołuje kilkadziesiąt doktryn sformułowanych w kilkunastu dyscyplinach i czyni to w sposób klarowny, zajmujący, potoczystym, bogatym i barwnym językiem, nie unikając swojego stanowiska. prof. Stefan Bednarek, Uniwersytet Wrocławski Wykłady Rafała Augustyna prezentują imponujące bogactwo przejawów świata kultury, które czerpie on ze swojej rozległej wiedzy o tym świecie – zarówno z prac badaczy, jak i z własnych obserwacji, doświadczeń, a nawet biografii. Sam czytałem ten obszerny tekst z niesłabnącym zainteresowaniem – jestem przekonany, że tak samo będzie z innymi czytelnikami. prof. Grzegorz Godlewski, Uniwersytet Warszawski Rafał Augustyn (ur. 1951) jest polonistą, krytykiem muzycznym i teatralnym, kompozytorem i organizatorem życia artystycznego. Absolwent i pracownik Uniwersytetu Wrocławskiego, wykładał i wykłada tam „wiedzę o kulturze”, a także przedmioty z pogranicza literatury, teatru i muzyki. Ukończył też Akademię Muzyczną w Katowicach w klasie H.M. Góreckiego. Stypendysta m.in. Salzburg Seminar, Centre Acanthes we Francji i MacDowell Colony w USA. Autor programów w radiowej Dwójce, Trójce i TVP, współpracownik miesięcznika „Odra”. Laureat Jazzu nad Odrą, zdobywca trzech nominacji do Fryderyka, Nagrody Muzycznej Wrocławia oraz brązowego i srebrnego medalu „Zasłużony Kulturze – Gloria Artis”. Członek Związku Kompozytorów Polskich i polskiego PEN Clubu.

Puste naczynia. Studia z filozofii współczesnej

Damian Leszczyński

Przez ostatnich sto pięćdziesiąt lat w filozofii zaszły olbrzymie zmiany, dotyczące nie tylko poruszanych przez nią tematów, ale również sposobu jej uprawiania. Ta przeważnie prywatna i swobodna refleksja ludzi kierowanych naturalną ciekawością i potrzebą badania fundamentalnych zagadnień stopniowo przekształciła się w zwyczajną profesję, uprawianą pod patronatem i nadzorem instytucji, najczęściej państwowych, ocenianą i wynagradzaną niczym praca etatowych urzędników. Choć liczba publikacji filozoficznych stale rośnie, chociaż mnożą się rankingi i listy specjalistycznych czasopism oraz wydawnictw, jakość tej produkcji jest coraz słabsza i z pewnością nie ponadczasowa. Zwykły człowiek, który oczekiwałby przynajmniej prób odpowiedzi na tradycyjne filozoficzne pytania, może poczuć się zawiedziony, a ktoś, kto zna klasyków – znudzony i poirytowany. Jeśli od razu nie spotka się z deklaracją, że tradycyjne pytania są przestarzałe, będzie miał do czynienia albo z ubranymi w uczony żargon banałami, albo mętnymi zaklęciami, albo scjentystyczną paplaniną, małpującą metody i język nauk przyrodniczych lub społecznych. Jeśli dodamy do tego wszechobecne myślenie proceduralne, znajdujące wyraz w tym, że ludzie rozumują i wyrażają się tak, jak sztuczna inteligencja, okaże się, że w tej intrygującej epoce, w której żyjemy, myśl filozoficzna przeżywa głęboki regres. Zebrane w tym tomie teksty są próbą odpowiedzi na pytania o źródła i naturę kryzysu filozofii. Odpowiadając na nie, autor rozważa założenia i wartości leżące u podstaw powszechnie dziś przyjmowanego obrazu świata, technokratyczne i demokratyczne przesądy, których nie tylko nie kwestionuje się, ale zwykle nie dostrzega, a także automatycznie uznawane autorytety, kontrolujące przekaz informacji. Refleksja nad tymi zjawiskami pozwala zrozumieć, dlaczego tak rzadką postawą są dziś w filozofii sokratejska krnąbrność i sceptyczny dystans.

Nowe słowa, stare rzeczy

Magdalena Szelc-Mays

Podręcznik, dzięki nowoczesnemu, "spiralnemu" układowi materiału, jest pomocą w nauczaniu słownictwa na dwóch poziomach znajomości języka: podstawowym i średnim ogólnym. Zawiera zestaw 44 kolorowych plansz ilustrujących 14 tematów, 6 plansz dodatkowych oraz zeszyt z ponad 400 ćwiczeniami. Wśród omówionych tematów są m. in. święta i zwyczaje, podróże, zakupy, urządzenie mieszkania, wolny czas i rozrywka. Na odwrocie każdej planszy znajdują się wyrazy, podzielone na grupy: A (słownictwo podstawowe) i B (słownictwo przeznaczone do poszerzania zasobu leksykalnego dla bardziej zaawansowanych). Dodatkowe plansze – mające służyć do nauki słówek studentom początkującym – obejmują zagadnienia takie jak: nazwy krajów i ich mieszkańców, kształty i kolory. Drugą część podręcznika stanowią ćwiczenia słownikowe przygotowane do prawie każdej planszy i pogrupowane według stopnia trudności.

Awangarda między kuchnią a łazienką. Maria Pinińska-Bereś i Jerzy Bereś

Bettina Bereś

Historie opowiedziane przez Bettinę Bereś są informacjami bezcennymi, bo pochodzą bezpośrednio od córki, która była uczestniczką wielu opisanych wydarzeń. Jej subiektywne spojrzenie pozwala zajrzeć w głąb, poznać szczegóły niewidoczne dla oczu obserwatora zewnętrznego. Oprócz tego niektóre legendy związane z funkcjonowaniem Marii i Jerzego w świecie artystycznym zostają w książce zweryfikowane. Dodatkowo Bettina ma niezwykły dar opowiadania. Robi to w sposób szczery, bezpośredni, niepozbawiony humoru, jednocześnie nie pomijając faktów, które mogą być przykre czy wstydliwe. Ten sposób pisania sprawia, że uznani na kartach historii sztuki artyści, jakimi byli Maria Pinińska i Jerzy Bereś, stają się dla nas bliskimi osobami, z którymi czujemy bezpośrednią więź. Długo namawiałam Bettinę do spisania tych historii rodzinnych, gdyż jestem ich ogromną fanką. A teraz cieszę się, że dzięki tej publikacji zostały one ocalone na zawsze. dr hab. Iwona Demko Książka Bettiny Bereś jest dla historii sztuki niezwykle cenna, ponieważ z perspektywy córki dwojga osób artystycznych, wręcz ikonicznych dla sceny artystycznej PRL-u, pokazuje to, co nieoficjalne, prywatne i zakulisowe. Doskonale uzupełnia zatem stan badań o Marii Pinińskiej-Bereś i Jerzym Beresiu, informując o kontekstach, które nie zawsze możemy wyczytać z samych dzieł. prof. dr hab. Marta Smolińska Wspaniale opisana historia kilku pokoleń niezwykłej rodziny, piórem artystki i córki wybitnych polskich artystów. Rozpięta między XIX i XXI wiekiem, jest cenną kroniką życia artystycznego w czasach PRL-u. Bettina Bereś kreśli jednocześnie galerię barwnych postaci, które ukształtowały autorkę, a następnie pokolenie jej dzieci. To biograficzna narracja, która odsłania przed czytelnikami i czytelniczkami zaskakujące kulisy powstawania prac, a jednocześnie dla nas wszystkich może być lekcją pielęgnowania najdrobniejszych wspomnień i historii. Książka jest dla mnie niezwykle bliska nie tylko ze względu na przyjaźń artystki z Cricoteką, ale też z perspektywy mieszkanki będącego kolejnym bohaterem książki osiedla zamieszkiwanego przez rodzinę Beresiów. Natalia Zarzecka Dyrektorka Ośrodka Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka w Krakowie Bettina Bereś - artystka wizualna, malarka, hafciarka, ceramiczka, graficzka. Wraz z Martą Tarabułą założyła i prowadziła przez cztery lata jedną z pierwszych niekomercyjnych, prywatnych, niezależnych od władz PRL galerii, Galerię Zderzak. Współtworzyła galerię i stowarzyszenie Otwarta Pracownia. Wystąpiła z niego w 2019 roku. Aktywnie uczestniczy w życiu artystycznym, urządziła ponad czterdzieści wystaw indywidualnych często o znaczących tytułach: Obrazy w czasie zarazy (1995), Bez gruntu (2002), Wyprałam (2018), Nie wyglądaj przez cudze okno (2023). Uczestniczyła w wielu wystawach zbiorowych: Krzątaczki i Decydentki w Domu Norymberskim w Krakowie (2015 i 2018), Wieża Bab 2 w Galerii Białej w Lublinie (2021), Niech szyją! Współczesna rzeźba uszyta w Studio Cannaregio w Wenecji oraz w CSW w Toruniu (2022 i 2023). Jest autorką dwóch realizacji efemerycznych w ramach Land Art Festiwalu w Bubel-Granna nad Bugiem: Uczta w Bublu (2018) i Ogród wspomnień (2019). W 2015 roku założyła Wypożyczalnię obrazów, z której każdy może skorzystać, nie angażując środków finansowych.

Fantasy. Ewolucja gatunku

Grzegorz Trębicki

Fantasy. Ewolucja gatunku stanowi interesują i ambitną próbę syntetycznego i całościowego spojrzenia na jeden z najciekawszych gatunków dwudziestowiecznej prozy popularnej, który - jak się zdaje - został dotychczas opisany przez krytykę stosunkowo niesystematycznie i wyrywkowo. W oparciu o bogaty materiał literacki, często niedostępny polskiemu czytelnikowi w przekładzie, książka zmierza ku rzetelnemu i konsekwentnemu metodologicznie opisowi konwencji gatunkowej fantasy, zwłaszcza na płaszczyźnie teoretycznoliterackiej i genologicznej. Prześledzone zostaje powstanie oraz rozwój fantasy jako gatunku literackiego - począwszy od jej bezpośrednich źródeł w końcu wieku dziewiętnastego aż do czasów współczesnych. W obrębie studium dokonano też rozróżnienia pomiędzy poszczególnymi postaciami gatunkowymi fantasy, jak również przedyskutowano rozmaite formy hybrydalne fantasy i innych gatunków literackich.