Odsłonięcie. Epistemologiczne podstawy filozofii języka religijnego w poglądach Iana T. Ramseya

Zbigniew Bomert

„Odsłonięcie” jest systematyczną rekonstrukcją koncepcji doświadczenia zawartej w pismach Iana T. Ramseya, oxfordzkiego myśliciela, który w środowisku filozofii analitycznej bronił poznawczej wartości języka religijnego. Tytułowe „odsłonięcie” jest kluczowym pojęciem tej koncepcji, określającym składnik każdego, nie tylko religijnego, doświadczenia. Jest on źródłem rozróżnienia wrażeń i pojęć, i jednocześnie świadectwem tego, że pojęcia są strukturami wywodzącymi się z treści doświadczenia, a za pośrednictwem zjawisk poznajemy rzeczy. Na gruncie tej koncepcji język religijny, choć niepozbawiony tajemnicy, jest zakorzeniony w doświadczeniu w analogiczny sposób jak język potoczny i naukowy.

Recepcja prozy Herty Müller w Polsce

Agnieszka Reszka

Niniejsza publikacja jest próbą przedstawienia odbioru utworów Herty Müller – niemieckiej noblistki z 2009 roku – w Polsce, z zaakcentowaniem charakterystycznych cech jej twórczości, zwłaszcza prozy, które przyciągają uwagę naszych czytelników i krytyków literatury. Autorka podjęła próbę wykazania, że  twórczość niemiecko-rumuńskiej pisarki ma charakter uniwersalny, nie jest ograniczona terytorialnie i kulturowo tylko do państw i narodów, z którymi łączy ją miejsce narodzin i zamieszkania (Rumunia i Niemcy). Utwory Herty Müller cieszą się dużym zainteresowaniem naszych rodzimych czytelników. Recenzenci, dziennikarze, a także pisarze zainspirowani jej twórczością zwracają uwagę na bliską polskiemu odbiorcy tematykę jej utworów (krytyka systemów totalitarnych, obrona wartości humanistycznych, problematyka kulturowa i płciowa), nowatorstwo stylu pisania oraz specyficzną atmosferę jej tekstów, która jest wynikiem między innymi doświadczeń osobistych autorki oraz jej wielokulturowości, pozycji „pomiędzy” dwoma narodami, językami i kulturami. Przedstawiając twórczość pisarki, uwzględniono również jej oddziaływanie na polskich pisarzy, reportażystów oraz osoby związane z teatrem (m.in. na Andrzeja Stasiuka, Małgorzatę Rejmer, Michała Witkowskiego, Angelikę Kuźniak, Agnieszkę Korytkowską-Mazur, Aleksandrę Kugacz). Wskazane zostały także dostrzegalne w utworach pisarki fascynacje polską literaturą (m.in. prozą Hanny Krall), naszą kulturą oraz historią (noblistka wielokrotnie odwiedzała Polskę).  

Czarna kobieta na białym tle. Dyptyk biograficzny

Anna Wieczorkiewicz

Saartjie Baartman i Waris Dirie to kobiety; mówiono o nich: czarne. Płeć i rasa stanowią wyznaczniki tożsamości tak oczywiste, że współczesnym krytykom kultury zdają się wręcz banalne. Wokół nich  wciąż jednak osnuwają się ekspansywne koncepcje teoretyczne.  Biorą one  w posiadanie rzeczywiste jednostki; kształtują ich losy, ingerują w ciała. Wykorzystują je do własnych celów - naukowych, społecznych, politycznych, ekonomicznych, artystycznych, rozrywkowych... Dyptyk zestawiony z biografii Saartjie Baartman i Waris Dirie pokazuje, jak abstrakcyjne pojęcia i wyrafinowane teorie rozgrywane są w konkretnych okolicznościach, jak aktualizują się w ludzkim życiu, kształtując jego bieg.  Przyjrzyjmy się częściom dyptyku, z których każda ma swój własny sens, ale ujęte razem dają się odczytać jako całkiem nowa opowieść. Przekazuje ona wiedzę antropologiczną -  niekoniecznie  bezpośrednio, niemniej jednak dobitnie.

"Podobno jestem niemodny...". JASNOŚĆ. Wiersze

Leopold Staff

Czy mamy zapominać dobrych poetów z przeszłości, dlatego że byli tylko dobrymi poetami? Przecież to bardzo wiele: być dobrym poetą i stworzyć przez lata dziesiątki niezwykłych wierszy, wśród nich takie, które, mimo pozornej prostoty, ciągle stanowią dla nas zagadkę. Leopold Staff był nauczycielem poetów XX wieku a równocześnie wiecznym uczniem rzemiosła poetyckiego. Jego twórczość prowadziła nieustanny dialog z kulturą polską i podtrzymywała jej związek z tradycją europejską. Doskonałość tej liryki była zdobywana stałym wysiłkiem, prawie niezauważalnym, wytrwałym dążeniem do precyzji słowa. Dzięki pracy poety to, co bezkształtne, stawało się jasnością. Przygotowany przeze mnie wybór wierszy Leopolda Staffa z komentarzami znawców poezji i samych poetów ma przypominać twórcę, który starał się być jasny i prosty na przekór świadomości, że nic - ani świat, ani ludzkie wnętrze, ani to, co wydarza się między człowiekiem a człowiekiem - nie daje się przeniknąć i związać poetyckimi słowami. Anna Czabanowska-Wróbel

Wykłady o Platonie. Ontologia

Władysław Stróżewski

Książka powstała z cyklu wykładów wygłoszonych w latach sześćdziesiątych XX wieku na Uniwersytecie Jagiellońskim, poświęconych  problematyce ontologicznej w filozofii Platona. W pierwszych rozdziałach zostały zreferowane dyskusje dotyczące chronologii Platońskich dialogów. Wykłady cieszyły się dużym zainteresowaniem, a były nagrywane i wstępnie opracowywane przez ówczesnego słuchacza, a dziś profesora dr. hab. Pawła Taranczewskiego.        Władysław Stróżewski – emerytowany profesor zwyczajny Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Akademii Ignatianum w Krakowie. Przewodniczący Polskiego Towarzystwa Filozoficznego w latach 1990–2020; redaktor „Kwartalnika Filozoficznego”. Autor kilkunastu książek, m.in: Istnienie i wartość;  Dialektyka twórczości; O wielkości; Wokół  piękna; Istnienie i sens; Logos, wartość, miłość; Ontologia; Miłość i nicość (wywiad rzeka prowadzony przez Annę Kostrzewską-Bednarkiewicz).  

Mesjasz, który odszedł. Bruno Schulz i psychoanaliza

97883-242-3237-6

Twórczość Brunona Schulza stanowi osobliwą wersję Freudowskiego „romansu rodzinnego”, w którym figura Ojca, reprezentanta biblijnego Prawa, utraciła centralne znaczenie na rzecz figur kobiecych – Adeli, Bianki i Matki. Zmiana nie polega jednak na tym, że kobiety stały się teraz podmiotem Prawa, ale na tym, że Prawo stało się parodią siebie. Okazało się ono w rękach kobiet Prawem pozorowanym, które nastawione jest na poniżanie męskiego podmiotu. Wynika to stąd, że pozycja kobiet w roli podmiotu Prawa została im narzucona przez Józefa/Brunona, który w ten sposób próbuje ratować swój świat bez Ojca. Ta strategia ma jednak swoją cenę. Jest nią permanentne nicestwienie Schulzowskiego świata prozy. W degradacji roli Ojca zawiera się zarazem klucz do objaśnienia masochizmu i fetyszyzmu Józefa/Brunona. Jest ona równoznaczna z degradacją świata męskiego. To świat w stanie rozpadu, w którym cały byt odchodzi w nicość. Wraz z nim w nicość odchodzi Bóg tego świata, a zarazem jego Mesjasz. Czekanie na niego stało się obsesyjną czynnością natrętną, pustym teatralnym gestem, który przesłania poczucie opuszczenia przez sacrum i skrajną rozpacz.Ta propozycja lektury dzieła Schulza staje w poprzek utrwalonej u nas tradycji interpretacyjnej, w której upatruje się w nim dzieło „radosne”, pełne cudów i tajemnej magii oraz świetlistości i słońca. Tymczasem w świecie prozy drohobyckiego pisarza rządzi niepodzielnie Tanatos. To świat wychylony ku śmierci i skazany na zagładę. Podobnie jak świat Kafki, nie może być on zbawiony.   „Czytanie książki Pawła Dybla jest przeżyciem intelektualnym, co należy rozumieć nie jako konwencjonalny wyraz uznania ani egzaltację zaciekawienia – lecz jako sens obcowania z czymś wymykającym się zaszufladkowaniu. Książka bowiem mówi zarówno rzeczy „heretyckie”, jak i podstawowe, jest zasadniczo nowa, a wszak w lekturze odbierana jako od dawna „prosząca się” o napisanie, wreszcie jej psychoanalityczne rozpoznanie Schulza-człowieka wchodzi, można tak powiedzieć, w wielostopniową polemikę z utrwalonymi w literaturoznawstwie wizerunkami Schulza-artysty”.   prof. dr hab. Andrzej Zieniewicz

Wariacje bachowskie

Jan Grzanka, Józef Majewski

Wariacje bachowskie to książka, która w wyjątkowo ciekawy i inspirujący sposób udowadnia tezę, że w wypadku twórczości Jana Sebastiana Bacha, "największego z geniuszów muzycznych ludzkości" (Witold Lutosławski), "im dalej w las, tym więcej drzew. Im bliżej zwiedzamy ogromny gmach Bachowskiej muzyki, tym więcej odkrywamy w nim nieznanych zakątków, wspaniałych sal, korytarzy, krużganków" (Stefan Kisielewski). Czternaścioro Autorek i Autorów, wywodzących się z różnych - i to nie tylko muzycznych czy muzykologicznych - akademickich środowisk naszego kraju, Hiszpanii, Rosji i Stanów Zjednoczonych, przedkłada bardzo różne gatunkowo rozważania, swoiste wariacje na temat życia i muzyki Bacha. W książce znajdziemy oryginalne wykładnie dzieł, prezentację debat i sporów, syntezy interpretacyjne, nowe informacje, a nawet odkrycia historyczne, rozmyślania czy wręcz medytacje egzystencjalne, ujęcia muzykologiczne, dociekania estetyczne, spekulacje filozoficzne oraz refleksję symboliczno-teologiczną. Ta ostatnia dotyczy zarówno utworów wokalnych, jak i instrumentalnych, w tym - co w polskiej literaturze przedmiotu bardzo rzadkie - czysto instrumentalnych. Wraz z lekturą kolejnych rozdziałów coraz lepiej rozumiemy, że muzyka Bacha, która swoim pięknem tak nas wzrusza, skrywa prawdziwe tajemnice. W książce niektóre z nich odkrywamy w takich utworach, jak Wariacje goldbergowskie, Kunst der Fuge, Chorały schUblerowskie, Fantazja chromatyczna, kantata chorałowa Aus tiefer Not schrei ich zu Dir czy Canone doppio sopril Soggetto, kanon w postaci zagadki, którą lipski kantor muzycznie napisał dla pewnego teologa luterańskiego. Wariacje bachowskie to książka, która sprawia, że pragniemy słuchać muzyki Bacha uważniej i głębiej.

Najpierw oddech. Eseje, recenzje, szkice

Ewa Elżbieta Nowakowska

Na tom Ewy Elżbiety Nowakowskiej Najpierw oddech. Eseje, recenzje, szkice składają się zarówno teksty publikowane w takich pismach, jak "Topos", "Fraza", "Tygiel Kultury" i "eleWator", jak i nigdzie nie drukowane artykuły. Część pierwsza książki poświęcona jest pisarzom obcojęzycznym (m.in. T.S. Eliotowi, Mertonowi, Borgesowi, Szekspirowi, Blake'owi, Cortazarowi), druga - polskim (m.in. Lipskiej, Zechenter-Spławińskiej, Herbertowi, Moczulskiemu, Lisowskiemu, Strumykowi), a trzecia zawiera wspomnienia oraz eseje o sztuce i miejscach. Autorka, świadoma przemian we własnym pisaniu i myśleniu, uzupełniła teksty i opatrzyła je komentarzami. "Ewa Elżbieta Nowakowska, krakowska poetka, tłumaczka i eseistka, należy do tych pisarek, które od samego początku swej drogi twórczej otwarcie wyrażają zachwyt rodzinnym miastem oraz szeroko pojętym światem. Jej najnowsza książka Najpierw oddech. Eseje, recenzje, szkice, także stanowi zapis zauroczeń Autorki - książkami pisarzy obcych, głównie angielskojęzycznych, i polskich, w tym zwłaszcza krakowskich. Ale te eseje zawierają nie tylko empatyczną, subiektywną lekturę wrażliwej na materię słowa poetki, lecz także dialog z kontekstami sztuki, historii, przekładoznawstwa (a nawet autoprzekładu) czy biblijnego archetekstu. Książkę tę można czytać jako literacki pamiętnik Autorki z dwudziestu kilku lat - jej zainteresowań, fascynacji i inspiracji, ale także jako busolę trafnych wyborów - oryginalnego zmierzenia się z dziełami wybitnymi, a czasem odkrycia mniej znanych twórców". prof. zw. dr hab. Gabriela Matuszek-Stec