I rak ryba. Stworzenia polityczne PRL-u

Monika Milewska

W PRL-u wszystko miało wymiar polityczny od czerwonych krawatów po coca-colę i szynkę. Nic dziwnego, że władze Polski Ludowej do swej polityki i propagandy postanowiły wprząc również zwierzęta. Stonka, żubroń i kryl z pozoru dzieli je wszystko: wielkość, tryb życia, pochodzenie, środowisko naturalne, a nawet rola, jaką odgrywają w gospodarce i ludzkiej wyobraźni. Żerujący na kartofliskach żuk, krzyżówka krowy z żubrem i mały antarktyczny raczek zostały jednak sprytnie wykorzystane do zbudowania mitycznej opowieści o sile i dobrobycie stonką straszono i mobilizowano społeczeństwo, żubroń i kryl miały być nadzieją na półki pełne taniej i zdrowej żywności. Apogeum popularności każdego przypadło na inną dekadę: stonka kojarzy się dziś ze stalinowskimi kronikami filmowymi, o eksperymentach nad żubroniem mówiło się entuzjastycznie już za czasów Gomułki, kryl to ukochane dziecko gierkowskiej propagandy sukcesu. Lata osiemdziesiąte zaś to stopniowy schyłek iluzji związanych z socjalistyczną superżywnością. PRL coraz częściej staje się przestrzenią nowych interpretacji i kulturowych rozrachunków. Monika Milewska proponuje nowatorskie odczytanie historii powojennej Polski. I rak ryba to nie tylko fascynująca podróż przez kolejne polityczne ekosystemy: od pola kartofli przez Puszczę Białowieską aż po lody Antarktyki. To także opowieść o całej epoce jej absurdach, paradoksach i niespełnionych obietnicach. Wydaje się, że żyjemy w czasach, gdy wszystko ma wymiar polityczny. Jednak autorka I rak ryba pokazuje, że w czasach słusznie minionych było tak samo. Komunistyczny obóz bohatersko walczył z wrażym amerykańskim najeźdźcą w osobie stonki ziemniaczanej, chciał pod czerwonym sztandarem karmić Polaków równie czerwonym befsztykiem z żubronia czy zaspokoić głód białka krylem. Ładny owad lubiący liście ziemniaka, żubr i krowa rodzice żubronia, a nawet malutki morski skorupiak padli ofiarą politycznych rozgrywek. Ciekawe, dowcipne i zgodne z biegiem ówczesnych wydarzeń. Polecam, tym bardziej że żubroniowa historia wiąże się z moim ojcem Edwardem Sumińskim. Szkoda tylko, że za prawie każde ludzkie działanie zwierzęta płacą najwyższą cenę. Dorota Sumińska

Idea w służbie propagandy. Komitet Słowiański w Polsce 1945-1953 na tle ruchu nowosłowiańskiego

Marcela Gruszczyk

Praca jest próbą wieloaspektowego spojrzenia na historię powstania i działalności Komitetu Słowiańskiego w Polsce, który w latach 40. XX wieku był jednym z głównych podmiotów odpowiedzialnych za umacnianie przyjaźni polsko-radzieckiej oraz upowszechnianie wiedzy o Związku Radzieckim wśród szerokich kręgów społeczeństwa. Odbywało się to pod hasłem propagowania ideologii słowiańskiej, odrodzonej w czasie wojny pod auspicjami ZSRR. Książka wpisuje się w nurt badań nad dziejami politycznymi początków Polski Ludowej. Składa się z pięciu rozdziałów w układzie chronologiczno-problemowym. Pierwsza część dotyczy narodzin tzw. ruchu nowosłowiańskiego, stanowiąc jednocześnie tło dla dalszych rozważań. Poruszono w niej zagadnienia związane z genezą i pierwszymi latami działalności Komitetu Wszechsłowiańskiego w Moskwie, rozwojem jego agend w krajach Europy środkowo-wschodniej oraz jednym z najważniejszych wydarzeń w dziejach ruchu – Kongresem Słowiańskim w Belgradzie, który stał się przyczynkiem dla powstania Komitetu Ogólnosłowiańskiego. Poruszone tu zagadnienia stanowiły punkt zwrotny w historii idei słowiańskiej, kreowanej tym razem z ramienia Związku Radzieckiego, który widział w niej doskonały instrument oddziaływania w imię własnych, pragmatycznych interesów politycznych. Drugi z rozdziałów wiąże się już bezpośrednio z zagadnieniem tytułowym, odnosząc się do początków Komitetu Słowiańskiego w Polsce. Analizie poddane zostały tu założenia programowe instytucji, jak i jej organizacja na szczeblu centralnym oraz terenowym. W dalszej części publikacji przedstawiono politykę kulturalną oraz inne aspekty życia społecznego, definiowane w pryzmacie kryteriów ideologicznych, które stymulowały zakres, jak i charakter prac słowiańskiej agendy w Polsce. Omówiona została działalność naukowa, oświatowa i wydawnicza Komitetu, angażująca świat polskich uczonych, niestety nazbyt często działających w pręgierzu doktryny, hamującej wiele ciekawych i wartościowych pomysłów. Ostatnie dwa rozdziały przeniosą czytelnika na arenę międzynarodowych obszarów działalności Komitetu. Do najistotniejszych z poruszanych w tym miejscu zagadnień należeć będzie bez wątpienia problematyka łużycka – jedno z ważnych zagadnień geopolitycznego aspektu ideologii słowiańskiej, która wraz z umacnianiem się systemu komunistycznego w krajach satelickich ZSRR, została zepchnięta do lamusa, jako element zagrażający interesom tego państwa w etnicznie niesłowiańskich państwach systemu. Nie mniej istotną kwestią będzie też konflikt radziecko-jugosłowiański, bezpośrednio wpływający na zanegowanie przez Związek Radziecki dalszego funkcjonowania ruchu nowosłowiańskiego. Jego negatywny skutek implikujący zakończenie działalności Komitetu Słowiańskiego w Polsce, będzie też epilogiem narracji piątego rozdziału.

Idea wolności. Teoria i praktyka

red. Agnieszka Turoń-Kowalska

Socjalizm jako rodzaj filozofii moralnej zaszczepił w ludziach świata środkowej i wschodniej kultury europejskiej ideę braterstwa ludzkiego. Kapitalizm zakłada przede wszystkim samodzielność i realizację indywidualnego interesu. Obywatele krajów postkomunistycznych z jednej strony pragną realizacji demokratycznego modelu państwa, z drugiej strony nie potrafią zrezygnować z idei braterstwa, z idei sprawiedliwości społecznej, z instytucjonalnych form socjalizmu, który w swoich zamierzeniach miał być realizacją tych idei. Kłopotem zatem staje się fundamentalna idea państwa demokratycznego – wolność. W imię „wolności” obywatele świata jałtańskiego dokonywali czynów heroicznych, aby przezwyciężyć komunizm i przynależeć do świata cywilizacji zachodniej. Świata, w którym realizuje się przede wszystkim zasada liberalizmu o posiadaniu wolności, więcej, o obowiązku gwarancji owej wolności. Ojcowie liberalizmu zakładali, że istota ludzka jest wolna na mocy natury samego człowieczeństwa, że z przyrodzenia cieszy się wolnością niezbywalną. Wolność w tym sensie jest zdolnością wyboru, który nie jest wymuszany przez jakiekolwiek siły, przez jakąkolwiek formę zewnętrzną. Nic nie dzieje się poza świadomością człowieka. Można mówić zatem o wolności w sensie wolności negatywnej. Ten rodzaj wolności stoi w opozycji do wolności pozytywnej. Jeśli chcielibyśmy przełożyć problem relacji pomiędzy wolnością negatywną a wolnością, to możemy mówić o dwóch potrzebach obywateli: ochronie przed ingerencją i przymusem zewnętrznym oraz gwarancji odpowiednich środków do samorealizacji. Pierwszy rodzaj wolności I. Berlin wiąże z ideą wolności dla samej wolności, drugi rodzaj z możliwością ograniczenia jednostki, aby zagwarantować jej realizację własnego „ja” i związanych z tym celów. Problem wolności zatem przekłada się również na potrzeby zwykłego obywatela w cywilizacji europejskiej, zarówno zachodniej, jak i wschodniej. W tej ostatniej jednak, w związku z historią można uwidocznić problem pomiędzy chęcią posiadania wolności negatywnej, a nostalgią lub bardziej próbą urzeczywistnienia również wolności pozytywnej. Niesie to za sobą wiele problemów badawczych, które można odnieść w szczególności do państw, których historia sprawiła, że możemy zastanawiać się nad relacją wolności negatywnej i pozytywnej w praktycznym, nie tylko teoretycznym, jej pojmowaniu przez obywateli. W zakresie badania nad ideą wolności stanowi to ważny problem. Monografia naukowa będzie starała się ukazać relację wolności negatywnej i pozytywnej w kontekście zmian, jakie miały miejsce w kulturze europejskiej i poza nią zarówno w kontekście teoretycznym, jak i praktycznym dawniej i dziś.

Identyfikacja cywilizacji informacyjnej. Technologiczno-ideologiczna destrukcja życia społecznego

Jacek Janowski

W dzisiejszych czasach bardzo ważne jest podjęcie autentycznie i autonomicznie krytycznej refleksji nad konsekwencjami informatycznego uwikłania cywilizacji, wolnej od podświadomych determinizmów ideologicznych, technologicznych i ekonomicznych. Człowiek wolny wie skąd wychodzi i dokąd zmierza. My zawdzięczamy swoje możliwości rozwoju cywilizacji europejskiej, osadzonej od czasów Sokratesa w etyce. Jesteśmy zaś popychani od niedawna ku obcej i wrogiej jej cywilizacji globalnej opartej na technice. Identyfikacja genezy, istoty i funkcji tej mega-, giga- i superoperacji, składa się na treść niniejszej pracy. Zamiarem autora było ostrzeżenie przed zgubnymi rezultatami totalnej wirtualizacji świata, znacznie przekraczającymi dramatyczne następstwa ideologicznej dominacji. Niedostrzegany i niepohamowany sojusz ideologiczno-technologiczny jest w stanie cofnąć ludzkość nawet do czasów przedcywilizowanych. Zasadniczą różnicą będzie jedynie nasycenie technologiami i ideologiami wszelkiego rodzaju przymusu psychicznego i fizycznego. Z takimi scenariuszami jesteśmy coraz częściej oswajani, m.in. za pomocą filmów takich, jak Awatar, czy Matrix.

Ideologiczne i doktrynalne podstawy zmian ustrojowych w krajach Europy Środkowej i Wschodniej po roku 1989

red. Marek Barański, Maciej Guzy

Głównym celem niniejszej publikacji jest próba opisania i wyjaśnienia wszelakiej - nieraz mocno złożonej -  problematyki zmian ideologicznych i doktrynalnych, jakie dokonały się i wciąż mają miejsce w Europie Środkowej i Wschodniej. Większość autorów stanowią doktoranci oraz absolwenci Uniwersytetu Śląskiego, jak również innych uczelni,  polskich  i zagranicznych. Zagadnienia ideologiczne i doktrynalne są sferą niezwykle szeroką, co pozwoliło autorom na oryginalne podejście do tegoż tematu poprzez spojrzenie na nie przez pryzmat swych zainteresowań naukowych. Z tego też powodu praca ta nie zamyka się jedynie w ciasnych ramach danej dyscypliny, a czerpie - poza politologią - z takich dziedzin jak filozofia, socjologia, czy  prawo. Monografia  podzielona  jest na dwie zasadnicze części. Pierwsza - „Ideologiczne aspekty zmian ustrojowych w państwach Europy Środkowej i Wschodniej”, dotyczy filozoficznych podstaw wpływających na kreowanie polityki w poszczególnych państwach, jak również nastrojów panujących w zamieszkujących je społeczeństwach, które przekładają się na tworzenie zaplecza ideologicznego omawianego przez nas regionu. Rozpoczyna ją artykuł Macieja Guzy „Trzecia Pozycja jako ewolucja ideowa radykalnej prawicy w Europie po roku 1989”, w którym autor dokonuje analizy profilu ideologicznego obecnych na scenie politycznej ugrupowań nacjonalistycznych. Drugi tekst autorstwa Natalii Rudakiewicz „Ideologia i działalność ukraińskich prawicowych partii politycznych w procesie modernizacji systemu politycznego i obrony niepodległości Ukrainy (na przykładzie OZ „ Swoboda” i „Prawy Sektor”)” dotyczy badań nad stopniem zaangażowania partii radykalnej prawicy w walkę o niepodległość i suwerenność Ukrainy. Trzecim z kolei artykułem jest tekst Marka Barańskiego poświęcony wizji   polskiego samorządu  terytorialnego jako  społeczeństwa obywatelskiego. Pierwszą część publikacji zamyka artykuł Natalii Minienkowoj „Lustracja na Ukrainie – niezbędna przesłanka konsolidacji demokracji czy krok w odwrotnym kierunku?”, który porusza tematykę transformacji systemowej Ukrainy po „Euromajdanie”. Druga część książki „Wybrane skutki zmian ustrojowych w państwach Europy Środkowej i Wschodniej” ukazuje nam, w jaki sposób omawiana przez nas tematyka wpłynęła na zmiany, które dokonały się w krajach Europy Środkowej i Wschodniej oraz, w  jaki sposób zmiany te  przejawiają się w polityce poszczególnych państw regionu. Otwiera ją artykuł autorstwa Marka Margońskiego o tytule „Gwardia Narodowa czy Armia Krajowa? Koncepcja systemu Obrony Terytorialnej po 1989 roku”, który dotyka problematyki ewolucji podejścia do zagadnień bezpieczeństwa w Polsce po transformacji systemowej. W dalszej części książki Marek Tyrała w swoim artykule „Przyczyny porażki wyborczej lewicy w wyborach parlamentarnych w Polsce w 2015 r.- na przykładzie Koalicji Zjednoczona Lewica oraz partii Razem” dokonuje charakterystyki lewicowych partii i koalicji wyborczych w trakcie wyborów parlamentarnych w 2015 roku.  Harutyun Voskanyan w artykule „Features of military confrontation in Ukraine after Maidan: Wide security front-line” przedstawia perspektywy polityki bezpieczeństwa na Ukrainie po zmianie rządów. Ostatnim artykułem „Pozycja ustrojowa Trybunału Konstytucyjnego w świetle nowych przepisów” autorstwa Izabeli Rudnik skupia się na pozycji i kompetencjach Trybunału Konstytucyjnego, jako organu konstytucyjnego państwa w świetle nowelizacji ustawy o TK z 25 czerwca 2015 roku.

iGen. Dlaczego dzieciaki dorastające w sieci są mniej zbuntowane, bardziej tolerancyjne, mniej szczęśliwe i zupełnie nieprzygotowane do dorosłości - i co to oznacza dla nas wszystkich

Jean M. Twenge

Urodzeni po 1995 roku. Dorastali z telefonem komórkowym, mieli konto na Instagramie, zanim poszli do liceum, nie pamiętają czasów sprzed internetu. Różnią się od każdego poprzedniego pokolenia. Mowa tu o jednej czwartej Amerykanów. To iGen (skrót od iGeneracji) pokolenie internetu. Właśnie nadeszło. W tej fascynującej, pełnej życia książce dr Jean Twenge maluje odkrywczy portret nowego pokolenia, które dojrzewa wolniej i wyrasta na bardziej znerwicowane ale również bardziej tolerancyjne i bezpieczne od poprzednich pokoleń. Jego przedstawiciele trzymają się z dala od pokus dla dorosłych, takich jak alkohol czy seks, ale też unikają odpowiedzialności wiążącej się z dorosłością nie śpieszy im się z nauką jazdy, wyprowadzką z domu ani z osiągnięciem finansowej samodzielności. Są otwarci i postępowi, a przy tym rozważni jak żadne wcześniejsze pokolenie młodych ludzi. Cechy i trendy charakteryzujące to pokolenie mogą wydawać się zdumiewające lub nawet sprzeczne z intuicją, ale jeśli chcemy z powodzeniem nawiązywać z nim kontakty czy to jako rodzice, pedagodzy, w pracy, czy też w relacjach handlowych musimy zrozumieć, kim są jego przedstawiciele i dlaczego zachowują się w taki a nie inny sposób. Obecne podziały pokoleniowe są głębsze i szersze niż kiedykolwiek w historii. Właśnie dlatego rodzice, pedagodzy i pracodawcy pilnie potrzebują zrozumieć dzisiejsze pokolenie nastolatków i młodych dorosłych, dopiero co wchodzące na rynek pracy. Media społecznościowe i esemesowanie wypierają inne formy rekreacji i komunikowania się iGen spędza mniej czasu z przyjaciółmi i rodziną, co może wyjaśniać niespotykany dotąd u młodych ludzi poziom lęku, depresji i samotności. Ale technologia to nie jedyna rzecz wyróżniająca tę generację. Korzystając ze swoich obszernych badań, odkrywczych wywiadów i głębokiej analizy danych zgromadzonych od ponad 11 milionów respondentów na przestrzeni kilku dekad, Twenge pokazuje, że wyjątkowość osób z tego pokolenia przejawia się również w sposobie spędzania czasu, zachowaniu, a wreszcie w zaskakującym stosunku do religii, seksualności i polityki. Całkowita dominacja smartfonów odbija się na każdej sferze życia nastolatków z iGen, od interakcji społecznych po zdrowie psychiczne. To pierwsze pokolenie, które miało nieograniczony dostęp do internetu przez cały czas. Nawet jeśli ich smartfona wyprodukował Samsung, a ich tablet to Kindle, ci młodzi ludzie nadal zaliczają się do iGen. (Również w wypadku grupy o niższych dochodach: nastolatki z uboższych środowisk spędzają w sieci tyle samo czasu, co nastolatki ze środowisk zamożnych oto kolejny efekt smartfonów). Podczas gdy ta nowa grupa młodych ludzi wkracza w dorosłość, wszyscy musimy spróbować ich zrozumieć. Ponieważ kierunek, w jakim pójdą, wyznacza kierunek naszego kraju i całego świata. Dr Jean M. Twenge Profesor psychologii na Uniwersytecie Stanowym w San Diego, jest autorką ponad 120 publikacji naukowych i dwóch książek, które napisała w oparciu o własne badania Generation Me oraz The Narcissism Epidemic, a także poradnika The Impatient Womans Guide to Getting Pregnant. Artykuły na temat jej badań pojawiały się w takich gazetach, jak Time, The Atlantic, Newsweek, The New York Times, USA TODAY i The Washington Post. Występowała również w programach telewizyjnych Today, Good Morning America, Fox and Friends oraz w radiostacji NPR. Mieszka w San Diego wraz z mężem i trzema córkami przedstawicielkami iGenu. Wszyscy pragniemy się dowiedzieć, jaki wpływ ma na nastolatków intensywne korzystanie z mediów społecznościowych. Dzięki wnikliwej analizie Jean Twenge teraz już to wiemy: sprawia, że są samotni, niespokojni i delikatni szczególnie dziewczyny. Musisz przeczytać tę fascynującą książkę, żeby zrozumieć, jak bardzo iGen różni się od milenialsów, których dopiero co zaczynałeś rozgryzać.... - Jonathan Haidt, NYU-Stern School of Business, autor Prawego umysłu Jeśli chcesz zrozumieć, jak wychowywać, uczyć, rekrutować, zatrudniać osoby urodzone w latach 1995-2012, a także jak im coś sprzedać albo jak walczyć o ich głosy, koniecznie przeczytaj tę książkę. iGen zmieni twój sposób myślenia o następnym pokoleniu młodych ludzi. - Julianna Miner, prof. ds. zdrowia publicznego, George Mason University Pełna wartościowych spostrzeżeń nieoceniona z punktu widzenia rodziców, pedagogów i liderów. Odkrycia Jean Twenge przykuwają uwagę, jej pomysły są fascynujące, a rozwiązania bezcenne. - Michele Borba, dr pedagogiki, psycholog edukacyjna i autorka książek

Imperium Sodomy i jego sojusznicy

Paweł Lisicki

Stałą cechą rewolucji jest dokonywanie czystek pamięci. Każda epoka ma swoją wrażliwość i w XXI wieku chwilowo drastyczna walka z przeszłością nie uchodzi. Radykałowie wolą raczej metodę drobnych kroków. Zamiast niszczyć stare dzieła, palić je lub zakazywać ich czytania, można przecież nieco je tylko poprawić. Gdyby kiedyś prawa do wydawania dzieł polskich pisarzy dostały się w ręce apostołów wokeizmu, nie ostałby się kamień na kamieniu: stracilibyśmy i Adama Mickiewicza, i Henryka Sienkiewicza, nie wspominając o Zygmuncie Krasińskim czy Bolesławie Prusie. Każdego by potraktowano z innego paragrafu. Jednego za domniemany antysemityzm, drugiego za rasizm, trzeciego za ksenofobię, a wszystkich za patriarchalizm i maskulinizm. Na razie Polacy są daleko z tyłu. Z czyszczeniem pamięci mogli się stykać w Kościele, po soborze watykańskim II. Zniknęły wtedy tzw. psalmy złorzeczące (Pan Bóg się nie gniewa, Pan Bóg kocha wszystkich), znacznie okrojono odniesienia do groźby piekła, postawiono nacisk na to, co pozytywne i co budzi nadzieję. Postępowi teologowie próbują dowieść, że Biblia nie potępia homoseksualizmu. Według nich grzech sodomski miał być formą pogwałcenia prawa gościnności, a wtedy reszta już pójdzie z górki. Kto nie jest gościnny, ten nie chce imigrantów. Kto nie jest gościnny, ten nie troszczy się o zasoby Ziemi i beztrosko wydycha CO2 do atmosfery. Imperium Sodomy na pewno nie ustąpi. Tam, gdzie siła zderza się z racją, ta druga często musi przegrać.

Impuls. Wydanie finalne

Richard H. Thaler, Cass R. Sunstein

Przełomowa książka o wykorzystaniu zdobyczy nowej nauki architektury wyboru do podejmowania lepszych życiowych decyzji Impuls zmienił sposób, w jaki patrzą na świat poszczególni ludzie, spółki i rządy - i dzięki temu stał się jedną z najważniejszych książek XXI wieku. Aktualne wydanie finalne oferuje bogactwo nowych spostrzeżeń na takie tematy, jak pandemia Covid-19, dieta, finanse osobiste, oszczędności emerytalne, opieka zdrowotna, dawstwo narządów i zmiana klimatu. Codziennie podejmujemy decyzje dotyczące tego, co kupujemy i co jemy, jakich dokonujemy inwestycji i w jaki sposób spędzamy czas, jak dbamy o swoje zdrowie i naszą planetę. Niestety, często te wybory są nietrafione. Poznając jednak to, w jaki sposób myślą ludzie, możemy im ułatwić podejmowanie najlepszych dla nich decyzji. Autorzy z przenikliwą bystrością i wysmakowanym dowcipem demonstrują, jak można najlepiej popchnąć nas we właściwym kierunku, nie ograniczając absolutnie naszej wolności wyboru. O niewielu książkach można powiedzieć, że zmieniły świat, ale Impuls faktycznie to zrobił. Najnowsze wydanie jest zachwycające: zabawne, pożyteczne i mądre. Daniel Kahneman, autor Pułapek myślenia. O myśleniu szybkim i wolnym Zmienione i uaktualnione wydanie jednej z najbardziej wpływowych książek XXI wieku NAGRODA NOBLA 2017