Mocarstwowe dążenia Zygmunta III w latach 1587-1618

Przemysław Piotr Szpaczyński

Celem książki było przeanalizowanie dążeń Zygmunta III do utworzenia mocarstwa obejmującego Rzeczpospolitą, Szwecję i Rosję w latach 1587-1618 oraz ukazanie, jakie znaczenie dla ich realizacji miała między innymi polityka króla wobec Habsburgów austriackich. Rozprawa ma układ problemowy. Składa się ze wstępu, czterech rozdziałów, zakończenia i bibliografii. Podstawą rozprawy są źródła zarówno drukowane jak i archiwalne. W rozdziale pierwszym została omówiona literatura polska i obca, poświęcona stosunkom Rzeczypospolitej z Habsburgami, Szwecją i Rosją w latach 1587 - 1618. Rozdział drugi ukazuje politykę Zygmunta III wobec Habsburgów w świetle jego mocarstwowych dążeń. Rozdział trzeci przedstawia zabiegi Zygmunta III o przejęcie, utrzymanie, a po detronizacji w 1599 r. o odzyskanie szwedzkiego dziedzictwa. Rozdział czwarty omawia mocarstwowe dążenia Zygmunta III wobec Rosji. Rozprawa podejmuje zagadnienia ważne dla historiografii polskiej, ale też i innych narodów Europy Środkowej, Wschodniej i Północnej (Polski, Ukrainy, Białorusi, Litwy, Łotwy, Estonii, Szwecji, Finlandii, Rosji, Austrii, Niemiec). Stanowi polemikę z autorami błędnych sądów, odnoszących się do węzłowych kwestii w biografii Zygmunta III oraz w dziejach jego panowania, które niestety wciąż funkcjonują i to jako ugruntowane stereotypy. Najważniejsze z nich to pomówienia króla o to, że zamierzał porzucić tron polski i „kupczył” koroną swych przodków po kądzieli, że był i czuł się przede wszystkim WAZĄ, że wskutek fanatyzmu religijnego utracił królestwo dziedziczne, że wciągnął Rzeczpospolitą do wojny ze Szwecją dokonując inkorporacji Estonii, że spowodował fiasko osadzenia na tronie cesarskim syna Władysława, gdyż sam chciał być carem i że najważniejszym celem w jego polityce zagranicznej było dążenie do odzyskania dziedzicznego królestwa.  

Zelman Wolfowicz i jego rządy w starostwie drohobyckim w połowie XVIII w

Tomasz Wiślicz

Dziewiątego czerwca 1755 roku połączony sąd zamkowy i wójtowski miasta Drohobycza skazał Zelmana Wolfowicza na karę śmierci przez powieszenie za liczne defraudacje i oszustwa oraz ucisk mieszkańców starostwa. Zelman, formalnie pełniący funkcję faktora starościny Doroty Tarłowej i arendarza miejscowych salin, podporządkował sobie całe starostwo i przez kilkanaście lat zarządzał nim w sposób despotyczny, konfliktując się zarówno z mieszczanami drohobyckimi, jak i ze społecznością żydowską, z której się wywodził. Według dokumentów sądowych Zelman, oprócz gospodarczej eksploatacji dóbr, miał także rozpijać poddanych, bić i terroryzować mieszczan, fałszować miary i zapisy w księgach sądowych. Narastająca czarna legenda przypisywała mu uwiedzenie starościny, korzystanie z pomocy czarownic, zamachy na życie swoich nieprzyjaciół, a po śmierci – zamianę w upiora. Podobno jeszcze u schyłku XIX wieku okoliczne chłopki straszyły Zelmanem niegrzeczne dzieci. Kim był Zelman i czy rzeczywiście zasłużył sobie na opinię zbrodniarza i krwiopijcy? Jak wytworzyła się jego późniejsza legenda? Co jego przypadek może powiedzieć o rzeczywistości społecznej osiemnastowiecznej Rzeczypospolitej?   Tomasz Wiślicz – historyk, profesor w Instytucie Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk. Autor m.in. książek: Upodobanie: małżeństwo i związki nieformalne na wsi polskiej XVII–XVIII wieku. Wyobrażenia społeczne i jednostkowe doświadczenia (Wrocław 2018), Krótkie trwanie. Problemy historiografii francuskiej lat dziewięćdziesiątych XX wieku (Warszawa 2004), Zarobić na duszne zbawienie. Religijność chłopów małopolskich od połowy XVI do końca XVIII wieku (Warszawa 2001).

Wit Stwosz. Między blaskiem a cieniem. Poemat heroikomiksowy

Bogusław Michalec, Paweł Kołodziejski

Oto życie Wita Stwosza – jednego z ostatnich wielkich pewnej odchodzącej epoki. Ta historia to opowieść o sławie i upadku, moralitet rozpisany na dni chwały i lata cierpienia. Stwosz był bez wątpienia geniuszem, artystą świadomym wartości swego dzieła. Ale był również człowiekiem szarpanym wątpliwościami, pełnym sprzeczności, w którego wnętrzu – jak możemy się domyślać – toczyła się nieustanna walka ducha z ograniczającym go ciałem. I w takim sensie ten „poemat heroikomiksowy” staje się również opowieścią o losie na wskroś ludzkim. Komiks powstał z inspiracji pracami konserwatorskimi przy krakowskim ołtarzu Wita Stwosza w kościele Mariackim, rozpoczętymi w roku 2015, którymi kierował prof. Jarosław Adamowicz z Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.  Paweł Kołodziejski – absolwent krakowskiej ASP, autor cyklu malowideł do kościoła św. Klemensa w Trzemeśni oraz polichromii Bracia franciszkanie w bernardyńskim refektarzu w Krakowie. Autor witraży do kaplicy w Porębie. Uprawia ilustrację książkową i formy komiksowe. Jest autorem ilustracji do powieści graficznej Apokalipsa św. Jana. Ilustrował m.in książki o duchowości mnichów iroszkockich (Modlitwa Celtów, Krzyż Celtów) oraz album O Polskich świętych dzieciom. Twórca gier edukacyjnych i historycznych.   Bogusław Michalec – ur. 1972 w Gorlicach, poeta, twórca książek dla dzieci, autorskich przewodników, autor piosenek i opowiadań. Laureat nagrody im. Arkadego Fiedlera „Bursztynowy Motyl” (2008, Polska ginąca). Napisał m.in.: Znasz taki Kraków?, Twarze starych miast. Prowadzi warsztaty literackie.   „Autorzy z wielką przenikliwością portretują wnętrze genialnego rzeźbiarza i zarazem człowieka twardo stąpającego po krakowskiej oraz norymberskiej ziemi, zdolnego do wysokich duchowych wzlotów z jednej strony, a z drugiej miłośnika dóbr doczesnych. Komiks wszakże nie jest biografią Stwosza, ale bardziej uniwersalną opowieścią o artyście, jego powinnościach, miejscu w świecie oraz wewnętrznych zmaganiach”.   prof. dr hab. Krzysztof Ożóg

Horatius Flaccus w trudach więzienia moskiewskiego

Sebastian Petrycy z Pilzna

Sebastian Petrycy z Pilzna (ur. 1554, zm. 1626) lekarz, filozof, tłumacz, poeta; mieszczanin; wykładał poetykę, filozofię i medycynę na Akademii Krakowskiej; najwybitniejszy polski arystotelik renesansowy (przekłady Etyki, Ekonomiki, Poetyki i Polityki Artystotelesa opatrzone obszernym komentarzem); autor dzieł z zakresu medycyny; przyboczny lekarz kardynała Bernarda Maciejowskiego i wojewody sandomierskiego Jerzego Mniszka (w 1606 wyjechał wraz z nim do Moskwy na wesele cara). Po upadku Dymitra Samozwańca dostał się do niewoli. W więzieniu skracał sobie czas tłumacząc ody i epody Horacego; zostały one wydane jako Horatius Flaccus w trudach więzienia moskiewskiego w roku 1609. Jest to pierwszy przekład wszystkich ód i epodów Horacego na język polski (autor pomija tylko te przetłumaczone przez Jana Kochanowskiego), cechujący się biegłością wersyfikacyjną i doskonałym stylem. Petrycy jednak nie tłumaczy dosłownie, są to raczej luźne parafrazy, przeróbki i adaptacje, w których autor wygłasza własne poglądy na zgoła współczesne i bliskie mu tematy.

Nieświadome na scenie. Witkacy i psychoanaliza

Paweł Dybel

Paweł Dybel w mistrzowski sposób wydobywa w książce różne aspekty splotu biografii i twórczości Witkacego, zrywając ze sposobem, w jaki ujmowano go w dotychczasowej tradycji interpretacyjnej. Wskazuje na kluczowe znaczenie, jakie dla uformowania się osobowości artystycznej pisarza miała jego terapia u Karola de Beauraina, który wprowadził go w tajniki psychoanalizy Freuda. Stąd wzięło się zainteresowanie Witkacego marzeniami sennymi oraz kreowanie przez niego bohaterów o powikłanej konstrukcji psychicznej, określonej przez różnego rodzaju „węzłowiska” (kompleksy). Jednym z takich „węzłowisk” jest motyw sobowtóra, sygnalizujący rozszczepienie tożsamości pisarza. Pojawia się on już w listach do Heleny Czerwijowskiej, na słynnej petersburskiej fotografii, później powraca w dramatach i powieściach. Mimo że o kluczowym wpływie zakopiańskiej terapii u de Beauraina na swoją twórczość Witkacy pisał w Niemytych duszach, w bogatej literaturze jej poświęconej ignorowano zazwyczaj to wyznanie. Nawiązując do tych autobiograficznych wypowiedzi autora Nienasycenia i śledząc psychoanalityczne wątki w jego pisarskim dorobku, Paweł Dybel proponuje w książce nowe spojrzenie naosobowość pisarza i jego pisarski dorobek. prof. Ilona Błocian, Uniwersytet Wrocławski

W biegu... Książka podróżna. Rozmowy z pisarzami (i nie tylko)

Marcin Wilk

1 książka, 17 podróży, 47 rozmówców i niezliczona ilość pytań. Pretekstem i punktem wyjścia zawsze była książka. Potem dialog, często prowadzony w biegu, płynął w różnych kierunkach. Czasem bardzo nieoczekiwanych. I nierzadko zaskakujących.

Między wojną a dyplomacją. Ferdynand Katolicki i polityka zagraniczna Hiszpanii w latach 1492-1516

Filip Kubiaczyk

Niniejsza monografia jest pierwszą w Polsce próbą przedstawienia głównych założeń oraz kierunków polityki zagranicznej monarchii kastylijsko-aragońskiej na przełomie XV i XVI wieku. Autor w swojej pracy odchodzi od dominującego w historiografii zwyczaju analizowania monarchii Królów Katolickich z perspektywy kastylijskiej, która w jego opinii zaciemnia rzeczywiste cele hiszpańskiej polityki zagranicznej analizowanego okresu. Jego zdaniem, tym, który położył fundamenty pod przyszłe imperium Karola I i Filipa II, był Ferdynand Katolicki. To dzięki stworzonej przez niego nowożytnej dyplomacji i systemowi sojuszy, jego wnuk i prawnuk zbudowali pierwsze nowożytne imperium o charakterze globalnym. Autor polemizuje z rozpowszechnionym sposobem interpretowania hiszpańskiej polityki zagranicznej, zwłaszcza w basenie Morza Śródziemnego, w kategoriach ideologicznej i religijnej wojny z islamem. Uznaje, że dla zrozumienia koncepcji polityki zagranicznej Ferdynanda Katolickiego ważniejsza jest tradycja aragońska, która określiła główne motywy i cele jego działań politycznych. Wśród czynników, które determinowały politykę zagraniczną Ferdynanda Katolickiego autor wyróżnia uwarunkowania historyczne i geopolityczne. Dostarczają one argumentów za tezą o strategicznym i handlowym uzasadnieniu większości przedsięwzięć realizowanych w ramach ferdynandzkiej koncepcji polityki zagranicznej.   W moim przekonaniu praca Filipa Kubiaczyka mieści się w grupie najlepszych monografii historycznych, jakie ukazały się w ostatnim czasie, a z uwagi na bogactwo wykorzystanych źródeł i opracowań hiszpańskojęzycznych uznać ją należy za wyjątkową. (Z recenzji wydawniczej dr. hab. Stanisława Roszaka prof. UMK (Toruń)

Ciało i polityczność. Koncepcja cielesności w filozofii Michela Foucaulta

Wojciech Mackiewicz

Ciało i filozofia nie są biegunami zbytnio odległymi od siebie, ciało i polityka w niebezpieczny sposób mogą okazać się niemal jednym i tym samym. W czasach „płynnej nowoczesności” ciało jawi się jako byt paradoksalny: stanowi zarazem źródło i cel zabiegów politycznych. Ciało jako źródło to energia spożytkowana na pracę, natomiast ciało jako cel to matryca, na której zapisują się wypracowane zmiany. Być może zatem powinniśmy uciąć wszelkie spory i wraz z Michelem de Certeau połączyć przeciwległe bieguny w jedno „ciało-władzę”? Kaźń Damiensa dokonuje się wciąż na nowo zgodnie z wyrażonym przez Foucaulta przesłaniem: „nie istnieje prawo, które by się nie zapisywało na ciele. […] Jest ono grawerowane na pergaminie wykonanym ze skóry swych podmiotów. Wyraża się w formie korpusu praw. Prawo czyni z ciała swą księgę”. […] Ciało jako projekt filozoficzny w szczególny sposób musi pozostawać dziełem otwartym. Można, a nawet trzeba je badać, klasyfikować, nazywać i teoretycznie przekształcać, z tym jednak zastrzeżeniem, że po ukończonej pracy nie może ono w żadnym wypadku przypominać otwartego trupa, roz-czytanej księgi czy roz-pisanego zadania. Nie jest to bowiem ani możliwe, ani konieczne. Ponowoczesne użycia ciała stwarzają doskonałą okazję do rzeczywistego i pełnego otwarcia na nową estetykę, którą my, współcześni, moglibyśmy przyjąć jako niepowtarzalną okazję do suwerennego wykreowania samych siebie. Nawet jeśli, mimo wszystko, akt ten zostanie przez innych pojęty jako gra polityczna, to niechaj i tak pozostanie. Wszak zdecydowanie lepsze to niż człowiek odcieleśniony, wyzuty z wstydliwej fizjologii i zastygły w „mądrych księgach”.

Stosowność i forma. Jak opowiadać o zagładzie?

praca zbiorowa

To można stwierdzić bez obawy, że popadnie się w przesadę: Zagłada jest jednym z tych problemów i jednym z tych wydarzeń, do których literatura polska na różne sposoby powraca przez ostatnich kilkadzeisiąt lat. Zwróciła sie ku niej na samym początku - i wówczas stanowiła żywiołową reakcję na to, co jeszcze niedawno wydawało się niemożliwe, bo wykraczało poza sferę prawdopodobieństwa i granice wyobraźni, a także nie mieściło się w ramach dotychczasowego języka. Czyniła to na gorąco zarówno wtedy, gdy tworzyli ja ci, którzy mieli się stac jej ofiarami, jak i ci, którym los wyznaczył pozycję świadlów i obserwatorów, ci, którzy umieli współczuć i szybko zdali sobie sprawę z tego, co się dzieje. Czyniła później, już z innej perspektywy, zrazu niewielkiej, a potem, w miarę upływu lat powiększającej się (...) Jest oczywiste, że z czasem grupa tych, którzy mogli opowiadać o swoim losie, systematycznie malała, a jeśli pojawiały się nowe teksty tego rodzaju, to wydobywane były z różnego rodzaju archiwów. Stało się coś, czego w żadem sposób nie mozna było uniknąć: zmianie uległa ogólna sytuacja literatury opowiadającej o Zagładzie... Fragment "Wprowadzenia" Michała Głowńskiego

Literatura jako trop rzeczywistości. Poetyka epifanii w nowoczesnej literaturze polskiej

Ryszard Nycz

Autor po raz kolejny pisze historię literatury najnowszej, począwszy od późnego romantyzmu (Norwid) do dni ostatnich (Herbert, Herling-Grudziński), szczególny nacisk kładąc na relację między tekstem i rzeczywistością, na sposoby wyrażania świata. Literatura nurtu obiektywistycznego, obstając za istnieniem „tamtej strony” dyskursu, równocześnie uznaje, że nie mamy do niej żadnego bezpośredniego dostępu. Jest zaszyfrowanym zapisem rzeczywistości, który trzeba dopiero właściwie odczytać.

Materia doświadczenia i obraz

Natalia Szostak

Zarówno w części teoretycznej jak i praktycznej treść książki dotyczy relacji pomiędzy sferą materialnego doświadczania rzeczywistości a obrazem. Tryptyk pt. Sceny leśne, na który składają się obrazy malarskie i filmy wideo jest podstawą podejmowanych badań. Trzy różne krajobrazy leśne pełnią rolę tła dla rozgrywającej się wobec nich symbolicznej dramaturgii. Jej oś przebiega na linii człowiek-przyroda. Obrany proces pracy ujawnia wyraźny układ sił, który wiąże ciało w czasie i przestrzeni z pokrewnym im wizerunkiem. Napięcia równoważą się tworząc zamknięty układ, wokół którego wydziela się kluczowe dla omawianych zagadnień zjawisko aury. Konstrukcja publikacji wynika z kształtu refleksji nad poruszaną problematyką, zazębiając się z częścią praktyczną w miejscach centralnych splotów znaczeniowych. Całość składa się z trzech części, które dotyczą kolejno: Materii/ Ciała/ Podmiotu, Czasoprzestrzeni/ Śmierci/ Transfiguracji, i wreszcie: Światła/ Obrazu/ Aury. Wyprowadzony z powyższych rozważań schemat ideowy sugeruje, że obraz – na wzór ciała – znajduje się w punkcie granicznym rzeczywistości.  

Antropologia literatury. Interpretacje i studia

Elżbieta Feliksiak

Dominantą, która spaja pola badawcze książki, jest hermeneutyczna komparatystyka. Autorka zaprasza do budowania mostów między przestrzenią wyobrażoną w świecie literackim a światem przeżywanym w przestrzeni rzeczywistej. Nie o literaturę chodzi, lecz  o człowieka i o prawdę bycia. Dlatego spośród trzech głównych słów kluczy pierwszym i najważniejszym jest tu  „przestrzeń antropologiczna”. W niej odbija się echem każdy przejaw naszych dokonań, a jako atrybuty towarzyszą jej: „ethos” i „katharsis”. Pola argumentacji wieloaspektowej antropologii literatury poznajemy na gruncie pytań o relacje między literaturą a  historią i pamięcią, sferą fikcji a sferą działania, myśleniem opowieści a logiką życia  w świecie. Jeden z nurtów  stanowią tu badania skupione wokół pytań o literaturę na wielonarodowych pograniczach, o wielokulturowość jako próg do przyszłości. Częścią przestrzeni antropologicznej są „mówiące krajobrazy”: odpowiadają naszą własną mową  na pytanie o sposoby godnego bycia na pograniczu współistniejących światów. Dzięki literaturze   mamy miejsce (swój ethos)  w dziejowości pytań i odpowiedzi. Przestrzeń antropologiczna – w literaturze i w życiu – może i powinna być miejscem obecności człowieka, przestrzenią rozmowy otwartej na światło. Ostatnia część książki uprzytamnia, jak wiele zależy pomimo wszystko od nas.             ELŻBIETA FELIKSIAK prof. dr hab. Komparatystka i  tłumaczka (członek STP), em. prof. zw. w Instytucie Filologii Polskiej  Uniwersytetu w Białymstoku, organizatorka i kierownik (1991-2010) Zakładu Teorii i Antropologii Literatury. Inicjatorka  badań pamięci  Kresów Wschodnich RP. Książki: Budowanie w przestrzeni sporu. Ethos literatury w sytuacji kryzysu europejskiego pluralizmu: Tomasz Mann–Tadeusz Konwicki–Erica Pedretti, PWN 1990; „Maria” Antoniego Malczewskiego. Duch dawnej Polski w stepowym teatrze świata, TLiAM Białystok 1997; Poezja i myśl. Studia o Norwidzie, TN KUL 2001; H. Friedrich, Struktura nowoczesnej liryki (tłum. i wstęp), PIW 1978. Jako prezes Białostockiego Oddz. Tow. Literackiego im. A. Mickiewicza wydawca „Biblioteki Pamięci i Myśli” (1991–2002).          

Muzeum: fenomeny i problemy

Dorota Folga-Januszewska

Żyjemy w czasach bezprecedensowej muzealizacji świata. Jest to jedno z najbardziej globalnych, a zarazem indywidulanych zjawisk początku XXI w. Muzea powstają na wszystkich kontynentach, obejmują swoimi działaniami wszystko, co powstało we wszechświecie, co stworzyła ziemska natura i wymyślił człowiek. Pojęcie „muzeum”, do końca XX w. mające konotacje historyczne, w ciągu ostatniej dekady ulega przekształceniu, coraz częściej oznacza miejsce całożyciowego kształcenia i społeczno-światopoglądowej refleksji. Można niekiedy odnieść wrażenie, że ta trzecia już z kolei fala muzealizacji jest reakcją na zmiany form komunikacji między ludźmi obserwowane w ciągu dwóch ostatnich dekad. Tak powszechne i szybkie procesy nigdy nie przebiegają bez strat i szkód. Stąd tytuł tej książki – Muzeum: fenomeny i problemy.   "Mamy do czynienia z pojęciem używanym w kulturze tworzonej w basenie Morza Śródziemnego od prawie dwóch i pół tysiąca lat. Warto sięgnąć do tych początków, często zapomnianych, żeby spojrzeć na nasze XXI-wieczne odkrycia z dystansu, uświadamiając sobie istotę długiego trwania zjawiska muzeum, tkwiącą w nieprzemijającej potrzebie reifikacji pamięci." Dorota Folga-Januszewska Dorota Folga-Januszewska - historyk sztuki, muzeolog, krytyk. Prof. ASP dr hab., kierownik Zakładu Teorii Wydziału Grafiki Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Uczestniczka projektów naukowych w Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie. Dyrektor Instytutu Muzeologii i autorka programu studiów muzeologicznych na UKSW w Warszawie (2008–2014). W latach 1979–2008 pracowała w Muzeum Narodowym w Warszawie, od stanowiska asystenta do dyrektora. Członek Międzynarodowej Rady Muzeów (ICOM), prezydent Polskiego Komitetu Narodowego ICOM oraz komitetu technicznego MOCO/ICOM, członek AICA. Ekspert Culture Unit UE ds. muzeów oraz Narodowego Centrum Nauki w europejskim projekcie JPI Cultural Heritage and Global Change. Członek Interdyscyplinarnego Zespołu NPRH oraz wielu rad naukowych, doradczych i muzealnych. Autorka ponad 300 publikacji, w tym książek dotyczących teorii sztuki, sztuki XX w. oraz muzeologii, kuratorka i autorka ponad 50 wystaw realizowanych w Polsce, Stanach Zjednoczonych, Austrii, Francji, Niemczech, Irlandii, Szwajcarii i Rosji.  

Grań kultury. Transgresje alpinizmu

Marek Pacukiewicz

„Bo jest” – słynna odpowiedź George’a Leigh Mallory’ego na pytanie, dlaczego chce zdobyć Mount Everest – eksponuje doświadczenie ontologiczne jako fundament alpinizmu. Wspinaczka wysokogórska nie jest więc prostym wyjściem ze świata kultury w świat natury, to raczej doświadczenie istnienia granic pomiędzy nimi. Alpinista porusza się właśnie po tej „grani”. Przedmiotem niniejszej książki jest próba dookreślenia kulturowego modelu transgresji w dyskursie alpinizmu: w jaki sposób fundamentalna ontologia doświadczenia liminalnego kształtuje model świata alpinistów oraz jakiego wzorca osobowości im dostarcza. Na materiał badawczy wykorzystany w książce składają się wypowiedzi alpinistów pozyskane w trakcie antropologicznych kwestionariuszowych badań terenowych oraz narracje zaczerpnięte z literatury alpinistycznej. Poprzez ich pryzmat lakoniczne „Bo jest” doświadczenia alpinistycznego przedstawia się w pełni swej złożoności jako kontekstualne zjawisko kulturowe.

Alternatywność w poezji i dramacie. Intersubiektywność tekstowa i ramy semantyczne

Barbara Dancygier

Alternatywność jest pojęciem szeroko wykorzystywanym w teoriach światów tekstowych i przestrzeni mentalnych. Badacze tych zagadnień analizują przede wszystkim negację. Pojęcie alternatywności ma zastosowanie zwłaszcza do takich konstrukcji, w których pojawia się nie jeden, lecz dwa pakiety treści pojęciowej – negacja jest tu więc doskonałym przykładem, gdyż profiluje alternatywę, dwie sytuacje, z których jedna, negatywna, jest opisana, a druga, pozytywna, implikowana. Najnowsze badania nad negacją prowadzone w ramach nauk kognitywnych, językoznawstwa i stylistyki dotyczą zagadnień statusu i roli tego typu znaczeń oraz ich specyficznej funkcji w dyskursie. W większości dostępnych prac przyjęto wcześniejsze założenie, zgodnie z którym negacja ma zasadniczo charakter binarny: X i nie-X to  jedyne pojawiające się w dyskursie możliwości. Celem niniejszego tekstu jest jednak wykazanie, że alternatywność, w tym negację, da się wykorzystywać w dyskursie, zwłaszcza literackim, do ustanawiania wielu punktów widzenia i kierowania nimi. W rezultacie alternatywność może służyć przede wszystkim do wyrażania stanowiska, a nie do przedstawiania przeciwnych wersji budowanej w tekście rzeczywistości. Analizy pokażą również, że w literaturze alternatywność realizuje się za pomocą różnych typów konstrukcji.

Czarne światło. Analiza zjawiska powojennej traumy społecznej w kulturze Stanów Zjednoczonych Ameryki

Aleksandra Gruszczyk

Wojna jest odrębną dziedziną znaczenia, wyrwaną z codzienności tak dalece, że każde doznanie wojny – i codzienności – stanowi dla poddanej mu jednostki szok poznawczy. Ta nieciągłość doświadczenia powoduje wyrwę w jednostkowej tożsamości, ranę, która zmienia się w traumę. Powojenne traumy jednostkowe – jak również traumy wynikające z powrotu do domu – najczęściej dotyczą całych pokoleń żołnierzy. Weterani połączeni wspólnym doświadczeniem tworzą wspólnoty braterskie, w których zapoczątkowany zostaje proces uspołecznienia traumy. W społeczeństwie stanowią oni szczególne grupy nosicielskie, rozprzestrzeniające narrację o doświadczeniu traumy m.in. za pomocą dzieł kulturowych takich jak filmy, literatura czy dzieła sztuki wizualnej. Uwspólnotowione doświadczenie traumy i winy wywołuje konflikt pamięci społecznej oraz rozbieżne wizje przeszłości. Czarne światło opisuje proces tworzenia się powojennych traum jednostkowych i zbiorowych na przykładzie najnowszej historii Stanów Zjednoczonych. Uważam, że książka P. Aleksandry Gruszczyk może być wydarzeniem wydawniczym. [...]  Czytanie Jej rozważań dostarcza dużo materiału faktograficznego, zmusza do refleksji na temat natury wojny, inspiruje w wielu miejscach. Jest to tekst naprawdę znaczący. Prof. dr hab. Tomasz Żyro