Gastroprotekcja w trakcie przewlekłej terapii NLPZ - co wiemy po ponad 120 latach obserwacji?

Michał Lipiński

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) stanowią grupę preparatów często stosowanych przez lekarzy praktykujących w zakresie różnych specjalizacji. Szerokie spektrum działań niepożądanych przewlekłej terapii NLPZ obejmuje głównie, choć nie tylko, działania niepożądane ze strony przewodu pokarmowego. Ustalenie ryzyka powikłań gastrologicznych u takich chorych jest ważnym elementem planowania takiej terapii, która pozwala lekarzowi określić konieczność stosowania przez pacjenta inhibitorów pompy protonowej w ramach gastroprotekcji. W artykule podano kryteria takiej oceny oraz sposób prowadzenia odpowiedniej profilaktyki wystąpienia działań niepożądanych ze strony przewodu pokarmowego u pacjentów w trakcie przewlekłej terapii NLPZ.

Mianseryna - miejsce i rola w leczeniu depresji

Tadeusz Parnowski

Podstawową grupą leków stosowanych w terapii zaburzeń depresyjnych są inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny, jednak nie we wszystkich przypadkach mogą one zostać zastosowane. Ograniczenia w przyjmowaniu leków z tej grupy występują np. u pacjentów z chorobami kardiologicznymi. Dodatkowo u części pacjentów występuje oporność na inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny. W takich sytuacjach zaleca się stosowanie starszych preparatów, przeważnie w ramach leczenia skojarzonego. W pracy przedstawiono przypadki zastosowania mianseryny należącej do starszej generacji leków przeciwdepresyjnych.

Rola wczesnej diagnozy i leczenia stwardnienia rozsianego

Mariola Świderek-Matysiak

Stwardnienie rozsiane (SM, sclerosis multiplex) jest uważane za najczęstszą nabytą chorobę demielinizacyjną ośrodkowego układu nerwowego. SM jest chorobą, na którą zapadają ludzie młodzi, najczęściej między 20. r.ż. a 40. r.ż. Diagnostyka SM jest złożona, należy w niej uwzględnić przeszłość chorobową, wywiad rodzinny, obraz kliniczny, obraz radiologiczny oraz wyniki badań laboratoryjnych krwi i płynu mózgowo-rdzeniowego. Obecnie w diagnostyce są stosowane kryteria diagnostyczne McDonalda z 2017 r., które pozwalają wcześnie postawić diagnozę. Wprowadzenie leczenia modyfikującego przebieg SM jak najwcześniej chroni chorych przed kolejnymi rzutami, zmianami radiologicznymi w mózgu i rdzeniu kręgowym, ale również przed zanikami mózgu i niepełnosprawnością.

Charakterystyka i zastosowanie kliniczne dydrogesteronu - Stanowisko Grupy Ekspertów

Sebastian Kwiatkowski, Piotr Sieroszewski, Jarosław Kalinka, Tomasz Paszkowski, ...

Dydrogesteron został wprowadzony na rynek w 1961 r. i obecnie jest dostępny w ponad 100 krajach na całym świecie. Charakteryzuje się on dobrą biodostępnością i stabilnością metaboliczną, a także brakiem właściwości estrogenowych, androgenowych oraz mineralokortykoidowych i dobrym profilem bezpieczeństwa, dzięki czemu w wielu przypadkach klinicznych stanowi dobrą alternatywę dla innych progestagenów. Znajduje on zastosowanie w licznych wskazaniach ginekologiczno-położniczych, w tym w zaburzeniach wpływających na miesiączkę i ciążę, oraz w hormonalnej terapii menopauzalnej. W niniejszym dokumencie przedstawiono stanowisko Grupy Ekspertów na temat możliwości stosowania dydrogesteronu w praktyce klinicznej. Przeprowadzono narracyjny przegląd bazy literaturowej, skupiając się na kwestii skuteczności i bezpieczeństwa dydrogesteronu stosowanego w: nieprawidłowych krwawieniach z macicy, bolesnym miesiączkowaniu, zespole napięcia przedmiesiączkowego, wtórnym braku miesiączki, leczeniu poronienia zagrażającego i nawracającego, niepłodności związanej z niewydolnością ciałka żółtego, endometriozie oraz w hormonalnej terapii menopauzalnej. Zidentyfikowane dowody naukowe potwierdzają, że stosowanie dydrogesteronu w wielu sytuacjach klinicznych może być korzystne, a profil bezpieczeństwa leku jest bardzo dobry. Szerokie wykorzystanie dydrogesteronu w praktyce ginekologiczno-położniczej niewątpliwie jest zasadne, choć niezbędne są dalsze badania randomizowane, które bezsprzecznie potwierdzą skuteczność leku we wszystkich wskazaniach.

Arypiprazol jako potencjalizacja leczenia przeciwdepresyjnego w depresji opornej na leczenie - jaki ma wpływ na procesy psychiczne?

Sławomir Murawiec

Arypiprazol jest lekiem wskazywanym przez rekomendacje Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego i przez konsultanta krajowego jako jedna z opcji potencjalizacji dotychczas nieskutecznej terapii w depresji opornej na leczenie. Jest substancją, która wykazuje transdiagnostyczne działanie terapeutyczne, może być stosowany w monoterapii w kilku grupach zaburzeń. Natomiast w połączeniu z lekiem przeciwdepresyjnym może potencjalizować skuteczność terapii depresji. Jego wieloprofilowy mechanizm działania receptorowego pozwala na założenie, że moduluje on działanie kilku układów neuroprzekaźnikowych, co może wyjaśniać jego korzystny wpływ w wielu zaburzeniach psychicznych, a także w potencjalizacji leczenia przeciwdepresyjnego. W pracy omówiono dwa przypadki pacjentek z objawami zaburzeń depresyjnych opornych na leczenie i ze współistniejącymi zaburzeniami lękowymi, zaburzeniami snu oraz specyficznymi cechami przeżywania emocjonalnego, a także trudnościami psychologicznymi. Pacjentki podlegały w czasie leczenia politerapii obejmującej m.in. leki przeciwdepresyjne. Po dołączeniu arypiprazolu w dawce 15 mg nastąpiła znaczna poprawa w zakresie stanu psychicznego i funkcjonowania pacjentek, umożliwiająca powrót do pracy zawodowej. Wpływ arypiprazolu na funkcje psychiczne tych osób obejmował uaktywnienie procesów motywacyjnych, ciekawości, zaangażowania w eksplorację rzeczywistości, zmniejszenie intensywności myśli o negatywnej wartości emocjonalnej, zmniejszenie nasilenia odczuwanego lęku i niepokoju oraz poprawę funkcji poznawczych.

Zespół metaboliczny

Artur Mamcarz

Zbiorowe opracowanie problemu, na który składają się hiperinsulinemia, insulinooporność, dyslipidemia, nadciśnienie tętnicze, hiperlipidemia i choroba wieńcowa. Teksty stanowiące opracowanie napisane zostały z uwzględnieniem najnowszych i najważniejszych odkryć przez naukowców, farmakologów i klinicystów różnych specjalności. Dzięki temu czytelnicy będą mieli możliwość spojrzenia na zespół metaboliczny z wielu perspektyw: diabetologicznej, kardiologicznej, hipertensjologicznej. Nakreśliła je czołówka polskich autorytetów danych dyscyplin. W pracy nie zabrakło także spojrzenia gastrologów, nefrologów, endokrynologów, specjalistów medycyny rodzinnej, chirurgów i ginekologów. Głos w sprawie zespołu metabolicznego zabrali także specjaliści od genetyki i farmakologii klinicznej, prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej.

Jak i kiedy stosować omeprazol?

Bartosz J. Sapilak

Omeprazol był pierwszym wprowadzonym do terapii inhibitorem pompy protonowej. Lek jest powszechnie stosowany w schorzeniach przewodu pokarmowego związanych z wydzielaniem kwasu solnego. Mechanizm działania omeprazolu opiera się na zahamowaniu końcowej fazy produkcji kwasu solnego. Efekt podania omeprazolu występuje szybko, w ciągu godziny, a blokowanie sekrecji kwasu solnego utrzymuje się przez blisko 72 h. Ze względu na skuteczność, proste dawkowanie i długotrwały efekt leczniczy omeprazol zyskał znaczącą przewagę nad antagonistami receptora H2 (famotydyna, ranitydyna). Zalecany jest m.in. w terapii GERD, chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, powikłaniach po stosowaniu NLPZ i chorobie Zollingera-Elisona. Lek jest bezpieczny, może być stosowany od 1. r.ż., także u kobiet w ciąży i matek karmiących, nie wymaga zmiany dawkowania u seniorów. W artykule omówiono szczegółowo zasady dawkowania i zalety omeprazolu.

Co kardiolog chciałby przekazać na temat sitagliptyny?

Krzysztof Ozierański , Emil Brociek

Pacjenci z cukrzycą są narażeni na rozwój wielonarządowych komplikacji, z których szczególnie poważne zagrożenie stanowią powikłania sercowo-naczyniowe, należą do nich m.in.: ostre i przewlekłe zespoły wieńcowe, incydenty naczyniowo-mózgowe, przewlekła choroba nerek czy kardiomiopatia cukrzycowa. Z tego powodu prawidłowa kontrola glikemii u pacjentów z cukrzycą powinna być priorytetem. Sitagliptyna, przedstawiciel grupy inhibitorów dipeptydylopeptydazy 4, stanowi ważną opcję terapeutyczną dla pacjentów z cukrzycą typu 2, w tym ze współistniejącymi chorobami sercowo-naczyniowymi. Sitagliptyna wywołuje efekt kardioprotekcyjny poprzez kontrolę glikemii, a tym samym redukcję włóknienia i przerostu mięśnia sercowego, oraz poprzez poprawę gospodarki lipidowej. Lek ten odznacza się szczególnie korzystnym profilem bezpieczeństwa dzięki niskiemu ryzyku hipoglikemii oraz innych działań niepożądanych (w tym brakowi przyrostu masy ciała oraz istotnych interakcji lekowych). Co ważne, badanie TECOS potwierdziło bezpieczeństwo sitagliptyny u pacjentów obciążonych chorobami sercowo-naczyniowymi.

Komunikacja w opiece medycznej

Marta Makara-Studzińska

Książka porusza zarówno zagadnienia ogólne - np. znaczenie komunikacji zawodowej w relacji lekarz-pacjent, potrzeby pacjenta - jak i szczegółowe, dotyczące zasad i specyfiki kontaktu z określonymi grupami pacjentów. Autorzy posługują się czytelnymi i pomocnymi schematami przy omawianiu kontaktu z różnymi grupami pacjentów, takimi jak: dzieci, osoby starsze, chorzy psychicznie, osoby w kryzysie samobójczym i doznające przemocy, pacjenci niepełnosprawni, przewlekle chorzy, w tym pacjenci onkologiczni. Publikacja dostarcza wielu praktycznych porad i wytycznych oraz użytecznych wskazówek, jak krok po kroku budować profesjonalnie relację z pacjentem w określonych sytuacjach problemowych. Książka poszerza rozumienie zjawiska dialogu z pacjentem przez specjalistów i czytelników nieposiadających rozleglej wiedzy psychologicznej.

Przewlekła obturacyjna choroba płuc - poradnik dla chorego

Katarzyna Górska

Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) jest powszechnie występującą chorobą układu oddechowego. Charakteryzuje się postępującym i trwałym ograniczeniem przepływu powietrza przez drogi oddechowe (oskrzela, oskrzeliki) wywołanym zwężeniem i zapadaniem się (przebudową) ścian dróg oddechowych. Autorka w zwięzły sposób odpowiada na najważniejsze pytania dotyczące choroby.

Spoczynkowa częstość rytmu serca a zastosowanie β-adrenolityków w leczeniu chorych z nadciśnieniem tętniczym

Martyna Waliczek, Piotr Rozentryt

Przyspieszona częstość rytmu w spoczynku jest skorelowana z gorszym rokowaniem zarówno w populacji ogólnej, jak i w różnych grupach chorych. Rekomendacje towarzystw naukowych zajmujących się leczeniem chorych z nadciśnieniem tętniczym nakazują włączyć pomiar spoczynkowej częstości rytmu w spoczynku do rutynowej oceny chorych. U pacjentów z niepowikłanym nadciśnieniem tętniczym sugerowane jest zastosowanie kardioselektywnych B1-adrenolityków w celu zwolnienia częstości rytmu serca. Postępowanie takie należy poprzedzić szczegółowym badaniem chorego i eliminacją przyczyn przyspieszenia rytmu. W pracy wskazano wiele wątpliwości związanych ze zwalnianiem częstości rytmu serca w różnych grupach chorych. Zarysowano także proponowany algorytm postępowania.

Bezpieczeństwo i skuteczność mirabegronu i solifenacyny w leczeniu nadaktywnego pęcherza moczowego u pacjentów w wieku podeszłym

Tomasz Wiatr, Piotr Chłosta

Objawy ze strony dolnych dróg moczowych, w tym parcia naglące, nietrzymanie moczu spowodowane parciem, częstomocz i nykturia, są powszechne u osób starszych i wiążą się ze znacznym pogorszeniem jakości życia. Gdy postępowanie zachowawcze, takie jak modyfikacja przyjmowania płynów czy trening pęcherza, nie łagodzi objawów, zaleca się wdrożenie postępowania farmakologicznego. Leki antymuskarynowe jako leki pierwszego rzutu w leczeniu pęcherza nadaktywnego blokują aktywność muskarynowych receptorów M2/M3 w pęcherzu i zapewniają znaczące korzyści kliniczne w terapii objawów pęcherza nadaktywnego u osób starszych, lecz ich skutki uboczne są częste, co niejednokrotnie prowadzi do dyskontynuacji leczenia. Mirabegron, agonista receptorA beta 3-adrenergicznego, wykazuje podobną skuteczność jak leki antymuskarynowe bez ryzyka działania antycholinergicznego.

Ketoprofen w sprayu o zwiększonej dawce - czy forma i dawka mają znaczenie? Punkt widzenia farmakologa klinicznego

Jarosław Woroń

Ból zapalny jest konsekwencją obronnej reakcji organizmu na infekcje, uszkodzenie tkanek lub proces autoimmunologiczny. Do bólu ostrego, w którym występuje komponent zapalny, zaliczamy m.in. ból pourazowy. W terapii bólu receptorowego w narządzie ruchu wzrasta znaczenie miejscowych NLPZ. Wynika to zarówno z mechanizmów powstawania bólu zapalnego, jak i profilu farmakokinetycznego topikalnych postaci NLPZ. Jednym z częściej stosowanych leków z grupy NLPZ w postaci topikalnej jest ketoprofen. Podstawowy mechanizm działania ketoprofenu jest związany z hamowaniem aktywności cyklooksygenazy, co w konsekwencji prowadzi do zahamowania syntezy prostanoidów prozapalnych, a w szczególności prostaglandyny E2 (PGE2), która uczestniczy w indukowaniu zapalenia oraz powoduje stymulację bólową. W praktyce leczenia bólu ważna jest zarówno postać zastosowanego leku, jak i zastosowana dawka. W pracy opisano miejsce 10% ketoprofenu w postaci płynu na skórę w terapii bólu i zapalenia.

4 profile pacjentów, w leczeniu których wybieram famotydynę

Dorota Waśko-Czopnik

Przedstawione profile pacjentów wskazują na możliwość włączenia do leczenia famotydyny w celu optymalizacji terapii chorób kwasozależnych na podstawie dostępnych danych literaturowych i zaleceń praktycznych.

Azytromycyna i amoksycylina z kwasem klawulanowym

Bartosz J. Sapilak

W pracy zostały omówione typowe wskazania do antybiotykoterapii, z jakimi w okresie letnim może się zetknąć lekarz POZ. Szczególną uwagę zwrócono na zastosowanie amoksycyliny z kwasem klawulanowym i azytromycyny - klasycznych przedstawicieli dwóch ważnych grup antybiotyków.

Korzyści z zastosowania pranobeksu inozyny

Michał Skrzypek

Wzrost zainteresowania potencjałem terapeutycznym pranobeksu inozyny (IP) jest pochodną zapotrzebowania na nowe leki przeciwwirusowe, wywołanego przez pandemię COVID-19. Dowiedziono, że IP hamuje replikację wielu wirusów oraz wywiera działanie immunomodulujące na organizm gospodarza. IP wpływa na humoralne i komórkowe aspekty reakcji immunologicznej. Duże znaczenie w praktyce ogólnej/lekarza rodzinnego ma potencjał IP w profilaktyce i leczeniu ostrych zakażeń górnych dróg oddechowych, gdzie rekomenduje się etiologiczne ukierunkowanie postępowania terapeutycznego. Badania wskazują także na korzyści kliniczne z zastosowania IP w leczeniu zakażeń wirusami opryszczki zwykłej, w tym obniżenie przez IP częstości nawrotów zakażenia. Obecne ustalenia dotyczące ewentualnego wpływu IP na przebieg zakażenia COVID-19 nie są konkluzywne i wymagają dalszych badań klinicznych. Należy podkreślić, że wartościowy efekt zastosowania IP w leczeniu zakażeń wirusowych może polegać na wczesnej interwencji immunomodulującej, korygującej immunosupresję i limfopenię związaną z zakażeniem wirusowym, co może wpływać na jego przebieg.

Zakażenia układu oddechowego o etiologii atypowej

Adam J. Sybilski

Częstość występowania infekcji dróg oddechowych, zwłaszcza zapaleń płuc, o etiologii atypowej znacznie wzrasta. Najczęściej atypowe zapalenie płuc jest powodowane przez bakterie Mycoplasma pneumoniae i Chlamydophila pneumoniae. Jedynym rezerwuarem tych atypowych bakterii jest człowiek. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową lub przez kontakt bezpośredni z osobą chorą lub ozdrowieńcem. Zapalenie płuc o etiologii Mycoplasma pneumoniae i Chlamydophila pneumoniae najczęściej dotyczy dzieci bez współistniejących chorób i ma zazwyczaj łagodny przebieg, natomiast większość pacjentów z infekcją wywołaną przez Legionella wymaga leczenia na oddziałach intensywnej terapii. Symptomy infekcji mykoplazmatycznej mogą być bardzo różne - od łagodnych, pochodzących z górnych dróg oddechowych, po zapalenie płuc i objawy pozapłucne. Infekcja jest często niedodiagnozowana, a pacjenci zwykle nie szukają pomocy lekarskiej. Chlamydiowe zapalenie płuc w większości przypadków przebiega łagodnie, jest podobne do zapalenia mykoplazmatycznego i ma tendencję do samowyleczenia. Lekami z wyboru w leczeniu atypowego zapalenia płuc są makrolidy, a z uwagi na najlepszy compliance u dzieci - azytromycyna.

Kwas acetylosalicylowy w prewencji sercowo-naczyniowej. Czy dawka może mieć znaczenie?

Marcin Barylski

Kwas acetylosalicylowy jest nadal najczęściej stosowanym lekiem przeciwpłytkowym i odgrywa istotną rolę w terapii chorób sercowo-naczyniowych: ostrego zespołu wieńcowego, przewlekłego zespołu wieńcowego, udaru mózgu, chorób tętnic obwodowych. Stosowany jest zwykle w dawce 75-100 mg, a dobór dawki powinien uwzględniać profil pacjenta: jego masę ciała, obecność cukrzycy oraz ryzyko zdarzeń niedokrwiennych i krwotocznych. Optymalne dawkowanie jest szczególnie istotne w kontekście zagadnienia aspirynooporności. Bardzo ważne są również możliwość poprawienia długoterminowej współpracy pacjentów wymagających stosowania kwasu acetylosalicylowego i sposób zapobiegania stosunkowo częstemu problemowi nietolerancji leku ze strony przewodu pokarmowego.

Alergiczny nieżyt nosa - 50 pytań i odpowiedzi

Piotr Rapiejko, Agnieszka Lipiec

Książka została napisana z myślą o lekarzach rodzinnych, których rozległa wiedza musi obejmować wszystkie choroby. Alergiczny nieżyt nosa, mimo, że dotyka ponad 1/4 populacji Polski, to tylko jedno z bardzo wielu schorzeń, których leczeniem zajmuje się lekarz rodzinny. Książka w większości opiera się na wiadomościach praktycznych, a w mniejszym stopniu na rozważaniach teoretycznych. Została napisana w przyjaznej dla odbiorcy formie pytań i odpowiedzi. Wiedza, którą zawiera, jest sumą doświadczeń i umiejętności autora zdobytych podczas 25 lat pracy z chorymi na alergiczny nieżyt nosa, a jego celem było zebranie i usystematyzowanie pytań, jakie najczęściej zadają lekarze rodzinni w czasie wykładów, szkoleń i konferencji.

Dlaczego warto stosować rozuwastatynę i ezetymib w jednej tabletce?

Piotr Dobrowolski

Leczenie statyną i ezetymibem stanowi trzon terapii hipercholesterolemii. Połączenie statyny z ezetymibem pozwala na obniżenie cholesterolu LDL o 65% od wartości wyjściowej. Niestety m.in. z powodu braku stosowania się do zaleceń i częstego pomijania przyjmowania leków nadal duża grupa pacjentów nie osiąga celów terapii hipolipemizującej. Dlatego też uproszczenie schematu leczenia i połączenie statyny i ezetymibu w jedną tabletkę może być kluczem do sukcesu w obniżeniu stężenia cholesterolu LDL, a co więcej - w obniżeniu ryzyka sercowo-naczyniowego pacjentów.

Czym są leki uspokajające i jakie mają wskazania w Psychiatrii?

Bartosz Łoza, Olga Łoza

Termin leki uspokajające, mimo że jest często stosowany, nie ma odniesienia do pojedynczej klasy środków psychofarmakologicznych. Leki te są wyróżnione raczej poprzez cel ich stosowania, tj. interwencyjne podawanie, aby szybciej zredukować lęk, napięcie czy zaburzenia myślenia powodujące dezorganizację zachowania. Spotyka się szerokie czy skrajne definicje tych leków – od takich, które praktycznie łączą je ze środkami nasennymi, do leków działających wybiórczo, usuwających tylko dezorganizację i napięcie, a równocześnie usprawniających w myśleniu i działaniu. W tego typu interwencyjnych działaniach są wykorzystywane takie środki, jak: neuroleptyki (np. promazyna, haloperydol), leki przeciwhistaminowe (np. hydroksyzyna) czy środki GABA-ergiczne (np. benzodiazepiny). Chociaż leki te są stosowane z reguły w bardzo trudnych klinicznie okolicznościach, wykazują się wysoką skutecznością i bezpieczeństwem przy doraźnym czy krótkotrwałym podawaniu.

Choroba zwyrodnieniowa stawu kolanowego - co warto wiedzieć?

Katarzyna Sikorska-Siudek

Co to znaczy, gdy rozpoznano u mnie chorobę zwyrodnieniową stawów? Kiedy jesteśmy narażeni na tę chorobę? Jak powinno się ją leczyć farmakologicznie, a jak wygląda postępowanie niefarmakologiczne? Jaką rolę w chorobie odgrywają rehabilitacja i fizjoterapia? Autorka w przystępny i esencjonalny sposób omawia najważniejsze zagadnienia dla pacjenta związane z chorobą. Poradnik zawiera również przykłady ćwiczeń zalecanych w ChZSK.

Mebeweryna - skuteczny spazmolityk w leczeniu IBS

Przemysław Witek , Marek Waluga

Zespół jelita nadwrażliwego (IBS) jest przewlekłą chorobą zaliczaną do zaburzeń funkcjonowania osi jelito-mózg. Patofizjologia jest wieloczynnikowa i obejmuje m.in. dysfunkcję osi jelito-mózg, zmiany w składzie mikrobioty jelitowej i zaburzenia psychiczne. W leczeniu istotną rolę oprócz postępowania niefarmakologicznego odgrywają leki rozkurczowe. Spazmolityki są środkami o udowodnionym działaniu i bezpieczeństwie w IBS. Mebeweryna to lek o długiej tradycji stosowania, o potwierdzonej skuteczności i dobrej tolerancji. Jest wskazana w każdej postaci IBS, zwłaszcza z dominacją objawów takich jak ból brzucha i wzdęcia.

Postępowanie z pacjentką w wieku menopauzalnym w praktyce lekarza podstawowej opieki zdrowotnej

Violetta Skrzypulec-Plinta, Anna Antosik-Wójcińska

Przybliżamy temat diagnostyki zaburzeń hormonalnych i wspominamy, jakie trudności można napotkać przy wprowadzaniu hormonalnej terapii menopauzy. Nie zawsze wprowadzenie leczenia hormonalnego jest możliwe lub wskazane. Istnieje wiele sytuacji, w których nie decydujemy się na ten krok; rezygnacja z hormonalnej terapii menopauzy nie oznacza jednak, że ignorujemy objawy i trudności doświadczane przez pacjentkę. Okres okołomenopauzalny jest czasem, gdy powinniśmy zachować szczególną czujność odnośnie do możliwości wystąpienia u pacjentek objawów depresyjnych. W tym kontekście podkreślamy rolę lekarza rodzinnego we wczesnym wykrywaniu i leczeniu depresji. Towarzyszące menopauzie objawy ze sfery psychicznej mogą w wielu przypadkach być skutecznie leczone w warunkach praktyki lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Czasem wdrożenie leczenia farmakologicznego może w szybki sposób poprawić samopoczucie i komfort funkcjonowania pacjentek.