Być agentem wiecznej idei. Przemiany poglądów estetycznych Debory Vogel

Karolina Szymaniak

Książka jest pierwszą próbą uporządkowania estetyki Debory Vogel - międzywojennej pisarki i myślicielki piszącej w językach jidysz i polskim. Omówione zostały w niej nieznane lub zapoznane teoretyczne teksty pisarki, która podjęła w swej twórczości próbę stworzenia języka analogicznego do nowoczesnego malarstwa (m.in. teoria kubistyczno-konstruktywistycznej poezji chłodnej statyki i montażu literackiego). Książka zawiera również najobszerniejszą dotychczas biografię pisarki opartą na nowych dokumentach, aneks z tłumaczeniami wybranych esejów i poezji Vogel oraz sporządzoną po raz pierwszy bibliografię jej twórczości.  

Teoria i praktyka w myśli amerykańskich pragmatystów. O społecznej odpowiedzialności filozofii

Agnieszka Hensoldt

Inspiracją dla niniejszej książki były zjawiska trojakiego rodzaju. Po pierwsze, coraz powszechniejsza w Polsce (i nie tylko) tendencja, aby stawiać pytania o praktyczne zastosowania teorii naukowych i aby czynić to w odniesieniu nie tylko do nauk doświadczalnych, lecz także w stosunku do tak „niepraktycznych” dziedzin jak filozofia. Po drugie, aktualne zjawiska występujące w samej filozofii, polegające na różnego rodzaju próbach innego niż tradycyjne odczytania oraz wykorzystania tekstów i koncepcji klasycznych pragmatystów, a także neopragmatystów. Po trzecie, narastająca potrzeba stawienia czoła problemom – o zasięgu zarówno lokalnym (dotykającym grupy sąsiadów, uczniów jednej klasy czy współpracowników), jak i globalnym – społecznej dyskryminacji i wykluczenia. Skuteczne sposoby przeciwdziałania tego typu zjawiskom muszą prowadzić do powiązanych ze sobą zmian na wszystkich poziomach życia społecznego, od poziomu ideowego począwszy. Udział refleksji filozoficznej zarówno w projektowaniu tych zmian, jak i w świadomym i społecznie odpowiedzialnym tworzeniu nowych koncepcji jest nie do zastąpienia. Filozoficzna refleksja nad naturą relacji między teorią a praktyką nigdy nie pozostaje całkowicie bezinteresowna – zazębia się bowiem z pytaniem o status filozofii. Jest to dociekanie krytyczne oraz samoodnośne, w którym filozof weryfikuje założenia dotyczące celów, zadań i metod własnej refleksji. Ponowożytne odrzucenie dualizmu teorii i praktyki jest zatem poszukiwaniem przez filozofię „nowej formuły”, w szczególności dla jej praktycznego zaangażowania.

Producenci margaryny? Marian Zdziechowski i polski modernizm katolicki

Michał Rogalski

  Producenci margaryny. Marian Zdziechowski i polski modernizm katolicki to pierwsza monografia opisująca obecność modernizmu katolickiego w polskiej kulturze przełomu XIX i XX wieku. Autor nie tylko opowiada o osobach zaangażowanych w recepcję modernizmu, prezentuje ich intelektualne biografie i kluczowe dla nich zagadnienia, ale także poświęca uwagę samemu pojęciu modernizmu katolickiego. Termin „modernizm” od początku swojej historii wiązał się z wieloma negatywnymi skojarzeniami. Papież Pius X w 1907 roku uczynił z niego nazwę jednej z najgroźniejszych herezji, dając początek wielu nadużyciom i uproszczeniom, tymczasem modernizm to nie spójny system filozoficzny, ale zróżnicowany wewnętrznie ruch, który łączy jeden wspólny cel: pogodzenie katolicyzmu ze współczesną cywilizacją. Modernizm wiąże się z całą paletą rozmaitych postaw i rozwiązań. Widać to także w jego polskim wariancie, którego centralną postacią jest jeden z najważniejszych konserwatywnych myślicieli pierwszej połowy XX wieku – Marian Zdziechowski.

Kalendarium Lwowa 1918-1939

Agnieszka Biedrzycka

Ukazana w książce panorama dziejów Lwowa między 22 listopada 1918 a 31 sierpnia 1939 – od wkroczenia Wojska Polskiego do ostatniego dnia pokoju – jest kopalnią informacji o mieście „zawsze wiernym” i o całej historii II Rzeczypospolitej. Są to zarówno wydarzenia wielkie, odbijające się echem w całej Polsce, jak i drobne, niewiele znaczące nawet w skali miasta, ale pokazujące panującą w nim atmosferę i przybliżające życie codzienne mieszkańców. Obecna tu jest tematyka polityczna, społeczna, gospodarcza, naukowa, kulturalna, obyczajowa i sportowa, pojawiają się informacje o konfliktach narodowościowych, aferach kryminalnych, klęskach żywiołowych, anomaliach meteorologicznych. Przedstawiony z imponującą szczegółowością, powstały z tysięcy drobnych epizodów, dzień po dniu, obraz międzywojennego Lwowa łamie wiele stereotypów i nie zawsze jest zgodny z utrwalonym wizerunkiem „kresowej Arkadii”. Obok obrony miasta, najpierw przed wojskami ukraińskimi, potem przed sowiecką Armią Konną Budionnego, ofiarności lwowiaków na rzecz Funduszu Obrony Narodowej, rozwoju Targów Wschodnich, budowy Wielkiego Lwowa, popularności Wesołej Lwowskiej Fali, pojawiają się fakty takie, jak pogrom Żydów, krwawo tłumione demonstracje bezrobotnych, zamieszki antyukraińskie, akcje terrorystyczne, fałszerstwa wyborcze, numerus clausus i getto ławkowe, bezrobocie, bezdomność i prostytucja. Zazwyczaj nie pamiętamy, że jedyna w dziejach wizyta we Lwowie urzędującego prezydenta Rzeczypospolitej zakończyła się zamachem bombowym i kompromitującym procesem...   Dr Agnieszka Biedrzycka jest redaktorem Polskiego Słownika Biograficznego i autorem wielu zamieszczonych tam życiorysów. Wydała m.in. Bibliografię pomników kultury dawnych kresów południowo-wschodnich Rzeczypospolitej (Kraków 2000), Korespondencję Stanisława Koniecpolskiego hetmana wielkiego koronnego (Kraków 2005), Pomniki epigrafiki i heraldyki dawnej Rzeczypospolitej na Ukrainie, t. 1 (Kraków 2005).

Muzeum w literaturze polskiego modernizmu. Antologia

Dorota Kielak

Stanowczo za mało mamy w naszej tradycji antologii tematycznych, ukazujących wędrówkę i przemiany wątków, motywów w ich zmienności i ciągłości (lub nieciągłości), a już zupełnie brakuje takich antologii opatrzonych komentarzem i przypisami, które by pełniły funkcję edukacyjną. (…) Antologia ta, jak to się mówi, „wypełnia lukę” w naszej kulturze. Nie tylko w ramach historii literatury polskiej, ale także historii sztuki, muzealnictwa, w pewnym sensie – socjologii, a w końcu – historii idei.  Mamy przecież do czynienia z faktem ogromnego znaczenia i wpływu muzeum na kolejne pokolenia, przyprowadzane przemocą, a później już dobrowolnie uczęszczające do muzeów. A więc muzea kształtują naszą świadomość. (…)  Jesteśmy świadkami (w Polsce nieco opóźnionej) rewolucji muzealnej, która w poszukiwaniu skuteczności i dostępu do dzieci Internetu, odcina się od tradycji. Być może tego rodzaju zestaw tekstów stanowi punkt wyjścia do ciekawej i ważnej dyskusji o przyszłości muzeów. A może nie tylko muzeów, które są przecież, co wynika z omawianej antologii, witryną sytuacji kulturowej społeczeństwa?   (z recenzji prof. dr. hab. Piotra Mitznera)

Rynki medialne wybranych państw Europy Zachodniej. Regulacje, struktura, przemiany

Katarzyna Konarska

Proces zmian na rynkach medialnych w ostatnich latach zaskakuje dynamiką i rozległością. Spowodowany jest on czynnikami politycznymi, ekonomicznymi oraz rozwojem i popularyzacją nowych technologii, co także skutkuje zmianami samych mediów – ich oferty i modeli zarządzania – i zmianą sposobu korzystania z nich przez odbiorców, obecnie nazywanych użytkownikami. Troska o prawidłowe funkcjonowanie mediów leży u podstaw współczesnej polityki medialnej prowadzonej przez poszczególne państwa i instytucje europejskie. Niepokoić może proces koncentracji własności na rynkach medialnych i coraz większa dominacja wielkich koncernów kierujących się logiką komercyjną, co w konsekwencji zagraża pluralizmu na rynkach medialnych i jakości przekazywanych treści. Dynamika zmian mediów i systemów medialnych rodzi potrzebę ich śledzenia, opisywania i analizowania. Na tę potrzebę odpowiada niniejsza publikacja. dr hab. Katarzyna Pokorna-Ignatowicz

Tylnym pomostem. Felietony zebrane

Kazimierz Wyka

Felietony Kazimierza Wyki podzielone zostały na pięć części. Pierwszą z nich stanowi artykuł opublikowany przed wojną w „Tygodniku Ilustrowanym” – Felietonomania. W artykule tym Wyka objaśnia swój stosunek do gatunku, nieświadomie oświetlając późniejszą własną praktykę felietonistyczną. Część drugą, najobszerniejszą, zajmuje – po raz pierwszy zebrana w całości – Szkoła krytyków, publikowana w „Odrodzeniu”. Po likwidacji Szkoły… jeszcze na łamach tygodnika pojawiają się inne, efemeryczne rubryki: Sprawy, książki, zaczepki. Ich zawartość prezentuje część trzecia książki. Czwarta – to obszerny felieton Dedykacje, czyli salon literatury, jeden z ostatnich tekstów Wyki opublikowanych za życia autora. Jeżeli młodzieńczą Felietonomanię uznamy za wprowadzenie w felietonowe pasmo tej twórczości, to Dedykacje… wypadnie potraktować jako jego symboliczne zamknięcie. Po części czwartej następuje część piąta, nazwana tu Appendiksem. Składa się na nią siedem krótkich felietonów, publikowanych w „Przekroju” w 1945 roku.   Paweł Mackiewicz – adiunkt w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego. Autor książek Pisane osobno. O poezji polskiej lat pierwszych (Poznań 2010), W kraju pełnym tematów. Kazimierz Wyka jako krytyk poezji (Kraków 2012), Małe i mniejsze. Notatki o najnowszej poezji i krytyce (Katowice 2013).  

Living and Thinking in the Postdigital World. Theories, Experiences, Explorations

Krzysztof Skonieczny, Szymon Wróbel

Living and Thinking in the Postdigital World is the result of a series of conferences organized at the Collegium Artes Liberales, University of Warsaw, as a part of the project “Technology and Socialization”. Its main aim is to interrogate the different ways in which technology – especially digital technology – shapes today’s social and political landscape in a theoretical and practical way.   The book is divided into three parts. The first one concentrates on theoretical elaborations of our current situation – testing if theories of technology that we have inherited from earlier ages are suited to our current historical moment. The second part of the book is devoted to describing novel experiences allowed by digital technologies and the intertwinement between our “online” and “offline” lives. The chapters gathered in the final part endeavor a look into the future, problematizing the consequences of currently observable trends and trying to understand the workings behind various visions of what is to come.   Two incontrovertible assets of the book are its interdisciplinary character and the subject that it addresses. It is not only remarkably timely, but also crucial for the changes undergone by the scientific disciplines it presents and our world as a whole. (…) One of the book’s strengths is the extremely wide exposition of the dynamic multiplicity and heterogeneity of the theories which endeavor to grasp the specificity of the technological and diagnose the changes that it brings to science and our understanding of subjectivity. The book can be read as an instructive introduction to theories of the postdigital world (…).   Aleksandra Derra, Professor of Nicolaus Copernicus University in Toruń   Szymon Wróbel is a full professor of philosophy at the Faculty of “Artes Liberales” of the University of Warsaw and at the Institute of Philosophy and Sociology of the Polish Academy of Sciences (IFiS PAN). He is the author of numerous books and articles scattered in various scientific journals. In 2016 IFiS PAN published his latest book Filozof i terytorium on the Warsaw School of Historians of Ideas. Currently he is the head of the experimental Techno-Humanities Lab at the Faculty of “Artes Liberales” where for several years he has been carrying out the “Technology and Socialization” project.   Krzysztof Skonieczny is an assistant professor at the Faculty of “Artes Liberales”, University of Warsaw, and a member of the Techno-Humanities Lab. He is the author of Immanence and the Animal. A Conceptual Inquiry (Routledge 2020).

Historie i narracje

Renata Makarska

Tom Historie i narracje ukazuje, jak na naszych oczach zmienia się model opisu przeszłości. Odwrót od wielkiej historii na rzecz historii lokalnej, historii długiego trwania czy historii mniejszości, bądź w końcu historii podkreślającej wspólnotę ludzi i zwierząt zaowocował w ostatnich latach intensywną dyskusją na temat wielości sposobów pisania historii (w tym również historii literatury i kultury). Niniejszy tom jest przykładem takiej wielości. Pokazuje on równocześnie, jak badacze o odmiennych proweniencjach naukowych i różnym pochodzeniu wykraczają poza granice swoich dziedzin, dzięki czemu możliwe są transdyscyplinarne spotkania – literaturoznawców, kulturoznawców, historyków oraz przedstawicieli innych nauk społecznych i humanistycznych. Historie i narracje prezentują tworzone wspólnie przez niemieckich i polskich naukowców historie wykluczonych, historie lokalne, historie transferu wiedzy, ekohistorie oraz interpretacje narracji kontrfaktycznych.    "Publikacja oferuje nowe spojrzenie na narracje historyczne i kulturowe, i pokazuje, jak wpisać je w dyskurs postantropocentryczny". dr hab. Magdalena Saryusz-Wolska   Renata Makarska - profesor, kieruje Zakładem Polonistyki na Wydziale Translatologii, Lingwistyki i Kulturoznawstwa Uniwersytetu im. Jana Gutenberga w Moguncji/Germersheim. Zajmuje się literaturą postemigracyjną, nowymi mniejszościami w Europie Środkowo-Wschodniej, dyskursem postantropocentrycznym, komiksem, fotografią, hybrydycznością literatury i przekładem.

Słowotwórstwo czasowników staropolskich. Stan i tendencje rozwojowe

Aleksandra Janowska, Magdalena Pastuchowa

SPIS TREŚCI WSTĘP ROZDZIAŁ I SŁOWOTWÓRSTWO CZASOWNIKÓW W OPISIE DIACHRONICZNYM. STAN BADAŃ ROZDZIAŁ II ZASADY OPISU STAROPOLSKICH DERYWATÓW CZASOWNIKOWYCH ROZDZIAŁ III PRZEGLĄD FORMACJI CZASOWNIKOWYCH 3.1. Formacje prefiksalne Przedrostek do- Przedrostek na- Przedrostek nad(e)- Przedrostek o/ob(e)- Przedrostek po- Przedrostek pod(e)- Przedrostek prze- Przedrostek przed- Przedrostek przy- Przedrostek roz(e)- Przedrostek u- Przedrostek w-(we-) Przedrostek wy- Przedrostek wz- (ws, wez-wes-) Przedrostek za- Przedrostek z-(ze-, s-, ś-) 3.2. Formacje odimienne ROZDZIAŁ IV PROBLEMY ASPEKTU PREFIKSALNYCH DERYWATÓW STAROPOLSKICH ROZDZIAŁ V KATEGORIE SŁOWOTWÓRCZE CZASOWNIKÓW STAROPOLSKICH 5.1 Formacje prefiksalne 5.2. Formacje odimienne

Intencjonalność i semantyka

Andrzej Dąbrowski

Intencjonalność jest własnością tego, co psychiczne. Jest wpisana w naszą świadomość, w spostrzeganie, myślenie, pamięć, wolę, wyobrażanie itd. Wszystkie te akty odnoszą się bowiem do czegoś, na coś wskazują lub coś przedstawiają. Intencjonalność jest odpowiedzią na pytanie o to, jak to się dzieje, że nasze umysły docierają do tego, co poza nimi, do przedmiotów transcendentnych, ale także do obiektów wewnętrznych, przeszłych, wydobytych z pamięci lub przyszłych, wyobrażonych, abstrakcyjnych lub nigdy nieistniejących. Intencjonalność jest wpisana również w język: nazwy i zdania mają charakter intencjonalny, tj. pierwsze coś oznaczają, a drugie są prawdziwe lub fałszywe. W książce analizowana jest intencjonalność w tych dwóch perspektywach, umysłowej i językowej. Praca Andrzeja Dąbrowskiego omawia wszystkie podstawowe problemy dotyczące problematyki intencjonalności. Są one rozważane zarówno w aspekcie historycznym jak i systematycznym.(…) W literaturze filozoficznej, zarówno krajowej jak i zagranicznej, jest wiele prac na temat relacji pomiędzy intencjonalnością a semantyką. Są to artykuły poświęcone rozmaitym szczegółowym problemom. Brakuje systematycznej monografii zbierającej dotychczasowe wyniki i rysującej dalsze perspektywy. Książka A. Dąbrowskiego eliminuje ten brak.      prof. Jan Woleński  

Geoliteratura. Przewodnik, bedeker, poradnik

Jerzy Madejski, Sławomir Iwasiów

Miejsce przewodnika wśród dzisiejszych gatunków piśmiennictwa uświadamia nam zakres zmian w kulturze współczesnej. Z gatunku peryferyjnego staje się on gatunkiem centralnym. W coraz większym stopniu jest nie tylko nośnikiem treści poznawczych i użytkowych, ale bywa także swoistym instruktażem przeżywania przestrzeni – miasta i natury. Ale równocześnie obserwujemy proces dostosowania literatury do jej „przewodnikowego” rozumienia. Powieści stają się źródłem scenariuszy wędrówek po mieście. Współbieżne z tym są procesy przystosowania pisarzy do roli przewodników i profilowanie przez nich swojej twórczości w taki sposób, by mieściła się we współczesnych ramach dyskursywnych. W coraz większym stopniu współczesne poradniki nie są dziełem naukowców czy dziennikarzy, lecz „amatorów” i pasjonatów. Nie mniej zajmujące są zagadnienia narodowe i etniczne w przewodnikach. A zatem w badaniach narracji przewodnikowych istotne jest, jak my widzimy innych oraz jak inni nas postrzegają. Ze wstępu     "Geoliteratura z pewnością okaże się kolejną ważną książką z nurtu badań związanych z rozwojem Nowego Regionalizmu. Teksty zamieszczone w tym zbiorze – jak to zwykle bywa w takich przypadkach – różni bardzo wiele, jednak łączy rzetelny namysł nad określoną w tytule, rozlegle ujmowaną problematyką. Podjęcie badań nad społeczną rolą, wspólnotową perspektywą i obieraną jednostkowo poetyką dzieł, które można przyporządkować genologicznie do zbioru przewodników (bedekerów, „spacerowników”) umożliwia rozpoznanie dużo szerzej zakrojonych zagadnień, takich jak: tożsamość lokalna, kresowość, pogranicze kulturowe, obcość/swojskość. Pozwala nadto charakteryzować współczesne sposoby pojmowania i użytkowania samego pojęcia regionalizmu oraz sprawdzać użyteczność wypracowanych w jego ramach narzędzi analitycznych i interpretacyjnych". Z recenzji dr hab. Agnieszki Czyżak, prof. UAM

Krajobraz po odwilży. Poradziecka tożsamość religijna mieszkańców współczesnych miast syberyjskich

Jędrzej Morawiecki

Autor książki Krajobraz po odwilży... podejmuje próbę wyodrębnienia i opisania czynników, kształtujących poradziecką identyfikację religijną. Koncentruje się przy tym na relacjach biograficznych rozmówców z trzech miast: zamkniętego w czasach radzieckich Krasnojarska („czerwone miasto”), bardziej inteligenckiego i oddalonego od centrum władzy politycznej Tomska czy specyficznego ze względu na podłoże etniczne i narodowe oraz przedradziecką konfesyjną specyfikę przemysłowego Ułan Ude. Obficie cytowane wywiady wskazują przy tym, w jak dużym stopniu na religijne wybory tożsamościowe, dokonywane przez Rosjan po upadku w ZSRR, wpływał „przypadek”. A więc: nie tylko znaczący inni, ale i epizodyczne postaci, napotykane na drodze życiowej respondenta. Nie tylko wzruszenie duchowe czy kierunek poszukiwań intelektualnych, ale i lokalizacja świątyń (odległość od domu), a także zasłyszane w tramwaju komunikaty, zdania wypowiadane przez przechodniów, ogłoszenia uliczne itd. „Przypadek” ów determinowany był odcięciem od znaczących zasobów kapitału kulturowego, wynikającym z uwarunkowań historycznych.     Książka ta stanowi cenny wkład do naszej wiedzy o przemianach mentalności rosyjskiej po upadku komunizmu. Obszerna monografia Jędrzeja Morawieckiego jest bardzo interesującym studium badawczym, które powstało w wyniku wieloletnich badań terenowych. Temat podjęty okazuje się bardzo doniosłym zagadnieniem z perspektywy europejskiej. Autor starał się uwzględnić te syberyjskie miejscowości, które były wyjątkowo jak na Rosję zróżnicowane religijnie. Prowadzone wywiady skupiały się na rekonstrukcji duchowej mapy, na której silnie obecne były w nich tradycje szamańskie, aktywnie działała placówka katolicka, a także misje protestanckie. Rodzimy buddyzm i prawosławie dopełniają obrazu panoramy penetrowanych przez autora religii. z recenzji prof. dra hab. Zbigniewa Paska   Wieloetniczni i wielokonfesyjni Rosjanie zawsze mieli problemy z określeniem swojej tożsamości. Spory o „narodowość” trwają w Rosji od początku XIX wieku. Natomiast po rozpadzie Związku Radzieckiego problem z identyfikacją mieszkańców Rosji wybuchł ze zdwojoną siłą. Rosyjską „tożsamość narodową”, moim zdaniem, udało się zaszczepić po raz pierwszy współczesnym Rosjanom dopiero Putinowi, gdy zaanektował Krym. Z tożsamością religijną sprawa jest zdecydowanie bardziej skomplikowana, szczególnie na Syberii. Dlatego niezwykle ważną lekturą dla każdego badacza Rosji powinna stać się  książka Krajobraz po odwilży, będąca  bez wątpienia znakomitą, wyróżniającą się interdyscyplinarną rozprawą habilitacyjną Jest to świetna książka, niezwykle potrzebna rosjoznawcom, kulturoznawcom i religioznawcom. z recenzji prof. dra hab. Andrzeja de Lazari

Systemowo-funkcjonalna analiza dyskursu

Anna Duszak, Grzegorz Kowalski

Niniejsza antologia stanowi zbiór prac prezentujących przedmiot badań i podstawy teoretyczno-metodologiczne systemowo-funkcjonalnej analizy dyskursu, wywodzącej się z  tzw. brytyjsko-australijskiej szkoły rejestru i gatunku. U jej podstaw leży teoria języka jako „społecznego systemu semiotycznego” (language as a social semiotic), autorstwa M.A.K. Halliday’a, stanowiąca nadal ważny punkt odniesienia dla dyskusji na temat relacji język-kontekst-kultura, a ostatnio także na potrzeby krytycznych badań nad komunikacją multimodalną. Zbiór ten kierowany jest w pierwszym rzędzie do lingwistów, tekstologów i dyskursologów, w tym szczególnie do polonistów i badawczy komunikacji spoza angielskiego obszaru językowego, oraz przekładoznawców i tłumaczy. Mamy nadzieję, iż będzie on przydatny także dla badaczy komunikacji społecznej, językowej i multimodalnej, wywodzących się z innych obszarów nauk o człowieku, społeczeństwie i komunikacji. „...środowisko krajowych tekstologów ma wyśmienitą okazję nie tylko do rozleglejszego i głębszego poznania innych projektów, ale także zrewidowania wielu swoich dotychczasowych przemyśleń.” z recenzji prof. dr hab. Bożeny Witosz (Uniwersytet Śląski) „...Bogactwo zawartego materiału i przemyślana struktura, łącząca wątki teoretyczne i opisowe, umożliwia szerokie zastosowanie książki jako podręcznika akademickiego, zarówno w trybie kursowym/seminaryjnym, jak i podczas samodzielnej lektury. Książka promuje interdyscyplinarny program badawczy, wpisując się tym samym w obowiązujące współcześnie na świecie kanony analizy naukowej…” z recenzji prof. dr. hab. Piotra Capa (Uniwersytet Łódzki)

Fenomenologia gry wideo w perspektywie ontologii dzieła sztuki Romana Ingardena

Wojciech Sikora

Fenomenolog Roman Ingarden zwrócił uwagę na osobliwy fakt: chociaż istnienie dzieł literackich wydaje się nam naturalne jak powietrze, to zapytani, czym one są, nie potrafimy udzielić trafnej odpowiedzi. Współcześnie w podobnym tonie można zapytać o gry wideo. Czym są i jakie miejsce zajmują w rzeczywistości? Czym różni się gra wideo od dzieła sztuki i tabliczki czekolady? To tylko niektóre z pytań stawianych przez prezentowaną pracę. Zapraszam w podróż po świecie gier wideo w poszukiwaniu odpowiedzi na pytania o ich istotę oraz miejsce w otaczającym nas świecie. Wojciech Sikora „Rozprawa Wojciecha Sikory jest w dużej mierze pionierska na gruncie polskim (…). Posiada ona rozliczne walory poznawcze i jest udaną próbą realizacji odważnego, by nie powiedzieć miejscami karkołomnego, zadania, określonego przez przyjęty projekt badawczy. (…) Autor zaprezentował w swej książce szereg świetnych analiz. Otwierają one interesujące pola badawcze, zachęcają do dalszych poszukiwań, ustalają ważne dla filozoficznej teorii gier wideo fakty”. Prof. dr hab. Krzysztof Stachewicz Wojciech Sikora ‒ doktor filozofii; doktoryzował się w Instytucie Filozofii Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Publikował m.in. w czasopiśmie „Hybris” oraz „Humanistyka i Przyrodoznawstwo”. Centralnym punktem jego zainteresowań badawczych są gry wideo wraz z szeroką gamą związanych z nimi zjawisk.

Miejsce dla kpiarza. Satyra w latach 1948-1955

Karol Alichnowicz

Książka próbuje określić rolę, jaką w socrealizmie wyznaczono małym formom satyrycznym. Pytając o miejsce "kpiarza" w kulturze stalinowskiej, autor stara się zrekonstruować postulaty wysuwane pod adresem satyry oraz zaprezentować sposoby ich realizowania. Zwraca także uwagę na to, jak małe formy były ipowszechniane przez środki masowego przekazu, m.in. przez czasopisma i plakaty. Temu syntetycznemu ujęciu towarzyszą w "Miejscu dla kpiarza" analizy bardziej szczegółowe, w których autor skupia się na wybranych aspektach podejmowanej problematyki: zjawisku przenikania języka polityki do satyry (metaforyka "czystki"), opisie ubioru bikiniarza czy redakcji "Szpilek" (i "Krokodyla") na śmierć Stalina.

Emisariusze Freuda. Transfer kulturowy psychoanalizy do polskich sfer inteligenckich przed drugą wojną światową. Tom I-II

Lena Magnone

Seria HORYZONTY NOWOCZESNOŚCI. Tom 120   Niniejsza książka nie jest ani historią psychoanalizy w Polsce, ani historią „polskiej psychoanalizy”. To rekonstrukcja podejmowanych przez pierwszych zwolenników Zygmunta Freuda prób zaszczepienia jego teorii polskiej inteligencji – tych udanych, jak i tych, które zakończyły się porażką. Każda część pracy zogniskowana jest na jednym z członków Wiedeńskiego Towarzystwa Psychoanalitycznego i jego wysiłkach w tym zakresie. Omówiona została działalność Ludwika Jekelsa, Heleny Deutsch, Beaty Rank, Eugenii Sokolnickiej i Gustawa Bychowskiego, a także psychoanalitycznych pedagogów: Zygfryda Bernfelda oraz sióstr Berty i Stefanii Bornstein. Głównym celem było wydobycie pewnej zapomnianej formacji środkowoeuropejskiego modernizmu, stąd obecność wielu bohaterów dalszego planu oraz obszernego tła społeczno-kulturowego. Emisariusze Freuda przynoszą zbiorową biografię całego pokolenia kosmopolitycznych intelektualistów, współtwórców najważniejszego projektu emancypacyjnego przełomu wieków, kobiet i mężczyzn dramatycznie odczuwających potrzebę zmieniania świata, łączących praktykę psychoanalityczną z radykalnym socjalizmem i zdecydowanymi poglądami feministycznymi. Autorka próbuje odpowiedzieć na pytanie, dlaczego przed II wojną światową nie udało się w Polsce założyć oddziału Międzynarodowego Stowarzyszenia Psychoanalitycznego, a osoby najbardziej zaangażowane w te starania figurują dziś w leksykonach jako psychoanalitycy amerykańscy.    „Badacz transferu kończy swoją pracę tam, gdzie zaczyna ją ten, kto poszukuje recepcji sensu stricte: recepcja oznacza, że transfer kulturowy uznać trzeba za dokonany. W tej książce interesuje mnie nie fakt późnomiędzywojennej popularności psychoanalizy, lecz sam rozpoczęty wraz z jej narodzinami proces, który doprowadził do tego, że pod koniec lat trzydziestych „cała Warszawa” czyta Wstęp do psychoanalizy, a na scenie triumfy święci Freuda teoria snów Antoniego Cwojdzińskiego. Moim punktem wyjścia nie jest zatem kultura polska. Nie obserwuję tego, co do niej trafia i w jaki sposób jest do niej przyswajane. Odwracam tę relację, skupiając się na samym Freudzie i jego pierwszych zwolennikach: zajmują mnie drogi rozpowszechniania się freudyzmu, a nie jego recepcja. Szczególnie zaś chodzi mi o przypomnienie najważniejszych aktorów kulturowego transferu i podejmowanych przez nich wysiłków” (ze Wstępu).   Lena Magnone (ur. 1980) –  absolwentka Wydziału Polonistyki, Instytutu Stosowanych Nauk Społecznych oraz Interdyscyplinarnego Podyplomowego Studium Kształcenia Tłumaczy na Uniwersytecie Warszawskim. Doktorat w zakresie literaturoznawstwa obroniła w 2007 roku. Autorka monografii Maria Konopnicka. Lustra i symptomy (słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2011). Wydała z rękopisów Listy do synów i córek Konopnickiej (Wydawnictwo IBL, Warszawa 2010). Artykuły na temat literatury i psychoanalizy zamieszczała na łamach m.in. „Pamiętnika Literackiego”, „Przeglądu Filozoficznego”, „Przeglądu Filozoficzno-Literackiego”, „Kronosa”, „Wielogłosu”, „Poznańskich Studiów Polonistycznych”, „Przeglądu Humanistycznego” czy „Kontekstów”. Laureatka programu „Zostańcie z nami” Fundacji Tygodnika „Polityka” (2007) oraz stypendium MNiSW dla wybitnych młodych naukowców (2015–2018). Pracuje na Wydziale Polonistyki UW, wykłada również na podyplomowych Gender Studies w Instytucie Badań Literackich PAN.

Planowanie lekcji języka obcego. Podręcznik i poradnik dla nauczycieli jezyków obcych

Iwona Janowska

Tematyka publikacji wpisuje się w szeroki kontekst zagadnień związanych z przygotowaniem się nauczyciela do zajęć z języka obcego. Część teoretyczna omawia istotę i rolę planowania dydaktycznego w odniesieniu do działu programowego, jednostki metodycznej, lekcyjnej i zadaniowej. W części drugiej zamieszczono propozycję planu wynikowego oraz przykłady konspektów lekcji języka polskiego jako obcego. Publikacja pokazuje praktyczny aspekt nauczycielskich działań planistycznych opartych na zasadach podejścia zadaniowego ESOKJ. Adresowana jest do nauczycieli języków obcych oraz studentów przygotowujących się do podjęcia pracy w tym zawodzie.

Materia doświadczenia i obraz

Natalia Szostak

Zarówno w części teoretycznej jak i praktycznej treść książki dotyczy relacji pomiędzy sferą materialnego doświadczania rzeczywistości a obrazem. Tryptyk pt. Sceny leśne, na który składają się obrazy malarskie i filmy wideo jest podstawą podejmowanych badań. Trzy różne krajobrazy leśne pełnią rolę tła dla rozgrywającej się wobec nich symbolicznej dramaturgii. Jej oś przebiega na linii człowiek-przyroda. Obrany proces pracy ujawnia wyraźny układ sił, który wiąże ciało w czasie i przestrzeni z pokrewnym im wizerunkiem. Napięcia równoważą się tworząc zamknięty układ, wokół którego wydziela się kluczowe dla omawianych zagadnień zjawisko aury. Konstrukcja publikacji wynika z kształtu refleksji nad poruszaną problematyką, zazębiając się z częścią praktyczną w miejscach centralnych splotów znaczeniowych. Całość składa się z trzech części, które dotyczą kolejno: Materii/ Ciała/ Podmiotu, Czasoprzestrzeni/ Śmierci/ Transfiguracji, i wreszcie: Światła/ Obrazu/ Aury. Wyprowadzony z powyższych rozważań schemat ideowy sugeruje, że obraz – na wzór ciała – znajduje się w punkcie granicznym rzeczywistości.  

Pory poezji. Koncepcja czasu w twórczości poetyckiej Krystyny Miłobędzkiej

Bartosz Suwiński

Książkę Bartosza Suwińskiego wyróżnia głębokie przeżycie tematu. Dostrzegam je w silnym emocjonalnym stosunku do najważniejszych pytań, stawianych przez autora pisarstwu Miłobędzkiej. Kwestia czasu, jak najsłuszniej umiejscowiona w centrum rozprawy, implikuje uruchomienie szeregu kontekstów filozoficznych (oddających filozoficzność implikowaną omawianej twórczości) i literackich (w perspektywie porównawczej), pozostając zarazem w nieomal każdym momencie sprawą osobistą badacza, odzwierciedloną przez styl, jakim się posługuje. Wykład jest spoetyzowany, nacechowany przez potrzebę powracania do problemów najmocniej niepokojących i uchwycenia wymykającego się sedna obserwowanego zjawiska. Metaforyzacja i repryza to najchętniej używane tu tropy.  Odpowiedź na pytanie o czas jest ze swej natury zamachem na niemożliwą do rozwiązania zagadkę, tajemnicę w znaczeniu ścisłym, pytanie zaś o poezję czasu nie może znaleźć odpowiedzi łatwej. Jeśli nie chce się poprzestać na takich wnioskach, które byłyby pochodną profesjonalnej rutyny badacza literatury, to z żadnym z pytań kluczowych dla omawianej pracy nie można rozstać się naprawdę. Zatem próby uzupełnienia i „rozbujania” słownika krytyki poetyckiej, podobnie jak pewien rodzaj perseweracji, powtarzania się ujęć, sprawiają wrażenie całkowicie usprawiedliwionej i dobrze przemyślanej strategii usidlania obrazów czasu i słowa, podążania za ich niepowstrzymanym ruchem.    (prof. dr hab. Piotr Śliwiński)     Książka Bartosza Suwińskiego to praca napisana doskonałą polszczyzną, świetna stylistycznie, skomponowana bardzo dobrze, wykonana kompetentnie,  z dogłębną znajomością literatury przedmiotu i poświadczająca niezwykłą erudycję autora. Czytelniczą wrażliwość młodego uczonego potwierdzają przekonujące i mądre interpretacje wierszy. Bartosz Suwiński napisał książkę, którą przeczytałem „jednym tchem”,  z radością i dużą satysfakcją poznawczą. Jest to bowiem praca znakomita. Dotyczy bardzo ważnej materii współczesnej oraz dzisiejszej poezji – dzieła Krystyny Miłobędzkiej, które domaga się nieustannego namysłu na styku fenomenologii i hermeneutyki, będącymi podstawą metodologii zastosowanej przez autora w dysertacji. Książkę Bartosza Suwińskiego oceniam jako świetnie napisaną, inteligentną i twórczą. Jest pytaniem o to, jak należy kształtować dzisiejszą świadomość literacką.    (dr hab. Paweł Tański)     

Włosko-polskie pogranicze literackie za panowania Stanisława Augusta

Justyna Łukaszewicz

Autorka książki przeanalizowała świadectwa włosko-polskich relacji kulturowych za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, biorąc pod uwagę m.in. libretta oper wystawionych przez Wojciecha Bogusławskiego, dwie włoskie powieści oraz polskie edycje prawniczo-filozoficznych tekstów Cesarego Beccarii, Giacinta Dragonettiego i Gaetana Filangieriego. Efektem analiz polskich wersji tych utworów słynnych w drugiej połowie XVIII wieku, ale nadal w dużej mierze aktualnych, jest uwidocznienie roli pośrednictwa francuskiego. Francuskie wydanie wykorzystał także – tym razem przewrotnie – największy manipulator spośród przedstawionych tu polskich pośredników: tłumacz dzieła o życiu i masońskiej działalności Giuseppe Balsamo (Cagliostra), opublikowanego pod auspicjami inkwizycji. Tłem rozważań dotyczących przekładów i adaptacji jest obraz Włoch i Włochów w polskiej prasie drugiej połowy XVIII w., twórczości Ignacego Krasickiego oraz pamiętnikach ostatniego króla Polski. Justyna Łukaszewicz jest profesorem Uniwersytetu Wrocławskiego, gdzie kieruje Zakładem Italianistyki w Instytucie Filologii Romańskiej. Redaktor naczelna półrocznika naukowego „Italica Wratislaviensia”, romanistka, komparatystka, przekładoznawczyni, tłumaczka. Autorka wielu prac poświęconych francusko-polskim i włosko-polskim relacjom w dziedzinie literatury i teatru od XVIII do XXI wieku, literaturze dziecięcej, seriom przekładowym, paratekstom przekładu, problemom kulturowym w tłumaczeniu. Opublikowała m.in. monografie Carlo Goldoni w polskim Oświeceniu (1997) i Dramaty Franciszka Zabłockiego jako przekłady i adaptacje (2006). Książka przynosi ważną porcję nowej wiedzy na temat procesów transferu kulturowego między Italią i Polską, poszerza o istotne ustalenia obraz polskiej kultury literackiej stanisławowskiego trzydziestolecia, ukazuje w nowym świetle jej otwartość na zewnętrzne kontakty i niepozbawioną dystansu reakcję na inspiracje płynące z innych kręgów kulturowych. prof. dr hab. Teresa Kostkiewiczowa Przedstawiona w monografii panorama polskich przekładów włoskich utworów (czasem dokonywanych za pośrednictwem francuskich wersji) pozwala przyjrzeć się całej palecie typowych, ale także zaskakujących postaw dawnych tłumaczy. prof. dr hab. Jadwiga Miszalska  

Dźwięk - głos - literatura. Przestrzenie intermedialności

praca zbiorowa

Na recenzowany tom składają się studia interdyscyplinarne sytuujące się na pograniczu literaturoznawstwa, antropologii, teorii muzyki, sound studies, kulturoznawstwa i medioznawstwa. Zagadnieniem centralnym książki jest głos w jego różnych aspektach - jako zjawisko zmysłowe, jako przejaw bezpośredniej obecności autora, jako fenomen fizjologiczny, jako narzędzie perswazji, jako pole eksperymentu, a nawet jako pejzaż dźwiękowy. Takie podejście przesuwa perspektywę badawczą z tradycyjnego zapisu (słów, dźwięków) ku performatywności, wydarzeniowości, konkretności i ulotności głosu. Autorki i autorzy zamieszczonych w książce artykułów nie dążą jednak do prostego przeciwstawienia głosu zapisowi, starają się natomiast wyartykułować bogate niuanse ich współzależności. Książka podejmuje temat aktualny i - biorąc pod uwagę rozwój mediów - przyszłościowy. Stanowi ważny przyczynek do dyskusji o paradygmatycznej zmianie kulturowej. Dr hab. Marcin Trzęsiok, prof. AM, Katedra Kompozycji i Teorii Muzyki, Akademia Muzyczna im. Karola Szymanowskiego w Katowicach

Fragmenty lunarne. Szkice o obecności księżyca w poezji polskiej od schyłku XIX do początku XXI wieku wraz z małą antologią księżycowych wierszy poetów Zachodu

Marian Stala

Księżyc towarzyszy poetom od wieków. Czy znaczy to, że należy już tylko do muzeum wyobraźni, że stał się nieważnym ornamentem, zużytym symbolem? Marian Stala odpowiada przecząco na to pytanie, analizując w pierwszej części swej książki lunarne ślady, obecne w poezji polskiej od końca XIX do początku XXI wieku, w części drugiej zaś – prezentując zwięzłą antologię wierszy z księżycem i o księżycu, zaczerpniętych z poezji zachodniej. Księżyc Micińskiego, Miłosza i Świetlickiego, Laforgue’a, Yeatsa i Nelly Sachs jest fascynujący… „Fragmenty lunarne w intrygujący sposób oświetlają obszary tylko na pozór dobrze już rozpoznane. Pokazują, że sprawy poezji z księżycem wciąż warte są uważnego i pogłębionego namysłu. I przypominają, że podążanie za poruszeniami poetyckiej wyobraźni ma w sobie rzeczywisty potencjał poznawczy, który pozostaje kwestią nie tylko humanistycznej wiedzy, ale też osobistej – na swój sposób intymnej – relacji ze słowem szukającym piękna i prawdy, wkraczającym w ciemność, mierzącym się z tajemnicą”. prof. dr hab. Paweł Próchniak   Marian Stala (1952) – historyk literatury, krytyk, profesor na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, członek Polskiej Akademii Umiejętności, laureat nagrody Fundacji Kościelskich (1991) i nagrody im. Kazimierza Wyki (1998). Opublikował takie książki historycznoliterackie i krytyczne, jak między innymi Trzy nieskończoności. O poezji Adama Mickiewicza, Bolesława Leśmiana i Czesława Miłosza (2001), Przeszukiwanie czasu (2004), Blisko wiersza (2013).

Pitaval krakowski

Janusz Szwaja, Stanisław Salmonowicz, Stanisław Waltoś

Tytuł książki nie jest oryginalny. Pitaval to nie tylko nazwisko słynnego prawnika francuskiego, który w roku 1734 zapoczątkował w Paryżu serię słynnych wydawnictw pod tytułem Causes célčbres et intéressantes, obejmującą opisy głośnych procesów karnych. To także wywodząca się z czasów tego właśnie wydawcy potoczna nazwa zbioru opisów procesów karnych. Tytuł nie jest oryginalny jeszcze z innego powodu. W Polsce opublikowano już liczne pitavale pióra Stanisława Szenica, Wandy Falkowskiej, Kazimierza Larskiego, Barbary Seidler, Mieczysława Szerera, by wymienić tylko niektóre. Pitaval krakowski jest nawiązaniem do tej serii. Opisane zostały sprawy rozpatrzone tylko do 1939 r. Decydowała o tym konieczność zachowania dystansu czasowego. Są jednak – zdaniem autorów – pewne różnice dzielące tę książkę od innych pitavali. Chodzi przede wszystkim o dobór tematu. Zamierzeniem autorów było zebranie takich spraw sądowych, które w pewnym okresie były najgłośniejsze, które – choć czasem nie przedstawiały zagadek kryminalnych – świadczyły o ówczesnym układzie stosunków społecznych i stopniu rozwoju kultury społeczeństwa. Jest to zbiór spraw krakowskich, a więc tych, które rozegrały się w mieście Krakowie i które były rozpoznawane w zasadzie przez sądy krakowskie. W obręb pracy weszły tylko procesy kryminalne. Tak się już bowiem utarło, że pitavale to zbiory takich właśnie procesów. Opisywane procesy sądowe zostały przedstawione na tle środowiska krakowskiego, połączone z ówczesnymi wydarzeniami i ukazane w scenerii starego Krakowa. W związku z tym nieuniknione stało się niekiedy wyrażenie własnego poglądu krytycznego na dotychczasowy sposób interpretacji historycznej lub prawniczej opisywanych zdarzeń.