Między literaturami. Rozmowy z tłumaczami o pisarzach języka niemieckiego

Piotr de Bończa Bukowski, Paweł Zarychta

Tłumacze literatury pięknej wychodzą z cienia, są coraz wyraźniej widoczni i zyskują należną im podmiotowość twórców. Dostrzegamy dziś, że to oni właśnie piszą historie literatur obcych w Polsce, kreują ich obraz, promują kariery zagranicznych twórców. Poruszając się między literaturami, są tłumacze nie tylko ekspertami w dziedzinie kontaktów międzykulturowych i wnikliwymi odbiorcami dzieł tak obcych, jak rodzimych, ale często także wspaniałymi rozmówcami, gotowymi dzielić się swoją wiedzą i opinią. Autorzy tej książki postanowili przedstawić czytelnikom swego rodzaju mówioną historię literatury niemieckojęzycznej w Polsce, przeprowadzając rozmowy z ośmiorgiem wybitnych tłumaczy języka niemieckiego, występujących w roli znawców, komentatorów czy wydawców. W efekcie powstała żywa, wielogłosowa opowieść o rodzimej recepcji literatury Niemiec, Austrii i Szwajcarii widzianej przez pryzmat osobistych doświadczeń, interpretacji i wyborów. Między literaturami… jest pozycją wydawniczą wyjątkową pod wieloma względami. Zaproszeni do dialogu tłumacze, wybitni znawcy sztuki przekładu, wyłaniają się z niego jako zróżnicowane osobowości, wskazujące na złożoność działalności związanej z przekładem. Odkrywają przy tym świat literatury widziany ich oczami. Książka jest barwną mozaiką różnorodnych temperamentów i osobowości, ukazującą złożoność zjawiska przekładu literatury niemieckojęzycznej i jego istotne znaczenie dla kultury. Z recenzji dr hab., prof. UW Joanny Godlewicz-Adamiec Piotr de Bończa Bukowski – jest doktorem habilitowanym nauk humanistycznych, profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego. Pracuje w Instytucie Filologii Germańskiej UJ, pełniąc funkcję Kierownika Pracowni Translacji. Prowadzi badania nad teorią tłumaczenia, praktyką przekładu literackiego i transferu międzykulturowego oraz historią myśli przekładoznawczej. Jest autorem trzech monografii oraz współredaktorem sześciu tomów zbiorowych. Ostatnio wydał książkę Friedricha Schleiermachera drogi przekładu. W kręgu problemów języka i komunikacji (2020). Przez wiele lat był członkiem Rady Programowej serii Pisarze Języka Niemieckiego, która ukazywała się nakładem Wydawnictwa Literackiego. Paweł Zarychta – jest doktorem nauk humanistycznych, pracownikiem Instytutu Filologii Germańskiej UJ, w wolnych chwilach tłumaczem. W pracy naukowej zajmuje się literaturą niemieckojęzyczną XVIII i XIX w., specjalizuje się w badaniach rękopisów niemieckich z tego okresu. W polu jego zainteresowań leżą ponadto polsko-niemiecki transfer literacki, teoria i praktyka przekładu. Jest autorem monografii Spott und Tadel. Lessings rhetorische Strategien im antiquarischen Streit, współredaktorem siedmiu tomów zbiorowych.  

W krainie Pierzastego Węża. Historia Meksyku od podboju do czasów współczesnych

Karol Derwich

Tequila, burrito, Acapulco, Majowie, „Pancho” Villa, zapatyści… Wielu spotkało się z tymi określeniami - Meksyk staje się państwem coraz lepiej znanym i coraz bliższym. Coraz większa jest też chęć głębszego poznania tego niezwykle interesującego kraju. Pomysł przygotowania niniejszej książki zrodził się pod wpływem wykładów poświęconych problematyce meksykańskiej, realizowanych przez Autora w Instytucie Amerykanistyki i Studiów Polonijnych UJ. Uczestniczą w nich przede wszystkim studenci studiów latynoamerykańskich, ale także i innych kierunków - pragnący poszerzyć swoją wiedzę o Meksyku. Książka ta jest więc próbą wyjścia naprzeciw oczekiwaniom tych wszystkich, którzy z różnych powodów chcą bliżej poznać historię i współczesność tego kraju.    Karol Derwich – adiunkt w Zakładzie Ameryki Łacińskiej Instytutu Amerykanistyki i Studiów Polonijnych UJ. Absolwent studiów magisterskich w Instytucie Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Centrum Studiów Latynoamerykańskich Uniwersytetu Warszawskiego. W Instytucie Amerykanistyki i Studiów Polonijnych przygotował rozprawę doktorską poświęconą latynoamerykańskiej polityce Stanów Zjednoczonych. Autor monografii Instrumenty polityki zagranicznej USA wobec państw Ameryki Łacińskiej, 1945 -2000 oraz redaktor tomu Meksyk w XXI wieku. Polityka – społeczeństwo - gospodarka. Uczestnik licznych konferencji krajowych i międzynarodowych, autor artykułów poświęconych współczesnym przemianom politycznym i gospodarczym w Ameryce Łacińskiej oraz stosunkom międzynarodowym w zachodniej półkuli. Obecne zainteresowania naukowe związane są z procesami demokratyzacji w Ameryce Łacińskiej, szczególnie w Meksyku.

Historia tanga dla początkujących i zaawansowanych

Ewa Stala

Historia tanga dla początkujących i zaawansowanych to pozycja dla wszystkich zainteresowanych tym tańcem w mniejszym lub większym stopniu – stąd też podział wewnętrzny na dwie główne części. Część pierwsza, dla początkujących, swoista „nota biograficzna” tanga, jest opowieścią o jego narodzinach i ewolucji aż po dzień dzisiejszy, usytuowaną w kontekście historycznym, geograficznym i społecznym. Część druga, dla zaawansowanych, składa się z serii krótkich szkiców na temat obecności tanga w literaturze, kinie, sztukach plastycznych, jego filozofii, obecności w innych krajach, specyficznego języka tangowych tekstów i ich ewolucji, powstania i działalności Narodowej Akademii Tanga, wreszcie – prezentacji kilku czołowych artystów tego gatunku. Dodatkowym atutem książki są archiwalne fotografie pochodzące z zasobów Narodowego Archiwum w Buenos Aires. Jest to pierwsza na polskim rynku wydawniczym monografia poświęcona temu pięknemu i coraz popularniejszemu zjawisku kulturowemu, ale też próba pokazania, że tango to dużo więcej niż taniec.   Fakt, że wśród ponad czterdziestu pozycji, z jakich składa się Bibliografia książki, praktycznie nie ma polskich tytułów (…), dobitnie przemawia za koniecznością publikacji w Polsce tego erudycyjnego przewodnika retrospektywnego, oprowadzającego po szeroko pojętej historii społecznej i kulturowej tanga. Historia tanga dla początkujących i zaawansowanych staje się jedynym w swoim rodzaju, unikalnym studium „narodowego dziedzictwa artystycznego”, „autentycznego wyrazu narodu argentyńskiego” czy, innymi słowy, idealnego produktu eksportowego, jakim Argentyna podzieliła się z resztą świata. dr hab. Anna Sawicka 

O starożytnościach litewskich. Mitologizacja historii w XIX-wiecznym piśmiennictwie byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego

Małgorzata Litwinowicz-Droździel

Pasje starożytnicze chyba nigdy nie były tak silne i powszechne jak w XIX wieku, w żadnym też stuleciu nie odkryto tylu pogańskich bogów. "Starożytności litewskie" to książka o czterech miłośnikach litewskiej dawności. Bohaterami poszczególnych opowieści są Józef Ignacy Kraszewski, Teodor Narbutt, Simonas Daukantas i Ludwik Adam Jucewicz. Śledząc ich starożytnicze pisma, znaleziska i wynalazki, przyglądamy się jednocześnie temu jak z narracji o najdawniejszych dziejach rodzi się nowoczesna litewska świadomość narodowa.   Dr Małgorzata Litwinowicz-Droździel pracuje w Instytucie Kultury Polskiej  na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie zajmuje się historią kultury polskiej i litewskiej XIX wieku.

Sprawiedliwość w medycynie. Część 1: Wokół prawa do opieki zdrowotnej. Część 2: Dystrybucja zasobów w opiece zdrowotnej. Antologia bioetyki. Tom 4

Włodzimierz Galewicz

Czwarty tom ANTOLOGII BIOETYKI, poświęcony sprawiedliwości w medycynie i opiece zdrowotnej, jest tomem podwójnym. W jego pierwszej części – Wokół prawa do opieki zdrowotnej – zamieszczono kilka klasycznych pozycji z zakresu współczesnej teorii praw oraz wybrane prace, które odegrały ważną rolę w sporze o treść i podstawę prawa do opieki zdrowotnej. Druga część prezentowanego tomu – Dystrybucja zasobów w opiece zdrowotnej – zawiera również dwie grupy tekstów, poruszających kluczowe problemy ogólnej teorii sprawiedliwości dystrybucyjnej i drażliwe kwestie natury praktycznej, związane z alokacją zasobów medycznych.   Antologia bioetyki, tom 4: Sprawiedliwość w medycynie, część 1: Wokół prawa do opieki zdrowotnej

Henryk VI na łowach

Wojciech Bogusławski

Wojciech Bogusławski (1757–1829), dramatopisarz, aktor, reżyser. W  1778  roku  debiutował  jako  aktor,  śpiewak  operowy  i autor  sceniczny; w latach 1783–1785, 1790–1794 i 1799–1814 dyrektor Teatru Narodowego. Prowadził własny teatr m.in. w Wilnie (1785–1789) i we Lwowie (1794–1799). Propagator ideologii oświecenia, rzecznik Stronnictwa Patriotycznego i wolnomularz, walczył o narodowy i postępowy  repertuar.  Wystawiał  sztuki o aktualnych  treściach  politycznych i społecznych (np. Powrót posła Juliana Ursyna Niemcewicza, 1791). Tworzył  teatr  pełniący  ważną  funkcję  wychowawczo-obywatelską (zwłaszcza  po  upadku  państwa  polskiego).  Napisał  dla  niego  około 80  utworów  dramatycznych i librett  (był  współtwórcą  polskiego  teatru  operowego). Najważniejsze i najbardziej znane to Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale (1794, z muzyką J. Stefaniego) oraz Henryk VI na łowach (1792). Wprowadził na polską scenę dramaty Szekspira i innych obcych autorów, m.in. F. Schillera, P. Corneille’a, J.B. Racine’a, Woltera. Występował do 1827; grał role charakterystyczne i tragiczne, śpiewał także partie operowe. W 1811 założył w Warszawie pierwszą szkołę dramatyczną; napisał podręcznik gry aktorskiej. Cieszył  się  u współczesnych  ogromnym  autorytetem,  jest  nazywany „ojcem teatru polskiego”.

Jan Paweł II i polski świat akademicki

Franciszek Ziejka

Książka Jan Paweł II i polski świat akademicki jest próbą przypomnienia więzów łączących Ojca Świętego ze środowiskiem akademickim polskim. W oparciu o kwerendy archiwalne w Polsce i w Watykanie autor ukazuje Papieża utrzymującego przez wszystkie lata swego pontyfikatu bardzo ścisły kontakt ze światem polskich uczonych. Pisze o spotkaniach Jana Pawła II z reprezentantami polskich uczelni wyższych (w Watykanie, w Lublinie, Krakowie, Toruniu, Castel Gandolfo), rekonstruuje przebieg starań i uroczystości związanych z nadaniem Ojcu Świętemu Janowi Pawłowi II dziewięciu doktoratów honorowych przez polskie uczelnie (Katolicki Uniwersytet Lubelski, Uniwersytet Jagielloński, Akademia Górniczo-Hutnicza, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Uniwersytet Opolski, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Uniwersytet Rzeszowski). Nie pomija mało znanej sprawy nadania Papieżowi przez 13 uczelni Dolnego Śląska Złotego Lauru Akademickiego. W ostatniej części książki Czytelnik znajdzie kilka rozpraw Autora o życiu i nauczaniu Jana Pawła II. Wielką wartością książki są przywołane w niej teksty przemówień Papieża skierowanych do polskich uczonych, ale także teksty laudacji i opinii, przygotowanych przez rektorów i innych reprezentantów polskich uczelni w związku z nadawaniem Ojcu Świętemu doktoratów honoris causa.   Franciszek Ziejka (ur. 1940), profesor honorowy Uniwersytetu Jagiellońskiego, historyk literatury i kultury polskiej, rektor UJ w latach 1999 - 2005, przewodniczący Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich w latach 2002 – 2005, członek czynny Polskiej Akademii Umiejętności, przewodniczący Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa. Bada dzieje literatury i kultury polskiej czasów narodowej niewoli, a także związki literackie i kulturalne polsko-francuskie oraz polsko-portugalskie. Ogłosił ok. dwudziestu książek naukowych, w tym: „Wesele” w kręgu mitów polskich (1977, 1997), Miasto poetów (2005), Mój Paryż (2008), Moja Portugalia (2008), Mistrzowie słowa i czynu (2011), Polska poetów i malarzy. Z dziejów walki o tożsamość narodu w czasach niewoli (2011).

Przez pryzmat miłości. O pisarstwie Marii Kuncewiczowej

Barbara Szymczak-Maciejczyk

Monografia Przez pryzmat miłości. O pisarstwie Marii Kuncewiczowej jest odpowiedzią na potrzebę przypomnienia twórczości tej niezwykłej pisarki, której teksty po niemal stu latach nie straciły na aktualności. Jest ona także doskonałym wstępem do poszerzania refleksji nad książkami Kuncewiczowej z zastosowaniem współczesnego aparatu badawczego. W monografii opracowano tylko kilka spośród licznych dzieł pisarki: skandaliczne Przymierze z dzieckiem, opisujące budowanie relacji pomiędzy matką a potomkiem, trawestującego mit arturiański Tristana 1946, kanoniczną już Cudzoziemkę, czyli pierwszą powieść psychologiczną w Polsce, w dodatku napisaną z perspektywy kobiety, wyjątkowy dyptyk biograficzny, na który składają się Natura i Fantomy, a także pełne rozważań o miłości, starzeniu się i śmierci Listy do Jerzego. Książka ta jest przeznaczona dla każdego czytelnika, który chce zgłębić twórczość Kuncewiczowej, szczególnie z perspektywy współczesnego odbiorcy. Interesujące, iż Barbara Szymczak-Maciejczyk obrała twórczość nieco zapomnianej już Marii Kuncewiczowej jako przedmiot badań. Autorka kontekstem swych rozważań uczyniła opracowania o charakterze interdyscyplinarnym, co pozwoliło jej ukazać pisarkę m.in. jako prekursorkę współczesnego dyskursu dotyczącego biologicznego aspektu macierzyństwa czy wpływu migracji na zdrowie. Warto też sprawdzić, co dla nowego pokolenia badaczy jest ważne w twórczości autorki Cudzoziemki, a niniejsza monografia stwarza ku temu doskonałą okazję. prof. nadzw. UJD dr hab. Barbara Szargot Barbara Szymczak-Maciejczyk (ur. 1989) - doktor literaturoznawstwa, absolwentka dziennikarstwa i komunikacji społecznej. Autorka rozdziałów w monografiach wieloautorskich oraz artykułów opublikowanych m.in. w czasopismach "Świat i Słowo", "Colloquia Litteraria", "Zeszyty Prasoznawcze", "Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica". Współredaktorka wieloautorskich tomów tematycznych i redaktorka czasopism naukowych. Obecnie badawczo zajmuje się głównie literaturą i kulturą popularną oraz prozą kobiecą.

Bez zaszeregowania. O nowej poezji kobiet

Karol Maliszewski

Przez trzydzieści lat najczęściej pisałem o wierszach poetów, a tylko okazjonalnie próbowałem rozumieć lirykę kobiet. Kiedy dostrzegłem tę rażącą dysproporcję, dojrzałem do rewizji, do ponownej lektury pominiętych, a może zlekceważonych, zasobów. Mówię o  zasobach mojej biblioteki, w której kilku wielkim półkom z tomikami mężczyzn odpowiada tylko jedna z poetyckimi książkami kobiet. Nie wymyśliłem tej dysproporcji, ona wynika ze średniej statystycznej dotyczącej publikacji autorstwa kobiet. Nie ma jednak potrzeby jej dodatkowego celebrowania. Powinno się ją analizować i w miarę możliwości także kontestować. Z takiej idei wyrasta ta książka – z pragnienia kontestowania wspomnianej dysproporcji i jednocześnie chęci zrewidowania własnej pracy krytycznoliterackiej. Tym bardziej, że te statystyczne uogólnienia zaczynają się kruszyć. Coraz więcej kobiet publikuje, a w ostatnich latach liczba tomików ich autorstwa zaczyna dorównywać liczbie publikacji mężczyzn. Tak, jakby wspomniane poetki chciały zaprzeczyć tezie, że podobno nie można nadrobić zaległości związanych z nieobecnością w kulturze. A ta nieobecność, czy raczej „słaba” obecność, wynikała z uwarunkowań społecznych akcentujących kobiecą uległość i bierność, w efekcie – nieistotność. I tu widać poważne zmiany, wskazujące na wysiłek kobiet walczących o swoją podmiotowość. Wiersz, czy nawet cały ich zbiór, jest tylko fragmentem rosnącej w siłę aktywności, wycinkiem większej przestrzeni artystyczno-społecznych działań kobiet.   Z „Wprowadzenia” Karola Maliszewskiego     Najnowsza poezja wydaje się znacznej części odbiorców bezkształtną magmą; diagnoza Maliszewskiego stwarza możliwość jej względnego uporządkowania, choćby dlatego zasługuje na miano mocnej. Swoją diagnozę uzasadnia autor Bez zaszeregowania w sposób niezwykle prosty: wskazuje kilkadziesiąt poetek tworzących obok nas, zapisujących tu i teraz własne odczuwanie świata, mówiących nowe rzeczy nowymi językami. Rozpoznania Maliszewskiego są punktowe i konkretne; są raczej momentalnymi wglądami w światy piszących kobiet, niż rozbudowanymi analizami ich twórczości. Poznawczy potencjał takich wglądów bywa wielki.   Z recenzji prof. Mariana Stali       bo kosmos potrzebuje mojego szaleństwa bo kosmos potrzebuje mojej ha ha śmierci! Kamila Janiak

Wybór pism estetycznych (Juliusz Żórawski)

Juliusz Żórawski

Juliusz Żórawski zasłużył na miejsce wśród innych polskich estetyków jedną pracą O budowie formy architektonicznej. Praca ta (napisana w 1943 jako rozprawa doktorska pt. Z zagadnień kompozycji architektonicznej, a opublikowana w 1962) miała ogromne znaczenie dla teorii architektury. Nie znaczy to jednak, że spotkała się z szerszym zainteresowaniem. Dzieło Żórawskiego znane było bowiem jedynie wąskiemu gronu polskich czytelników. Jego wielkość nie polega więc na popularności, lecz na tym, że Autor pierwszy zauważył zbieżność między psychologią i architekturą i wykorzystał ją do sformułowania oryginalnej teorii formy architektonicznej... (wstęp)

Między Mikołajem II a Leninem. Państwowość rosyjska i jej koncepcje w czasie rewolucji lutowej 1917 roku

Michał Sadłowski

Niniejsza monografia, stanowiąca efekt wielu lat badań autora nad dziejami Rosji, jest pierwszą w Polsce próbą kompleksowego przedstawienia historii państwowości rosyjskiej oraz różnych koncepcji państwa w czasie rewolucji lutowej. Zawiera informacje, fakty oraz interpretacje wydarzeń historycznych, które pozwalają dyskutować o tym, dlaczego w Rosji 1917 roku nie udało się zbudować państwa demokratycznego i konstytucyjnego. Ważną częścią narracji jest ukazanie działań i motywacji głównych bohaterów wydarzeń tego czasu, czyli polityków i działaczy państwowych, m.in. księcia Lwowa, Milukowa, Kiereńskiego, Guczkowa, Rodzianki Czernowa, Martowa, Czcheidze, Skobielewa, Lenina oraz rosyjskich prawników i ekonomistów – autorów projektów i reform zakładających funkcjonowanie rosyjskiego demokratycznego państwa prawnego. Praca kierowana jest do szerokiego grona odbiorców: badaczy, publicystów, pasjonatów oraz tych, którzy chcą rozpocząć swoją przygodę poznawania historii Rosji. Mam duże uznanie dla wysiłku Autora, który dotarł też do wielu prac historycznych rzadko cytowanych w literaturze naukowej. Już sama ilość wykorzystanych monografii i artykułów jest imponująca (….). Zwraca uwagę głęboka znajomość osiągnięć historiografii rosyjskiej, szczególnie tej współczesnej, co pozwoliło Autorowi na lepsze podbudowanie swoich tez, ale pokazanie również innego punktu widzenia. Dr Michał Sadłowski przygotował bardzo solidne opracowanie naukowe udokumentowane źródłowo i oparte na szerokim wykorzystaniu literatury przedmiotu. W ten sposób Autor uzupełnił lukę w dotychczasowych badaniach o okresie od rewolucji lutowej do przewrotu bolszewickiego w 1917 roku w Rosji. [Z recenzji prof. dr hab. Edwarda Czapiewskiego] Autor słusznie uwypuklił wątek chęci powrotu do ideałów reformy sądownictwa dokonanej z inicjatywy cara Aleksandra II. Była to wszak wielka reforma, która miała „wywrócić do góry nogami” cały dotychczasowy system sądownictwa rosyjskiego i skierować go na drogi kapitalistycznego rozwoju. Treści tej reformy stanowiły znaczący krok w kierunku osiągnięcia statusu państwa prawnego, wpisując się jednocześnie w nurt zachodnioeuropejskiego systemu liberalnego. Rosyjski „romantyczny antylegalizm”, odrzucający zachodnie wpływy na korzyść wiary w wyższość Rosji, przyczynił się jednak do kontrreformy. W kształcie zaburzonym wydanymi w jej ramach zarządzeniami rosyjskie sądownictwo przetrwało już do rewolucji 1917 r. Do idei reformy sądownictwa przeprowadzonej z inicjatywy cara Aleksandra II powrócono w Rosji także po upadku reżimu komunistycznego. [Z recenzji dr hab. Anny Stawarskiej-Rippel, prof. UŚ] Michał Patryk Sadłowski, ur. w Gorzowie Wielkopolskim, dr nauk prawnych, specjalista w zakresie historii państwa i prawa, komentator oraz analityk ds. Rosji i państw obszaru poradzieckiego. Adiunkt w Zakładzie Historii Administracji na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Prezes Fundacji Prawa Wschodniego im. G. Szerszeniewicza. Laureat programu „Diamentowy Grant”. Dwukrotnie nagradzany stypendium Rektora UW dla najlepszych doktorantów.  

Realia, dyskursy, portrety. Studia i szkice

Michał Głowiński

Na tom składa sie 26 szkiców dość zróżnicowanych tematycznie. Zajmuję się między innymi tym, jak pisano o Dzierżyńskim i jak w okresie stalinizmu traktowano romantyzm, analizuję dyskurs antysemicki, w tym "Protokoły mędrców Syjonu", zastanawiam się nad tym, dlaczego ideolodzy skrajnej prawicy gardzą Gombrowiczem i jak się pisze o dzisiejszym świecie w "Naszym Dzienniku". Kilka prac poświęconych jest literaturze zajmującej się Zagładą. Książka ma charakter interdyscyplinarny, myślę, że jest to jej zaletą. / Michał Głowiński

Leksykografia - słownik specjalistyczny

Monika Bielińska

Leksykografia jest pierwszym słownikiem specjalistycznym z zakresu leksykografii, opracowanym z myślą o polskojęzycznym odbiorcy. Obejmuje 693 hasła, w tym 355 haseł samodzielnych i 338 haseł odsyłaczowych. Zawiera ona hasła przedstawiające budowę słownika, rodzaje i zawartość jego poszczególnych komponentów, typy układu haseł, rodzaje haseł oraz wszystkie elementy artykułu hasłowego. Omawia liczne typy słowników, zarówno słowniki ogólnie znane, np. słownik dwujęzyczny, słownik etymologiczny czy frazeologiczny, jak i rzadsze, np. słownik chronologiczny, fonologiczny i wierszowany. Uwzględnia aspekty związane z opracowywaniem słowników oraz ich użyciem, zawiera także hasła poświęcone zagadnieniom ogólniejszym – kulturze i dydaktyce słownikowej, ideologizacji słowników, komparatystyce leksykograficznej i typologii słowników. Na kształt słownika w znaczącym stopniu wpłynął interdyscyplinarny charakter leksykografii, a zwłaszcza ścisłe związki leksykografii językowej z językoznawstwem. Poza ogólnymi hasłami poświęconymi m.in. semantyce, pragmatyce, leksykologii, znaczeniu wyrazu oraz językowi i jego odmianom słownik zawiera krótkie opisy pojęć związanych z różnymi aspektami opisu słownikowego oraz poszczególnymi typami słowników. Adresatami publikacji są językoznawcy, leksykografowie i naukowcy zajmujący się pokrewnymi obszarami, jak również inne osoby, których aktywność zawodowa związana jest z językiem i szeroko pojętą pracą z tekstem, np. tłumacze i dziennikarze, studenci kierunków filologicznych, nauczyciele języka polskiego i języków obcych w szkołach oraz wykładowcy na uczelniach. Monika Bielińska – germanistka, językoznawczyni  

Sztuka czy naród? Monografia pisarska Andrzeja Trzebińskiego

Elżbieta Janicka

„Od dawna na temat literatury wojny i okupacji nikt nie napisał tak pasjonującej książki. Monografia Elżbiety Janickiej śmiałymi liniami kreśli obraz poezji, dramaturgii i publicystyki Andrzeja Trzebińskiego, odważnie podejmując bolesne kwestie jego artystycznych i politycznych wyborów. Dzięki temu postać pisarza staje się żywa i kontrowersyjna, a jego pełna pasji i światopoglądowych szamotań twórczość - przedmiotem naszego autentycznego zaciekawienia. To książka znakomicie uargumentowana naukowo, ale zarazem - co nietypowe w ocenie zjawisk tak odległych - pełna emocji: autorka jest zafascynowana swoim bohaterem, ale zarazem spiera się z nim i kłóci. Chciałoby się powiedzieć: jest to związek tyleż naukowy, co i uczuciowy. Mam wrażenie, że praca ta zamknie raz na zawsze pewną epokę w pisaniu o młodych autorach z kręgu "Sztuki i Narodu", którzy pozostawali pod wpływem Konfederacji Narodu - spadkobierczyni przedwojennego ONR-u. Książka Janickiej jest najlepszym przewodnikiem po twórczości Trzebińskiego, wśród prac poświęconych twórczości pokolenia Kolumbów należy do pozycji najlepszych”. Prof. dr hab. Stanisław Bereś   "Ta książka jest rewelacją nie tylko dlatego, że prawdomównie operuje olbrzymim materiałem źródeł dokumentalnych i bibliografią stricte literacką. Jest ona rewelacją także z uwagi na umiejętności interpretacyjne, jakie poświadcza autorka - umiejętności niezrównane zwłaszcza w szczegółowych, subtelnych charakterystykach tekstów Andrzeja Trzebińskiego, przeznaczonych do druku i osobistych. (...) Charakteryzująca książkę Janickiej wiedza o literaturze ojczystej, piśmiennictwach europejskich, o tradycjach refleksji filozoficznej i złowrogich mitach imperialnych - jest gwarancją odkrywczości jej lektur". Prof. dr hab. Alina Brodzka-Wald    

Mediolańskie instrukcje o budynkach i sprzętach kościelnych wydane na polecenie Karola Boromeusza i ich recepcja w Kościele katolickim

Piotr Krasny, Michał Kurzej

Instrukcje o budynkach i sprzętach kościelnych (1577), opracowane na zlecenie i pod nadzorem kardynała Karola Boromeusza (1538‒1584) przez duchownych wspierających go w zarządzaniu archidiecezją mediolańską, są uważane za najważniejszy dokument, określający zasady kształtowania katolickiej sztuki sakralnej w okresie potrydenckim. Z zawartych w nich, jasno sformułowanych regulacji korzystano w niemal całym świecie, starając się jak najlepiej dostosować formy dzieł sztuki do wymogów liturgii i do przekazywania za ich pomocą prawd wiary. Instrukcje odegrały też kluczową rolę w sformułowaniu nowożytnej łacińskiej terminologii liturgiczno-artystycznej. Pierwszy pełny przekład Instrukcji na język polski został zaopatrzony w kompletny aparat naukowy, a także dopełniony obszernymi wprowadzeniami, wyjaśniającymi okoliczności powstania tego dzieła i problematykę jego autorstwa oraz określającymi jego miejsce w dorobku piśmiennictwa artystycznego XVI stulecia. Zalecenia zawarte w Instrukcjach skonfrontowano też z formami dzieł sztuki sakralnej zrealizowanymi pod nadzorem Boromeusza i drobniejszymi wypowiedziami na temat sztuki, sformułowanymi przez niego i w jego środowisku.  

Długi cień Don Kichota

Magdalena Barbaruk

W książce Magdaleny Barbaruk Don Kichote nie jest postacią papierową; przeciwnie, okazuje się bohaterem zaskakująco żywym i żywotnym, swego rodzaju lustrem, w którym nie tylko kultura hiszpańska może się bez trudu przejrzeć. Dzieje się tak dlatego, że Autorka wyprowadza swojego bohatera z przestrzeni literatury i historii i  wprowadza  go w domenę kultury i współczesności. Ujawnia nieprzeczuwane i nieobliczalne semantyczne potencje donkichotyzmu, czyniące z błędnego rycerza uniwersalny model nowożytnej i nowoczesnej egzystencji. Co więcej, przekonuje ona, że arcydzieło Cervantesa wciąż rzuca na nas dający do myślenia urok (czar?, klątwę?). Innymi słowy, że nie tylko my je czytamy, ale również, że i ono nas czyta. dr hab. Dariusz Czaja Rycerza z suchych, spalonych przez słońce kastylijskich pustkowi Magdalena Barbaruk poddała orzeźwiającej, a niekiedy otrzeźwiającej, a przy tym ożywczej kąpieli interpretacyjnej. prof. dr hab. Piotr Sawicki Magdalena Barbaruk (ur. 1981) - kulturoznawczyni, doktor nauk humanistycznych, adiunkt w Instytucie Kulturoznawstwa Uniwersytetu Wrocławskiego. Autorka licznych artykułów (w tym wielu o kulturze hiszpańskiego obszaru językowego) publikowanych m.in. w „Kontekstach”, „Pracach Kulturoznawczych”, „Przeglądzie Kulturoznawczym”, „Kulturze Współczesnej”, „Historyce”, „Dwutygodniku”, „Kulturze-Historii-Globalizacji”, książce Inne przestrzenie, inne miejsca. W Instytucie Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Jagiellońskiego zrealizowała w ramach stażu podoktorskiego Narodowego Centrum Nauki projekt badawczy pt. La Mancha jako ziemia literatury. Kulturowy status tras literackich. Jego rezultatem jest film dokumentalny Błędne mapy i przygotowywana książka o La Manchy pt. Sensy błądzenia. Współautorka książki Śladami fotografii Augustyna Czyżowicza. Album z doliny Łachy (wraz z I. Topp, P. J. Fereńskim, K. Koniecznym).  

Haptyczność poszerzona: zmysł dotyku w sztuce polskiej drugiej połowy XX i początku XXI wieku

Marta Smolińska

Książka Marty Smolińskiej Haptyczność poszerzona… należy do rzadkiego gatunku prac, w których wysoka świadomość metodologiczna i oryginalność koncepcji idzie w parze ze świetnym rozeznaniem w obszarze nowoczesnej i współczesnej sztuki. Tytułowa „haptyczność poszerzona” określać ma zdolność postrzegania i przeżywania przynależną czującej i myślącej podmiotowości, angażującą tyleż zmysły, co emocje i umysł. Pisząc o realizacjach angażujących i tematyzujących różne wymiary zmysłowości i empatycznego odczuwania, autorka interpretuje je od strony antropologiczno-filozoficznej, łącząc badania nad sztuką z kulturową historią zmysłów. Działania artystów młodszego pokolenia ukazane są w kontekście i na tle prac klasyków polskiej sztuki powojennej, takich jak Kantor, Maziarska i Szapocznikow, czy nestorów awangardy, jak Robakowski czy Natalia LL. W tych niezwykle „gęstych”, wieloaspektowych interpretacjach, Smolińska zachowuje zarazem lekkość, dystans i humor, dając czytelnikowi znać, że przez ową splątaną sieć tematów, faktów artystycznych i teorii prowadzi nas ktoś, kto czerpie z własnego, przemyślanego doświadczenia. Haptyczność poszerzona… to ważna książka w badaniach nad współczesną sztuką polską. Jej narracja nie trzyma się chronologicznych, historycznych podziałów, ale to odejście od wielkiej historii i polityczno-społecznych ram ma w sobie rys emancypacyjny. Z recenzji dr hab. Agnieszki Rejniak-Majewskiej

Między teoriami a fikcją literacką

Anna Łebkowska

Przegląd najnowszych teorii fikcji jest punktem wyjścia do omówienia jej statusu, charakteru i funcji w dziele literackim, w teorii literatury i we współczesnej myśli humanistycznej. Syntezę fikcji autorka umieszcza w kontekście rozwoju całego nurtu fikcjonalistycznego w humanistyce, szczególną uwagę poświęcając twórcom II połowy XX wieku. Omawia między innymi twórczość Goodmana, Rorty'ego, analizując jej koncepcję w różnym ujęciu - od struktualizmu do pragmatyzmu, od feminizmu do hipertekstualności. Postawowym punktem odniesienia wszystkich analiz jest historia literatury, ale erudycja autorki sprawia, że swobodnie porusza się ona także po obszarze dziedzin pokrewnych: logiki, filozofii, estetyki, socjologii, psychologii, teorii sztuki i teorii wiedzy.  

Myśleć los człowieka. Studium filozoficzne

Krzysztof Stachewicz

Książka jest próbą filozoficznego myślenia losu człowieka w jego różnych kształtach i przejawach. Kategoria losu wskazuje na te determinanty kształtu życia, które ze swej natury leżą poza wpływem człowieka. Świadomość ich istnienia uwyraźniała się pod różnymi określeniami i postaciami na przestrzeni całych dziejów kultury. W czasach współczesnych zapominane, wypierane, aktualnie coraz bardziej zdają się zaznaczać swą obecność, domagając się analizy filozoficznej. Przedstawiana monografia proponuje określony kształt filozoficznej anankologii, w ramach której analizowane są szczegółowe zagadnienia i problemy dotyczące faktycznej i nieodmiennej sytuacji człowieka uwikłanego w swój gatunkowy i indywidualny los. On nieustannie daje do myślenia. Rozprawa Krzysztofa Stachewicza stawia całe mnóstwo nader wnikliwych, trafnych i trudnych pytań, pobudzając w ten sposób czytelnika do współmyślenia człowieczego losu i poszukiwania własnych odpowiedzi. Autor z niezrównanym mistrzostwem stawia, precyzuje i mnoży niesłychanie inspirujące, ważne i trafne pytania dotyczące losu. Poprzez gąszcz tych pytań prześwieca prawda o nim, a nawet więcej - źródłowa prawda losu. Rozprawa w każdym swoim wymiarze i aspekcie zasługuje na miano wybitnej. Dr hab. Piotr Domeracki, prof. UMK Autor rozpatruje pojęcie losu na wszystkich możliwych polach. Fundamentalną wartością monografii jest całościowa, holistyczna analiza losu. Analizy poszczególnych problemów, na przykład relacji między wolnością, przypadkiem i koniecznością, są bardzo dogłębne. Książka Krzysztofa Stachewicza jest najbardziej rozległą i najgłębszą monografią na temat losu, jaką dotąd mogłem przeczytać. Prof. dr hab. Tadeusz Gadacz Krzysztof Stachewicz - filozof, etyk, historyk i teolog, profesor nauk humanistycznych, dr hab. filozofii, kierownik Zakładu Filozofii i Dialogu na WT UAM w Poznaniu. Zajmuje się etyką, aksjologią, antropologią filozoficzną, filozofią mistyki. Opublikował osiem monografii naukowych, m.in. W poszukiwaniu podstaw moralności, Problem ugruntowania moralności. Studium z etyki fundamentalnej, Milczenie wobec dobra i zła. W stronę etyki sygetycznej i apofatycznej. Jego dwutomowa rozprawa pt. Doświadczyć prawdziwej rzeczywistości. Prolegomena do filozofii mistyki została uznana przez Kapitułę Nagrody im. Tadeusza Kotarbińskiego za jedną z pięciu wybitnych monografii humanistycznych za rok 2021.

Architektura pałacu Goetzów-Okocimskich w Brzesku-Okocimiu

Mateusz Grzęda

Książka podejmuje problematykę XIX-wiecznej architektury mieszkalnej na przykładzie neobarokowego pałacu Goetzów-Okocimskich w Brzesku-Okocimiu wzniesionego w latach 1898-1900. Architektura pałacu rozpatrywana jest tu w kontekście typologicznym i stylowym, skupiając się tym samym na dwóch kluczowych zagadnieniach: przemian w architekturze rezydencjonalnej dokonujących się na przełomie XIX i XX stulecia oraz fenomenu wiedeńskiego neobaroku, w którego lansowaniu znaczącą rolę odegrali projektodawcy gmachu – biuro architektoniczne Fellner & Helmer. Osobna uwaga poświęcona zostaje Leopoldowi Simony’emu, innemu austriackiemu architektowi, który pokierował rozbudową rezydencji w latach 1908-1911. Ważnym kontekstem dla zrozumienia rozwiązań formalnych i funkcjonalnych zastosowanych w pałacu są omówione w książce koncepcje austriackich krytyków architektury, zwłaszcza zaś głównego propagatora neobaroku – Alberta Ilga oraz uwarunkowania rozwoju architektury rezydencjonalnej pod koniec XIX i na początku XX wieku w Galicji. Przeprowadzona analiza prowadzi do konkluzji, iż pałac w Okocimiu był nie tylko wygodną i nowoczesną rezydencją wzniesioną w modnej szacie stylowej dla zamożnego fabrykanta. Wybór form barokowych był tu uzasadniony konotacjami arystokratycznymi, co sugeruje, że mamy w tym przypadku do czynienia z przejawem poszukiwań narodowej tożsamości oraz wczesnego nawiązania do baroku pojętego jako rodzima tradycja architektoniczna.    Mgr Mateusz Grzęda, ur. 1984 – historyk sztuki, doktorant w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego, mieszka w Krakowie.

Znaczenie fotografii w turystyce

Marta Lewenstein

„Trudno wyobrazić sobie współczesnego turystę bez aparatu fotograficznego. Fotografowanie stało się praktyką społeczną, określa zachowania turystów jest wyraźnym wyrazem dominacji obrazu w kulturze popularnej. Warto zastanowić się czym jest akt fotografowania, czy szerzej zjawisko fotografii i jak określa ono charakter współczesnej turystyki. Pytanie to podejmuje w swojej pracy Marta Lewenstein. Autorka skupia uwagę na „przejawach turystycznego fotoamatorstwa”, jako pewnego rodzaju praktyce społecznej, opisuje swoiste zachowania turystów, ich oddziaływanie na lokalną społeczność. Porusza też zjawisko wykorzystania fotografii komercyjnej do celów marketingowych w turystyce. Praca „Znaczenie fotografii w turystyce” jest rzetelnym wprowadzeniem do problematyki związków fotografii z turystyką. Moim zdaniem trudno znaleźć podobną  na naszym rynku wydawniczym.”   Prof. Dr hab. Marek Maciejczak   „Przedstawiony do recenzji manuskrypt jest interesującą i nowatorską wizją  fotografii, fotoamatorstwa i fotografii turystycznej. Istotnym jej elementem jest spojrzenie na fotografię turystyczną nie tylko jako swoistego rodzaju pamiątkę z wakacji, czy nawet artystyczny akt, ale pewien złożony proces, w który zaangażowany jest turysta, fotografowany krajobraz, przestrzeń, a także lokalna społeczność. Fotografowanie przyrównuje autorka do artystycznego działania jakim jest performance, zaznaczając jednocześnie złożoność tego działania przez włączenie doń licznych „komponentów”. Autorka zapoczątkowuje także nowe spojrzenie na fotografię jako nośne medium w przemyśle turystycznym i możliwość wykorzystania go w marketingu turystycznym.”   Dr hab. Anna Różańska - Mazurkiewicz   Marta Lewenstein - absolwentka Wydziału Nauk Ekonomicznych kierunku Turystyka i Rekreacja Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, także Historii Sztuki na Uniwersytecie Warszawskim. W czasie studiów zrealizowała również program Europejskiej Akademii Fotografii. Posiada urozmaicone doświadczenia zawodowe z zakresu organizacji imprez turystycznych, korporacyjnych, realizacji projektów kulturalnych, a także fotoreportażu, czy dziennikarstwa. Dodatkowo z zamiłowania zajmuje się fotografią artystyczną oraz tzw. Street Photography. Jej prace publikowane były na wielu portalach internetowych, a także brały udział w wystawach zbiorowych. Obecnie stawia pierwsze kroki w Public Relations.

Topografia żydowskiej pamięci. Obraz krakowskiego Kazimierza we współczesnej literaturze polskiej i polsko-żydowskiej

Izabela Suchojad

Co łączy Kraków i Jerozolimę? Ile bożnic znajdowało się przed wojną w dzielnicy żydowskiej? Czy na Kazimierzu studiowano kabałę? Kim był Ebe-Ebe? Gdzie w latach 30. XX wieku jadano czulent? Książka jest zaproszeniem do niezwykłej podróży w czasie. Autorka, kreśląc literacką mapę krakowskiego Kazimierza, przybliża jego burzliwe dzieje. Ze wspomnień i powieści opisujących dzielnicę wyłania się obraz miejsca pełnego sprzeczności. Kazimierz to legendarne centrum żydowskiego życia i obszar naznaczony tragedią Zagłady. Kazimierz to świadectwo zapomnienia o żydowskiej przeszłości i przestrzeń przywracania utraconej pamięci. Topografia żydowskiej pamięci sytuuje się na przecięciu trzech obszarów badań: studiów żydowskich, studiów nad pamięcią i jej kulturowymi mediami oraz urban studies. Książka wyrasta z przekonania, że literackie reprezentacje Kazimierza są niezastąpionym źródłem wiedzy na temat dzielnicy i mogą być impulsem do dyskusji nad jej współczesną tożsamością.

Nowy film japoński

Krzysztof Loska

Nowa książka Krzysztofa Loski poświęcona jest kinematografii japońskiej ostatniego półwiecza. Autor rozpoczyna od analizy filmów nowofalowych i pojawienia się kina niezależnego, rozważając te zjawiska w szerokim kontekście kulturowym, następnie przechodzi do omówienia dokonań artystycznych reżyserów młodego pokolenia, którzy debiutowali w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia, czyli w okresie głębokich przemian prowadzących do narodzin społeczeństwa ponowoczesnego. Loska charakteryzuje wpływ estetyki nowofalowej na kino gatunkowe – filmy samurajskie, gangsterskie i erotyczne – zwraca też uwagę na obecność nowatorskich rozwiązań formalnych, modernistycznych strategii przedstawiania oraz szereg odniesień do literatury pięknej i teatru, zarówno klasycznego (kabuki, bunraku), jak i współczesnego (post-shingeki).   Krzysztof Loska – profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, dyrektor Instytutu Sztuk Audiowizualnych, zajmuje się filmem japońskim i kulturą współczesną, autor licznych publikacji naukowych, w tym dziesięciu książek, m.in.: Dziedzictwo McLuhana. Między nowoczesnością a ponowoczesnością (2001), Hitchcock – autor wśród gatunków (2002),  David Cronenberg: rozpad ciała, rozpad gatunku (2003, wspólnie z Andrzejem Pitrusem), Tożsamość i media. O filmach Atoma Egoyana (2006), Poetyka filmu japońskiego (2009), Kenji Mizoguchi i wyobraźnia melodramatyczna (2012).

"Klucze od Echa". Osobność. Wiersze

Cyprian Norwid

Norwid nie chciał być wieszczem. Inaczej projektował powołanie poety. Inaczej czuł i wypracował sobie własny idiom poetyckiej mowy. Wiedział, że tą decyzją skazuje się na osobność. Ale jego osobność niesłusznie utożsamia się z samotnością. Nie jest samotny, kto pragnie zrozumieć. Pojąć epokę i społeczeństwo, do którego należy.  Jak streścić to zadanie? Poeta to ten, który widzi głębiej i dalej. Ponieważ widzi głębiej, jest po trosze sędzią. Ponieważ widzi dalej, jest organizatorem wyobraźni narodowej. Jego działanie jest dyskretne i niedoraźne. Pisał dla późnych wnuków, którymi my jesteśmy. Zamiast prowadzić, wybrał los kogoś, kto się najgłębiej w kulturze polskiej zastanawia. I sam żąda dla siebie zastanowienia. Testuje każde kolejne pokolenie, czy jest do tego zdolne. Posiadł bowiem klucze od Echa. Jego myśl jednostkowa, osobna, domaga się konfrontacji. Jedną z takich prób jest i niniejsza książka. Czytamy go, czasem go śpiewamy. Myślmy Norwidem.                                                                                                                                                                      Eliza Kącka