Polszczyzna Lwowa i Kresów południowo-wschodnich do 1939 roku. Prace językoznawcze, t.1

Zofia Kurzowa

Od wydawcy   Z pamięci indywidualnej do pamięci zbiorowej. O drodze naukowej profesor Zofii Kurzowej (Władysław T. Miodunka) Bibliografia prac profesor Zofii Kurzowej (Zofia Cygal-Krupowa) Przedmowa do wydania II Skróty bibliograficzne Wstęp Rozdział I Z dziejów ziem południowokresowych Rozdział II Zarys dziejów języka polskiego na kresach południowych Rozdział III Fonetyka, morfologia i składnia języka polskiego kresów południowych Fonetyka Fleksja Słowotwórstwo Składnia Rozdział IV Słownictwo i frazeologia polszczyzny południowokresowej Wstęp Słownik Frazeologia Geograficzne zasięgi regionalizmów wschodnich Z historii wyrazów regionalnych Semantyczno-funkcjonalna charakterystyka słownika Rozdział V Dialekt kulturalny Lwowa Charakterystyczne cechy fonetyczne Osobliwości fleksyjno-składniowe Słowotwórstwo i słownictwo Rozdział VI Lwowska gwara miejska Charakterystyka fonetyczno-fleksyjno-składniowa Słownictwo i frazeologia Rozdział VII Język polski na prowincji Charakterystyczne cechy fonetyczno-fleksyjne Peryferyczne słownictwo i frazeologia   Zakończenie Aneks Aneksy do wydania II Bibliografia Mapy

Harry Rowohlt i Caspar von Schrenck-Notzing. Zderzenie dwóch narracji o Niemcach po 1945 roku

Tomasz Małyszek

Książkę tworzą dwie równolegle opowiadane historie, rozgrywające się na lewicowych i prawicowych biegunach niemieckiej polityki i kultury. Na jednym z tych biegunów znajduje się dorobek Harry’ego Rowohlta, urodzonego w 1945 roku, na drugim zaś twórczość Caspara von Schrenck-Notzinga, który przyszedł na świat w 1927 roku, a jego wejście w dorosłość zbiegło się z końcem wojny. Schrenck-Notzing opisywał z punktu widzenia konserwatysty przyczyny i skutki „prania charakterów”, czyli reedukacji Niemców. Identyfikował i krytykował lewicowe tendencje w kulturze i mentalności niemieckiej po 1945 roku, które w znaczącym stopniu ukształtowały nowych obywateli Niemiec. Rowohlt na własnej skórze doświadczył skutków tej reedukacji i mógł uchodzić za wzorcowo wykształconego Niemca o lewicowych poglądach, które chętnie demonstrował. Kiedy dziś studiujemy teksty Harry’ego Rowohlta i Caspara von Schrenck-Notzinga, ich opowieści o opowieściach, rzecz o nich samych, to w istocie zawsze czytamy komentarz na temat wszystkich Niemców. Tomasz Małyszek jest profesorem w Instytucie Filologii Germańskiej Uniwersytetu Wrocławskiego, gdzie bada zależności między dziełami literackimi i innymi rodzajami sztuki oraz współczesną prozę niemiecką. Opublikował do tej pory dwanaście książek, w tym trzy powieści, m.in. Światło i cień (Warszawa 1996), Krainę pozytywek (Warszawa 2001), osiem monografii, m.in. Romans Freuda i Gradivy. Rozważania o psychoanalizie (Wrocław 2002), Wassermaler und Hungerkünstler. Kunst als Ding und Körper in der Literatur (Berlin 2010), Światłopisanie. Film niemiecki 1895–2010 (Wrocław 2013), Literatura i reklama w Niemczech (Kraków 2018) oraz wiele artykułów naukowych w czasopismach krajowych i zagranicznych.  

Kraków. Miejsce i tekst

Agnieszka Ogonowska, Magdalena Roszczynialska

  Tom poświęcony jest fenomenowi Krakowa – miasta o statusie utrwalonym w polskiej kulturze narodowej, a jednocześnie przeżywającego obecnie gwałtowną transformację. Współczesna rzeczywistość Krakowa to: metropolizacja i globalizacja oraz nieuchronnie z nimi związany napływ i przepływ ludności; festiwalizacja miasta sprowadzonego do spektakularnej marki, o wartości której decydują reguły przemysłu turystycznego; próby odzyskiwania „prawdziwej”, niesymulowanej istoty miasta, za pomocą nadawania rangi marginalnym dotychczas osobom i miejscom oraz przez rezygnację z marketingowych „odczytań” miasta, a zarazem zgodę na jego nieczytelność. Inaczej niż w przypadku miasta-palimpsestu, Kraków komunikuje nie tylko w paradygmacie możliwego do odszyfrowania znaku, ale też poprzez mniej oczywiste ślady, uskoki w tektonice miasta, metaforyczne tunele, bramy i luki, za sprawą których miasto co prawda nie może być już rozumiane, ale za to może i musi być przeżywane, doświadczane, aktualizowane. Analizując z wielu różnych perspektyw mit krakowski, autorzy sytuują Kraków pomiędzy symbolem, przeszłością i teraźniejszością. Przedstawiają rozmaite sprzeczności miasta heterotopijnego, topicznego i atopicznego, ukazują ewolucję jego symboliki, by następnie zainteresować się ponowoczesnym praktykowaniem miasta i zidentyfikować aktualne problemy Krakowa i jego tekstów.

Mocarstwowe dążenia Zygmunta III w latach 1587-1618

Przemysław Piotr Szpaczyński

Celem książki było przeanalizowanie dążeń Zygmunta III do utworzenia mocarstwa obejmującego Rzeczpospolitą, Szwecję i Rosję w latach 1587-1618 oraz ukazanie, jakie znaczenie dla ich realizacji miała między innymi polityka króla wobec Habsburgów austriackich. Rozprawa ma układ problemowy. Składa się ze wstępu, czterech rozdziałów, zakończenia i bibliografii. Podstawą rozprawy są źródła zarówno drukowane jak i archiwalne. W rozdziale pierwszym została omówiona literatura polska i obca, poświęcona stosunkom Rzeczypospolitej z Habsburgami, Szwecją i Rosją w latach 1587 - 1618. Rozdział drugi ukazuje politykę Zygmunta III wobec Habsburgów w świetle jego mocarstwowych dążeń. Rozdział trzeci przedstawia zabiegi Zygmunta III o przejęcie, utrzymanie, a po detronizacji w 1599 r. o odzyskanie szwedzkiego dziedzictwa. Rozdział czwarty omawia mocarstwowe dążenia Zygmunta III wobec Rosji. Rozprawa podejmuje zagadnienia ważne dla historiografii polskiej, ale też i innych narodów Europy Środkowej, Wschodniej i Północnej (Polski, Ukrainy, Białorusi, Litwy, Łotwy, Estonii, Szwecji, Finlandii, Rosji, Austrii, Niemiec). Stanowi polemikę z autorami błędnych sądów, odnoszących się do węzłowych kwestii w biografii Zygmunta III oraz w dziejach jego panowania, które niestety wciąż funkcjonują i to jako ugruntowane stereotypy. Najważniejsze z nich to pomówienia króla o to, że zamierzał porzucić tron polski i „kupczył” koroną swych przodków po kądzieli, że był i czuł się przede wszystkim WAZĄ, że wskutek fanatyzmu religijnego utracił królestwo dziedziczne, że wciągnął Rzeczpospolitą do wojny ze Szwecją dokonując inkorporacji Estonii, że spowodował fiasko osadzenia na tronie cesarskim syna Władysława, gdyż sam chciał być carem i że najważniejszym celem w jego polityce zagranicznej było dążenie do odzyskania dziedzicznego królestwa.  

"Czyim to jestem wymysłem?" Ja - niedokończony projekt. Poezje

Stanisław Wyspiański

Wyspiański nie był poetą i równocześnie był poetą we wszystkim, co robił. Gdy tworzył swoje dramaty i projektował dla nich teatr, gdy komponował witraże i snuł fantazje architektoniczne o wzgórzu wawelskim. Był nim także wtedy, gdy pisał listy i eseje –to z nich głównie pochodzą teksty składające się na ten niewielki wybór. Poetyckie fragmenty przypominają Wyspiańskiego kameralnego i refleksyjnego; tworzą najbardziej osobiste przesłanie artysty: pod ściszoną tonacją pulsuje dramatyczne napięcie, pod ironią skrywa się rozpacz. Najlepiej pozwalają zrozumieć ten liryczny autoportret: „jakimś poematem wydaje mi się życie moje […], ale wciąż drżę, że ten poemat się nagle rozerwie…, że przepadnie niedokończony”… Teksty Wyspiańskiego komentują historycy literatury i artyści teatru, podejmując próbę odpowiedzi na ponawiane od stulecia pytanie: czym jest fenomen Wyspiańskiego. Geniusz to, grafoman czy jeden z wielu modernistycznych artystów? Magdalena Popiel

Niezatarte piętno? Wpływ I wojny światowej na ludność miasta Krakowa

Bartosz Ogórek

Opis książki: Wpływ I wojny światowej na ludność miasta Krakowa uchwycony został z wielu perspektyw – historii społecznej i gospodarczej oraz demografii historycznej. W niespotykanym dotąd stopniu autor łączy metody historycznej analizy źródeł narracyjnych, dokumentów osobistych i urzędowych z badaniami ilościowymi zaczerpniętymi ze statystyki, ekonomii, antropologii fizycznej i współczesnej demografii. Książka udowadnia, że analizy ilościowe i jakościowe nie wykluczają się, lecz uzupełniają, a jednoczesne wykorzystanie obu rodzajów źródeł w badaniach historycznych jest możliwe i korzystne dla pełniejszego poznania przeszłości. Każdy bowiem element tej publikacji, niezależnie od użytych źródeł oraz przyjętych metod, ma odpowiedzieć na pytania o relację między społeczeństwem i człowiekiem w ich codziennym funkcjonowaniu a konfliktem totalnym.

Inwencje i repetycje. Formy doświadczenia poetyckiego w twórczości Juliana Przybosia

Hanna Marciniak

Książka Hanny Marciniak poświęcona jest twórczości poetyckiej Juliana Przybosia oraz - stanowiącym jej integralne dopełnienie - esejom i szkicom o charakterze teoretycznym, krytycznym i refleksyjno-autobiograficznym. Klucz interpretacyjny do poetyckich i prozatorskich dzieł Przybosia stanowi tu kategoria doświadczenia, robiąca od pewnego czasu karierę w literaturoznawstwie, zwłaszcza tym zorientowanym antropologicznie. Książka stanowi propozycję reinwencji dotychczasowego instrumentarium interpretacyjnego, która umożliwi precyzyjne mówienie o problematyce doświadczenia w literaturze, bez uciekania się do utrwalonych schematów i kategoryzacji.

Wokół piękna. Szkice z estetyki

Władysław Stróżewski

Długo oczekiwana kolejna książka wybitnego polskiego filozofa zawiera zawiera prace z zakresu filozofii dzieła sztuki, studia z historii kluczowych pojęć, kategorii i wymiarów, eseje poświęcone estetycznym aspektom literatury, sztuk plastycznych i muzyki, rozprawy dociekające natury procesu twórczego oraz istoty twórczości. Rozważania te budowane sa w ramach jednorodnej perspektywy filozoficzno-teoretycznej, a ześrodkowane na kluczowych zagadnieniach klasycznego modelu estetyki, w którego centrum znajduje się kategoria piękna. Władysław Stróżewski - profesor filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prowadzi badania w zakresie historii filozofii, ontologii i estetyki. Członek PEN-Clubu, wydawca Kwartalnika Filozoficznego. Główne prace: Istnienie i wartość (1981), Dialektyka twórczości (1983), Wykłady o Platonie. Ontologia (1992).

Związki chorwacko-polskie w latach 1918-1965

Josip Jagodar

Tematem niniejszej publikacji są sylwetki najwybitniejszych Chorwatów, którzy żyli lub przebywali w Polsce na początku i w połowie XX wieku. Opis wydarzeń politycznych uzupełniają przedstawione tu stosunki dyplomatyczne między Polską a Królestwem Serbów, Chorwatów i Słoweńców/Królestwem Jugosławii i najważniejsze porozumienia międzynarodowe. Autor wymienia Chorwatów, których wysiłek i działalność przyczyniły się do połączenia obu narodów w sensie literackim i społecznym, a w pewnym stopniu także politycznym oraz ekonomicznym. Największą uwagę poświęcono życiu i działalności Julijego Benešicia, Miroslava Krležy, Ivo Andricia i Vilima Frančicia, ze szczególnym uwzględnieniem ich osobistych powiązań z Polakami, polskim językiem i kulturą polską. 

Góralki, taterniczki, turystki. Kobiety w literaturze o Tatrach do 1939 roku

Anna Pigoń

Monografia Góralki, taterniczki, turystki. Kobiety w literaturze o Tatrach do 1939 roku stanowi swoistą herstory (terminem tym określa się narracje, które w historycznej refleksji szczególnie uwzględniają kobiety), w której autorka dokonuje próby usytuowania bohaterek i autorek w historii literatury o Tatrach - z punktu widzenia zarówno męskiego wzorca, jak i samodzielnej roli kulturotwórczej, jaką odgrywają. Punktem wyjścia analizy zgromadzonego w monografii materiału, obejmującego okres do 1939 roku, stało się wyodrębnienie najbardziej wyrazistych i charakterystycznych typów kobiet w zależności od odgrywanych przez nie ról społecznych oraz ich rozległych i zróżnicowanych związków z przestrzenią Tatr i Zakopanego. W pracy wskazano następujące typy: góralki, rezydentki oraz gościnie (taterniczki i turystki wysokogórskie, narciarki, kuracjuszki, wczasowiczki). Selekcję zgromadzonego materiału źródłowego - obejmującego utwory etnograficzne, wspomnieniowe i publicystyczne, a także reprezentującą różne obiegi literackie i zróżnicowaną gatunkowo twórczość beletrystyczną - przeprowadzono w odniesieniu do tych reprezentatywnych typów oraz w nawiązaniu do charakterystycznych relacji z przestrzenią wysokogórską i podhalańską, w jakie wchodzą bohaterki. Analiza materiału prowadzi do charakterystyki wyodrębnionych grup, zawierającej ich ewolucję oraz opis funkcji i znaczenia kobiet: po pierwsze, w literaturze o Tatrach - z perspektywy zarówno jej rozwoju, jak i obrazu świata przedstawionego, po drugie, w życiu społecznym, popularyzacji aktywności w przestrzeni oraz budowaniu wizerunku regionu i kształtowaniu się lokalnych mitów.

Słowo-obraz-dźwięk. Literatura i sztuki wizualne w koncepcjach polskiej awangardy 1918-1939

Beata Śniecikowska

Książka omawia kilka zrealizowanych w polskim międzywojniu wariantów relacji literatura-sztuki wizualne. Część pierwsza skupia się na dorobku futurysty-formisty T. Czyżewskiego (typograficzna „słowografia”; problem kolażu w poezji; przejawiające się w plastyce i literaturze: symbolizm, secesja, surrealizm, dadaizująca „wielopłaszczyznowość”, poszukiwanie stylu narodowego), część druga to analiza działalności teoretycznej i praktyki twórczej J. Przybosia (unizm i architektonizm tomu Sponad?) i W. Strzemińskiego (problemy wizualizacji tekstu – m.in. związki prac Strzemińskiego z poezją konkretną, Strzemiński a Szczuka), przedmiotem rozważań w trzeciej części studium jest twórczość F. i S. Themersonów (kinematograficzna „manufaktura” Themersonów w kontekście nowoczesnej plastyki; związki awangardowego kina z literaturą i typografią: filmowa Europa I i II a opracowany przez Szczukę poemat Sterna, The Eye and the Ear a Tuwimowskie Słopiewnie; Themersonowska sztuka książki). W pracy zawarto ponad 70 ilustracji.  

Utopie dizajnu. Między afirmacją a krytyką nowoczesności

Monika Rosińska

Główną tezę mojej książki najlepiej wyrażają słowa teoretyczki i projektantki mediów, Anne Balsamo: „Projektanci (. . .) hakują teraźniejszość i stwarzają warunki dla przyszłości”. Przyjmuję, że dizajn, działalność projektowa, jest praktyką wychyloną w przyszłość, a podstawową zasadę pracy projektantów stanowi tryb zmiany, chęć ulepszenia tego, co zastane, pragnienie poprawienia rzeczywistości. (. . .) Projektowanie zawieszone jest między tym, co jest, a tym, co będzie, negocjuje marzenie z rzeczywistością. Pomysł na niniejszą książkę wziął się więc z tego prostego, a zarazem nieoczywistego spostrzeżenia.                                                                                                              fragment Wstępu Książka dobrze pokazuje mechanizmy funkcjonowania designu w jego wielopoziomowych funkcjach, a paradygmat utopijny (raczej utopia o utopii), który jest wyjściową tezą pracy, pozwala osadzić design jako model krytyczny, przydatny do diagnozowania potencjału kulturowego w różnych wymiarach czasowych (past–praesens–futurum).                                                                               prof. PAN dr hab. Marta Leśniakowska Monika Rosińska – doktor socjologii. Adiunkt w School of Form Uniwersytetu SWPS, gdzie koordynuje prace zespołu nauk społecznych i humanistyki. Koncentruje swoje zainteresowania naukowo-badawcze na współczesnych praktykach projektowych, dizajnie w życiu codziennym oraz socjologii przedmiotów. Autorka książki Przemyśleć użycie. Projektanci, przedmioty, życie społeczne (2010), współredaktorka tomu Kolaboratorium. Zmiana i współdziałanie (2012) oraz wielu artykułów naukowych i popularyzatorskich na temat projektowania. Laureatka stypendiów twórczych (MKiND) oraz naukowych (MNiSW). Współkuratorka wystaw dizajnu.  

Wybór pism estetycznych (Zofia Lissa)

Zofia Lissa

"W bogatym dorobku muzykologicznym Zofii Lissy (ur. 19 X 1908 we Lwowie, zm. 26 III 1980 w Warszawie) pierwszoplanowe miejsce zajmują publikacje z zakresu estetyki muzycznej. Miały one w pełnym tego słowa znaczeniu charakter pionierski, bowiem otwarły na polskim gruncie nieznane przedtem perspektywy myślenia o muzyce, wnosząc zarazem znaczny wkład do światowej estetyki muzycznej. Dowodem są nie tylko liczne tłumaczenia prac tej uczonej na języki obce, ale też przyznana jej w roku 1979 - na rok przed śmiercią - prestiżowa nagroda Międzynarodowej Rady Muzycznej (International Music Council)" - Zbigniew Skowron                    

U progu ery postwestfalskiej. Szkice z teorii narodu

Hieronim Kubiak

Teksty tworzące tę książkę powstawały przez kilkanaście lat. Wszystkie jednak inspirowane były niepokojem poznawczym zawartym w pytaniu: czy proces dziejowy odbywa się według z góry ustalonego wzoru i, tym samym, w sposób nieuchronny dobiega do swej fazy finalnej, czy też, przeciwnie, ma postać nieskończoną? Spośród dwu wzajemnie wykluczających się w tradycji europejskiej stanowisk – Oswalda Spenglera (zakładającego, iż wszystko, co generuje działanie człowieka, szczególnie w ramach kultury i cywilizacji euroamerykańskiej, zamyka się w istocie w cyklu Ab ovo usque ad mala) i Arnolda Toynbeego (uważającego, że przyszłość Zachodu nie jest jeszcze napisana, bo „cywilizacje umierają dopiero wtedy, kiedy opuszczają ręce”) – Autor zdecydowanie opowiada się za tym drugim stanowiskiem. Przyjmując właściwy Toynbeemu sposób myślenia za punkt wyjścia, śledzi zjawiska swoiste dla procesu powstawania europejskich wspólnot narodowych i organizowania się ich w państwa narodowe. Hieronim Kubiak widzi w tym ciągu zdarzeń szansę dla europejskich narodów, stających się dopiero teraz rzeczywistym podmiotem stosunków międzynarodowych, współkreujących nie tylko nowe instytucje władzy, lecz przede wszystkim współczesny kod wartości i norm, a także dobro wspólne, wyznaczające granice wolności, których nie wolno przekroczyć żadnemu z narodów.  

Hermeneutyka a kierunki myśli współczesnej. Rozumienie kultury w filozoficznej hermeneutyce, filozofii przyrody i (post)strukturalizmie

Marcin Urbaniak

"Książka jest świadectwem intelektualnego opanowania trudnej problematyki związanej z określeniem - brakującego dotąd w filozoficznym dyskursie - hermeneutycznego pojęcia kultury" - z recenzji prof. dr hab. Franciszka Chmielowskiego. "Autor nie tylko rekonstruuje i analizuje poglądy twórców doktryny hermeneutycznej, ale również bada ich wpływ oraz recepcję we współczesnej myśli ponowoczesnej - głównie poststrukturalizmu i postnaturalizmu" - z recenzji prof. dr hab. Ignacego S. Fiuta. "Analiza refleksji Heideggera, Gadamera i Ricoeura, odniesiona do filozofii naturalistycznej i poststrukturalistycznej, stanowi cenne źródło informacji związanych z bieżącym statusem kultury zachodniej" - z recenzji dr hab. Andrzeja J. Nowaka. Marcin Urbaniak – doktor nauk humanistycznych, związany naukowo z Uniwersytetem Jagiellońskim w Krakowie oraz Wyższą Szkołą Zarządzania w Warszawie. Jego zainteresowania teoretyczne obejmują współczesną filozofię człowieka i filozofię kultury ze szczególnym uwzględnieniem problemu tożsamości, czasu, rozumienia oraz interpretacji. Praktyczny wymiar zainteresowań związany jest ze zjawiskami globalizacji i transkulturowości, a także z prawami zwierząt, problemami ekoetyki oraz neuroetyki. Współpracował m. in. z Hacettepe University i Sakarya University.

Świat w sąsiedztwie zaświatów. Gustaw Herling-Grudziński, Krystyna Herling-Grudzińska, Jan Lebenstein

Joanna Bielska-Krawczyk

Świat w sąsiedztwie zaświatów to książka poświęcona życiu i pisarstwu Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, która ujmuje jego twórczość w znacznej mierze z perspektywy tzw. korespondencji sztuk, eksponując jednocześnie kategorię „kontekstu wizualnego” oraz ideę „kultury spotkania”. Analizy utworów literackich sąsiadują tu z obszernymi omówieniami ilustracji Lebensteina do opowiadań Herlinga oraz interpretacjami wypowiedzi artystycznych pisarza i jego pierwszej żony Krystyny przeprowadzonymi pod kątem istniejącej między małżonkami relacji. Zawarte tu rozważania osadzone zostały w rozbudowanych kontekstach z zakresu kulturoznawstwa, historii sztuki i komparatystyki interdyscyplinarnej. O oryginalności tej książki decydują przede wszystkim: połączenie sprawności interpretacji literaturoznawczej ze znakomitymi analizami dzieł plastycznych, wyjątkowy sposób ujęcia tematu, ciekawy materiał ilustracyjny oraz istotne poznawcze rezultaty, poszerzające znacznie dotychczasowy obszar zainteresowań „herlingologów”. "Badaczka od wielu lat zajmuje się życiem i twórczością Gustawa Herlinga-Grudzińskiego na tyle intensywnie, że w kręgu specjalistów uznawana zaczyna być za „autorytet w zakresie twórczości” tego autora (P. Siemaszko). Jej pierwsza książka poświęcona temu twórcy zyskała wysokie oceny recenzentów, którzy uznali ją za jedną z najlepszych publikacji dotyczących dzieła tego emigracyjnego pisarza (W. Bolecki), proponującą ciekawy punkt widzenia i nowatorską metodologicznie (M. Poprzęcka), odsłaniającą dramatyczne relacje pomiędzy losem i wiarą (S. Sawicki) i ukazującą horyzont metafizyczny tej literatury (Z. Mocarska-Tycowa). W kolejnej, prezentowanej obecnie czytelnikowi, rozprawie zatytułowanej Świat w sąsiedztwie zaświatów – jak zauważają jej recenzenci – na uwagę zasługuje połączenie sprawności interpretacji literaturoznawczej ze znakomitymi analizami dzieł plastycznych (K. Jakowska). Książka ponadto „imponuje rozległością horyzontów” (P. Siemaszko), sytuując rozważania poświęcone życiu i twórczości Gustawa Herlinga Grudzińskiego, jego pierwszej żony Krystyny oraz jego przyjaciela Jana Lebensteina „w rozbudowanych kontekstach z zakresu filozofii, religioznawstwa, kulturoznawstwa, historii sztuki i komparatystyki interdyscyplinarnej” (P. Siemaszko). W konsekwencji „na tle (…) prac dotyczących twórczości Gustawa Herlinga-Grudzińskiego książka p. Bielskiej-Krawczyk rysuje się oryginalnie (…) ze względu na istotne poznawcze rezultaty, poszerzające znacznie dotychczasowy obszar zainteresowań ‘herlingologów’” (Krystyna Jakowska).

Życie we własnym rytmie. Socjologiczne studium slow life w dobie społecznego przyspieszenia

Justyna Kramarczyk

Jaką rolę pełni czas w codzienności jednostki? W jakim stopniu (od)zyskanie poczucia sprawczości w „grze” o czas wpływa na indywidualną tożsamość? Czy trafne są tezy mówiące, że slow life jest prostą odpowiedzią na zintensyfikowane tempo życia? Co tak naprawdę kryje się pod często powtarzanym hasłem „żyj we własnym rytmie”?             Autorka prezentowanej książki podejmuje próbę znalezienia odpowiedzi na te i inne pytania, dając pierwszą na polskim rynku wydawniczym propozycję analitycznego ujęcia zjawiska slow life z perspektywy socjologii czasu. Treść publikacji wpisuje się w liczne rozważania nad wartością czasu we współczesnych społeczeństwach. Stanowi ona nawiązanie do podejmowanych w Polsce – głównie w latach 70. i 80. – socjologicznych badań nad temporalnością, a także do studiów międzynarodowych realizowanych obecnie w ramach nurtu time use studies. Dzięki zastosowaniu zasady kontrastu (przyspieszenie – spowolnienie), przedstawiona analiza obejmuje też zagadnienia związane z funkcjonowaniem imperatywu akceleracyjnego, który nakazuje jednostce podporządkować się regule „robić więcej w tym samym czasie = robić szybciej”.             Książka przeznaczona jest dla przedstawicieli szerokiego nurtu nauk społecznych, badaczy i studentów oraz osób zainteresowanych temporalnymi aspektami życia społecznego, w tym metodami badania czasu.

Praktyczna gramatyka języka polskiego Практическая грамматика польскогo

Liliana Madelska

Podręcznik "Практическая грамматика польского языка" (Praktyczna gramatyka języka polskiego) jest przeznaczona dla uczniów od poziomu podstawowego do średniego ogólnego, chociaż tematy w nim prezentowane znacznie poza poziom B1 wykraczają. Zgromadzone w tabelach liczne przykłady to przede wszystkim internacjonalizmy i wyrazy o wysokiej frekwencji we współczesnej polszczyźnie.  Są  prezentowane w taki sposób, aby uczeń mógł sam odkrywać tajniki polszczyzny, co aktywuje samoorganizujące się procesy uczenia. Naukę powinno też ułatwić podejście kontrastywne oraz towarzyszące terminom gramatycznym ikonki (gramikony).   Praktyczna gramatyka języka polskiego w rosyjskiej wersji językowej to kolejna praca Liliany Madelskiej z cyklu gramatyki polskiej, por. m.in.: Odkrywamy język polski. Gramatyka dla uczących (się) języka polskiego jako obcego, 2008 Praxis-Grammatik Polnisch, 2008 Discovering Polish. A Learner’s Grammar  (w druku)   Dzięki temu cyklowi nauczyciel ma do dyspozycji wspólny materiał w różnych wersjach językowych dla grup wielojęzycznych, a uczniowie od początku nauki mogą samodzielnie pogłębiać znajomość języka polskiego.

Odpamiętane. O historii mówionej na przykładzie narracji kazachstańskich Polaków o represjach na tle narodowościowym i religijnym

Wiktoria Kudela-Świątek

Książka ta wyraża chęć zastosowania nowoczesnej metodologii oral history w praktyce, jest próbą odejścia od nurtu wpisującego rozmówcę w bezosobową grupę „świadków historii”, dotychczas marginalizowanych przez historiografię, oraz upatrującego w narratorze jedno z wielu źródeł wiedzy o przeszłości. W swoich rozważaniach na pierwszym miejscu stawiam narratora, którego traktuję jako twórcę narracji autobiograficznej. Interesuje mnie człowiek, który poprzez narrację szuka sensu własnego życia, odkrywa a nieraz buduje swoją własną tożsamość. W centrum mojej analizy zatem znalazły się zarówno proces powstawania narracji wraz nurtującymi badaczy dylematami, jak i treść zawarta w narracji oraz jej poetyka. Niniejsza praca ma też za zadanie zaprezentować rozważania metodologiczne związane z prowadzeniem badań oral history w środowiskach, dla których nie jest to nowe doświadczenie (tzn. narratorzy na ogół mają za sobą szereg doświadczeń tego typu). Zdecydowałam się zilustrować moje refleksje teoretyczne przykładami z własnych badań prowadzonych w środowisku kazachstańskich Polaków właśnie ze względu na olbrzymie doświadczenie opowiadania o własnej traumatycznej przeszłości przez jej przedstawicieli oraz o licznych dylematach tożsamościowych z niej wynikających.   Odpamiętane. O historii mówionej na przykładzie narracji kazachstańskich Polaków o represjach na tle narodowościowym i religijnym to naukowe studium, którego zakres dyscyplinarny w ramach tradycyjnego podziału dyscyplin nie jest łatwy do zdefiniowania. Najprościej rzecz można byłoby określić jako memory studies – „studia nad pamięcią” (społeczną, zbiorową) – lub jeszcze szerzej, jako studium kulturoznawcze. Jest to bardzo wnikliwa i dobra warsztatowo praca, której jądrem jest, oral history – historia mówiona – potraktowana i analizowana jako perspektywa epistemologiczna i etyczna. Na pewno o wysokim naukowym poziomie książki świadczą formalne ramy rozważań autorki: zdecydowanie postawione (ambitne i zrealizowane) pytania badawcze, aparat naukowy w postaci wspomnianych źródeł i odwołań do szerokiej literatury naukowej z kilku dziedzin.   Z recenzji dr hab. Marty Kurkowskiej-Budzan   Ważna jest nie tylko znajomość literatury przedmiotu, lecz wnioski wypływające z jej analizy. Autorka słusznie decyduje się na użycie tzw. bricolage’u, czyli oderwania się od ścisłego poddania się dyktatom analitycznym jednej dyscypliny naukowej. Tylko w ten sposób może historyk odpowiedzieć na pytanie, jak przeszła rzeczywistość została zapamiętana i dlaczego w taki, a nie inny sposób świadek historii tworzy opowieść o swoim doświadczeniu. [...] Pani Kudela-Świątek [...] napisała o trudnościach analitycznych i syntetycznych zebranych wywiadów. O ile socjologia już dawno wypracowała sobie w oparciu o wywiad narracyjny [...] dość klarowne podstawy warsztatowe i przekonywującą jego analizę, o tyle w historiografii tak mistrzowskich opracowań [...] nie jest wiele. Autorka należy więc w Polsce ciągle do generacji przecierającej historii mówionej nowe wzorce i pozycję w historiografii.   Z recenzji prof. dr. hab. Roberta Traby   Wiktoria Kudela-Świątek – doktor historii, tłumaczka, absolwentka historii i filologii rosyjskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim. Członek International Oral History Association i Polskiego Towarzystwa Historii Mówionej. Laureatka w branży języki obce etapu krajowego w konkursie Studencki Nobel 2009. Jest członkiem redakcji „Krakowskiego Pisma Kresowego”. Jej zainteresowania badawcze związane są głównie z metodologią oral history, zwłaszcza w ujęciu narratywistycznym i lingwistycznym oraz z problematyką miejsc pamięci, krajobrazu kulturowego, świadomości historycznej i pamięci zbiorowej Polaków w Związku Sowieckim, a także językowego obrazu świata osób rosyjskojęzycznych i bilingwalnych. Od 2012 r. pracuje w Narodowym Centrum Nauki jako Koordynator Dyscyplin w dziale Nauk Humanistycznych, Społecznych i o Sztuce.  

Wartościowanie a edukacja polonistyczna

Anna Janus-Sitarz

Podjęte w kolejnym tomie z serii "Edukacja nauczycielska polonisty" zagadnienia wpisują się w nurt refleksji na temat odpowiedzialności nauczyciela przygotowującego młodych ludzi do wyboru wartości. Zamieszczone w książce teksty metodyków, psychologów i znawców literatury są dowodem poszukiwań odpowiedzi na pytania, w jakim kierunku zmienia się kanon lekturowy; w jakim stopniu edukacja polonistyczna na wpływ na kształtowane świata wartości uczniów  i jak przywrócić wiarę poloniście, że wychowywanie młodych ludzi przez literaturę i dla literatury wciąż na sens. Problematyka tomu obejmuje etykę odbioru dzieła, poszukiwanie prawdy tekstu, kształcenie umiejętności wartościowania, aspekty aksjologiczne kształcenia językowego i wartościowanie pracy nauczyciela.   

Odsłonięcie. Epistemologiczne podstawy filozofii języka religijnego w poglądach Iana T. Ramseya

Zbigniew Bomert

„Odsłonięcie” jest systematyczną rekonstrukcją koncepcji doświadczenia zawartej w pismach Iana T. Ramseya, oxfordzkiego myśliciela, który w środowisku filozofii analitycznej bronił poznawczej wartości języka religijnego. Tytułowe „odsłonięcie” jest kluczowym pojęciem tej koncepcji, określającym składnik każdego, nie tylko religijnego, doświadczenia. Jest on źródłem rozróżnienia wrażeń i pojęć, i jednocześnie świadectwem tego, że pojęcia są strukturami wywodzącymi się z treści doświadczenia, a za pośrednictwem zjawisk poznajemy rzeczy. Na gruncie tej koncepcji język religijny, choć niepozbawiony tajemnicy, jest zakorzeniony w doświadczeniu w analogiczny sposób jak język potoczny i naukowy.

Recepcja prozy Herty Müller w Polsce

Agnieszka Reszka

Niniejsza publikacja jest próbą przedstawienia odbioru utworów Herty Müller – niemieckiej noblistki z 2009 roku – w Polsce, z zaakcentowaniem charakterystycznych cech jej twórczości, zwłaszcza prozy, które przyciągają uwagę naszych czytelników i krytyków literatury. Autorka podjęła próbę wykazania, że  twórczość niemiecko-rumuńskiej pisarki ma charakter uniwersalny, nie jest ograniczona terytorialnie i kulturowo tylko do państw i narodów, z którymi łączy ją miejsce narodzin i zamieszkania (Rumunia i Niemcy). Utwory Herty Müller cieszą się dużym zainteresowaniem naszych rodzimych czytelników. Recenzenci, dziennikarze, a także pisarze zainspirowani jej twórczością zwracają uwagę na bliską polskiemu odbiorcy tematykę jej utworów (krytyka systemów totalitarnych, obrona wartości humanistycznych, problematyka kulturowa i płciowa), nowatorstwo stylu pisania oraz specyficzną atmosferę jej tekstów, która jest wynikiem między innymi doświadczeń osobistych autorki oraz jej wielokulturowości, pozycji „pomiędzy” dwoma narodami, językami i kulturami. Przedstawiając twórczość pisarki, uwzględniono również jej oddziaływanie na polskich pisarzy, reportażystów oraz osoby związane z teatrem (m.in. na Andrzeja Stasiuka, Małgorzatę Rejmer, Michała Witkowskiego, Angelikę Kuźniak, Agnieszkę Korytkowską-Mazur, Aleksandrę Kugacz). Wskazane zostały także dostrzegalne w utworach pisarki fascynacje polską literaturą (m.in. prozą Hanny Krall), naszą kulturą oraz historią (noblistka wielokrotnie odwiedzała Polskę).  

Czarna kobieta na białym tle. Dyptyk biograficzny

Anna Wieczorkiewicz

Saartjie Baartman i Waris Dirie to kobiety; mówiono o nich: czarne. Płeć i rasa stanowią wyznaczniki tożsamości tak oczywiste, że współczesnym krytykom kultury zdają się wręcz banalne. Wokół nich  wciąż jednak osnuwają się ekspansywne koncepcje teoretyczne.  Biorą one  w posiadanie rzeczywiste jednostki; kształtują ich losy, ingerują w ciała. Wykorzystują je do własnych celów - naukowych, społecznych, politycznych, ekonomicznych, artystycznych, rozrywkowych... Dyptyk zestawiony z biografii Saartjie Baartman i Waris Dirie pokazuje, jak abstrakcyjne pojęcia i wyrafinowane teorie rozgrywane są w konkretnych okolicznościach, jak aktualizują się w ludzkim życiu, kształtując jego bieg.  Przyjrzyjmy się częściom dyptyku, z których każda ma swój własny sens, ale ujęte razem dają się odczytać jako całkiem nowa opowieść. Przekazuje ona wiedzę antropologiczną -  niekoniecznie  bezpośrednio, niemniej jednak dobitnie.

Wykłady o Platonie. Ontologia

Władysław Stróżewski

Książka powstała z cyklu wykładów wygłoszonych w latach sześćdziesiątych XX wieku na Uniwersytecie Jagiellońskim, poświęconych  problematyce ontologicznej w filozofii Platona. W pierwszych rozdziałach zostały zreferowane dyskusje dotyczące chronologii Platońskich dialogów. Wykłady cieszyły się dużym zainteresowaniem, a były nagrywane i wstępnie opracowywane przez ówczesnego słuchacza, a dziś profesora dr. hab. Pawła Taranczewskiego.        Władysław Stróżewski – emerytowany profesor zwyczajny Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Akademii Ignatianum w Krakowie. Przewodniczący Polskiego Towarzystwa Filozoficznego w latach 1990–2020; redaktor „Kwartalnika Filozoficznego”. Autor kilkunastu książek, m.in: Istnienie i wartość;  Dialektyka twórczości; O wielkości; Wokół  piękna; Istnienie i sens; Logos, wartość, miłość; Ontologia; Miłość i nicość (wywiad rzeka prowadzony przez Annę Kostrzewską-Bednarkiewicz).