Scena we krwi. Williama Szekspira tragedia zemsty

Małgorzata Grzegorzewska

  Scena we krwi to książka o elżbietańskim teatrze okrucieństwa. Zawarte w tym tomie interpretacje nie stanowią jednak systematycznego wykładu. To raczej swobodne wariacje, zebrane wokół kilku powaracających motywów: ofiary i odwetu, przeznaczenia i Opatrzności, znaku i pragnienia Obecności. Książka szuka odpowiedzi na pytania: Czym w istocie jest tragedia w czasach nowożytnych? Jaką rolę pełnią w niej pogańscy (nieobecni) bogowie i chrześcijański Bóg? Jak rozumieć los bohatera tragicznego? Czy jest jego pycha i na czym polega jego wina? Ile warte są słownikowe definicje tych pojęć, dotykających tajemnicy ludzkiej nieprawości> sztuki Szekspira stanowią niewyczerpane źródło inspiracji takich poszukiwań i przemyśleń.

"Z doskoku i z ukosa". O języku w poezji i krytyce Piotra Sommera

Kamil Nolbert

Książka przynosi pierwsze monograficzne opracowanie poetyckiej i krytycznoliterackiej twórczości Piotra Sommera. Punktem wyjścia dla zawartych w niej rozważań jest przekonanie, zgodnie z którym - jak ujął to bohater książki - język stanowi bodaj "najczulszy instrument naszego przymierza ze światem". W toku lektury poszczególnych tekstów autor próbuje nie tylko prześledzić ruch najważniejszych pojęć dotyczących języka, jakimi pisarz posługuje się w swojej prozie krytycznej i poezji, ale również pokazać, jak ważny dla rekonstruowanych przekonań Sommera jest etyczny wymiar doświadczenia literackiego. Kamil Nolbert - literaturoznawca, zajmuje się poezją XX i XXI wieku, a także związkami literatury i filozofii, pracuje w Instytucie Filologii Polskiej na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Wrocławskiego. Artykuły oraz recenzje publikował m.in. w "Odrze", "Wizjach", "Tekstach Drugich" i "Pamiętniku Literackim". Przygotował do druku tom zbiorowy Ulubione kawałki. Szkice o twórczości Piotra Sommera (2023).

Tort Marcello. Kultury fanowskie w teatrze XIX wieku

Agata Łuksza

Opis książki: Mocno czekoladowy tort Marcello, który na specjalne okazje pojawia się na polskich stołach, powstał jako hołd dla warszawskiej aktorki, Heleny Marcello, związanej z Teatrami Warszawskimi przez ponad czterdzieści lat - od 1879 do 1923 roku. Choć nie sposób dziś ustalić oryginalnej receptury tego odświętnego ciasta, w jego nazwie zachowało się uwielbienie, którym obdarzano artystkę, przetrwała fascynacja i entuzjazm, jakie budziła - ona sama i jej gra sceniczna. Tort Marcello to zatem jeden z historycznych śladów po teatralnych kulturach fanowskich, które wyłaniały się na ziemiach polskich w XIX i na początku XX wieku. Książka Tort Marcello odzyskuje wczesne doświadczenia i praktyki fanowskie - pomimo że stanowiły one ważny element polskiego życia teatralnego, zostały uznane za zbyt błahe, by o nich pamiętać. Jest opowieścią o dziewiętnastowiecznych teatromanach i teatromankach, miłośnikach i miłośniczkach gwiazd scenicznych i przedstawień teatralnych, ujawniającą sploty między historią teatru i historią fanostwa. Kim byli dziewiętnastowieczni fani i fanki? Jak przedstawiały ich ówczesne media? Jak okazywali swoją pasję? To podstawowe pytania, które padają w Torcie Marcello. Agata Łuksza Agata Łuksza - kulturoznawczyni z zacięciem historycznym. Pracuje w Instytucie Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego. Autorka Glamour, kobiecość, widowisko. Aktorka jako obiekt pożądania (Warszawa 2016) i artykułów publikowanych m.in. w "Didaskaliach", "Pamiętniku Teatralnym" oraz "Theatre Journal".

Geoliteratura. Przewodnik, bedeker, poradnik

Jerzy Madejski, Sławomir Iwasiów

Miejsce przewodnika wśród dzisiejszych gatunków piśmiennictwa uświadamia nam zakres zmian w kulturze współczesnej. Z gatunku peryferyjnego staje się on gatunkiem centralnym. W coraz większym stopniu jest nie tylko nośnikiem treści poznawczych i użytkowych, ale bywa także swoistym instruktażem przeżywania przestrzeni – miasta i natury. Ale równocześnie obserwujemy proces dostosowania literatury do jej „przewodnikowego” rozumienia. Powieści stają się źródłem scenariuszy wędrówek po mieście. Współbieżne z tym są procesy przystosowania pisarzy do roli przewodników i profilowanie przez nich swojej twórczości w taki sposób, by mieściła się we współczesnych ramach dyskursywnych. W coraz większym stopniu współczesne poradniki nie są dziełem naukowców czy dziennikarzy, lecz „amatorów” i pasjonatów. Nie mniej zajmujące są zagadnienia narodowe i etniczne w przewodnikach. A zatem w badaniach narracji przewodnikowych istotne jest, jak my widzimy innych oraz jak inni nas postrzegają. Ze wstępu     "Geoliteratura z pewnością okaże się kolejną ważną książką z nurtu badań związanych z rozwojem Nowego Regionalizmu. Teksty zamieszczone w tym zbiorze – jak to zwykle bywa w takich przypadkach – różni bardzo wiele, jednak łączy rzetelny namysł nad określoną w tytule, rozlegle ujmowaną problematyką. Podjęcie badań nad społeczną rolą, wspólnotową perspektywą i obieraną jednostkowo poetyką dzieł, które można przyporządkować genologicznie do zbioru przewodników (bedekerów, „spacerowników”) umożliwia rozpoznanie dużo szerzej zakrojonych zagadnień, takich jak: tożsamość lokalna, kresowość, pogranicze kulturowe, obcość/swojskość. Pozwala nadto charakteryzować współczesne sposoby pojmowania i użytkowania samego pojęcia regionalizmu oraz sprawdzać użyteczność wypracowanych w jego ramach narzędzi analitycznych i interpretacyjnych". Z recenzji dr hab. Agnieszki Czyżak, prof. UAM

Spotkałem Jerzego Giedroycia. Listy 1993-2000

Jerzy Huczkowski

Redaktora Jerzego Giedroycia poznałem, gdy w kwietniu 1993 roku udałem się do Maisons Lafitte na umówione z Nim spotkanie. Nie był to jednak mój pierwszy kontakt z „Kulturą”. Pierwszy, najważniejszy, który zaciążył na całym moim przyszłym życiu, miał miejsce w październiku 1956. Należałem wtedy do kierownictwa Komitetu Rewolucyjnego Studentów Krakowa.  Redaktor „Kultury” był wówczas dla członków Komitetu największym autorytetem, a dla mnie pozostał takim na zawsze. Nasze pierwsze spotkanie zaowocowało ośmioletnim okresem współpracy. Dobrym jej początkiem była prośba Jerzego Giedroycia, abym przedstawione mu poglądy przygotował w postaci artykułu. Mój tekst zatytułowany „Historia i skutki pewnej politycznej doktryny” ukazał się w „Kulturze” w kwietniu 1994. I tak zaczęła się wymiana poglądów na interesujące nas tematy i kwestie, co znajduje odbicie w tej książce.                                                                                                                   

O kłamstwie i kłamaniu

Jolanta Antas

Książka jest pierwszą w Polsce naukową monografią zjawiska kłamstwa. Bada jego miejsce w przestrzeni mentalnej jednostki oraz rolę w komunikacji międzyludzkiej. Tradycyjnie sięga do logiki i filozofii języka, aby rozważyć stosunek kłamstwa do prawdy, fikcji i fałszu, przede wszystkim wchodzi jednak na terytoria interdyscyplinarne. Rozpatruje kłamstwo z perspektywy współczesnego językoznawstwa - semantyki i teorii aktów mowy, łączonych z kognitywizmem, następnie z psychologią. Takie zespolenie metodologiczne stwarza możliwość sformułowania zasad retoryki kłamania, stanowiącej nieodłączny składnik naszych codziennych konwersacji. W skład tej retoryki wchodzą takie strategie komunikacyjne jak:sądy nierzetelne, fałszywe wnioskowania, zwodnicze przemilczenia, zatajenia, półprawdy, pochlebstwa, kłamstwa grzecznościowe oraz kłamstwa niewerbalne w różnych odmianach i funkcjach.

Erotyzm ponowoczesny

Wojciech Klimczyk

Erotyzm ponowoczesny jest książką, która powstała z troski o wrażliwość współczesnego człowieka. To opowieść o tym, jak seksualność, a więc to, co najbardziej intymne, staje się sprawą publiczną, źródłem sensacji, a także jednym ze składników rynkowej gry interesów. Opowieść, która wyrasta z przekonania, że taki stan rzeczy ma daleko idące konsekwencje dla naszego życia emocjonalnego. Ponowoczesność to przede wszystkim nowy, oparty na wielości światopoglądów model etyczny, który można nazwać moralnością kompromisu. Charakteryzuje się on chroniczną niepewnością, co do słuszności działań i przekonań. W kontekście tej niepewności, jako jeden z jej najdotkliwszych objawów, pojawia się problem seksualności i związanego z nią erotyzmu, rozumianego jako zbiór funkcjonujących w przestrzeni publicznej przedstawień i refleksji na temat seksualności. By erotyzm zrozumieć, książka podejmuje analizę bardzo różnych źródeł – od artykułów w popularnych tygodnikach publicystycznych, przez prasę kobiecą, aż po internetową pornografię, której znaczenie w kulturze stale rośnie. Szeroka analiza seksualności w kulturze popularnej prowadzi do ukazania erotyzmu jako wyrazu ambiwalentnej ponowoczesnej świadomości. Z jednej strony rządzi się on własnymi prawidłami, a więc dążeniem do maksymalizacji przyjemności i zasadą spontanicznego wyrażania pragnień, z drugiej prowadzi do cynizmu, chłodnej kalkulacji i samotności. To pęknięcie sprawia, że seksualność za pośrednictwem erotyzmu staje się coraz bardziej problematyczna. W sferze naszego życia uczuciowego pojawiają się więc coraz częściej pytania – jak i czy kochać? Erotyzm ponowoczesny ma za zadanie pomóc znaleźć na nie odpowiedź.

Wizerunek wiedźmy w piśmiennictwie staropolskim XVI i XVII wieku

Sabina Kowalczyk

Tematyka czarownic jest dość często rozpatrywana przez historyków, antropologów i kulturoznawców. Do tej pory znacznie mniej uwagi poświęcali jej badacze literatury. Książka Wizerunek wiedźmy w piśmiennictwie staropolskim XVI i XVII wieku jest pierwszą na polskim rynku literaturoznawczą monografią w pełni poświęconą konstruktowi czarownicy w tekstach I Rzeczpospolitej. Wspomniane w tytule stulecia to czas, kiedy w dawnej Polsce rozkwitła fascynacja postacią czarownicy z uwagi na ferment religijny wzbudzany przez ruchy reformacyjne i kontrreformacyjne oraz wzrost zainteresowania literaturą demonologiczną, co znajduje odbicie w tekstach tego okresu. Autorka gruntownie przeanalizowała wiele gatunków literackich i na podstawie obszernej literatury podmiotu (między innymi romansów, eposów, nowel, pieśni, kazań, satyr, kronik, diariuszy, pamiętników, traktatów, zielników, poradników gospodarczych) odtworzyła portret czarownicy, w tym preferowane przez nią miejsca pobytu i aktywności, jej wygląd, osobowość oraz zakres mocy. Zbadała ponadto powtarzające się na kartach dawnej literatury wątki kobiet władających magią, znane z mitologii i Biblii. Książka prezentuje wielowymiarowy obraz staropolskiej wiedźmy, a przy tym uzupełnia dokonania badaczy innych dyscyplin zajmujących się problematyką czarów. Niewątpliwą zaletą pracy jest wykorzystanie […] źródeł dotąd marginalizowanych. Autorka nie ignoruje przy tym najwybitniejszych autorów (Jan i Piotr Kochanowscy, Maciej Kazimierz Sarbiewski, Szymon Szymonowic, Jan Andrzej Morsztyn, Samuel Potocki, Wacław Potocki i in.) i najgłośniejszych dzieł demonologicznych […]. Uwzględnia adaptacje i parafrazy dzieł obcych autorów, z powodzeniem interpretując znaczenia i literackie funkcje czarownic w tych utworach. Szczególnie chętnie odwołuje się do tekstów inspirowanych grecko-rzymskim antykiem, co nie może dziwić w odniesieniu do czasów, w których tradycja starożytna była tradycją kluczową. Z recenzji dr hab. Danuty Kowalewskiej, prof. UMK Bardzo szeroko zakrojone badania świadczą o erudycji Autorki, która swobodnie porusza się w takich dziedzinach, jak antropologia kultury, elementy religioznawstwa, filozofii, etnografii, socjologii […]. Autorka podjęła trud żmudnego rekonstruowania wizerunku staropolskiej wiedźmy na podstawie niejednokrotnie skąpych, lakonicznych wzmianek, które wytrwale wyszukiwała w piśmiennictwie epok dawnych. Wymagało to czasochłonnej, solidnej, różnorodnej naukowej kwerendy oraz umiejętności spójnego, logicznego opracowania wielorakich wniosków […]. Na pochwałę zasługuje język i styl Autorki, która posiada rzadką w pracy naukowej umiejętność pisania o tematach trudnych w sposób wyjątkowo przystępny i rzeczowy […], dzięki czemu pracę czyta się z prawdziwą przyjemnością. Z recenzji dr hab. Małgorzaty Krzysztofik, prof. UJK Sabina Kowalczyk pracuje w Katedrze Literatury Polskiej Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Jej zainteresowania badawcze skupiają się na przejawach słowiańskich i chrześcijańskich wierzeń opisanych w dawnym piśmiennictwie, a także na staropolskich zielarstwie i przekazach dotyczących sytuacji ekstremalnych oraz dwudziestowiecznej autobiograficznej twórczości kobiet żyjących na terenie Warmii i Mazur. Współpracowała z Fundacją Współpracy Polsko-Niemieckiej (Młoda Redakcja 2015) oraz z Instytutem Badań Literackich PAN w Warszawie w ramach projektu „Archiwum Kobiet: kontynuacja”. Obecnie jest wykonawczynią w grancie Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki Źródła do dziejów Czapskich w XVIII wieku. Egodokumenty członków rodziny wojewody pomorskiego Piotra Jana (1685–1736) – opracowanie filologiczno-historyczne i edycja (pod kierownictwem prof. Iwony Maciejewskiej).  

Historie i narracje

Renata Makarska

Tom Historie i narracje ukazuje, jak na naszych oczach zmienia się model opisu przeszłości. Odwrót od wielkiej historii na rzecz historii lokalnej, historii długiego trwania czy historii mniejszości, bądź w końcu historii podkreślającej wspólnotę ludzi i zwierząt zaowocował w ostatnich latach intensywną dyskusją na temat wielości sposobów pisania historii (w tym również historii literatury i kultury). Niniejszy tom jest przykładem takiej wielości. Pokazuje on równocześnie, jak badacze o odmiennych proweniencjach naukowych i różnym pochodzeniu wykraczają poza granice swoich dziedzin, dzięki czemu możliwe są transdyscyplinarne spotkania – literaturoznawców, kulturoznawców, historyków oraz przedstawicieli innych nauk społecznych i humanistycznych. Historie i narracje prezentują tworzone wspólnie przez niemieckich i polskich naukowców historie wykluczonych, historie lokalne, historie transferu wiedzy, ekohistorie oraz interpretacje narracji kontrfaktycznych.    "Publikacja oferuje nowe spojrzenie na narracje historyczne i kulturowe, i pokazuje, jak wpisać je w dyskurs postantropocentryczny". dr hab. Magdalena Saryusz-Wolska   Renata Makarska - profesor, kieruje Zakładem Polonistyki na Wydziale Translatologii, Lingwistyki i Kulturoznawstwa Uniwersytetu im. Jana Gutenberga w Moguncji/Germersheim. Zajmuje się literaturą postemigracyjną, nowymi mniejszościami w Europie Środkowo-Wschodniej, dyskursem postantropocentrycznym, komiksem, fotografią, hybrydycznością literatury i przekładem.

Nie(do)czytane. Pisarki nowoczesności przełomu XIX i XX wieku

Aleksandra Banot

Nie(do)czytane prezentują twórczość zapomnianych pisarek przełomu XIX i XX wieku: Walerii Morzkowskiej-Marrene, Józefy Sawickiej, Eugenii Żmijewskiej, Zofii Niedźwiedzkiej, Kazimiery Alberti i Marii Wardasówny, a także mniej znane utwory autorek zajmujących trwałe miejsce w tradycji historycznoliterackiej, takich jak Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Maria Kuncewiczowa oraz Maria Dąbrowska. Zawarte w książce studia koncentrują się na tych aspektach twórczości, ale i biografii pisarek, które zapisują możliwości (i wyzwania), jakie daje postaciom kobiecym oraz autorkom nowoczesna rzeczywistość końca XIX i początku XX wieku będąca konsekwencją przemian cywilizacyjnych, między innymi emancypacji kobiet oraz demokratyzacji społeczeństw europejskich, rozwoju psychologii, medycyny, technicyzacji i urbanizacji. Jedną z zasadniczych zalet Nie(do)czytanych jest przypomnienie i wnikliwa lektura licznych dzieł kobiecego autorstwa, które popadły (lub prawie popadły) w zapomnienie, a niosą ze sobą ogromny potencjał emancypacyjny, są nasycone wywrotowymi treściami feministycznymi i uświadamiają nam, że między doświadczeniami naszymi i naszych praprababek istnieje continuum. Dotyczy to również - a może zwłaszcza - sfery kobiecej seksualności, gdyż temu zagadnieniu Aleksandra Banot przygląda się ze szczególną uwagą. Nie(do)czytane dowodzą również, że sprawdzona metoda konfrontowania analizowanych utworów ze świadectwami towarzyszącej im recepcji oraz z nowymi (akademickimi) odczytaniami, wsparta własną oryginalną interpretacją, nadal przynosi optymalne efekty poznawcze. Prof. zw. dr hab. Ewa Kraskowska Aleksandra E. Banot - literaturoznawczyni i psycholożka, profesorka nadzwyczajna w Katedrze Polonistyki Uniwersytetu Bielsko-Bialskiego. Główne kierunki jej zainteresowań badawczych to: feministyczna krytyka literacka, gender/queer studies, pisarstwo kobiet, autobiografistyka, dyskurs emancypacyjny oraz psychologia. Publikuje między innymi w "Ruchu Literackim", "Świecie i Słowie", "Studiach Slavica", "The Polish Review". Autorka dwóch monografii: Pokój z widokiem na ogród. Miłosne fantazmaty w prozie Elizy Orzeszkowej (2011) oraz W rytmie księżyca. Problemy tożsamości kobiecej w twórczości Marii Kuncewiczowej (2016). Współredaktorka pracy zbiorowej Postpłciowość? Praktyki i narracje tożsamościowe w ponowoczesnym świecie (2012).

Elżbieta Łokietkówna 1305-1380

Jan Dąbrowski

Wstęp I  Data urodzenia Elżbiety. Wychowanie. Ślub Elżbiety z Karolem Robertem a koronacja Łokietka II  Karol Robert. Dzieci i ich wychowanie III  Stanowisko królowej na Węgrzech. Zakres jej działalności. Znaczenie Elżbiety za życia męża a syna IV  Dwór królowej. Sędzia nadworny. Mistrz tawerników. Kanclerz i kancelaria. Inni dostojnicy. Otoczenie. Piastowicze na dworze: Bolko z Toszku, Mieszko, Anna świdnicka. Opolczyk i jego rodzina. Anna oświęcimska. Bośniaczka. Polacy: Mroczko. Dochody królowej i ich źródła. Fundacje V  Elżbieta a kuria. Sprawa o Neapol. Pretensje węgierskie i stanowisko kurii wobec nich. Śmierć Roberta neapolitańskiego i jej następstwa. Podróż Elżbiety. Starania w Neapolu i Awinionie. Elżbieta w Rzymie. Śmierć Andrzeja. Walka Elżbiety i Ludwika przeciw Joannie. Regencja Elżbiety na Węgrzech. VI  Stosunki z dworem cesarskim i ich zmienność. Ślub Anny i podróż Elżbiety dl Akwizgranu. Zatarg z r. 1361 – 1362. Twierdzenia Steinherza a obraza Elżbiety. Istotne przyczyny zatargu. Akwileja. Zabiegi Elżbiety i Ludwika o pozyskanie Austrii. Elżbieta wobec planów luksemburskich. VII  Stosunki polsko-węgierskie w czasach Łokietka. Węgry w sprawie czesko-krzyżackiej. Sprawa sukcesji. Rok 1339. Sprawa ruska. Układ z 1335 r. Rola Elżbiety. Późniejsze układy. Legitymacja córek Kazimierza Wielkiego. Śmierć Kazimierza. Ludwik i Elżbieta w Polsce. VIII Nowe rządy. Stanowisko Elżbiety. Spadek po Kazimierzu Wielkim. Los córek królewskich. Program regentki. Zmiany. Sprawa Janka z Czarnkowa. IX  Dwór królewski. Zawisza z Kurozwęk i partia węgierska. Węgrzy na dworze. X  Polityka Elżbiety. Podróż do Wielkopolski. Restytucje. XI  Akcja Elżbiety wobec miast polskich. Kraków. Polityka miast a ogólna koniunktura gospodarcza. Górnictwo: ordynacja dla kopalń olkuskich z r. 1374. Kolonizacja. XII Sprawa koszycka. Elżbieta wobec zagranicy. Litwa i Ruś. XIII  Koniec regencji w r. 1375. Powrót w r. 1376. Rzeź krakowska i jej skutki. XIV  Elżbieta na Węgrzech. Podróże do Polski w r. 1378 i 1379 i ich powody XV  Ostatnie lata. Testament. Śmierć. Ogólna charakterystyka Elżbiety Indeks 

Cielesność aktu tworzenia w teatrze ruchu. Integracja sztuki i edukacji w rozwoju i transgresji potencjału człowieka

Katarzyna Krasoń

Książka Cielesność aktu tworzenia w teatrze ruchu jest nowatorskim dziełem naukowym na temat istoty i znaczenia cielesności ruchu teatralnego dla tworzenia samego dzieła teatralnego, jak i zarazem znaczenia tego dzieła i w nim ruchu ciała we wspieraniu rozwoju i transgresji uczestników spektaklu ku pełni ich potencjału człowieczeństwa. Na tle ogólnej dyskusji o celu i znaczeniu edukacji kulturalnej i edukacji teatralnej Autorka szeroko dyskutuje o teatrze jako polu tworzenia sztuki i pełnego człowieczeństwa jej uczestników oraz dokonuje interpretacji i reinterpretacji ciała i ruchu w teatrze jako akcie twórczym. (…) Nie ulega dla mnie wątpliwości, że książka Katarzyny Krasoń jest dziełem dojrzałym, pełnym, oryginalnym, całkowicie nowatorskim w polskiej pedagogice kultury oraz w edukacji teatralnej. Autorka wykazała się bardzo szeroką i doskonale ugruntowaną i spożytkowaną erudycją, niezwykle odważnym, innowacyjnym warsztatem wytwarzania złożonych źródeł i błyskotliwym analitycznym i pisarskim ich wykorzystaniem - z recenzji prof. zw dr hab. Zbigniewa Kwiecińskiego   Katarzyna Krasoń, dr hab. nauk humanistycznych, profesor Uniwersytetu Śląskiego i Akademii Muzycznej w Katowicach, jej dociekania badawcze dotyczą obcowania dzieci i młodzieży ze sztuką, zwłaszcza literaturą, muzyką, teatrem i tańcem, zarówno w wymiarze odbiorczym, jak i twórczym czy ekspresyjnym. Zajmuje się problematyką przekładu intersemiotycznego i wizualizacji przestrzennej. Prowadzi warsztaty z zakresu biblioterapii ekspresyjnej i technik parateatralnych. Jest twórczynią metody kinestetycznej interpretacji poezji stosowanej w edukacji. Opublikowała 7 opracowań zwartych oraz zredagowała 11 monograficznych tomów zbiorowych (najważniejsze to Dwa światy. Ruch dyrektywny i niedyrektywny jako wizualizacja - odkrywanie – poznawanie, 2002; Przestrzenie sztuki dziecka. Strategia intersemiotycznego i polisensorycznego wsparcia jednostek o obniżonej sprawności intelektualnej, 2003; Dziecięce odkrywanie tekstu literackiego - kinestetyczne interpretacje liryki. 2005; Twórczość – Ekspresja – Aktywność artystyczna w rozwoju dzieci i młodzieży, 2011).   

To tylko sztuczka. O samoświadomości kina i technikach deziluzyjnych we współczesnych filmach

Adrianna Woroch

Książka zawiera wieloaspektowe analizy filmów prezentujących szeroki wachlarz – nieprzebadanych dotąd na gruncie filmoznawczym – różnorodnych zabiegów deziluzyjnych, którymi posługują się twórcy, by podkreślić samoświadomość dzieła i obnażyć jego elementy konstrukcyjne czy narracyjne. Niektóre z nich udaje się wskazać bez większych problemów (spojrzenie aktora w kamerę, przedstawianie sytuacji zakulisowej, niestandardowy format obrazu). Inne pozostają jednak często ukryte i trudniej zidentyfikować je przy pierwszym kontakcie (zaburzenia dramaturgii, wykorzystanie mitycznych toposów). Wzrost obecności tych technik w kinie ostatnich czterech dekad sygnalizuje potrzebę zredefiniowania kina i zastanowienia się nad kierunkiem jego rozwoju, który niewątpliwie uległ przemianom w wyniku hybrydyzacji kultur, rozwoju nowych mediów i pojawienia się innych niż dotychczas form ekspresji czy też ewolucji modelu oglądania filmów. Jak zauważa Autorka, autorefleksyjne zabiegi w filmie, ujmując najogólniej, pozwalają przekroczyć ramę ekranu i zbliżyć się do odbiorcy. Dochodzi zatem do przywrócenia statusu kina (utraconego poniekąd także przez rygor akademickiej teorii filmoznawczej) jako doświadczenia, z którym się obcuje – emocjonalnie, intelektualnie, ale także cieleśnie.     Adrianna Woroch – doktor, adiunktka w Instytucie Filmu, Mediów i Sztuk Audiowizualnych UAM, laureatka Diamentowego Grantu. Zajmuje się filmowym postmodernizmem, autorefleksyjnością w kinie, związkami filmu i innych mediów oraz współczesnym kinem bliskowschodnim. Autorka jedynej jak dotąd na rynku polskim monografii poświęconej twórczości Paola Sorrentina pt. Kicz i piękno w twórczości Paola Sorrentina na przykładzie dzieł: „Wielkie piękno”, „Młody papież”, „Wszystkie odloty Cheyenne’a” oraz „Młodość”.     Książka Adrianny Woroch jest nie tylko oryginalnym opracowaniem poświęconym istotnym problemom współczesnej kinematografii, głosem w dyskusji na temat ontologicznych uwarunkowań sztuk audiowizualnych w okowach napięć kulturowych przełomu wieków, ale także może stanowić inspirującą lekturę dla wielu czytelniczych środowisk. Jej adresatem są bowiem akademiccy filmoznawcy, kulturoznawcy, historycy sztuki, studenci różnych humanistycznych kierunków, ale i kinowi „zjadacze chleba naszego powszedniego”. Prof. UKW dr hab. Mariusz Guzek

Chwalebne czyny cesarza Konrada II

Wipon

Niniejszy przekład łacińskiej kroniki, pisanej przez nadwornego biografa Konrada II w początkach XI wieku, stanowi pierwszą tego rodzaju próbę w historiografii polskiej. Dzieło Wipona dostarcza wiedzy nie tylko o średniowiecznej Europie i cesarstwie (w czasach przed sporem o inwestyturę), ale stanowi także źródło wielu anegdot z życia władców oraz interesujących opowieści obyczajowych.

Didaskalia do historii - teatr starożytnej Grecji i jego kontekst polityczny

Olga Śmiechowicz

Klio, muza historii, z impetem wtargnęła na terytorium Melpomene.                                                                                                       P.J. Rhodes   W starożytnej Grecji teatr był pierwszym przejawem kultury masowej. Z opiniotwórczej siły tego medium zdawali sobie sprawę zarówno archonci zezwalający na wystawienia, finansujący je choregowie, jak i sami twórcy. Komediopisarze i tragediopisarze sprawnie manipulowali historiami zaczerpniętymi z mitów, by mówić o aktualnych wydarzeniach rozgrywających się poza sceną Teatru Dionizosa. Ambitny cel, postawiony przez Autorkę, polega na odczytaniu zachowanych dramatów poprzez historyczny i polityczny kontekst ich powstania, co może radykalnie zmienić możliwości interpretacyjne, które dotychczas ograniczano do aspektów estetyczno-literackich.     „Postrzegam książkę pani Śmiechowicz jako ciekawy tekst wpisujący się w nurt badań tych, którzy nierozerwalnie łączą piątowieczną ateńską «culture» z «power»”. Prof. dr hab. Krystyna Bartol   „Otrzymaliśmy szerokie i barwne wprowadzenie do greckiego dramatu. (…) Język harmonijnie łączy naukową erudycję i akademicki warsztat z żywą, wciągającą narracją. (…) Nie tylko nie posiada żadnej konkurencji w dotychczasowych publikacjach polskojęzycznych, ale może spokojnie konkurować z wszystkimi pracami badaczy swojej dziedziny”. Dr hab. Krzysztof Bielawski

"Ja" Konwickiego

Judith Arlt

Judith Arlt napisała dotąd dwie książki o Tadeuszu Konwickim, niniejsza praca jest trzecią, co nasuwa skojarzenia ze strategią autora Czytadła, komponującego swe utwory w trzyczęściowe sekwencje.  Pisząc o Konwickim, Judith Arlt delikatnie stylizuje, buduje wywód tak, by przypominał on swój przedmiot, by w narracji naukowej ( organizacji tekstu, stylistyce, składni, leksyce) rozpoznawalne stawały się chwyty, które uważnemu Czytelnikowi kojarzyć się będa z charakteryzowaną w książce prozą artystyczną. Judith Arlt pisze o Konwickim i o sobie-w roli badaczki Konwickiego. Autorka raz po raz wypada z kolein klasycznej narracji naukowej i zbacza w stronę anegdotyczności, fabularności, autobiograficzności. Wtedy właśnie styka sie z fikcyjnym Kojranem, tym bratem-bliźniakiem Konwickiego. Wchodzi w przestrzeń fikcji, staje się częścią świata, którym zarządza Mistrz.  

Recepcja prozy Herty Müller w Polsce

Agnieszka Reszka

Niniejsza publikacja jest próbą przedstawienia odbioru utworów Herty Müller – niemieckiej noblistki z 2009 roku – w Polsce, z zaakcentowaniem charakterystycznych cech jej twórczości, zwłaszcza prozy, które przyciągają uwagę naszych czytelników i krytyków literatury. Autorka podjęła próbę wykazania, że  twórczość niemiecko-rumuńskiej pisarki ma charakter uniwersalny, nie jest ograniczona terytorialnie i kulturowo tylko do państw i narodów, z którymi łączy ją miejsce narodzin i zamieszkania (Rumunia i Niemcy). Utwory Herty Müller cieszą się dużym zainteresowaniem naszych rodzimych czytelników. Recenzenci, dziennikarze, a także pisarze zainspirowani jej twórczością zwracają uwagę na bliską polskiemu odbiorcy tematykę jej utworów (krytyka systemów totalitarnych, obrona wartości humanistycznych, problematyka kulturowa i płciowa), nowatorstwo stylu pisania oraz specyficzną atmosferę jej tekstów, która jest wynikiem między innymi doświadczeń osobistych autorki oraz jej wielokulturowości, pozycji „pomiędzy” dwoma narodami, językami i kulturami. Przedstawiając twórczość pisarki, uwzględniono również jej oddziaływanie na polskich pisarzy, reportażystów oraz osoby związane z teatrem (m.in. na Andrzeja Stasiuka, Małgorzatę Rejmer, Michała Witkowskiego, Angelikę Kuźniak, Agnieszkę Korytkowską-Mazur, Aleksandrę Kugacz). Wskazane zostały także dostrzegalne w utworach pisarki fascynacje polską literaturą (m.in. prozą Hanny Krall), naszą kulturą oraz historią (noblistka wielokrotnie odwiedzała Polskę).  

Grzymisława Ingwarówna, księżna krakowsko-sandomierska

Wojciech Zabłocki

Wojciech Zabłocki w monografii Grzymisława Ingwarówna, księżna krakowsko-sandomierska przedstawia spójny obraz życia oraz działalności księżnej Grzymisławy, żony Leszka Białego. Narracja prowadzi czytelnika poprzez jej małżeństwo z władcą Krakowa, narodziny dzieci książęcej pary, mord na Leszku, walkę Grzymisławy o przekazanie schedy po mężu synowi, aż po jej działalność fundacyjną u schyłku życia. W rozdziale pierwszym autor opisuje postępujące rozwarstwienie rycerstwa, relacje pomiędzy książętami i małopolskim możnowładztwem oraz stosunki krakowskich książąt z Romanowiczami. Kanwę dla tych kwestii stanowi opis wczesnych rządów Leszka Białego. Rozdział drugi koncentruje się wokół dwóch koncepcji pochodzenia księżnej, okoliczności zawarcia przez nią małżeństwa z Leszkiem oraz narodzin ich dzieci. Kończy go rozległy opis wydarzeń gąsawskich, kluczowych dla losów księżnej. Rozdział trzeci traktuje o walkach księżnej z Konradem Mazowieckim o tron krakowski i księstwo sandomierskie. Autor zestawia stanowisko rycerskich rodów oraz poszczególnych możnych wobec zaistniałego konfliktu. W ostatnim rozdziale autor rekonstruuje wpływ, jaki księżna wywierała na późniejsze panowanie syna, w szczególności jego religijne inicjatywy. Pracę wieńczy obszerna bibliografia.

Humanistyka w czasach antropocenu

Dipesh Chakrabarty

Tom Humanistyka w czasach antropocenu zbiera najważniejsze teksty Dipesha Chakrabarty'ego, jednego z najwybitniejszych w świecie przedstawicieli studiów postkolonialnych i zaangażowanego w dyskusje na temat zmian klimatycznych historyka. Interesując się relacjami między Zachodem a światem niezachodnim, Chakrabarty krytycznie podchodzi do eurocentrycznych wizji przeszłości, realizując projekt "prowincjonalizowania Europy". W niezwykle ciekawy sposób łączy przy tym badania postkolonialne z analizami procesów globalizacji, krytyką kapitalizmu, przepisywaniem historii i rozważaniami na temat antropogenicznych zmian środowiska. Angażująca lektura jego tekstów wprowadza w tematy szeroko dziś dyskutowanych w humanistyce światowej relacji między kryzysem środowiskowym a globalnym kapitalizmem oraz między sprawiedliwością społeczną, środowiskową a epistemiczną. Humanistyka w czasach antropocenu pokazuje ponadto inspirowane dyskusjami na temat tytułowej epoki wyłanianie się humanistyki planetarnej, która podchodząc krytycznie do studiów nad antropocenem, proponuje inne niż tradycyjne paradygmaty ujęcie czasu i rozumienia człowieka, rozpatrywanego w ścisłym związku z bytami innymi niż ludzie. Dipesh Chakrabarty - amerykański historyk bengalskiego pochodzenia; profesor historii i studiów południowo-azjatyckich University of Chicago, USA. Zajmuje się polityczną i społeczną historią Indii, problemami globalizacji, humanistyką środowiskową i skutkami globalnego ocieplenia oraz teorią i historią historiografii. Należy do grona przedstawicieli studiów postkolonialnych o światowej renomie. W 2014 roku otrzymał prestiżową nagrodę imienia Arnolda J. Toynbee'go za znaczący wkład do badań nad historią globalną. Jego szeroko dyskutowana książka Provincializing Europe. Postcolonial Thought and Historical Difference (wyd. pol.: Prowicjonalizacja Europy. Myśl postkolonialna i różnica historyczna, 2011), uznawana jest za jedną z najważniejszych publikacji we współczesnej humanistyce, a jej wpływ porównuje się z oddziaływaniem Orientalizmu Edwarda Saida. Autor m.in. Rethinking Working Class History (1989), Habitations of Modernity: Essays in the Wake of Subaltern Studies (2002) oraz The Climate of History in a Planetary Age (2021). Zebrane w tym tomie teksty dobrze odzwierciedlają intelektualną drogę, którą przebyłem przez ostatnie trzy dekady - od studiów postkolonialnych do historii planetarnych. Pokazują one, że będąc historykiem o postkolonialnej proweniencji, szukałem dla siebie miejsca między dwiema wizjami ludzkiej przyszłości. (...) Cokolwiek ludzie postanowią czynić, by stawić czoła niepewnej przyszłości - rozbudować pionowy system upraw, sekwestrować dwutlenek węgla czy realizować wielkie projekty inżynierii klimatu - powinni na samym początku przyjąć do wiadomości, że Ziemia przestała być jedynie rodzajem tła dla ich działań. Dawne tło to dziś pierwszy plan. Nawet jako humaniści musimy myśleć nie tylko o globie, stworzonym przez europejskie imperia, które rozprzestrzeniły kapitalizm i technologie, lecz także o planecie, czyli tym, co badacze klimatu nazywają "Ziemią jako systemem". W tym sensie, jak mi się wydaje, żegnamy się z erą globalizacji, wchodząc w epokę zwaną przeze mnie planetarną. [Dipesh Chakrabarty, z Przedmowy]

Sposoby użycia argumentów

Stephen E. Toulmin

Sposoby użycia argumentów Stephena E. Toulmina to książka uważana przede wszystkim za jeden z tekstów założycielskich współczesnej teorii argumentacji. Jej problematyka sięga jednak o wiele dalej i głębiej, praca podejmuje bowiem podstawowe problemy filozofii języka, rozważając źródła znaczenia słów i ich rolę w kształtowaniu naszych przekonań i prowadzeniu praktycznej argumentacji, dociera ponadto w głąb problematyki epistemologicznej, analizując kontekst naszych ideałów poznawczych. Krótko mówiąc, dotyka sedna tego, na czym polega nasza racjonalność czy rozumność: tego, w jaki sposób uzasadniamy to, co głosimy. Szczególnym rysem dociekań Toulmina jest położenie akcentu na rzeczywistą praktykę użycia języka, która z jednej strony wskazuje przyczyny ulegania filozoficznym pokusom i podążania za wygórowanymi, abstrakcyjnymi ideałami logicznymi czy poznawczymi, z drugiej zaś strony ukazuje konstruktywną drogę do bardziej szczegółowego ujęcia sposobów użycia argumentów, uwzględniającego kontekst i właściwe mu standardy dziedzinowe.

Początek i progres wojny moskiewskiej

Stanisław Żółkiewski

"Przy opracowaniu obecnego wydania jako podstawę wzięto edycję Augusta Bielowskiego. Poszczególne kopie rękopiśmienne, z których korzystali dotąd rozmaici wydawcy, różnią się od siebie pewnymi szczegółami, z których najpoważniejsze to opuszczenia krytycznych, dosadnych określeń użytych gdzie indziej przez Żółkiewskiego w stosunku do jego politycznych przeciwników. Bielowski przypuszczał (dz. cyt., s. IX), że te retusze łagodzące sądy Żółkiewskiego mógł poczynić sam autor. Mimo to jednak w obecnym wydaniu utrzymano tradycję przedrukowywania tekstu pełnego, dodając zarazem niektóre uzupełnienia według wydania Jaremy Maciszewskiego. Jest to bowiem edycja ostatnia i najpełniejsza, scalająca tekst na podstawie wszystkich dostępnych rękopisów. Jest to poza tym wydanie pamiętników Żółkiewskiego najdokładniejsze pod względem komentarza historycznego..." - z noty edytorskiej

Karl Jaspers: Filozof - świadek czasu

Czesława Piecuch

Rozprawy zawarte w niniejszym tomie prezentują myśl Karla Jaspersa i innych wybitnych filozofów ukazujących w swych dziełach dylematy epoki i dostrzegających w takim zaangażowaniu swe zadanie. Wedle Jaspersa istnieje ścisły związek filozoficznego myślenia z wyzwaniami epoki, uważa on, że pytania filozofii są odwieczne, ale uwarunkowania epoki zmieniają ich kształt na skutek nowych doświadczeń historycznych. W jego przekonaniu, filozofia nie ogranicza się do samego myślenia, lecz potwierdza się  w praktyce życia jednostek i w ich życiu politycznym. Ci wyjątkowi myśliciele są nie tylko obserwatorami negatywnych zjawisk i autorami dramatycznych diagnoz, wyrazicielami niepokojów trawiących współczesne społeczeństwa, lecz także aktywnymi świadkami epoki, podejmującymi wysiłki w kierunku opracowania filozoficznego remedium na ułomności naszego świata.  Stawiają oni pytania o to,  czym jest człowieczeństwo, na czym polega stawanie się człowiekiem i na jakie zagrożenia ono dzisiaj napotyka. Przedstawiają analizy takich zagrożeń, tak jak na przykład wybitny myśliciel, Otto F. Bollnow, który wskazuje na technikę i racjonalizację życia jako główne w dzisiejszych czasach przeszkody na drodze jego realizacji. Filozofia Emmanuela Mouniera, przedstawiciela współczesnego personalizmu, podobnie jak Karla Jaspersa, szuka rozwiązania problemów współczesnego świata w uczestnictwie jednostek we wspólnocie ogólnoludzkiej, w podkreślaniu tego, że człowiek jest istotą społeczną. Te koncepcje konfrontowane są z filozofami dialogu, a o fenomenologii Świadka, którym może być filozof, piszą autorzy tekstu o Gabrielu Marcel, nazywanym filozofem świadectwa. Zagrożenia rozpatrywane są również z perspektywy politycznej przez przedstawicieli myśli politycznej, do których należy Hannach Arendt. Jednym z celów filozofii politycznej Hannah Arendt i Karla Jaspersa stała się po II wojnie światowej walka z wszelkimi przejawami przemocy, szczególnie wojennej, autorytarnej i totalitarnej. Pragnęli oni polityki opierającej się na komunikacji i dotrzymywaniu zobowiązań. Ale łączyły ich także zapatrywania na temat innych współczesnych niebezpieczeństw, z których największym dla nich wówczas było zagrożenie wybuchem bomby atomowej i wyścig zbrojeń. W tym kontekście wraca na stronach niniejszej książki zagadnienie winy niemieckiej, w nawiązaniu do znanej Jaspersowskiej rozprawy, a także w krytycznym odniesieniu do Michaela Schmidt-Salomona. Zagrożenia analizowane w prezentowanych artykułach mają też swój wymiar społeczny i objawiają się niezadowoleniem, które rodzi nowe filozoficzne zainteresowania, związane z myślą Karola Marksa, a będące przedmiotem krytyki Jaspersa, uważającego ją za ideologię w przebraniu naukowości. Zaangażowanie Jaspersa  w sprawy epoki ukazane jest też w tematach prezentowanych artykułów, z pozoru odległych od bieżących wydarzeń, jak zagadnienie języka, pisma i mowy czy jego ujęcie postaci Jezusa.   

"Inny świat" Gustawa Herlinga-Grudzińskiego

Włodzimierz Bolecki

Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego znalazł się na liście lektur wktrótce po przemianach politycznych w 1989 r. i po likwidacji cenzury (kwiecień 1990). Pierwsze oficjalne nakłady Innego świata osiągnęły liczbę kilkuset tysięcy egzemplarzy, czyniąc z książki Herlinga nie tylko jeden z najważniejszych utworów współczesnej literatury, lecz także prawdziwy bestseller. Prezentowana książka ma tylko jeden cel: pomóc nauczycielom, uczniom oraz studentom w lekturze Innego świata jako utworu literackiego i świadectwa historycznego, przybliżyć jego problematykę ideową i artystyczną, a także nieodłącznie z nią związaną biografię Gustawa Herlinga-Grudzińskiego.

"Wyścig na wstędze Möbiusa". Dramaty Franza Xavera Kroetza w teorii konsumpcji

Zbigniew Feliszewski

Opis książki: Książka przedstawia fakty i analizuje zjawiska w dramatach Franza Xavera Kroetza, które niczym w soczewce skupiają konsumpcyjny sposób myślenia człowieka XX i XXI wieku. I nie chodzi tu tylko o sugestywne obrazy ukazujące ludzi w działaniach konsumpcyjnych, lecz także o sposób organizacji ich przestrzeni życiowej, ich systemu wartości i ukrytych mechanizmów, które decydują o wyborach życiowych. Dotyczy to także stosunku jednostki do pracy, czasu wolnego, do własnego ciała i języka, do świata mediów, do śmieci i odpadów, ale także tzw. kultury wyższej. Kroetz czytany przez filtr teorii konsumpcji, znanej z rozpraw Jeana Baudrillarda, Zygmunta Baumana, czy Pierre’a Bourdieu i in. skłania do refleksji nad kondycją społeczeństwa i jednostki, daje przestrzeń interpretacyjną w epoce postprodukcji. Książka łączy ze sobą dyskurs socjologiczny z literaturoznawczym i teatrologicznym. Dr Zbigniew Feliszewski jest pracownikiem Instytutu Filologii Germańskiej na Uniwersytecie Śląskim. Przedmiotem jego prac badawczych są związki literatury z filmem oraz zagadnienia teatralności i performatywności w literaturze. Opublikował m.in. studia i szkice poświęcone twórczości Rainera Wernera Fassbindera, Michaela Hanekego, Pawła Komorowskiego, czy Klausa Emmericha. Jest autorem artykułów naukowych o Bertolcie Brechcie, Gerhartcie Hauptmannie, Rolandzie Schimmelpfennigu, Horście Bienku i innych.