Reperować płot czy wymierzać sprawiedliwość. Wspomnienia

Jerzy Mikułowski Pomorski

Gdy przekroczyłem siedemdziesiątkę, naszła mnie ochota, by napisać wspomnienia. To chyba bardzo męska przywara. Zdecydowanie mniej pań ulega takiemu pragnieniu i trudno je na pisanie namówić. Wielka to szkoda, bo panie są bardzo spostrzegawcze i mają najczęściej dobrą pamięć. Dość obszerna część poświęcona jest moim wyjazdom za granicę. Rządzi się ona swoją wewnętrzną chronologią, bo obejmuje czas od 1959 roku po lata współczesne. A był czas, gdy co roku byłem gdzieś poza Polską. Część następna ma własny integralny charakter. Jest tam próba scharakteryzowania genezy i charakteru moich publikacji, głównie książek. Pisząc ją, postanowiłem wyjaśnić, dlaczego je pisałem i jakie były dzieje wyrażonych w nich myśli. Kończę kilkoma listami z lat mego rektorowania. Zacząłem listy opisujące moją podróż „dookoła świata”, jaką odbyłem na jesieni brzemiennego w wydarzenia historyczne roku 1989, owego roku cudów, który zmienił świat. Zrobiłem to, by Czytelnik poznał lepiej autora jako ukształtowanego już człowieka i postrzeganie świata przez jego doświadczenia. Jerzy Mikułowski Pomorski  

Koniec Świata

Tomasz Padło

Tomasz Padło opowiada o niewidocznej gołym okiem – niewidocznej dla postronnego, nie zawsze uważnego obserwatora – trójgranicy, dzielącej tereny dawnych zaborów. Narracja ta w wyjątkowy sposób łączy badania terenowe, reportaż i fotografię; pokazuje, że rów, most czy rzeczułka to granice, dzielące nie tyle gminy, co Rzym i Bizancjum, Europę i Azję, już nie tyle rów melioracyjny, co mur pomiędzy tym, co nasze i co obce. Ale książka Tomasza Padły byłaby niepełna bez fotografii: to zdjęcia dalekie od wszelkiej ilustracyjności, na równi ze słowem tworzące narrację własną, opowieść oka. Na zdjęciach widnieje Polska taka, jaka jest – ani szczególnie piękna, ani zdecydowanie brzydka. Jednak przesączona wyjątkowym światłem, przedstawiona w uporządkowanych kadrach doświadczonego fotografa staje się bardziej czytelna, mimo ułomności powabniejsza; tak dzieje się zawsze, kiedy widza prowadzi za rękę przewodnik dobrze znający swój fach. Osobliwa to historia, warta poznania.

Gramatyka? Dlaczego nie?! Ćwiczenia gramatyczne dla poziomu A1

Joanna Machowska

Podręcznik Gramatyka? Dlaczego nie?! jest bardzo nowatorskim i atrakcyjnym przedsięwzięciem glottodydaktycznym. Ćwiczenia zawarte w podręczniku charakteryzują się z jednej strony dużą różnorodnością, zróżnicowanym stopniem trudności oraz wysoką jakością merytoryczną, z drugiej natomiast osadzone są w szerokim kontekście społeczno-kulturowym, dzięki czemu uczący się poznają zarówno język, jak i realia kulturowe. Dodatkowym walorem podręcznika jest jego szata graficzna, która poza aspektem estetycznym wspomaga proces przyswajania tego nie najłatwiejszego przecież języka - z recenzji dra hab. Wiesława T. Stefańczyka Publikowany zbiór ćwiczeń gramatycznych dla poziomu A1 zatytułowany Gramatyka? Dlaczego nie?! Joanny Machowskiej stanowi próbę zaspokojenia zapotrzebowania na nowoczesny zbiór ćwiczeń. Pracując nad zbiorem ćwiczeń dla początkujących, Joanna Machowska wykorzystywała swe bogate doświadczenia w nauczaniu cudzoziemców języka polskiego jako obcego - od redaktora serii prof. dra hab. Władysława T. Miodunki

Literatura - kulturoznawstwo - Uniwersytet. Księga ofiarowana Franciszkowi Ziejce w 65 rocznicę urodzin

Bogusław Dopart, Jacek Popiel, Marian Stala

Jego Magnificencja, prof. dr hab. Franciszek Ziejka z Radłowa, rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, wybitny humanista, historyk literatury i kultury polskiej XIX i XX wieku, wytrwały badacz i znawca świadomości literackiej okresu Młodej Polski, nauczyciel akademicki i naukowiec o zdumiewającym dorobku, doktor honoris causa Akademii Pedagogicznej w Krakowie (2003) i Papieskiego Wydziału Teologicznego we Wrocławiu (2003), doskonały organizator, pracowity, skromny, taktowny, otwarty na ludzi i darzony przez nich wielką sympatią, uznany autorytet moralny, Człowiek wielkiego formatu, wpisał się na trwale w dzieje najstarszego polskiego uniwersytetu...  

Psalmodia polska

Wespazjan Kochowski

Wespazjan Kochowski (ur. 1633, zm. 1700), poeta, historiograf; jeden z najwybitniejszych pisarzy doby baroku tworzący zarówno w języku polskim, jak i łacińskim. Jego twórczość obejmuje zarówno poezję liryczną, fraszkopisarstwo, epikę historyczną i religijną oraz łacińskojęzyczne Klimaktery, w których prezentuje dzieje Rzeczypospolitej XVII stulecia. Sławę przyniosły mu zwłaszcza zbiory: Niepróżnujące próżnowanie, poetycka relacja historyczna Dzieło Boskie, albo Pieśni Wiednia wybawionego i biblijna stylizacja Psalmodia polska (w niniejszym tomie). Kochowskiego uznaje się, obok Wacława Potockiego i Jana Chryzostoma Paska, za najwybitniejszego reprezentanta sarmatyzmu w literaturze XVII wieku. W Psalmodii polskiej, formalnie i tematycznie nawiązującej do starotestamentowej Księgi Psalmów, autor rozwinął ideę „narodu wybranego”, utożsamianego ze społecznością Polaków.

Józef Retinger - prywatny polityk

Bogdan Podgórski

Kim tak naprawdę był Józef Hieronim Retinger? Potrójnym, czy nawet poczwórnym agentem mającym coś wspólnego ze śmiercią generała Sikorskiego, wpływowym masonem działającym na rzecz utworzenia światowego rządu, co zarzucają mu niektórzy historycy i piszący o nim publicyści, czy też był szczerym polskim patriotą, ojcem zjednoczonej Europy. Bywają postacie polityczne jakby stworzone po to, aby dostarczać pracy historykom i publicystom. Retinger należy niewątpliwie do takich postaci, wokół których pojawiło się więcej domysłów i zagadek niż potwierdzonych faktów, o czym mogą świadczyć słowa Olgierda Terleckiego, który pisał: [Józef Hieronim Retinger to] jedna z najbarwniejszych, najbardziej zagadkowych postaci polskich, dwudziestego wieku. Lecz jego biografia należy do rzędu takich, które stanowią prawdziwą udrękę dla historyków. Mnóstwo gmatwaniny, zygzaków, sprzeczności, całe obszary okrywa gęsta mgła. Słowa Terleckiego nieustannie towarzyszyły Autorowi podczas pracy nad niniejszym opracowaniem. Józef Retinger, mimo, że od jego śmierci minęło już ponad pół wieku, to dla badaczy nadal pozostaje on postacią niejednoznaczną i kontrowersyjną. Każda nowa publikacja jemu poświęcona, wskrzesza i podsyca zażarte dyskusje, nie rozstrzygając jednak definitywnie nagromadzonych przez lata wątpliwości. Tak zapewne stanie się i tym razem. Bogdan Podgórski   Prezentowana Czytelnikowi biografia Retingera jest bardzo dobrze napisanym dziełem naukowym, opartym o warsztat politologa, zapewniający właściwy, krytyczny dobór źródeł i ich obiektywne, dalekie od ideologii, potraktowanie. Bogdan Podgórski rekonstruuje życie Józefa Retingera i jego bogatą działalność, na tyle na ile to możliwe z uwagi na liczne znaki zapytania, które się w tym życiu i działalności pojawiają.  Prof. Zdzisław Mach   Praca Bogdana Podgórskiego jest dziełem bardzo wartościowym, będącym owocem głębokiej wiedzy i erudycji autora oraz jego żmudnej pracy badawczej. Rozprawa przynosi nowe ustalenia i prowadzi do interesujących wniosków. W moim przekonaniu zasługuje więc nie tylko na opublikowanie w całości w wersji oryginalnej, ale i winna ukazać się też w niedługim czasie w angielskiej wersji językowej.  Prof. Jacek Purchla   Dr Bogdan Podgórski – europeista, politolog. W latach 2001-2004 był delegatem Senatu RP do Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy w Strasburgu. W latach 2003–2004 pełnił funkcję obserwatora w Parlamencie Europejskim, a po wejściu Polski do Unii Europejskiej w 2004 został członkiem Parlamentu Europejskiego, pełniąc tę funkcję do kolejnych wyborów. Zajmuje się historią Unii Europejskiej, dyplomacji oraz protokołem dyplomatycznym.

Z zagadnień dydaktyki języka polskiego jako obcego

Ewa Lipińska, Anna Seretny

Praca zbiorowa Z zagadnień dydaktyki języka polskiego jako obcego - to kontynuacja ABC metodyki nauczania języka polskiego jako obcego. Obie pozycje tworzą całość, wzajemnie się uzupełnianjąc. W ABC znalazło sie omówienie zagadnień metodycznych z zakresu nauczania podsysytemów języka, rozwijania sprawności oraz kontroli wyników. Niniejsza praca koncentruje się na szeroko rozumianym kontekście nauczania, uwzględniając m.in. uczącego się, nauczyciela, proces dydaktyczny, kontakty językowe itp.

Warstwy ludu. Chłopki, chłopi i inni w literaturach regionalnych (XIX-XXI wiek)

praca zbiorowa

Ramę poznawczą monografii tworzą zagadnienia nowego regionalizmu oraz "zwrotu ludowego", dotyczące chłopskich, plebejskich tradycji kultury polskiej, natomiast przedmiotem naukowej refleksji są zjawiska literackie, w różny sposób reprezentujące kulturę ludową (od świadectw folklorystycznych po literackie stylizacje), pochodzące z różnych epok. Monografia bardzo udanie wpisuje się w zbiór wcześniejszych tomów wydanych w ramach serii "Nowy regionalizm w badaniach literackich", dopełniając tematykę poprzednich publikacji. Fragment recenzji prof. UAM dr. hab. Jana Galanta Po rewolucji "zwrotu ludowego" nadszedł czas (meta)refleksji nad uprawianymi "modelami opowieści" o chłopach. Tytułowy "lud", jak przypominają za Leszczyńskim redaktorki tomu, jest nieostrą kategorią obejmującą rozmaitych subalternów. Także lud miejski ("pospólstwo", "gmin"), robotników (fabrycznych i gospodarstw rolnych), rzemieślników itp. [...] Zamieszczone w monografii artykuły można zgrupować w dwa podzbiory. Do pierwszego należą te, które dotyczą tekstowych reprezentacji chłopskości. Do drugiego przynależą te, które dotyczą (możliwości) wypowiadania chłopskości; stanowią one udaną próbę oddania głosu i sprawczości chłopom, chłopkom, kulturze ludu (z premedytacją nie piszę "ludowej"), faktyczne spotkanie z, jak zakładały redaktorki, "ludową realnością". Fragment recenzji dr hab. prof. UKEN Magdaleny Roszczynialskiej

Szukanie dotyku. Problematyka ciała w polskiej poezji współczesnej

Beata Przymuszała

Książka stanowi próbę całościowego spojrzenia na poezję powojenną poprzez kategorię ludzkiej cielesności. Lektura utworów Świrszczyńskiej, Miłosza, Różewicza, Kamieńskiej, Grochowiaka, Herberta, Pasierba, Poświatowskiej, Wojaczka, Barańczaka i Krynickiego pozwala ukazać ciągłość refleksji nad tożsamością jako istotnym problemem nowoczesnej i ponowoczesnej świadomości. Wyłaniający się z tych analiz obraz podmiotu opiera się przede wszystkim na relacji z drugą osobą  (relacji, która przynależy do cielesnej kondycji) jako nieodzownym wymiarze przedstawiania jednostki: jest ona przecież zawsze kimś „dla kogoś”, kimś „z kimś”. Dialogowy wymiar naszego życia autorka książki prezentuje w kontekście m.in. myśli Emmanuela Lévinasa, łącząc w ten sposób kulturową, filozoficzną, teologiczną i literaturoznawczą perspektywę prowadzonych interpretacji. Tak zarysowany antropologiczny projekt badawczy ujmuje poezję eksponującą cielesność jako rodzaj zapisu egzystencjalnego: wychodzące od poetyki tekstu analizy kategorii intymności, somatycznego wymiaru twarzy, pragnienia dotyku zmierzają w stronę „wiersza-gestu” szukającego drugiej osoby. Przedstawiona w ten sposób „poezja ciała” kontynuuje linię Leśmianowską we współczesnej poezji – odmienną zarówno od awangardowego odsłaniania ciała, jak i postmodernistycznej jego wirtualizacji – stanowiąc zarazem rodzaj pomostu między nowoczesnością a ponowoczesnością.

Poeta romantyczny i nieromantyczne czasy. Juliusz Słowacki w drodze do Europy - pamiętniki polskie na tropach narodowej tożsamości

German Ritz

Zestawione w pierwszej części rozprawy rozpatrują twórczość Słowackiego w trojakim aspekcie poetologicznym: konstrukcji poetyckiego Ja, ironii i frenezji, która ostatecznie wydaje się ośrodkiem wyobraźni Słowackiego. Te przekrojowe spojrzenia przeplatają się z licznymi analizami szczegółowymi, przy czym poemat W Szwajcarii z połowy lat 30. XIX w. i powstały po spotkaniu z Towiańskim Ksiądz Marek wyznaczają najbardziej radykalne stanowiska w twórczości poety i niejako składają się na janusowe oblicze, zwrócone ku Europie i ku Polsce; w środku znajduje się Mazepa, kultowa postać romantyzmu, a także, przede wszystkim na Zachodzie, „kolonialistyczna” projekcja, rzutowana ponad granicami kultur na kresowe stepy, u Słowackiego wielorako przesunięta i odbita w polskiej perspektywie. W drugiej części zamieszczono inny projekt epoki romantycznej i Polski, rysujący się we wspomnieniach – dłuższą rozprawę, która systematycznie bada rozmaite „miejsca pamięci” polskich memuarystów. Jest rzeczą oczywistą, że dostajemy w ten sposób obraz Polski odmienny tego, jaki podsuwają wielcy romantycy.

Germanosa patriarchy Konstantynopola objaśnienie liturgii i rozważania nad świętymi obrzędami. Przekład i komentarz

Magdalena Garnczarska

Traktat liturgiczny patriarchy Germanosa I należał w Bizancjum do bardzo poczytnych tekstów, o czym świadczą liczne kopie rękopiśmienne, w których się zachował. Wprawdzie nie ułatwiają one ustalenia pierwotnej redakcji - można przyjąć, że ewoluował wraz ze zmieniającą się liturgią - dają jednak pojęcie o jego znaczeniu, polegającym właściwie na pełnieniu roli oficjalnej wykładni kultu. Autor, czczony jako święty, niemal męczennik ikonoklazmu, pozostawił spójne objaśnienie nie tylko poszczególnych czynności, ale także architektury oraz szat i naczyń. W swych tłumaczeniach wykorzystał dwie perspektywy egzegetyczne - aleksandryjską i antiocheńską - uzyskując w ten sposób złożony obraz świętych obrzędów, w którym symbolika jest warstwowa i wieloznaczna. Ten traktat jest istotny dla badań tak nad dziejami przedikonoklastycznej liturgii w Konstantynopolu (nie istnieje bowiem dla niej zbyt wiele źródeł), jak i nad sztuką bizantyńską. Magdalena Garnczarska - pracuje w Zakładzie Historii Sztuki Średniowiecznej i Bizantyńskiej Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jej zainteresowania badawcze dotyczą między innymi estetyki późnoantycznej i bizantyńskiej oraz bizantyńskich tekstów źródłowych odnoszących się do kwestii artystycznych.

Bohdan Wodiczko. Dyrygent wobec nowoczesnej kultury muzycznej

Michał Klubiński

Monografia aktywności wybitnego polskiego dyrygenta-modernisty – Bohdana Wodiczki (1911–1985), autora wszechstronnego wskrzeszenia Teatru Wielkiego w Warszawie po II wojnie światowej, bezkompromisowego i zarazem naznaczonego tragizmem propagatora muzyki XX wieku.   Praca omawia działalność dyrygenta, niemniej należy do gatunku szerzej traktującego tę działalność artystyczną, przejawiającą się nie tylko w samych koncertach, lecz w całości życia muzycznego. Stąd przedmiotem książki związanym z postacią Bohdana Wodiczki stają się: wielkie wzory muzyczne, życie muzyczne metropolii europejskich, zainteresowanie duchowym znaczeniem wybranej muzyki, sympatia dla nowoczesności języka wykonawczego, nowoczesność języka wykonawczego w prymacie konstrukcji dzieła, odkrywanie muzyki dawnej, uznanie dla idei kanonu muzyki XX wieku i muzyki dawnej, uznanie konieczności starań o nowego słuchacza i nową świadomość estetyczną, własna aksjologia muzyczna, uznanie wartości muzycznych dla poczucia wspólnoty w ramach kultury muzycznej, równouprawnienie różnorodnych, świadomie uznanych gatunków muzycznych, świadomość punktów przecięcia się koncepcji muzycznych z ideologiami i przyjętymi rolami społecznymi artystów. Tak rozumiany świat intelektualny artysty-wykonawcy należy w Polsce do rzadkości, a tym samym staje się cennością, o którą kultura muzyczna winna zabiegać i którą winna podejmować już w następnej epoce, po tej, do której sam artysta przynależał. Prof. dr hab. Michał Bristiger Komitet Nauk o Sztuce PAN Praca ma duże walory dokumentacyjne, obok dokonań indywidualnych dyrygenta otrzymujemy też historię recepcji w Polsce twórczości muzycznej tak symfonicznej, jak operowej. Preferencje dyrygenta w kierunku dzieł nowych, pochodzących z warsztatów najwybitniejszych kompozytorów XX wieku, zderzały się nierzadko z polityką kulturalną PRL i jej oporami wobec Europy Zachodniej czy z natury konserwatywną publicznością filharmoniczną. Niemniej książka pokazuje, że wybitna osobowość i talent artysty oraz sztuka dźwięku, a także teatru (w operze) pozostawia na boku lub neutralizuje niekorzystne uwarunkowania polityczne, co więcej, może nawet w sposób, który nazwałbym z francuska brillant, wykorzystać mecenat państwa do promocji nowatorskiej twórczości muzycznej. W tym sensie opracowanie znajdzie uznanie nie tylko wśród muzykologów, lecz także u historyków i kulturoznawców, ponieważ ukazuje rangę wybitnej jednostki w kształtowaniu ogólnej kultury artystycznej oraz jej indywidualny wpływ na świadomość społecznego funkcjonowania sztuki. Praca dokumentuje praktykę artystyczną ponad czy poza koniunkturą polityczną. Prof. dr hab. Piotr Dahlig Instytut Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego

Retoryka wzniosłości w dziele literackim

Jarosław Płuciennik

Książka jest pierwszą monografią historii pojęcia wzniosłości. Omawia teorie wzniosłości Pseudo-Longinosa, Boileau, Burke'a, Kanta, Schillera, Hegla, Schopenhauera, Vischera, Nietzschego, Lyotarda i innych. Podaje również teorię retoryki wzniosłości w dziele literackim, tzn. odpowiada na pytanie jak jest możliwe „przedstawienie nieprzedstawialnego” w literaturze. Autor interpretuje też historię pojęcia wzniosłości w Polsce.

Między retoryką a retorycznością

Michał Rusinek

W książce tej podjęto próbę określenia ponowoczesnego statusu retoryki, będącej dziś zarówno pewną dziedziną wiedzy, jak i pewną uniwersalną i nieredukowalną właściwością języka, zwaną częściej retorycznością. Retoryczność to także retoryka, ale o innym "stanie skupienia": wyemancypowana spod władzy filozofii, antyfundamentalistyczna, epistemologicznie niepewna, ahistoryczna, nomadyczna, zarazem niesubstancjalna i światotwórcza - a więc bliżej jej do sofistów niż do Arystotelesa czy Platona. Nie jest ona systemem - nie daje się nawet sprowadzić do systemu tropologicznego, choć to tropy i figury stanowią jej siłę napędową - ale raczej pewnym "residuum nieokreśloności", które wymyka się systemowi - dzięki czemu stała się jednym z najważniejszych pojęć poststrukturalistycznego nominalizmu i szeroko pojętej myśli postmodernistycznej. Zarazem jednak - wbrew potocznym sądom zarówno badaczy klasycznych, jak i postmodernistycznych - nie utraciła ona łączności z retoryką w klasycznym sensie, wyrosłą na gruncie filozofii fundamentalistycznych. Relacji klasycznej retoryki i ponowoczesnej retoryczności nie da się określić za pomocą opozycji; trzeba ją raczej widzieć - co proponuje się w niniejszej książce - jako alegorię, rozumianą (za Paulem de Manem) jako relacja oparta na nieustannym wzajemnym podważaniu autorytetu drugiej strony.

Polskie serie recepcyjne wierszy Walta Whitmana. Monografia wraz z antologią przekładów

Marta Skwara

Monografia Marty Skwary jest zarówno próbą doprecyzowania języka teoretycznego stosowanego do badania przekładów w kulturze narodowej, jak i wszechstronną analizą i interpretacją funkcjonowania wierszy Walta Whitmana w kulturze polskiej. Wychodząc od dobrze znanej w translatologii formuły „serii przekładowej” autorka rozszerza pojęcie serii tekstów związanych z oryginałem i jego przekładami o rozmaite nawiązania intertekstualne i intersemiotyczne (wprowadzając pojęcie „serii tekstualizacji”). Wzbogaca także badanie przekładów o istotne elementy ich funkcjonowania w kulturze narodowej (wprowadzając pojęcie „serii recepcyjnej”). Autorka sięga po rozmaite (często unikalne) tekstualizacje wierszy autora Leaves of Grass, także te funkcjonujące w innych mediach (np. radiu), i wnikliwie interpretuje rozmaite sposoby prezentowania wierszy Whitmana w kulturze polskiej na przestrzeni ponad stu lat. W ten sposób istotnie dopełnia dokonane przez siebie wcześniej badania i stawia intrygujące pytania o to, czym jest przekład, jak zmieniało się jego postrzeganie w ciągu ostatniego stulecia, jak oceniano tłumaczy i ich pracę, wreszcie o to, w ramach jakich praktyk interpretacyjnych oraz mechanizmów edytorskich i wydawniczych odczytujemy tekst obcy. Monografię wzbogaca antologia serii recepcyjnych dwunastu wierszy barda Ameryki, tym ciekawsza, że często odsłaniająca nowe możliwości interpretacyjne znanych  tekstów polskich. Dr hab. Marta Skwara – profesor Uniwersytetu Szczecińskiego, kierownik Pracowni Komparatystyki Literackiej w Instytucie Polonistyki i Kulturoznawstwa, redaktor naczelna „Rocznika Komparatystycznego” (https://www.us.szc.pl/main.php/Rocznik%20komparatystyczny). Członek założyciel Transatlantic Walt Whitman Association i  czlonek zarzadu Polskiego Stwoarzyszenia Komparatystyki Literackiej. Autorka licznych artykulów i monografii komparatystycznych (w tym: Motywy szaleństwa w twórczości Witkacego i  Conrada, Wrocław 1999;  Krąg transcendentalistów amerykańskich w literaturze polskiej XIX i XX wieku. Szczecin 2004; „Polski Whitman”. O funkcjonowaniu poety obcego w kulturze narodowej, Kraków 2010). Redaktorka tomów zbiorowych Witkacy w Polsce i na świecie (Szczecin 2001), Dialog międzykulturowy w (o) literaturze polskiej (Szczecin 2008). Stypendystka m. in.  Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej (1996), Fundacji Kościuszkowskiej (2009), Polsko-Amerykańskiej Komisji Fulbrighta (2011). Ostatnio opublikowała monografię postaci dramatów Witkacego Wśród Witkacoidów: w świecie tekstów, w świecie mitów (Wrocław 2012).

Foto-oko. Wizja fotograficzna wobec okularocentryzmu w sztuce I połowy XX wieku

Dorota Łuczak

Fotografia jest wynalazkiem świata zachodniego, w którym oko (metaforyczne) od wieków zajmowało w procesach poznawczych wyjątkowe miejsce wśród zmysłów. Na fundamencie okularocentryzmu fotografia stała się uprzywilejowanym narzędziem władzy i rozmaitych aparatów ideologicznych. Dorota Łuczak przypatruje się relacji pomiędzy fotografią i wzrokocentryzmem, wskazując jednak na redukcjonistyczny charakter prostego sprowadzania fotografii do funkcji biernego instrumentu. W interpretacjach obrazów światłoczułych powstających w kręgach artystycznych w drugiej, trzeciej i czwartej dekadzie XX wieku badaczka ukazuje różnorodność realizowanych w fotografii modeli epistemologicznych i antropologicznych, w tym także o charakterze antywzrokocentrycznym. Wprowadzona przez autorkę kategoria wizji fotograficznej staje się modus operandi otwierającym nową perspektywę badawczą, bliską antropologii obrazu, w której przedmiotem analizy jest zarówno obraz, jak i proces percepcji widza. Nieczęsto spotyka się teksty naukowe tak głęboko drążące specyfikę fotografii, a przy tym zakreślające tak szeroki horyzont problemowy i tak gruntownie rewidujące zastane przekonania. prof. UAM dr hab. Stanisław Czekalski Można zauważyć, że opcja zakładająca „rewizję krytyki”, która (upraszczając) czyniła z fotografii narzędzie opresji, umacniania władzy etc. bliska jest dzisiejszym tendencjom „humanistyki afirmatywnej”, dla której punktem wyjścia jest przełamanie właściwej postmodernizmowi negatywności. prof. dr hab. Maria Poprzęcka

Kiedy literatura staje się muzyką. Puszkinowska klasyka w kompozycjach Piotra Czajkowskiego

Jakub Walczak

Pierwsze i jedyne opracowanie tej tematyki. Twórczość obydwu rosyjskich mistrzów - Aleksandra Puszkina i Piotra Czajkowskiego, nie doczekała się bowiem jak dotąd ani w polskim literaturoznawstwie, ani muzykologii, monografii na temat adaptacji literackich arcydzieł w kompozycjach muzycznych. Sięgnięciu przez autora do utworów znanych, opisanych i przeanalizowanych wers po wersie, przyświeca cel włączenia się do aktualnych i fundamentalnych dyskusji badawczych, jak i ambicja napisania fragmentu historii i kultury rosyjskiej na nowo, "po swojemu", oraz podjęcia problemu właściwie jeszcze nieopracowanego, otwierającego szeroką perspektywę rozważań o bogactwie znaczeń literatury, jej odniesień i użyć.   "Wybór problematyki - choć zabrzmi to paradoksalnie - ma bezsprzeczny walor nowości. Autor odrzuca dominującą w interesującej go problematyce badawczej rejestrację recepcji na poziomie elementarnym, podejmuje się realizacji zadania znacznie bardziej ambitnego. [...] Lekturę oceniam jako interesującą i wysoce użyteczną. Znajduję tu zwrot ku kluczowej problematyce klasycznej literatury rosyjskiej. Nie są to na obecnym etapie rozwoju polskiej rusycystyki literackiej zainteresowania częste. [...] Własny wywód autor buduje umiejętnie, nie przesadzając z serwowaniem manierycznej uczoności, ponadto - co istotne - ma świadomość tego, iż jego wywód jest opisem rekonesansu, który - co jest urokiem humanistyki - nie przynosi rozwiązań definitywnych, pozostawia natomiast wiele miejsca dla innych poszukiwań." Z recenzji prof. dr hab. Krystyny Galon-Kurkowej

Kształcenie umiejętności pisania w dydaktyce języka polskiego jako obcego

Ewa Lipińska

Monografia Kształcenie umiejętności pisania w dydaktyce języka polskiego jako obcego jest pierwszym kompleksowym opracowaniem poświęconym sprawności pisania. Przedstawia jej istotę i złożoność oraz rolę, jaką odgrywa w procesie kształcenia językowego, a także omawia proces jej rozwijania oraz objaśnia sposoby kontroli stopnia opanowania kompetencji tekstotwórczej. Całości dopełnia szczegółowy scenariusz lekcji kształcącej umiejętność opisywania przedmiotów, obszerna bibliografia, indeks osobowy oraz aneksy zawierające rozwinięcie niektórych zagadnień. Można tu znaleźć odpowiedzi nie tylko na pytania, jak uczyć pisania i jak je testować, ale także – po co go uczyć. Ukazują dobitnie, że jest ono obligatoryjne w całym procesie opanowywania polszczyzny i musi mieć stałe miejsce w programach nauczania. Tom jest adresowany przede wszystkim do uczących (się) języka polskiego jako obcego, lecz może służyć również uczącym (się) polszczyzny jako języka odziedziczonego (poza Polską) oraz drugiego (jako komponentu języka szkolnej edukacji w kraju). Kształcenie umiejętności pisania w dydaktyce języka polskiego jako obcego jest pracą wyjątkową i stanowi niezbędne kompendium wiedzy na temat nauczania sprawności pisania nie tylko cudzoziemców. Początkujący nauczyciele znajdą w tej publikacji podpowiedź, jak uczyć pisania polskich wypowiedzi gatunkowych, doświadczeni zaś zostaną zaproszeni do skonfrontowania swoich dotychczasowych doświadczeń z ustaleniami i wskazówkami Autorki, snucia refleksji nad zaproponowanymi rozwiązaniami i do wdrożenia wielu Jej pomysłów. Dla wszystkich będzie to pasmo przyjemności czytelniczych i zachęta do poświęcenia większej uwagi pisaniu w realizowanym przez nich procesie dydaktycznym. To praca niezmiernie erudycyjna, napisana pięknym językiem, odznaczająca się oryginalnym stylem i elegancją wysłowienia. Stanowi wyjątkową kopalnię wiedzy glottodydaktycznej przekazanej ze znawstwem i pasją. (z rec. dr hab. Anny Dunin-Dudkowskiej, prof. UMCS) Ewa Lipińska – dr hab., profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego. W kręgu jej zainteresowań badawczych znajdują̨ się̨ sprawy Polonii oraz dydaktyka języka polskiego jako obcego i odziedziczonego, a w szczególności nauczanie pisania. Autorka i współautorka licznych publikacji (monografii, artykułów oraz podręczników do nauki języka polskiego jako obcego), prac popularnonaukowych oraz recenzji, a także współredaktorka wielu opracowań naukowych, jak np. Język ojczysty, język obcy, język drugi (2003), Polskość w Australii (2013), ABC metodyki nauczania języka polskiego jako obcego (2005), Pisać jak z nut (2016), Nauczanie języka polskiego jako obcego w grupach heterogenicznych (2019) oraz Dydaktyka języka polskiego jako nierodzimego: konteksty – dylematy – trendy (2021). Prowadziła liczne szkolenia dla uczących języka odziedziczonego we współpracy z instytucjami i stowarzyszeniami polonijnymi działającymi w kraju i za granicą. Przez wiele lat współpracowała z Państwową Komisją ds. Poświadczania Znajomości Języka Polskiego jako Obcego. Odznaczona Srebrnym Krzyżem Zasługi oraz Medalem Komisji Edukacji Narodowej.

Góry - przestrzenie i krajobrazy. Studia z historii literatury i kultury

Jacek Kolbuszewski

Góry – przestrzenie i krajobrazy są zbiorem studiów Jacka Kobuszewskiego poświęconym różnym aspektom literackiej problematyki gór. Autor w młodości łączył działalność taternicką z badaniami dziejów tematyki tatrzańskiej w literaturze. Prezentowanym w książce rozprawom i szkicom koncepcji badań historycznoliterackich związanych z tzw. tematologią literacką towarzyszy nowocześnie podejmowana egzegeza różnych przestrzeni, widzianych jako teksty kultury o zróżnicowanym wyposażeniu semantycznym. Przykładem tego są prace dotyczące historii turystyki w Karkonoszach śledzonej przez pryzmat zapisów w dawnych księgach pamiątkowych umieszczanych w górach. Z dziejami alpinizmu i toponomastyki Alp wiąże się z kolei próba nowego spojrzenia na nazwę lodowca Mer de Glace. Ważną część zbioru stanowią artykuły poświęcone skomplikowanej, wieloaspektowej tematyce alpejskiej. Autor śledzi w nich dzieje alpinizmu na przełomie XIX i XX wieku na tle spektakularnych zjawisk socjokulturowych, osobną uwagę poświęcając recepcji Alp w życiu i twórczości polskich pisarzy romantycznych.

Słowo-obraz-dźwięk. Literatura i sztuki wizualne w koncepcjach polskiej awangardy 1918-1939

Beata Śniecikowska

Książka omawia kilka zrealizowanych w polskim międzywojniu wariantów relacji literatura-sztuki wizualne. Część pierwsza skupia się na dorobku futurysty-formisty T. Czyżewskiego (typograficzna „słowografia”; problem kolażu w poezji; przejawiające się w plastyce i literaturze: symbolizm, secesja, surrealizm, dadaizująca „wielopłaszczyznowość”, poszukiwanie stylu narodowego), część druga to analiza działalności teoretycznej i praktyki twórczej J. Przybosia (unizm i architektonizm tomu Sponad?) i W. Strzemińskiego (problemy wizualizacji tekstu – m.in. związki prac Strzemińskiego z poezją konkretną, Strzemiński a Szczuka), przedmiotem rozważań w trzeciej części studium jest twórczość F. i S. Themersonów (kinematograficzna „manufaktura” Themersonów w kontekście nowoczesnej plastyki; związki awangardowego kina z literaturą i typografią: filmowa Europa I i II a opracowany przez Szczukę poemat Sterna, The Eye and the Ear a Tuwimowskie Słopiewnie; Themersonowska sztuka książki). W pracy zawarto ponad 70 ilustracji.  

Dziennikarstwo wobec nowych mediów. Historia, teoria, praktyka

Zbigniew Bauer

Publikacja przedstawia główne kierunki zmian w dziennikarstwie, w pojmowaniu funkcji przekazu dziennikarskiego (i generalnie: medialnych przekazów informacyjnych), a także roli dziennikarza - zmian, które dokonują się z jednej strony pod wpływem tzw. nowych mediów, z drugiej zaś wynikają z faktu, iż komunikaty typu informacyjnego krążą w przestrzeni określanej właściwościami takich mediów. W coraz większym stopniu media stają się elementem kreacji rzeczywistości, regulowanej warunkami nie tylko rozwoju kultury, ale i gospodarki (konkurencja i komercja) oraz technologii. Miejsce faktów zajmują faktoidy, a opinia publiczna jest fantomem wywoływanym przez sondaże publikowane w mediach. Uświadomienie i analiza tego narastającego problemu jest właśnie tematem tej publikacji.

"Chamuły", "gnidy", "przemilczacze"... Antologia dwudziestowiecznego pamfletu polskiego

Dorota Kozicka

Antologia dwudziestowiecznego pamfletu polskiego to wybór tekstów z szeroko pojętej dziedziny krytyki literackiej, publikowanych w latach 1904–2004. Zarówno dobór pamfletów, jak i ich uporządkowanie według kryterium tematycznego stanowią pewną propozycję bliższego przyjrzenia się tej formie krytycznej, która uchodzi za niewyrafinowaną, marginalną, ściśle związaną z sytuacją, w której powstaje i przez to szybko popadającą w zapomnienie. Propozycję tę dopełniają: obszerny wstęp, zawierający rys historyczny i refleksje na temat pamfletu w dwudziestowiecznej krytyce, oraz przypisy umożliwiające wgląd w kontekst, w którym funkcjonowały poszczególne teksty pamfletowe. Szeroki wybór tekstów daje szansę poznania różnorodności form pamfletowych, ich inwencyjności, literackich i kulturowych odniesień. Pozwala dostrzec swoistą ciągłość różnych „gestów” pamfletowych i ulubione przez pamflecistów gatunki. Umożliwia również prezentację wielu krytyków w podwójnej roli – zarówno autorów, jak i „bohaterów” tekstów pamfletowych. Niejednokrotnie bowiem krytycy o mocnych przekonaniach i ciętym języku (a tacy właśnie są autorami pamfletów) stają się również celem pamfletowych ataków. Tak skomponowana antologia nie tylko pokazuje, że pamflet to niezwykle żywotny i ciągle atrakcyjny sposób wyrażania sprzeciwu czy walki o własne racje, ale i zachęca do refleksji nad niebagatelną rolą, jaką odgrywają pamflety w przestrzeni życia literackiego.

Fenomenologia gry wideo w perspektywie ontologii dzieła sztuki Romana Ingardena

Wojciech Sikora

Fenomenolog Roman Ingarden zwrócił uwagę na osobliwy fakt: chociaż istnienie dzieł literackich wydaje się nam naturalne jak powietrze, to zapytani, czym one są, nie potrafimy udzielić trafnej odpowiedzi. Współcześnie w podobnym tonie można zapytać o gry wideo. Czym są i jakie miejsce zajmują w rzeczywistości? Czym różni się gra wideo od dzieła sztuki i tabliczki czekolady? To tylko niektóre z pytań stawianych przez prezentowaną pracę. Zapraszam w podróż po świecie gier wideo w poszukiwaniu odpowiedzi na pytania o ich istotę oraz miejsce w otaczającym nas świecie. Wojciech Sikora „Rozprawa Wojciecha Sikory jest w dużej mierze pionierska na gruncie polskim (…). Posiada ona rozliczne walory poznawcze i jest udaną próbą realizacji odważnego, by nie powiedzieć miejscami karkołomnego, zadania, określonego przez przyjęty projekt badawczy. (…) Autor zaprezentował w swej książce szereg świetnych analiz. Otwierają one interesujące pola badawcze, zachęcają do dalszych poszukiwań, ustalają ważne dla filozoficznej teorii gier wideo fakty”. Prof. dr hab. Krzysztof Stachewicz Wojciech Sikora ‒ doktor filozofii; doktoryzował się w Instytucie Filozofii Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Publikował m.in. w czasopiśmie „Hybris” oraz „Humanistyka i Przyrodoznawstwo”. Centralnym punktem jego zainteresowań badawczych są gry wideo wraz z szeroką gamą związanych z nimi zjawisk.

Historia najnowsza w literaturze i kulturze a edukacja polonistyczna

Agnieszka Kania, Anna Janus-Sitarz

W budowaniu tożsamości młodych ludzi i określaniu przez nich celów życiowych ogromnie ważne jest poczucie zakorzenienia w przeszłości, czerpanie z niej tego, co wartościowe, a zarazem krytyczne podejście do historycznych grzechów, wypaczeń i zaniechań. Autorzy XXX tomu serii „Edukacja Nauczycielska Polonisty”, podejmując tematykę obecności historii najnowszej na lekcjach języka polskiego, nie piszą jedynie o kulturowych i literackich sposobach poznawania przeszłości dalszej i bliższej, lecz także – a może przede wszystkim – o zdobywaniu narzędzi rozumienia teraźniejszości. Ważne jest, by nauka historii i kształcenie literackie wpisywały się w szczególną edukację ku wrażliwości, solidarności i empatii, która nie pozwala na zobojętnienie wobec wszelkich przejawów dyskryminacji, poniżania i umniejszania wartości innych ludzi, wobec postaw rasistowskich i antysemickich, wobec nieczułości i bezduszności, które prowadzą do dziejowych katastrof.    Zgromadzone w tomie artykuły dowodzą, że każdy polonista może znaleźć własny klucz do przekazania młodym ludziom w interesującej formie nie tylko wiedzy historycznej, ale także uniwersalnych wartości. Poszukiwanie prawdy, obrona wolności, uważność w obliczu manipulacji pomagają bowiem uniknąć pułapek i błędów, przed którymi ostrzega nas historia.   * * *   Jestem głęboko przekonana, że zawarte w tomie artykuły będą dobrze służyły realnym potrzebom praktyki polonistycznej; że zachęcą nauczycieli do opracowywania i weryfikowania własnych koncepcji tematyczno-problemowych, w których najnowsze dzieje zwiążą się lepiej niż dotąd z formacyjnymi potrzebami społeczeństwa obywatelskiego.   Z recenzji prof. dr hab. Zofii Budrewicz