Dramaturgia Tadeusza Rittnera - rewizje

Sabina Brzozowska

Tadeusz Rittner długo "czekał" na taką monografistkę. Sabina Brzozowska od pewnego czasu poświęcała swoją uwagę badawczą twórczości tego niedocenionego dramaturga. Monografia Dramaturgia Tadeusza Rittnera - rewizje, efekt jej wielostronnych peregrynacji naukowych, stanowi znakomitą merytorycznie propozycję nowych odczytań dzieł Rittnera, na wielu polach rewidującą niegdysiejsze (obecnie już przestarzałe) ustalenia Zbigniewa Raszewskiego. Książka Brzozowskiej prezentuje bardzo wysoki poziom naukowy, ogromnie dużo wnosi do wiedzy o przedmiocie, ujawnia świetne połączenie kompetencji historycznoliterackich z historycznokulturowymi oraz z wiedzą z dziedziny historii teatru polskiego i obcego, stanowi nadto wzorcowy przykład napisanej mistrzowskim językiem naukowej narracji. Z recenzji prof. dr. hab. Tomasza Sobieraja Sabina Brzozowska - profesor Uniwersytetu Opolskiego, historyczka literatury, autorka monografii Klasycyzm i motywy antyczne w poezji Młodej Polski (2000), Człowiek i historia w dramatach Tadeusza Micińskiego (2009), W zwierciadle idei. Literatura Młodej Polski - konteksty (2018) oraz studiów o literaturze przełomu XIX i XX wieku publikowanych m.in. w "Pamiętniku Literackim", "Pamiętniku Teatralnym", "Tekstach Drugich", "Wielogłosie", a także w tomach zbiorowych i specjalistycznych słownikach. Współautorka opracowania antologii Myśl teatralna doby postyczniowej (2016), współredaktorka kilku monografii zbiorowych. W 2021 roku zorganizowała międzynarodową konferencję "Literatura polska i modernizm austriacki. Inspiracje, powinowactwa, dysonanse (w setną rocznicę śmierci Tadeusza Rittnera)", której pokłosie ukazało się na łamach pisma "Wiek XIX. Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza" 2021.

Harry i czary-mary, czyli o wartościach edukacyjnych w cyklu powieści "Harry Potter" J.K. Rowling

Dagmara Kowalewska

Autorka bada fenomen "potteromanii" z perspektywy wartości poznawczych, moralnych i estetycznych, które obecne są w serii powieści J.K. Rowling i świadczą o jej niedostrzeganym często przez oponentów potencjale edukacyjnym. W książce omówiona została tradycja literacka, z której wywodzi się Harry Potter, miejsce tegoż dzieła w dorobku gatunku, a także rodzaj dominujących w nim tendencji edukacyjnych, omówionych z uwzględnieniem najnowszych teorii socjologii literatury i komunikacji masowej oraz teorii wychowania. Szczegółowej analizie poddano również świat przedstawiony powieści, skupiając się na charakterystyce postaci jako głównych nośnikach wartości. Całość wzbogacono o indeks najważniejszych nazwisk i określeń, który pomoże wejść w czarodziejski świat Hogwartu wszystkim niewtajemniczonym "mugolom".

Witkacowskie muzy. Kobiety w egzystencji i dziele artysty

97883-242-1979-7

Publikacja Witkacowskie muzy. Kobiety w egzystencji i dziele artysty, będąca pokłosiem doktoratu, to szerokie spojrzenie nie tylko na różnorodną twórczość Stanisława Ignacego Witkiewicza vel Witkacego. Tropi powiązania istniejące między poszczególnym dziedzinami aktywności artystycznej twórcy Niemytych dusz a jego egzystencją. Ujawnia zachodzące relacje pomiędzy światem kreacji a światem rzeczywistości. Badania penetrują na najrozmaitsze sposoby Witkacowski świat. Z różnych perspektyw, z różnych punktów widzenia dotykają wielu aspektów egzystencji artysty, jego życia wewnętrznego, jego wyborów, dramatów, jego mentalności i jego twórczości, która zadziwia uniwersalnością, będąc zarazem tak bardzo uwikłana w tu i teraz, w kontekst życiowy. Jest to niewątpliwie, mówiąc językiem samego twórcy, „babranie się w autorze”, ale tylko po to, by przekonać się, że nie mamy do czynienia ze schematem, blagą i pustosłowiem, a z projektem-procesem, który twórca realizował świadomie poprzez zorganizowane działanie przez całe swe życie. Książka pokazuje, że wszystkie przejawy egzystencji Witkacego tworzą zazębiającą się całość, której poszczególne elementy można rozpatrywać osobno, ale tylko w zderzeniu z resztą, ujawniają jednolitość zjawiska, integralność myślenia artysty.   „Na szczególną uwagę zasługuje wnikliwość i pasja, z jaką Dominika Spietelun analizuje rysunki i pastele, także fotografie. Odkrywa ona wręcz żywioł kobiecości w literackich, plastycznych i fotograficznych przedstawieniach Stanisława Ignacego Witkiewicza. To dogodny punkt wyjścia do skrupulatnych badań nad formami, funkcjami, znaczeniami, przetworzeniami obecności kobiet wymienionych z imienia i nazwiska w tytułach kolejnych części. Napisane są one z iście detektywistycznym zacięciem. Na uznanie zasługuje szacunek badaczki do faktów; nawet te najdrobniejsze, jak się wydaje, przeszły u niej procedurę wiarygodności. Autorka zestawia i porównuje faktografię biograficzną Witkacego i danej osoby płci żeńskiej, aby przejść do sedna sprawy, czyli odnajdywania ech, wyższych sensów, symboliki zaobserwowanych związków w Witkiewiczowskich dziełach (w części czwartej także w jego epistolografii). Czyni dla nich niejako podkład kulturowy i przypomina koloryt czasu. Analizy bezpośrednio dotyczące badanej problematyki należą do stosunkowo najbardziej oryginalnych partii recenzowanego wywodu. Spietelun osiąga w nich swego rodzaju maestrię, w narracji jest dokładna, ale nigdy przesadnie drobiazgowa.”    Fragment recenzji Zbigniewa Chojnowskiego    „Atrakcyjnemu przedstawieniu „korowodu kobiet rozmaitych’’ towarzyszy w pracy [...] ogromna intuicja twórcza i wyobraźnia badawcza, samoświadomość, głębokie przemyślenie; logiczna realizacja rozległego przedsięwzięcia, jakim jest wielogłosowa aktywność Witkacego podjęta została z troską o ukazanie praźródeł postaci kobiecych w twórczości literackiej i plastycznej. [...] Głębokie i wrażliwe spojrzenie badawcze odsłoniło ich [kobiet] istotę, jako wewnętrznie bogate osobowości, zdolne twórczo inspirować artystę w rozmaitych okresach życia. [...] W toku analiz wyłonił się Witkacy jako artysta [...] niepokorny, trudny, kontrowersyjny, ale nadal intrygujący i zachęcający do twórczych poszukiwań.  Na wewnętrzną pozytywną przemianę ma również szansę czytelnik Dominiki Spietelun, gdy jego egzystencję wypełnią choć przez chwilę Witkacowskie muzy.”   Fragment recenzji Anny Kalewskiej    Dominika Spietelun – doktor nauk humanistycznych, ukończyła filologię polską na dzisiejszym Uniwersytecie Przyrodniczo-Humanistycznym w Siedlcach. Interesuje się literaturą XX wieku, historią malarstwa, fotografii i filmu. Bada związki zachodzące pomiędzy literatura a innymi dziedzinami sztuki.  Zajmuje się także tożsamością kulturową. Autorka artykułów poświęconych Witkacemu. Mieszka w Trzebiatowie.  

Obrazy Europy w polskim dyskursie publicznym

Anna Horolets

Książka ta, oparta na analizie prasy z okresu negocjacji akcesyjnych między Polską i Unią Europejską (1998-2002), ukazuje przyczyny trwania i kierunki zmiany mitu centralności Europy w polskim dyskursie publicznym. W tym okresie eurodebata była pragmatycznie skierowana ku bieżącym celom politycznym, jednocześnie będąc debatą o rozwoju i zacofaniu. Korzystając z metod krytycznej analizy dyskursu i interpretacji semiotycznej, autorka demonstruje mechanizmy tworzenia obrazów Europy i Unii Europejskiej, a zarazem definiowania tożsamości polskich przez takie pary opozycji, jak obawy i nadzieje, strach i wstyd albo socjalizm i kapitalizm. Zastosowane w tej książce ujęcie dyskursu jako praktyki społecznej odsłania podwójną rolę prasy. Z jednej strony jest istotnym czynnikiem kształtującym świadomość zbiorową, z drugiej – odzwierciedla najgłębiej zakorzenione w niej mity.

Poezja wiktoriańska a wielki kryzys religijny

Justyna Pacukiewicz

Książka składa się  z dwóch części. Celem pierwszej jest stworzenie kontekstu badawczego dla analizy utworów poetyckich, między innymi poprzez przedstawienie interpretacji sposobów rozumienia religii w dyskursie trzech myślicieli okresu wiktoriańskiego: Thomasa Carlyle’a, Johna Ruskina i Matthew Arnolda. Druga - przedstawia analizę zjawiska kryzysu religijnego w poezji, opartą zasadniczo na: In Memoriam Alfreda Lorda Tennysona, Dipsychus Arthura Hugh Clougha i „Caliban Upon Setebos; or, Natural Theology in the Island” Roberta Browninga.   Odwołanie do semantycznej dwoistości zawartej w pojęciu „kryzys” pozwoliło przyjąć podejście wolne od wartościowania tego zjawiska zarówno w sferze myśli religijnej jak i w ramach historycznego kontekstu epoki wiktoriańskiej. Analizowane teksty reprezentują  kulturę wiktoriańską i są jednocześnie wyrazem indywidualnego idiomu poetyckiego. Myśl religijna wchodzi w nich w dialog z niemiecką krytyką biblijną, ewolucjonizmem, teologią naturalną, czy myślą utylitarystyczną i naukową. Poszukiwanie śladów kryzysu religijnego w poezji wiktoriańskiej postawiło autorkę przed koniecznością zmierzenia się z obrazowaniem, w którym Bóg konceptualizowany jest nie jako niezależny Byt, ale jako symbol i twór ludzkiego rozumu, jako Bóg post-kartezjański.   „Autorka potrafi z wielką finezją ukazać indywidualne cechy poetyki, myślenia, i zmagania się z Wielkim Kryzysem trzech poetów – świadków własnej epoki. Wartość tych rozdziałów leży nie tyle w monograficznym przedstawieniu twórczości tych poetów (choć i to zasługuje na pochwałę), ile w inteligentnym i przenikliwym wejściu w problematykę  i w oświetleniu indywidualnych zmagań artysty i człowieka: zmagań człowieka z Kryzysem, a poety z materią słowa. Całość wieńczy rozdział podsumowujący propozycję ujęcia Wielkiego Kryzysu. Umiejętność zobaczenia w analizowanych fragmentach obrazu całości problemu jest zdecydowanym osiągnięciem autorki. Dokumentuje to wyraziście połączenie malarskich wyobrażeń tego czasu: dołączone dwie reprodukcje wkomponowane zostały starannie w całość i stanowią wizualną metaforę, pozwalającą zrozumieć poetyckie wyobrażenia zmagania się z kryzysem jako przełomem. Książka posiada imponującą bibliografię dotyczącą  literatury i kultury Anglii XIX w., zapewniając czytelnikowi możliwość dalszych własnych lektur i przemyśleń (…) Jest opracowaniem oryginalnym, uczonym, bardzo inteligentnym i niewątpliwie potrzebnym na polskim rynku badań kulturowych XIX wieku.”   Z recenzji prof. dr hab. Marty Gibińskiej   „Same analizy tekstów są doskonałe tak na poziomie hermeneutycznym – autorka posiada dar wnikliwego wczytywania się w niełatwą często poezję i wydobywania z niej sensów na pierwszy rzut oka niedostrzegalnych – jak i na poziomie strukturalnym: z formalnej konstrukcji języka i tekstu potrafi autorka wyczytać sensy współuczestniczące w semantyce kreowanego przez tekst modelu świata”    Z recenzji prof. dr. hab. Wojciecha Kalagi

Alter Christus. Krytyczna rekonstrukcja światopoglądu Jana Pawła II

Zbigniew Kaźmierczak

Na początku było Totus tuus. […] Relacja oddania wyraża się w pragnieniu pełnej identyfikacji z Chrystusem (Bogiem, Maryją) i tym, co Chrystusowe (Kościołem, duchowieństwem, narodem polskim). Jest to strona światopoglądu Jana Pawła II najbardziej jednoznaczna, wyrażająca głęboką religijność. Ale jest to przecież tylko część papieskiej opowieści. Moment zakończenia się pełnej identyfikacji z Chrystusem rozpoczyna bowiem tendencję o charakterze problematycznym: zbudowaną na tej identyfikacji tendencję do utożsamienia Chrystusa i tego, co Chrystusowe z samym sobą, zawłaszczenia go dla siebie. Najbardziej w tym procesie dezorientujący jest właśnie fakt, że owo zawłaszczenie odbywa się w imię Chrystusa, tzn. w imię dokonanej uprzednio, bardzo przekonywującej identyfikacji. Podczas głębokiego procesu zaangażowania się w identyfikację Jan Paweł II nie dostrzega – i miliony jego zwolenników nie są w stanie tego uczynić wraz z nim – jak sam staje się jakimś nowym Chrystusem, drugim Chrystusem. Nie jest więc papież z Polski jedynie następcą Chrystusa, Vicarius Christi, jak głosi jego oficjalny tytuł – jest on znacznie kimś więcej, jest alter Christus.          Zbigniew Kaźmierczak, fragment książki   „Dzieło prof. Zbigniewa Kaźmierczaka jest pracą bardzo cenną merytorycznie i solidną pod względem naukowym. (…) Jego wnioski są uprawnione, oparte na solidnej analizie źródeł i na poprawnym, błyskotliwym rozumowaniu”. Dr hab. Andrzej Kluczyński, prof. ChAT (z recenzji książki )   „Na polskim rynku wydawniczym nie ma pracy dotyczącej Jana Pawła II, która, wykorzystując osiągnięcia nauk humanistycznych, dorównywałaby pracy Kaźmierczaka pod względem erudycji, złożoności argumentacji, spójności całościowej wizji”. Dr hab. Sławomir Raube (z recenzji książki)   Zbigniew Kaźmierczak (1965), filozof, dr hab., studiował na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim i Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie. Autor książek o Nietzschem (Friedrich Nietzsche jako odnowiciel umysłowości pierwotnej. Analiza w kontekście fenomenologii Gerardusa van der Leeuwa, Kraków 2000) i mistyce (Paradoks i zbawienie. Antropologia mistyczna Mistrza Eckharta i Jana od Krzyża, Białystok 2009). Opublikował również dwa tomy aforyzmów i myśli: Natchnienie lub złudzenie. Myśli o intryganctwie rzeczy (Warszawa 2004) oraz Zdrada mnichów i inne myśli o religii (Kraków 2012).   Książka została dofinansowana ze środków Fundacji Herbert Haaga na Rzecz Wolności w Kościele Fundacja Herberta Haaga na Rzecz Wolności w Kościele (Herbert Haag-Stiftung für Freiheit in der Kirche) służy otwartej i nastawionej ekumenicznie wierze katolickiej. Przyznaje doroczne nagrody uznania osobom i instytucjom, które wyróżniły się w chrześcijaństwie niezależnymi poglądami lub odważnym działaniem. Więcej informacji (w języku niemieckim) na stronie:    

Rozważania o pogańskiej terminologii religijnej dawnych Słowian. W poszukiwaniu mitologicznego wymiaru śląskiego frazeologizmu "Jeronie Pieronie!"

Piotr Żurek

Jest to książka przede wszystkim o języku Słowian. Zrodziła się ona pod wpływem głęboko zakorzenionej w autorze śląskiej leksyki i frazeologii. Rodzimy materiał językowy skłonił autora do rozpoczęcia poszukiwań rodowodu i znaczeń komponentów gwary śląskiej odnoszących się do słowiańskiej mitologii. Metodologicznie monografia obejmuje badania skupiające się na analizie pogańskiej terminologii związanej z teonimami oraz pogańskim kultem i liturgią Słowiańszczyzny pierwotnej. Przez analizę lingwistyczną autor odsłania hipotetyczny obraz tego, w jaki sposób dawni Słowianie wyobrażali sobie życie swoich bogów oraz jak ich czcili. Piotr Żurek - dr hab., profesor uczelni Uniwersytet Bielsko-Bialski. Historyk i slawista, autor kilkunastu książek oraz licznych artykułów wydanych w kraju i za granicą. Znany głównie jako badacz dziejów Słowiańszczyzny i Bałkanów. Jego zainteresowania lingwistyczne obejmują językoznawstwo historyczno-porównawcze (paleoslawistykę, kontakt językowy i język polityki).

Ira Aldridge (1807-1867). Dzieje pierwszego czarnoskórego tragika szekspirowskiego

Krystyna Kujawińska-Courtney

Ira Aldridge (1807-1867), pierwszy czarnoskóry tragik szekspirowski, rozpoczął karierę artystyczną w USA, przez nieomal dwadzieścia pięć lat grał w teatrach na Wyspach Brytyjskich, a w latach 1852-1867 odbywał tournée w wielu krajach europejskich (m.in. na terenach dzisiejszej Belgii, Niemiec, Danii, Szwecji, Szwajcarii, Czech, Polski, Rosji, Turcji, Ukrainy, Francji, na Węgrzech i w krajach dawnej Jugosławii). Znali i entuzjastycznie wspominali Aldrige'a - "Afrykańskiego Roscjusza" - np. Walter Scott, Hans Christian Andersen, baron von Humboldt, Franz Liszt, Taras Szewczenko, Charles Dickens, Jenny Lind i Lew Tołstoj. Zmarł w Łodzi 7 sierpnia 1867 roku, przygotowując się do odegrania z lokalnym zespołem teatralnym tragedii Otello. Grób Aldrige'a na łódzkim cmentarzu ewangelicko-augsburskim odwiedzają naukowcy, badacze i wielbiciele jego życiowych osiągnięć z wielu krajów świata, choć zarówno w USA, jak i w Wielkiej Brytanii oraz w Polsce nie przyznaje się mu należnego miejsca w panteonie wybitnych aktorów i propagatorów twórczości Szekspira, traktując jako Drugiego/Odmiennego, uwikłanego w kontekst zagadnień rasowych. Niniejsza monografia, oparta na materiale archiwalnym, dokumentalnym i interpretacyjno-krytycznym dotyczy nie tylko życia i twórczości Aldridge'a, ale także ludzi, którzy mieli na niego bezpośredni i pośredni wpływ oraz szerokiego tła politycznego, społecznego i kulturowego. Przedstawia ona karierę zawodową tego wybitnego artysty, skupiając się na problematyce ogólnej oraz wydarzeniach szczegółowych, mających przybliżyć polskiemu czytelnikowi jego znaczenie dla kultury europejskiej pierwszej połowy dziewiętnastego wieku. Ponieważ życie Aldridge'a związane było z problematyką rasową, praca ukazuje wybrane zagadnienia kwestii niewolnictwa, walki o zniesienie handlu niewolnikami, abolicjonizmu oraz odkrywania i kulturowego przywłaszczania Afryki przez Europejczyków. Sporo miejsca poświęcono sprawom ówczesnego życia teatralnego. Zaprezentowano także znaczenie osiągnięć zawodowych Aldridge'a w kontekście studiów szekspirowskich, a zwłaszcza roli, jaką Aldridge odegrał w propagowaniu twórczości tego dramatopisarza na kontynencie europejskim.   Krystyna Kujawińska Courtney jest kierownikiem Zakładu Studiów Brytyjskich i Krajów Wspólnoty Brytyjskiej na Wydziale Studiów Międzynarodowych i Politologicznych Uniwersytetu Łódzkiego. Chociaż większość jej prac naukowo-badawczych poświęcona jest Szekspirowi, interesują ją także teorie krytyki literackiej, w tym szczególnie studia kulturowe i genderowe.

Obywatelki. Kobiety w przestrzeni publicznej we Francji przełomu wieków XVIII i XIX

Tomasz Wysłobocki

Tomasz Wysłobocki zaprasza czytelnika do fascynującej podróży po wydarzeniach rewolucji francuskiej widzianych z perspektywy kobiet oraz myślicieli francuskiego oświecenia, którzy się nad „kwestią kobiecą” pochylali. Na podstawie tekstów z epoki (wspomnień, raportów, traktatów, „kajetów skarg” ) od 1789 roku aż do uchwalenia Kodeksu Cywilnego (1804), Autor ukazał inne, mało znane oblicze tego burzliwego okresu historii Francji. Na kartach tej książki, napisanej ze znawstwem i swadą, ożywają kobiece postaci – obok znanych, jak Maria Antonina i pani Roland, wyłaniają się z cienia pierwsze francuskie wojujące feministki, jak Olympe de Gouges i Théroigne de Méricourt. Dla polskiego czytelnika jest to niepowtarzalna okazja zanurzenia się w ten wyjątkowy rozdział historii.   prof. Regina Bochenek-Franczakowa  (Uniwersytet Jagielloński)   Tomasz Wysłobocki (ur. 1983) – romanista, historyk i literaturoznawca zajmujący się szeroko pojętym oświeceniem francuskim oraz dziejami społeczno-politycznymi Rewolucji Francuskiej. Od początku swej kariery naukowej związany jest z Instytutem Filologii Romanskiej Uniwersytu Wrocławskiego. Rozprawę doktorską napisał pod kierunkiem prof. Krystyny Gabryjelskiej, znawczyni francuskiego klasycyzmu i oświecenia. Jest autorem kilkunastu artykułów naukowych traktujących o przemianach społecznych we Francji przełomu wieków XVIII i XIX.

Przekraczanie granic. O twórczości Tadeusza Różewicza

Wojciech Browarny, Joanna Orska, Adam Poprawa

Tom ten jest pokłosiem przygotowanej na Uniwersytecie Wrocławskim konferencji naukowej poświęconej twórczości Tadeusza Różewicza. Chcieliśmy, aby nad Różewiczem zastanowili się uczeni z różnych pokoleń i ośrodków uniwersyteckich, preferujący - co istotne - zróżnicowane metody opisu. Omawianą   podczas obrad wielość i wielorakość różewiczologicznej problematyki spróbowaliśmy uporządkować według trzech zagadnień. Na początek wybraliśmy t e k s t.  Tekst Różewicza pozostaje bowiem kwestią sporną już u swych podstaw. W późnej twórczości poety pojawia się nawet podwójny oryginał. A utwory wydane w ciągu dziesięcioleci wcześniejszych poniekąd przestają być pewnikiem. Tekstem, poprzez tekst wchodzi Różewicz w k u l t u r ę. Pisarstwo jego istnieje i znaczy wśród mnogości jej przejawów i języków. Autor podejmuje wątki filozoficzne, estetyczne, ideologiczne... Istniejąc w kulturze i przemawiając jej językiem, indywidualizowanym we własnym pisarstwie, Różewicz sytuuje się wobec i n n y c h. Przede wszystkim innych pisarzy, z którymi łączy się w relacjach międzytekstowych, ale w inności określa się także Różewiczowski bohater i podmiot.    

Dyskurs antropologiczny w pisarstwie Josepha Conrada

Marek Pacukiewicz

Jednym z centralnych motywów pisarstwa Josepha Conrada jest konfrontacja wiedzy dyskursywnej z doświadczeniem kontekstu kulturowego. Stawiając swych bohaterów w sytuacji transgresji, pisarz pokazuje, że to, co obce, inne, nigdy nie może zostać w pełni oswojone, zinterpretowane. Conrad ostrzega, że nie wolno nam łudzić się, że istnieje spójny kulturowo świat, który można ogarnąć za pomocą uniwersalnego modelu poznawczego. Wsparta na nauce wiedza przestaje być uniwersalna, kiedy zostaje przeniesiona w obcy kulturowo kontekst lub kiedy jej dyskursy pojawiają się nieoczekiwanie w nowych konfiguracjach. Prezentując w swej twórczości człowieka kontekstualnego, uwarunkowanego kulturowo, Conrad wykazuje wysoką wrażliwość i wyobraźnię antropologiczną. Istnieje zatem możliwość porównania jego twórczości do modelu poznania kultury prezentowanego przez powstałą w drugiej połowie dziewiętnastego wieku naukę, jaką jest antropologia kultury.  Pisarstwo Conrada stawia nas wobec pęknięcia (egzystencjalnego), każe nam doświadczać: wraz z jego bohaterami zmuszeni jesteśmy powtarzać pytanie o to, w jaki sposób połączyć naszą wiedzę i kontekst, światopogląd i doświadczenie. Dzięki powieściom Conrada rozumiemy, że pęknięcie to nie powstało po upadku wielkich narracji: jest ono częścią składową każdej narracji, która weryfikuje własne konwencje. Pęknięcie to nie jest dla Conrada ani kresem, ani początkiem poznania. Fakt, że ostatecznej interpretacji nigdy nie będzie, nie stanowi dla pisarza ani fundamentu sceptycyzmu, ani usprawiedliwienia logorei. Musimy obserwować relacje pomiędzy interpretacjami, ich wzajemne uzupełnienia i falsyfikacje, a jednocześnie winniśmy zadawać pytanie kto, gdzie, kiedy i dlaczego - w sensie kulturowym - ich dokonuje...  

"Który tak śpiewa?". Ptaki w kulturze

praca zbiorowa

„A co z ptakami / naszych miast, miasteczek, / wiosek i osiedli?” – zaczyna jeden z swoich najnowszych wierszy Piotr Sommer. Na to pytanie solidarnie próbują znaleźć odpowiedź ornitolodzy oraz kulturo- i literaturoznawcy, tropiąc ptasie ślady w tekstach i filmach, języku i historii, a także w codziennych praktykach – ludzkich i nie-ludzkich. W czasach, gdy antropocen musi radzić sobie z coraz większą dominacją Homo sapiens, odnotowujemy rosnącą potrzebę zmiany perspektywy. Nie dziwi popularność tych prądów w nauce, które proponują upodmiotowienie zwierząt: od animal studies, przez ekokrytykę, po humanistykę środowiskową. W tym kontekście emancypacja ptaków nie ulega wątpliwości. Nie są dla nas już wyłącznie obiektem zainteresowań kulinarnych lub atrakcyjnymi trofeami nad kominkiem, jak to drzewiej bywało. Przeciwnie, usamodzielniły się i wyfrunęły z gniazd, a nam przypadła rola skromnych ptasiarzy, birdwatcherów, ornitofilów, którzy za drobną chwilę kontaktu ze „skrzydlatymi przyjaciółmi” są w stanie zapłacić najwyższe sumy. Ptaki fascynują innością (jak kwiczoły u Mirona Białoszewskiego czy jaskółki u Krystyny Miłobędzkiej), objaśniają nam świat (jak drozdy i sroki u Miłosza czy kosy u nowofalowców) albo zwiastują nieszczęścia (jak sowy u Davida Lyncha, które, jak wiadomo, nie są tym, czym się wydają). Boimy się ich dzikiej natury, choć jednocześnie pragniemy wkupić się w ich łaski. Najważniejsze, że ptaki wciąż mają jeszcze na tyle swobody, by od czasu do czasu móc popatrzeć na nas z góry. Tylko te kaczki – wróćmy na koniec do Sommera – „toczą się pod miastem”. Ta nowatorska publikacja przynosi całe spektrum sposobów widzenia i badania ptasiej obecności w tekstach kultury: od prób uchwycenia wizerunku ptactwa w wybranych epokach do drobiazgowych studiów poświęconych roli, w jakiej został obsadzony konkretny gatunek ptaka w poszczególnych, interesujących autorów, dziełach. Po lekturze tomu czytelnik musi przyznać, że „ornitofilologia”, której celem być może stanie się rekonstrukcja najpiękniejszego z istniejących atlasów ptaków – zawartego w niezliczonych utworach, w których ptaki na stałe uwiły sobie gniazda lub zjawiły się przelotem – ma przed sobą wdzięczną perspektywę. Z recenzji dr. hab. Adriana Glenia, prof. UO

Wierność trudności. Hermeneutyka radykalna Johna D. Caputo a poezja Aleksandra Wata, Tadeusza Różewicza i Stanisława Barańczaka

Patryk Szaj

Patryk Szaj swobodnie porusza się po trudnej do określenia granicy między hermeneutyką i dekonstrukcją. Rekonstruuje hermeneutyczny rys dekonstrukcji jako radykalizacji hermeneutyki i odkrywa w niej twórczy potencjał interpretacyjny poezji Aleksandra Wata, Tadeusza Różewicza i Stanisława Barańczaka. Dominujące w książce rozważania o nierozstrzygalności podkreślają wyraźne pęknięcia w fundamentalnej konstytucji ludzkiego bycia-w-świecie. Podobnie jak dekonstrukcji nie da się sprowadzić do metody uprawiania filozofii, radykalnohermeneutyczna lektura poezji nie jest metodą uprawiania teorii literatury, ale tym, co za Martinem Heideggerem można nazwać wydarzeniem (Ereignis): rozumienie poezji to wydarzenie, które wydarza się wewnątrz niej samej. Szczegółowe analizy twórczości Wata, Różewicza i Barańczaka świadczą o znakomitym warsztacie badawczym Autora. Każde odwołanie do konkretnego wiersza, ale też do plejady istniejących interpretacji, zarówno tekstów poetyckich, jak i hermeneutyczno-krytycznych, można czytać jako zaproszenie do rozmowy o tym, co w danym momencie ważne. Książka Patryka Szaja jest erudycyjnie znakomicie zrealizowanym pomysłem odczytania powojennej poezji polskiej poprzez pryzmat hermeneutyki krytycznej. Biegle orientując się w skomplikowanej filozoficzno-literackiej mapie świata, Autor dyskretnie, a przez to tym mocniej pokazuje, że radykalnohermeneutyczna lektura poezji jest jego własną drogą docierania do rozumienia problemu badawczego, a tym samym – do siebie. Prof. dr hab. Andrzej Wierciński   Patryk Szaj – ur. 1989 r., doktor nauk humanistycznych, literaturoznawca. Interesuje się teorią literatury, związkami między literaturą a filozofią, ekokrytyką. Publikował m.in. w „Pamiętniku Literackim”, „Czasie Kultury”, „Analizie i Egzystencji”, „Kulturze Współczesnej”.

Transakcyja albo Opisanie całego życia jednej sieroty przez żałosne treny od tejże samej pisane roku 1685. Fragmenty

Anna Stanisławska

Anna Stanisławska (ur. 1651/1654 - zm. 1700 lub 1701), była pierwszą wybitną polską pamiętnikarką XVII stulecia. Pochodziła z magnackiego rodu. Jej osobiste doświadczenia, zwłaszcza zaś rozwód z pierwszym mężem i niespodziewana śmierć dwóch kolejnych, znalazły odzwierciedlenie w lirycznym pamiętniku Transakcyja... O niepowtarzalności tekstu Stanisławskiej świadczy zarówno forma (77 poetyckich trenów), jak i pesymizm egzystencjalno-światopoglądowy, subiektywizm, psychologizm czy nastawienie introwertyczne autorki.

Chwalebne czyny cesarza Konrada II

Wipon

Niniejszy przekład łacińskiej kroniki, pisanej przez nadwornego biografa Konrada II w początkach XI wieku, stanowi pierwszą tego rodzaju próbę w historiografii polskiej. Dzieło Wipona dostarcza wiedzy nie tylko o średniowiecznej Europie i cesarstwie (w czasach przed sporem o inwestyturę), ale stanowi także źródło wielu anegdot z życia władców oraz interesujących opowieści obyczajowych.

Performans

Książka Performans Diany Taylor niewątpliwie wyróżnia się na tle rodzimych i tłumaczonych prac o performansach i performatywności. Autorka jako materiał swoich rozważań wybrała stosunkowo słabo znane przykłady z Ameryki Środkowej i Południowej, co nie pozostało bez wpływu na sposób definiowania tytułowego zjawiska, zwłaszcza jego aspektów politycznych. Ponadto sto kilkadziesiąt unikatowych fotografii ze zbiorów nowojorskiego Hemispheric Institute of Performance and Politics nie tyle ilustruje przywoływane artystyczne działania i zaangażowane interwencje w rzeczywistość, ile stanowi integralny element wywodu, który niewiele ma wspólnego z typowym akademickim wykładem. Precyzyjnie rozplanowany graficznie wchodzi w dialog ze zdjęciami, dając przykład tego, co można nazwać pisaniem performatywnym czy też performansem pisania.

Pragmatyka reklamy

Jacek Grębowiec

Reklama jako jedna z form komunikacji masowej jest we współczesnej rzeczywistości społeczno-kulturowej wszechobecna i choć wydaje się, że napisano już o niej wszystko i z różnych naukowych perspektyw (lingwistycznej, psychologicznej, ekonomicznej, kulturoznawczej), to Jackowi Grębowcowi udało się z powodzeniem poszerzyć naszą wiedzę na jej temat. Opis mechanizmów komunikacji reklamowej z perspektywy pragmalingwistycznej jest słusznym wyborem autora, użycie narzędzi pragmatyki pozwala bowiem zrozumieć zarówno funkcje aktów reklamy, jak i procesy ich oddziaływania na odbiorcę. Jacek Grębowiec ma bardzo dobre przygotowanie metodologiczne do wykonania tego zadania i duże doświadczenie badawcze, wszak jest autorem wcześniej opublikowanej książki pt. Mówić i działać. Wykłady z pragmatyki języka. Można więc śmiało powiedzieć, że w rękach kompetentnego badacza znalazł się ważny temat, dający możliwość nowego spojrzenia (z innego punktu widzenia) na akt reklamy, zwłaszcza reklamy komercyjnej. Książka urzeka piękną naukową polszczyzną, dbałością o czytelnika – jasnym, uporządkowanym tokiem wykładu, dobrze dobranymi przykładami egzemplifikującymi teoretyczne rozważania. (…) Można podziwiać erudycję autora, która ujawnia się nie tylko w tekście głównym, ale także w licznych polemicznych przypisach. Wysoka świadomość metodologiczna, bardzo dobry warsztat analityczny i doskonała znajomość literatury (zarówno polskiej, jak i obcej) oraz przemyślana, przejrzysta kompozycja i dbałość o wewnętrzną spójność tekstu – wszystkie te cechy sprawiają, że książkę pióra Jacka Grębowca czyta się z wielką przyjemnością.   Z recenzji prof. dr hab. Ewy Malinowskiej   O bogactwie merytorycznym projektu przesądza wieloaspektowość refleksji, czego potwierdzenie czytelnik odnajdzie w części pierwszej rozprawy. Jej autor podejmuje kluczowe problemy zarysowane w pragmalingwistyce, umiejętnie łączy je z wnikliwym studium dotyczącym reklamy jako makroaktu komunikacji o określonym potencjale poznawczym, aksjologicznym, strukturalnym. Warto nadmienić, że w pracy Jacka Grębowca czytelnik odnajdzie rozważania ukazujące reklamę jako przedmiot analizy ujęty w ramy innych modeli opisu (niż pragmalingwistyczny), co niewątpliwie poszerza pole oglądu badanej kategorii, pozwala się przyjrzeć metodologiom badawczym ujawniającym mechanizm komunikacji, relację zachodzącą na osi: rzeczywistość – myślenie – język (komunikacja) – rzeczywistość. Część „empiryczna” jest popisem erudycyjnym autora monografii, który dowodzi, że pragmalingwistyka uwikłana w różne modele badawcze stanowi wydajny poznawczo paradygmat owocujący interesującymi studiami. Właśnie ten ostatni segment pracy może się okazać najbardziej wartościową przygodą intelektualną dla odbiorcy pragnącego posiąść efektywną wiedzę dotyczącą posługiwania się instrumentami kreowania i dekonstruowania reklamy. Bez trudu można bowiem założyć, że praktycy komunikacji wiele by mogli nauczyć się od Jacka Grębowca, jeśli pod uwagę weźmiemy świadomość złożoności mechanizmów komunikacji, wytwarzania konkretnych aktów, które mogą sterować zachowaniami odbiorców. Z recenzji dra hab. Jerzego Biniewicza, prof. UWr  

Chciałbym przekrzyczeć kurtynę żelazną. "Lwów i Wilno" 1946-1950

Stanisław Cat-Mackiewicz

Dziennikarz polski ma dwie drogi przed sobą: albo schlebiać polskiemu wishful thinking i powtarzać androny, którymi karmi się polska wyobraźnia i na których opiera swe plany polityczne, które wobec tego wykorzystywane są przez różne prowokacje obce, albo przeciwstawić się mylnym założeniom, iluzjom i frazesom, wykorzystywanym przez obcą prowokację, i tłumaczyć rzeczywisty, realny bieg wypadków politycznych. W pierwszym wypadku, gdy się gada bezsensowne frazesy, ma się w społeczeństwie polskim mir i autorytet, w wypadku drugim słyszy się oskarżenia o brak patriotyzmu. Stanisław Cat-Mackiewicz   Publicystyka Mackiewicza z lat 1946–1950 zachowała niewiarygodną wręcz aktualność. I nie chodzi tu tylko o te uniwersalne reguły polityki, których wskazywania był mistrzem, co podnoszone jest bodaj w każdym komentarzu do jego twórczości. Na łamach „Lwowa i Wilna” Cat zabiera głos w sprawach, które obecnie, w drugiej dekadzie XXI wieku, ożywiają polską debatę publiczną: od sporów historycznych o politykę Becka i powstanie warszawskie, po Międzymorze, relacje polsko-amerykańskie i – last but not least – przyszłą wojnę między mocarstwami… Jan Sadkiewicz

Transformacja cyfrowa. Opowieść o wiedzy

Transformację cyfrową można zdefiniować jako zmianę sposobu rozumienia i przedstawiania sobie świata. To coś znacznie więcej niż tylko techniczne wynalazki, które odmieniają nasze otoczenie. Zresztą – jest dokładnie na odwrót: to my inaczej widzimy świat i inaczej konstruujemy wiedzę na jego temat. Dzięki temu nowemu spojrzeniu, a także zgodnie z jego nową logiką, tworzymy technologie, które go eksploatują. Stajemy się inni, inna jest także nasza cywilizacja. Obudziliśmy się w nowym, głęboko zmatematyzowanym świecie i próbujemy się do niego przystosować. Książka niniejsza to przewodnik, w którym Autor stara się opisać zasady jego istnienia. Recenzowane Dzieło (zdecydowanie przez duże D – to nie przypadek czy grzeczność, lecz ocena ładunku intelektualnego), (…) jak pisze we wstępie sam autor, „jest pewnym eksperymentem”, którego głównym zadaniem jest przedstawienie sposobu rozumienia zjawiska pod nazwą „transformacja cyfrowa”. To ze strony Autora naukowy understatement, w istocie oferuje on coś znacznie bardziej rozległego i głębokiego – refleksję nad filozofią cyfrowości. (…) to Dzieło wielkie, refleksyjne i wartościowe, niepowtarzalne w doborze i analizie problematyki cyfrowej transformacji w tak szerokim kontekście filozoficznym.                                                                                Prof. dr hab. Bohdan Jung Na pytanie, dlaczego warto przeczytać tę książkę, odpowiedź jest tyleż łatwa, co oczywista: dlatego, że oferuje przygodę intelektualną wysokiej próby.                                                               Dr hab. Jan Kreft, prof. Politechniki Gdańskiej Rafał Maciąg – profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, pracownik Instytutu Studiów Informacyjnych, dramaturg, twórca teatralny, autor książek: Deus ex machina. Nowe media i ich projekt poznawczy (2012), Pragmatyka Internetu. Web 2.0 jako środowisko (2013), W stronę cywilizacji Internetu. Zarządzanie w naukach humanistycznych (2016). Zajmuje się następującymi zagadnieniami: teoretyczne modele wiedzy zbudowane na podstawie teorii złożoności, teoria sieci, informacja w kontekście technologii, sztuczne sieci neuronowe, zwłaszcza w obszarze przetwarzania języka naturalnego, systemy cyber-fizyczne.  

Film japoński a kultura europejska. Obcość przezwyciężona?

Aneta Pierzchała

Czy Europejczyk uformowany przez reguły myślowe i konwencje estetyczne swojej kultury jest w stanie przezwyciężyć obcość w kontakcie z wyrosłym na gruncie odmiennej kultury filmem japońskim? Albo inaczej: czy w ogóle powinien dążyć do zniesienia owej obcości? W jaki sposób zachodni odbiorca dzieł Akiry Kurosawy, Yasujiro Ozu, Masaki Kobayashiego może złagodzić „szok kulturowy”, jakiego nieuchronnie doznaje podczas projekcji dzieł japońskich mistrzów ekranu? Na te i wiele innych fascynujących pytań stara się odpowiedzieć autorka w swojej książce, analizując najbardziej reprezentatywne dla odmiennych przypad-ków obcości kulturowej dzieła, wnikliwie omawiając ich specyfikę estetyczną i filozoficzną, przybliżając rozmaite aspekty mentalności człowieka Dalekiego Wschodu, które stanowią o artystycznej niepowtarzalności japońskiego kina.

"Wiem, o co ci chodziło...". Przeszłość jest moją ojczyzną. Wiersze

Antoni Słonimski

Był osobowością fascynującą. Harmonijnie łączył temperament warszawiaka z manierami długoletniego mieszkańca Londynu; wielbiciel Żeromskiego współżył w nim zgodnie z entuzjastą Wellsa, którego po wojnie wyparł Orwell. Patriota i kosmopolita, socjalista i liberał, liryczny poeta i autor felietonowych dowcipów. Niepodległość Polski, sprawiedliwość społeczna, wolności i prawa człowieka oraz odwaga i humor ― ten stop cech i wartości składał się na duchowe wyposażenie Słonimskiego. Bardzo świadom swej tożsamości, obrońca tradycji narodowych szedł z duchem czasu. Pozwalało mu to zrozumieć nowy sens społecznej misji Kościoła, ale także wiersze poetów mojej generacji ― Barańczaka, Krynickiego, Zagajewskiego. Głosił zasadę partnerskiego kompromisu z władzą, ale w sytuacjach granicznych bywał twardy jak skała. Patos przeplatał ironią, a przyrodzoną kąśliwość języka łączył z wielką ludzką dobrocią. Był jednym z ostatnich przedstawicieli wspaniałego plemienia niepokonanej polskiej inteligencji, którzy deklarowali za Kantem, że „niebo gwiaździste nade mną, a prawo moralne we mnie”. Jeśli wszakże przyjrzeć się uważnie dokonaniom tych ludzi, to łatwo spostrzec, że postępowali tak, jakby ― wedle określenia Pana Antoniego ― mieli prawo moralne ponad sobą, a niebo gwiaździste w sobie. Niebo gwiaździste, na którym szukam nieraz znaku, pozdrowienia, rady od Pana Antoniego. Adam Michnik

Anty-teoria literatury

Anna Burzyńska

Jak właściwie myśleć dzisiaj o teorii literatury? Jak ją uprawiać? Czy teoria jest potrzebna literaturze? Czy może tylko literaturoznawcom? Pytania te stawiano sobie przez cały XX wiek, ale od końca lat 60., wraz z tzw. Kryzysem teorii w wiedzy o literaturze okazały się one szczególnie ważne. Książka Anny Burzyńskiej opowiada o sytuacji teorii po strukturalizmie, kiedy to dla wielu badaczy literatury (zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych i we Francji) stało się jasne, że tworzenie naukowej, ogólnej, systemowej teorii próbującej objąć całość zjawisk literackich jest tyleż niemożliwe, co ostatecznie nieprzydatne. Poststrukturalizm – nurt nastawiony na krytykę tradycyjnego modelu myśli teoretycznej został tu przedstawiony poprzez różnorodne zjawiska nadające mu dynamiczny i niemal „rewolucyjny” charakter: dekonstrukcję teorii nowoczesnej, rozbijanie schematyzmu doktryn teoretycznych za pomocą rozmaitych kłopotliwych kategorii (jak np. „narracja”, „komunikacja”, „lektura”), wreszcie – erotyzacja języka teoretycznego (wprowadzanie do dyskursu teorii podmiotu i teorii interpretacji takich, nieobecnych w nim dotąd jakości jak, „cielesność”, „zmysłowość” czy „przyjemność”). Książka podejmuje także temat konsekwencji postrukturalizmu i jego udziału w tworzeniu kształtu najnowszej teorii literatury – świadomie rezygnującej z fundamentalistycznych i esencjalistycznych skłonności, otwartej na inność i zróżnicowane konteksty kulturowe, a dzięki temu – twórczo interpretującej literaturę.

Od słowa do słowa toczy się rozmowa. Repetytorium leksykalne z języka polskiego jako obcego dla poziomów B1 i B2

Przemysław E. Gębal

  Od słowa do słowa, tak toczy się rozmowa. Autor repetytorium leksykalnego dla poziomu średniozaawansowanego tą nauką kierował się tworząc nieprzeciętny zbiór ćwiczeń i zadań leksykalnych.  Podstawowym celem repetytorium jest świadome rozwijanie kompetencji leksykalnej, pojmowanej za europejskim systemem opisu kształcenia językowego jako część składową językowej kompetencji komunikacyjnej. Co różni tę publikację od typowych repetytoriów leksykalnych? Przede wszystkim oferuje trening leksykalny także na poziomie zwrotów i kontekstów sytuacyjnych. Drugim trafnym pomysłem jest wykorzystanie podobieństw leksykalnych polszczyzny do innych języków - w każdym z rozdziałów zamieszczono ćwiczenie zbierające wyrazy podobne w językach polskim i angielskim. Z tą wyjątkową publikacją powinien zapoznać się każdy, komu zależy na usystematyzowaniu, utrwaleniu i powtórzeniu słownictwa polskiego. Praca doskonała dla uczących się i nauczających. Dla uczniów i mistrzów, z przesłaniem, że to właśnie trening czyni mistrza!

Nowy autotematyzm? Metarefleksja w poezji polskiej po roku 1989

Agnieszka Waligóra

Nowy autotematyzm? Metarefleksja w poezji polskiej po roku 1989 ma na celu odświeżenie i przywrócenie badaniom literaturoznawczym pojęcia autotematyzmu, popularnego w XX stuleciu w związku z dominacją paradygmatu strukturalno-semiotycznego oraz żywotnością poetyk modernistycznych, współcześnie zaś odsuniętego czy zapomnianego w wyniku różnego typu przemian następujących po roku 1989. Problematyka ta jest natomiast wyraźnie obecna i niezwykle ważna w najnowszej twórczości literackiej – leży u podstaw najważniejszych dla końcówki XX i początku XXI wieku debat krytycznych, które dotyczyły poezji niezrozumiałej i polityczności sztuki, silnie wiążących się z problemem referencjalności tekstu. Okoliczności te motywują do ponownego zbadania metarefleksyjnych wymiarów współczesnej literatury oraz emancypacyjnego potencjału samozwrotnej liryki. Analizowane są one w odniesieniu do podstawowych dla autotematyzmu kwestii: formy tekstowej, medium języka oraz podmiotu tworzącego, które obudowane zostają teoretycznymi, filozoficznymi i politycznymi kontekstami zjawiska – między innymi jego możliwą nieantropocentrycznością. Problemy te zostają zobrazowane na przykładzie szeregu tekstów poetyckich, między innymi tych autorstwa Krystyny Miłobędzkiej, Andrzeja Sosnowskiego, Tomasza Pułki, Eugeniusza Tkaczyszyna-Dyckiego, Szczepana Kopyta, Joanny Mueller, Edwarda Pasewicza, Macieja Taranka czy Natalii Malek.