Na początku był "brulion". O modelach kultury i poezji roczników sześćdziesiątych

Aleksandra Polewczyk

„»Brulion«, o którym powiedziano dotąd mniej, niż można by się spodziewać, nie jest tematem łatwym, do podjęcia bez wahań i bez ryzyka. Badaczowi na przeszkodzie stoi uwikłanie w upraszczającą legendę, szereg niepogłębionych, lecz nośnych i dobrze znanych komentarzy, kontrola pamięci sprawowana przez dawnych redaktorów i autorów pisma. Z trudnościami tymi pani Polewczyk uporała się wybornie. Nikt tak jak ona, tak uważnie i odświeżająco, »brulionu« dotąd nie przeczytał”.   prof. dr hab. Piotr Śliwiński   „Pani Polewczyk przekonuje, że warto oderwać się od utrwalonego mitu o »bruLionie« i potraktować  jego działalność jako inicjacyjny gest nowego sposobu mówienia o kulturze, prowadzący do wyłonienia się nowego projektu kulturowego. Wykorzystując  m.in. kategorię brulionowego tekstu Autorka wpisuje ten gest w ponowoczesny nie-porządek, kulturową różnorodność i traktuje jako »nieustanną transgresję« i proces negocjacji w polu kultury. Jednocześnie też przygląda mu się w perspektywie  pozytywnych tradycji, traktowanych przez nią jako zbiór kulturowych elementów wykorzystywanych przez pismo, dzięki czemu udaje się jej pokazać szerszy, nie tylko polski, kontekst działania »bruLionu«".   dr hab. Dorota Kozicka

Żywioły wyobraźni. O wyobrażaniu i przeobrażaniu

Marta Matylda Kania

Podczas gdy wyobrażanie to dojrzała władza kreacyjna autonomicznego podmiotu rozciągająca się pomiędzy nim samym a światem, przeobrażanie, zawsze już zapośredniczone w literackim języku i tradycji, uwikłane jest w świat obarczony znaczeniami. Żywioł przeobrażania spełnia się bowiem w twórczych aktach rewizji, błędnych odczytaniach i artystycznym przywłaszczaniu. Zasięgiem jego działania objęta jest również sama podmiotowość, która żywi się iluzją możliwej do osiągnięcia autonomii. Tradycja literacka istnieje jednak mocniej niż przeobrażająca poetka, która wciąż wątpi we własne z wysiłkiem tworzone „ja”: przeobrażająca podmiotowość twórcza jest więc nie tyle punktem wyjścia, ile upragnionym punktem dojścia. Autorka książki wyłania z myśli Jeana-Paula Sartre’a, Gastona Bachelarda oraz Harolda Blooma odmienne figury podmiotowości, a także śledzi sposoby, za pomocą których wyobrażanie i przeobrażanie działają w świecie baśni Lewisa Carrolla. Wędrując tropami filozofii, teorii literatury, poezji i baśni, koncentruje się na pytaniu: jak ulotna imaginacja może wywierać tak potężny wpływ?   Marta Matylda Kania – doktor filozofii specjalizująca się w estetyce. Zajmuje się twórczymi działaniami wyobraźni, poruszając się po pograniczach filozofii, literatury i studiów nad niezależnymi grami komputerowymi.

Obroty liter. Szkice o twórczości Tomasza Różyckiego

Magdalena Rabizo-Birek, Anna Czabanowska-Wróbel

Ach, mówię wam, tyle znaków, tyle cudów – pisał Tomasz Różycki w debiutanckim tomie Vaterland wydanym w roku 1997. Od tego czasu jego twórczość nieustannie zmienia się i rozwija, stając się osobnym światem. Wyjątkowy charakter poezji Różyckiego nie zyskał dotąd pełnego opisu, chociaż krytycy dostrzegli kreacyjną siłę wyobraźni autora Kolonii, związki z tradycją polską i światową, a także magnetyczną moc jego języka. Jedną z rozpoznawalnych cech tej twórczości jest jej oniryczny charakter pozwalający łączyć to, co na jawie rozdzielone – przeszłość i teraźniejszość, pamięć o zmarłych i tęsknotę za tym, co jeszcze nie istnieje. Poezja Różyckiego posiada zdolność scalania tego, co utracone i co dopiero przed nami, sprawia, że doświadczenie polskiego losu ostatnich dwustu lat splata się z tym, co najbardziej uniwersalne. Intymność i samotność, poczucie straty i prawdziwa bliskość, przywiązanie do miejsca i pragnienie wędrówki – wszystko to i znacznie więcej ukrywa się w jego wierszach. Obroty liter to pierwsza książka poświęcona twórczości Tomasza Różyckiego, zawierająca dwadzieścia cztery studia autorów reprezentujących różne pokolenia i perspektywy interpretacyjne, polskie i zagraniczne środowiska naukowe (są tu także tłumacze poety). Przynosi ona szereg syntetycznych i analitycznych ujęć, w których fenomen poezji Różyckiego odczytywany jest w inspirujących kontekstach. Monografię uzupełnia bibliograficzne opracowanie dorobku autora Dwunastu stacji. On sam zamieścił w Obrotach liter swój nowy esej, w którym stawia pytania o los książek i o zagrożenia dla wolnego słowa. Redaktorki książki, Anna Czabanowska-Wróbel i Magdalena Rabizo-Birek, mają nadzieję, że pozwoli ona zobaczyć poezję Różyckiego w nowym świetle, ale nie mają wątpliwości, że jej tajemnica jest ciągle przed nami.         O, mówię wam, ile / znaków, ile pustych miejsc.

Geopoetyka. Przestrzeń i miejsce we współczesnych teoriach i praktykach literackich

Elżbieta Rybicka

Geopoetyka to przede wszystkim  pojęcie-w-działaniu, które aktywnie i sprawczo wpływa na lokalne konteksty, doprowadzając do ich przekształcenia. Pozwala zatem w odmiennej perspektywie – geograficznej i performatywnej zarazem -  uchwycić takie kluczowe dla badań literackich problemy, jak literatura, poetyka, podmiotowość, język, czytanie i recepcja, gatunki i obiegi. Geopoetyka to także orientacja badawcza, której zadaniem jest rozpatrywanie interakcji oraz cyrkulacji pomiędzy twórczością literacką a przestrzenią geograficzną. Przedmiotem geopoetyki są jednak nie tyle reprezentacje przestrzeni, ile działania i praktyki literackie. Geopoetyka – jako pojęcie-w-działaniu - przesuwa bowiem uwagę z tekstu na twórczość literacką rozumianą jako poiesis, a więc jako działanie sprawcze inicjujące kolejne działania, jako aktywność światotwórczą, znaczeniotwórczą i zdarzeniotwórczą. Geopoetyka proponuje również  specyficzne instrumentarium, słownik pojęć operacyjnych, które mogą stanowić użyteczne narzędzia w praktyce interpretacyjnej. Do takich kategorii należą między innymi mapy narracyjne, literatura idiolokalności, tropy toponomastyczne, auto/bio/geo/grafie, lieux d’imagination, literatura i lektura jako wydarzenie geograficzne, podróże lekturowe, literacka geografia sensoryczna, sonotopografie i osmotopografie, topografie emotywne, literatura jako miejsce pamięci.   Elżbieta Rybicka, pracuje w Katedrze Antropologii Literatury i Badań Kulturowych  (Wydział Polonistyki UJ). Autorka książek Formy labiryntu w prozie polskiej XX wieku (2000), Modernizowanie miasta. Zarys problematyki urbanistycznej w nowoczesnej literaturze polskiej (2003). Zajmuje się problemami z zakresu zwrotu przestrzennego (geopoetyką, antropologią miejsca, geografią zmysłów, nowym regionalizmem) oraz kulturą miasta. 

Ontologia. Materializm i jego granice

Marek Łagosz

Zamiarem moim jest przedstawienie książki, która byłaby pracą koncepcyjną, pogłębioną analizą wchodzącą w środek niektórych ważnych problemów ontologicznych oraz względnie całościową interpretacją bytu realnego, a jednocześnie - mogłaby służyć jako swoisty przewodnik wprowadzający w podstawowe zagadnienia ontologii. Podejmowane tu problemy nie wyczerpują - rzecz jasna - wszystkich ważnych zagadnień ontologicznych (chociaż większości chyba "dotykają"); z pewnością jednak są to problemy - jak na filozofię pierwszą przystało - fundamentalne. Podjęte tu rozważania są próbami zarysowania w miarę spójnej koncepcji rzeczywistości. I chociaż wiele tez stawiam w tej książce kategorycznie, to celem moim nie jest podanie gotowych rozwiązań, lecz zainicjowanie filozoficznej dyskusji. W obliczu naukowych niepewności związanych ze współczesnym pojęciem materii, a także - granic pojmowalności świata materialnego, do jakich dotarliśmy w tej książce, może nasunąć się myśl, że jednak "światłość w ciemności świeci". [Autor] "(...) jest to praca na wskroś autorska; przedstawia wypracowany przez lata i opracowany w szczegółowych zakresach w wielu wcześniejszych publikacjach własny pogląd Autora na ontologię - zarówno w sensie koncepcji, jak i w sensie metodologii". "Zwarty autorski wykład ontologii jest we współczesnej filozofii zjawiskiem rzadkim i cennym". [Z recenzji prof. dra hab. Roberta Piłata] "Samodzielność poszukiwań ontologicznych stanowi też miarę dojrzałości naukowej, talentu i osobistej odwagi. Niewiele jest książek współczesnych o podobnym rozmachu tematycznym, spełniających zarazem warunki literatury akademickiej, a zawierających oryginalne przesłanie i zmysł syntetyczny". "Wydaje się pewne, że (...) książka spotka się z zainteresowaniem i zapewne z rozmaitymi ocenami zarówno w środowisku filozoficznym, jak i w szerszym gronie czytelniczym. O tym decyduje materia sporów ontologicznych właśnie". [Z recenzji prof. dra hab. Józefa Lipca] Profesor Marek Łagosz pracuje w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Wrocławskiego, gdzie kieruje Zakładem Ontologii i Filozofii Przyrody. Dotychczas opublikował pięć książek: Znaczenie i prawda. Rozważania o Fregowskiej semantyce zdań (Wrocław 2000), Brzytwa Ockhama a wykazywanie nieistnienia (Wrocław 2002), Realność czasu (2007), Marks. Praca i czas. Wartość czasu w ekonomii i moralności (Warszawa 2012), O świadomości. Fenomenologia zjawisk umysłowych (Kęty 2016). Autor licznych publikacji m. in. w "Filozofii Nauki", "Kwartalniku Filozoficznym", "Przeglądzie Filozoficznym - Nowej Serii", "Ruchu Filozoficznym", "Principiach", "Filozofii i nauce. Studiach filozoficznych i interdyscyplinarnych" oraz "Studia Philosophica Wratislaviensia". Interesuje się ontologią, epistemologią, filozofią nauki, filozofią analityczną, filozofią Karola Marksa oraz fenomenologią. Jest przewodniczącym Okręgowego Komitetu Olimpiady Filozoficznej we Wrocławiu.

Leksykon konwergencji mediów

Katarzyna Kopecka-Piech

Konwergencja jest wciąż – w sposób coraz bardziej intensywny – obecna w praktyce medialnej i życiu użytkowników mediów. Niniejsza publikacja ma za zadanie zebrać i wyjaśnić najważniejsze pojęcia i terminy oraz relacje między nimi, naświetlić znaczenie powiązanych z konwergencją zagadnień, a także zilustrować (dosłownie i w przenośni) złożoną naturę konwergencji. Wyłaniające się z analizy dotychczasowych badań bogactwo znaczeń wymusza uporządkowanie, przypisanie poszczególnych kategorii określonym porządkom i określenie łączących je związków. Konwergencja jest koncepcją teoretyczną, lecz zarazem i biznesowo-administracyjną, co powoduje namnożenie różnych ujęć. Konwergencja jest niejednoznaczna, według niektórych – dyskusyjna. Dlatego w leksykonie obok haseł zamieszczono ilustracje. To właśnie artystyczne ujęcia i interpretacje pozwalają jeszcze lepiej zilustrować tak złożoną, niekiedy sprzeczną naturę konwergencji. Leksykon został podzielony na trzy rozdziały porządkujące obszary badań nad konwergencją; omówione tu zostały kwestie technologiczne, problematyka zawartości i jej odbioru oraz związki organizacyjno-prawno-polityczne. Częściowo odpowiadają im perspektywy badawcze, choć trzeba podkreślić, że źródła o proweniencji medioznawczej, literaturoznawczej, kulturoznawczej, socjologicznej, politologicznej oraz ekonomicznej i zarządczej są tu (celowo) wymieszane. Ostatni rozdział stanowią „przypadki” – opis przykładowych produkcji medialnych z zastosowaniem strategii konwergencyjnych. Publikacja, którą oddajemy do rąk czytelnika, stanowi zatem ramę terminologiczną i interpretacyjną, punkt wyjścia do dalszych badań, a jednocześnie podsumowanie pewnego etapu rozwoju zjawiska. Katarzyna Kopecka-Piech – doktor nauk humanistycznych, medioznawca. Specjalizuje się w badaniach nad nowymi mediami, w tym ich innowacyjnością. Jej dotychczasowe projekty dotyczyły przede wszystkim konwergencji mediów, rozwoju przemysłów kreatywnych, innowacji medialnych i mediów mobilnych. Autorka m.in. monografii Media Convergence Strategies. Polish Examples (2011), redaktorka prac zbiorowych, poświęconych medialnym transformacjom kultury i społeczeństwa – m.in. dwóch tomów Zmian medialnych i komunikacyjnych (2015). Stypendystka Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, Norweskiej Rady ds. Badań Naukowych, Instytutu Szwedzkiego oraz wielu innych instytucji krajowych i zagranicznych. Jest pracownikiem Zakładu Komunikacji Społecznej i Mediów Akademii Wychowania Fizycznego, a także członkiem Akademii Młodych Uczonych i Artystów.

Gilles Deleuze. Struktury - maszyny - kreacje

Michał Herer

Gilles Deleuze. Struktury – Maszyny – Kreacje to pierwsza w języku polskim próba całościowej wykładni myśli Deleuzjańskiej. Autor Różnicy i powtórzenia jawi się tu jako twórca nowej filozofii przyrody i radykalnej myśli społecznej, a także jako filozof udzielający odpowiedzi na pytanie: co zwie się myśleniem? W każdym z tych trzech obszarów pojęcia stworzone przez Deleuze’a pozwalają formułować problemy, które stanowią wyzwanie dla myśli współczesnej.  

Czas przeszły dokonany. Stulecie moich rodziców

Barbara Dyduch

Do napisania tych wspomnień skłoniła mnie rodzina. Zwykle potrzeba taka wyłaniała się regularnie w trakcie naszych spotkań, kiedy to wspominaliśmy dziadków, rodziców i nas samych, przywołując z pamięci wydarzenia, anegdoty i zwykle zabawne epizody z dawnych lat. Wtedy też wychodziło na jaw, że pamiętam znacznie więcej niż inni, z racji swojego starszeństwa i niezwykle żywej pamięci. I w końcu padła propozycja: napisz, bo znasz fakty i wydarzenia, o których my nie mamy pojęcia. Więc u genezy miało to być ujęcie nieco krotochwilne, bo pomysł zrodził się z anegdot. Zabierałam się za to pisarstwo jakoś bez zapału. No bo co znowu takiego zabawnego jest w tym, że najmłodszy brat Piotruś, posłany przez dziadka po piwo, kupił ciemne, jako że jasnego nie lubił, i w dodatku wypił połowę po drodze, nim doszedł do domu. Albo co znowu niezwykłego, że łakomczuch Janek, mój młodszy brat przepadający za słodyczami, poobgryzał mamie torty imieninowe z zemsty, że nie mógł ich spróbować, a przy gościach zamknięty w pokoju obok, dramatycznym szeptem pytał co chwila: "- Już?!", co znaczyło: czy mama wreszcie serwuje te torty, bo on do późnych godzin nie będzie czekać na swój przydział! Albo jak zirytowana mama krzyknęła do awanturującego się, zawsze niezależnego Janka: "- Milcz, jak do mnie mówisz!!!". fragment Wstępu

Artyści w przestrzeni miejskiej Krakowa i Katowic

Monika Murzyn-Kupisz, Jarosław Działek

Świat wewnątrzmiejskich wyborów przestrzennych artystów jest niezwykle złożony. Najczęściej odbiega od uproszczonych wyobrażeń, które nasuwają popularne klisze bohemy artystycznej, klasy kreatywnej czy dzielnic artystycznych. Rozwijając dotychczasowe dociekania naukowe prowadzone w kraju i za granicą, autorzy książki proponują bardziej całościowe niż dotąd przyjmowane, wielopłaszczyznowe spojrzenie na zachowania przestrzenne tej grupy społeczno-zawodowej w ośrodkach miejskich. Wykorzystując zróżnicowane dane ilościowe i jakościowe, kompleksowo analizują współczesne społeczno-ekonomiczne uwarunkowania oraz implikacje obecności i działalności twórców w dwóch dużych miastach w Polsce – w Krakowie i Katowicach. W opracowaniu poddano weryfikacji oczekiwania dotyczące nakładania się różnorodnych wymiarów obecności artystów (miejsc zamieszkania, produkcji i konsumpcji artystycznej) w określonych częściach miast. Pod uwagę wzięto także zróżnicowane cechy społeczno-demograficzne twórców oraz właściwości przestrzeni miejskiej, które mogą wpływać na ich decyzje przestrzenne, w tym rolę specyficznego, postsocjalistycznego kontekstu funkcjonowania miast polskich. Książka wpisuje się jednocześnie w szersze rozważania poświęcone współczesnym przekształceniom dużych ośrodków miejskich, a w szczególności roli kultury i kreatywności w tych procesach. Uzupełnia również analizy z zakresu ekonomii kultury i socjologii sztuki, zwłaszcza  badania dotyczące sytuacji ekonomicznej artystów oraz tzw. efektów zewnętrznych ich działalności, a tym samym włącza się w szerszą dyskusję nad przestrzennymi, społecznymi i ekonomicznymi uwarunkowaniami działalności artystycznej. Autorzy mają nadzieję, że opracowanie to przyczyni się do lepszego zrozumienia fenomenu obecności artystów w miastach, będzie stanowiło teoretyczną podbudowę kolejnych przedsięwzięć badawczych oraz ułatwi władzom samorządowym tworzenie przemyślanej, całościowej i efektywnej polityki miejskiej w dziedzinie kultury.

Nieśmiertelni. Krypta Zasłużonych na Skałce

red. Franciszek Ziejka

  W ciągu stu trzydziestu lat od powstania Krypty Zasłużonych na Skałce złożono w niej doczesne szczątki trzynastu Wielkich Polaków: Jana Długosza, Wincentego Pola, Lucjana Siemieńskiego, Józefa Ignacego Kraszewskiego, Teofila Lenartowicza, Adama Asnyka, Henryka Siemiradzkiego, Stanisława Wyspiańskiego, Jacka Malczewskiego, Karola Szymanowskiego, Ludwika Solskiego, Tadeusza Banachiewicza i Czesława Miłosza. W 1989 roku, nawiązując do tradycji Opactwa Westminsterskiego, w Krypcie Zasłużonych umieszczono tablicę upamiętniającą Aleksandra Brücknera, wielkiego filologa i badacza kultury polskiej, zaś w 2004 roku – tablicę poświęconą Karolinie Lanckorońskiej, znakomitej uczonej, a zarazem mecenasowi polskiej kultury. Książka  składa się z dwóch części. W pierwszej znalazły się rozprawy o historii Skałki, o życiu i działalności na Skałce OO. Paulinów, wreszcie o okolicznościach powstania Krypty Zasłużonych. Druga, zasadnicza część książki, zawiera piętnaście sylwetek tych „nieśmiertelnych”, których uczczono w „skałecznym” sanktuarium narodowym poprzez złożenie w Krypcie ich prochów lub też – przez umieszczenie tam poświęconych im tablic. 

Galicyjski Eksodus. Uchodźcy z Galicji podczas I wojny światowej w monarchii Habsburgów

Kamil Ruszała

Galicyjski Eksodus przedstawia zapominane doświadczenie uchodźstwa lat I wojny światowej. Autor dotarł do źródeł austriackich, czeskich, węgierskich, słoweńskich, ukraińskich i polskich, by ukazać sytuację od ucieczki i ewakuacji w poszczególnych latach wojny, poprzez pobyt na uchodźstwie, aż po kwestie powrotów czy pozostania w krajach sukcesyjnych po 1918 roku. To zarazem opowieść o relacji międzykulturowej mieszkańców tej samej monarchii, którym przyszło spotkać się dopiero w warunkach kryzysu wojennego, tuż przed agonią swojego państwa. Sytuacja ta pokazała, jak głęboko podzielone były światy trzech aktorów książki: uchodźców, ludności miejscowej oraz władzy, która musiała poradzić sobie z nieznanym dotychczas na taką skalę problemem. W książce opisano realia tego spotkania: próby gościnności czy sprawności aparatu biurokratycznego, chęć akceptacji, kwestie wykluczenia, tożsamości, samoorganizacji, a przede wszystkim – reakcje w konfrontacji każdej warstwy społecznej z azylantami.     Choć wojna niejedno ma oblicze, pewnym jest, iż w bilansie wygranych i przegranych zawsze przeważają ci ostatni. Nie inaczej było w wypadku I wojny światowej. Wśród ofiar błędnych kalkulacji wojskowych i polityków znalazły się również masy najczęściej bezimiennych uchodźców, zmuszonych do opuszczenia rodzinnych stron i świata, który dobrze znali. W swej najnowszej książce Kamil Ruszała ze znawstwem, na bazie dogłębnych badań w kilkunastu archiwach Europy Środkowej, maluje szeroką panoramę losów kilkuset tysięcy Galicjan różnych wyznań i narodowości, którzy jesienią 1914 r., w obliczu rosyjskiej inwazji, a także w wyniku późniejszych ruchów wojsk, szukali azylu w głębi monarchii habsburskiej. Część z nich uciekała w popłochu i chaosie na własną rękę, część zaś objęto, nierzadko przymusową, ewakuacją. W głębi państwa uchodźcy – poza biedą, niedożywieniem, chorobami, stłoczeniem w obozach, tęsknotą za stronami ojczystymi – często zamiast współczucia i pomocy, napotykali na mur niechęci i obojętności, czasem otwartej wręcz wrogości ze strony miejscowej ludności. dr hab. Piotr Szlanta, prof. UW Kamil Ruszała – historyk, adiunkt w Instytucie Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Studiował w Krakowie, Wiedniu oraz Pradze. Zajmuje się dziejami Austro-Węgier, ze szczególnym uwzględnieniem Galicji, I wojny światowej i upadku imperium Habsburgów. Stypendysta m.in. Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej (2017/2018), MNiSW (2016/2017) oraz Fundacji Lanckorońskich (2019/2020). Autor i redaktor książek dotyczących doświadczeń I wojny światowej.

Porwanie Europy. Studia heterologiczne

Jan Krasicki

Autor stawia w książce wiele pytań. Jakie idee ukształtowały charakter i tożsamość Europy? Jak to się stało, że cywilizacja, która stworzyła filozofię i naukę, i która wymyśliła instytucję praw człowieka, zwróciła się przeciwko sobie? Czy źródła kryzysów, owocujących tragiczną historią Europy ostatnich dwustu lat oraz nowożytnymi totalitaryzmami, nie tkwią czasem w samych podstawach myśli europejskiej, naznaczonej syndromem lęku przed Innością oraz Innym? Czy myśl, której genealogia i panowanie rozciągają się „od Jonii do Jeny” (Franz Rosenzweig), zdolna jest przebić się ku Nieskończonemu (Emmanuel Lévinas) mocą samej immanencji? Teza książki Porwanie Europy. Studia heterologiczne brzmi zatem: w obliczu współczesnych wyzwań ideowych i cywilizacyjnych Europa – ten tak mocno przeniknięty Historią kontynent, w którym (podążając za słowami Norwida) „przeszłość jest to dziś, tylko cokolwiek dalej” – musi ponownie się zdefiniować, a nawet na nowo siebie wymyślić.   Jan Krasicki – profesor zwyczajny w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Wrocławskiego, kierownik Zakładu Antropologii Filozoficznej. Absolwent wrocławskiej polonistyki, studia doktoranckie w zakresie filozofii ukończył na Uniwersytecie Warszawskim.  Zajmuje się filozofią rosyjską, polską oraz niemiecką XIX–XXI wieku, głównie antropologią filozoficzną, filozofią religii oraz filozofią kultury. Autor książek: Eschatologia i mesjanizm. Studium światopoglądu Mariana Zdziechowskiego (Wrocław 1994); Przeciw nicości. Eseje (Kraków 2002); Bóg, człowiek i zło. Studium filozofii Włodzimierza Sołowjowa (Wrocław 2003); Po „śmierci Boga”. Eseje eschatologiczne (Kraków 2011); Człowiek i Bóg w tradycji rosyjskiej (Kraków 2012); Bierdiajew i inni. W kręgu myśli rosyjskiego renesansu religijno-filozoficznego (Warszawa 2012); Разум и Другой. Опыты по русской и европейской мысли (Санкт-Петербугр 2015); Dostojewski i laboratorium idei (Warszawa 2020).

Hans Jonas o etycznej odpowiedzialności nauki i techniki

Piotr Rosół

Celem autora jest – jak sam to ujmuje – po pierwsze, umieszczenie Jonasa w ramach szeroko dyskutowanej problematyki krytyki postępu technicznego, a po drugie – zaprezentowanie zasady odpowiedzialności jako idei związanej z całą twórczością Jonasa (a nie tylko książką pod tym tytułem). (...) Ksiażka w sposób udany opisuje – postępując w ślad za różnymi pismami Jonasa – jak rozumie on „proces pozbawiania świata jego wymiaru etycznego”, a następnie, jaka jest jego reakcja. Mianowicie twierdzi, że powstrzymanie narastającego zagrożenia dla środowiska i istnienia ludzkości, wywołanego przez nieokiełznany rozwój nauki i techniki, wymaga przywrócenia owego wymiaru etycznego. Utworzenie nowożytnej nauki jest wedle Jonasa centralnym momentem w procesie neutralizacji bytu, najpierw przyrody, a potem w pewnym stopniu człowieka. z recenzji profesora Stanisława Krajewskiego   Autor książki umiejętnie wydobywa walory przedstawianych koncepcji i propozycji, ale także odsłania ich słabsze strony. Na szczególnie aprobatywną uwagę zasługują te analizy, w których prezentuje on sposób pojmowania przez Jonasa odpowiedzialności, gdy ukazuje cechy ludzkich powinności i zobowiązań związanych z odpowiedzialnością, gdy zastanawia się nad totalnym i czasowym wymiarem odpowiedzialności. Z uznaniem również należy odnotować analizy porównawcze to, jak autor zestawia zasadę odpowiedzialności z innymi koncepcjami etycznymi, min. z kategorycznym imperatywem Kanta. z recenzji profesora Włodzimierza Tyburskiego  

Lustracja jako zwierciadło

Jan Woleński

Lustracja wzbudziła i nadal wzbudza emocje i kontrowersje, zwłaszcza w takim jej kształcie, jak to zostało zaproponowane przez Prawo i Sprawiedliwość w latach 2006-2007. Książka omawia historię lustracji w Polsce i niektórych innych państwach byłego bloku radzieckiego, ale przede wszystkim zajmuje się analizą ustawy lustracyjnej uchwalonej w 2007 r. i zakwestionowanej przez Trybunał Konstytucyjny. Autor wskazuje na liczne braki legislacyjne przepisów lustracyjnych, a nawet absurdalny charakter niektórych uregulowań. Próbuje dociec jakie były rzeczywiste motywy twórców rzeczonych aktów prawnych.  

Wpadnij, to pogadamy

Krzysztof Orzechowski, Łukasz Maciejewski

Czas, czas – w jednostkowych biografiach tej książki przegląda się często. W przerzucaniu się sądami, wartościami, istnieniem i nieistnieniem,  niezgodą na niesprawiedliwość losu i – w pogodzeniu się z rzeczywistością… Czytając rozmowy, włączałem się do nich, dyskutowałem, nie zgadzałem się lub aprobowałem. Ale na tym polega energia tej książki. Przynajmniej dla mnie. Nie pozostawia obojętnym.                            Z Posłowia Józefa Żuka Opalskiego   KRZYSZTOF ORZECHOWSKI Aktor, reżyser, dyrektor teatrów. Urodził się w Toruniu 6 września 1947 r. Ukończył PWST – obecnie Akademia Sztuk Teatralnych – w Krakowie (Wydział Aktorski) i PWST – obecnie Akademia Teatralna – w Warszawie (Wydział Reżyserii), w 2012 r. otrzymał tytuł profesora sztuk teatralnych. Zagrał wiele ról aktorskich i zrealizował ponad 40 spektakli, m.in. w Krakowie i Warszawie oraz w TVP. W latach 1997–1999 był dyrektorem naczelnym i artystycznym Teatru Bagatela, a w 1999–2016 – Teatru im. Juliusza Słowackiego. Dzięki jego staraniom powstał Małopolski Ogród Sztuki, a także zrewitalizowano magazyn kostiumów i rekwizytów (dzisiejszy Dom Rzemiosł). W 2002 r. otworzył, wspólnie z Anną Dymną, Krakowski Salon Poezji, w którym sam wielokrotnie występował. Od 1981 r. zajmował się dydaktyką. Prowadził zajęcia na Wydziale Reżyserii Akademii Teatralnej. Nie stronił od działalności charytatywnej. Za swoje osiągnięcia był wielokrotnie nagradzany odznaczeniami  branżowymi, samorządowymi i państwowymi – m.in. Krakowską Złotą Maską, Złotym Medalem Zasłużony Kulturze Gloria Artis, Nagrodą I st. Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Krzyżem Oficerskim OOP, Złotym Krzyżem Małopolski, Medalem Komisji Edukacji Narodowej, Medalem św. Brata Alberta. Autor wspomnień Podróż do kresu pamięci (Wydawnictwo BOSZ 2015), dwóch zbiorów felietonów: Teatr świata – świat teatru (2017) i Zapiski z niełatwych czasów (2018) oraz książki W trzech zdaniach. Notatki z lat 2018–2019 (2019) wydanych przez TAiWPN Universitas.   ŁUKASZ MACIEJEWSKI Filmoznawca, krytyk filmowy i teatralny, wykładowca akademicki. Absolwent filmoznawstwa UJ, asystent na Wydziale Aktorskim w Szkole Filmowej w Łodzi, dyrektor artystyczny festiwalu „Kino na Granicy” w Cieszynie oraz „Grand Prix Komeda” w Ostrowie Wielkopolskim. Członek Europejskiej Akademii Filmowej, Światowego Stowarzyszenia Krytyków Filmowych „Fipresci”, Międzynarodowego Stowarzyszenia Krytyków Teatralnych AICT oraz Stowarzyszenia Filmowców Polskich. Recenzent i felietonista m.in. „Onetu”, „Kalejdoskopu Łódzkiego”, „Krakowa”. Ambasador projektu „Kultura Dostępna w Kinach”, członek kapituły „Paszportów Polityki”, stały komentator „Tygodnika Kulturalnego” w TVP Kultura. Dwukrotny laureat Nagrody Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej w kategoriach „Książka roku” i „Krytyk roku” (czterokrotnie nominowany do tej nagrody), laureat „Złotej Róży”, statuetki „Uskrzydlonego”, „Dziennikarskiej Weny”, „ArtKciuka” dla osobowości roku oraz medalu województwa małopolskiego Polonia Minor za szczególne zasługi w upowszechnianiu kultury. Autor lub współautor kilkudziesięciu książek, m.in.: Wszystko jest lekko dziwne –  wywiad rzeka z Jerzym Radziwiłowiczem (2012), Aktorki. Spotkania (2012), Flirtując z życiem – wywiad rzeka z Danutą Stenką (2013),  Aktorki. Portrety (2015), Aktorki. Odkrycia (2018) oraz Krystian Lupa. Koniec świata wartości. The end of the world of values (2017).

Historia narracji filmowej

Jacek Ostaszewski

„Czym jest narracja?” i „Na czym polega konstrukcja dramaturgicznaw filmach fabularnych?” ‒ te dwa pytania stały się punktem wyjścia do przedstawienia w książce sposobów opowiadania historii na przestrzeni dziejów filmu. Okazuje się, że proste historie wczesnego „kina atrakcji” znajdują swoją puentę w postmodernistycznych grach z widzem, opartych na niewiarygodności narratora, epizodyczności narracji i alinearnej konstrukcji opowiadania w kinie współczesnym. Z Historii narracji filmowej można się dowiedzieć, dlaczego takie filmy jak Szklana pułapka czy Psy są typowymi przypadkami narracji melodramatycznej. Ciekawe jest też, że odmiennym wariantem gry  z realizmem klasycznego kina okazuje się kino nowofalowe, przenoszące uwagę z akcji na postać. Historia narracji filmowej  to pierwsze tak przekrojowe i kompleksowe zarazem opracowanie tematyki narracji filmowej w polskim piśmiennictwie. (…) Głównym celem książki jest dogłębna analiza trybów filmowego opowiadania, lecz niejako przy okazji staje się ona przeprowadzoną z powodzeniem próbą opowiedzenia historii kina przez pryzmat tylko i wyłącznie narracji oraz jej przeobrażeń i stylistycznych mutacji. To historyczne zadanie nie popada jednakże w stereotypową i upraszczającą periodyzację (…). Autorowi fantastycznie udaje się ukazać współistnienie i współbieżność w pejzażu współczesnej kultury audiowizualnej formacji stylistycznych o różnej genealogii, które tworzą tym samym jej aktualną imponującą różnorodność i bogactwo. Z recenzji dra hab. Marcina Adamczaka Jacek  Ostaszewski – profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego. Wykłada teorię filmu w Instytucie Sztuk Audiowizualnych UJ. Jest autorem prac inicjujących w polskim filmoznawstwie kognitywną perspektywę badawczą: Film i poznanie. Wprowadzenie do kognitywnej teorii filmu (1999), Rozumienie opowiadania filmowego (1999). Redaktor antologii Kognitywna teoria filmu (1999). Współautor (wraz z Alicją Helman) Historii myśli filmowej (2007, wyd. II 2010). W ostatnich latach publikował teksty dotyczące narratologii filmoznawczej w czasopismach oraz w tomach zbiorowych.

Logos ergon. Między schizofrenią a hermeneutyką: od Daniela P. Schrebera do Alexandre'a Grothendiecka

Michał Gusin

Logos ergon ukazuje różnorodność i złożoność psychicznego wchodzenia w relacje z językiem na styku świadomości i nieświadomego. W wielu okolicznościach zachodzi szansa lub iluzja terapii, choć jak zaświadczają przygody tu opisane, nie wszystkie dysocjacje, charakterystyczne dla schizofrenii, mogą zostać uleczone mocą zaawansowanej hermeneutyki. z recenzji dr hab., prof. UWr Marii Kostyszak Rozmyślnie zestawiając w tytule autora jednej z najsławniejszych autobiografii medykalizowanego obłędu z postacią jednego z najwybitniejszych matematyków XX wieku chciałem przekształcić – jak temat muzyczny – formułę Michela Foucault: szaleństwo – nieobecność dzieła, a dokładniej: pokazać drogę, na której myślenie materializuje się w postaci dających się interpretować znaczeń, jednocześnie zrywając związki z obowiązującymi regułami dyskursu, jakkolwiek droga ta bardziej naśladować ma dystans eleackiego paradoksu, na mocy którego przestrzeń jest nieciągła, niż chronologiczny przebieg. Złowrogie terytorium pęknięć i rozszczepień, podbijane od niepamiętnych czasów pracą egzegezy i komentarzy, zamienia się przeto w strefę litoralną, w której figura konceptualna uzyskuje status mapy. Ze Wstępu   Michał Gusin – filozof, historyk idei i osobliwości, tłumacz, pracownik Dolnośląskiej Szkoły Wyższej we Wrocławiu oraz Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu. Publikował m.in. w „Kronosie”, „Praktyce Teoretycznej” oraz „Via Communicandi”. Autor monografii poświęconej koncepcji Jacques’a Lacana (Symptomy psychoanalizy. Jacques Lacan: od filozofii do antyfilozofii, Universitas 2018) oraz tłumaczeń prac G. Deleuze’a, J.-L. Nancy’ego, F. Guattariego, J.C. Milnera, C. Castoriadisa.

Lektury podręczne. Antologia tekstów satyrycznych dla cudzoziemców, którzy dobrze znają język polski

Ewa Lipińska

Lektury podręczne to antologia tekstów satyrycznych adresowana do cudzoziemców, którzy dobrze znają język polski, a także do Polaków, mieszkających w kraju i za granicą. Pierwszej grupie odbiorców niniejszy zbiór pomoże poznać i zrozumieć polskie teksty satyryczne i humorystyczne, a drugiej - przypomnieć sobie klasyków satyry polskiej, stanowiących część naszej kultury. Antologia ta nie jest podręcznikiem, ale ponieważ towarzyszą jej sugestie metodyczne dla uczących języka polskiego jako obcego, stanowi swego rodzaju pomoc dydaktyczną.  

Dialogi z tradycją. Rozprawy i szkice historycznoliterackie

Henryk Markiewicz

Książka ta omawia stosunek kolejnych pokoleń twórców, krytyków i publicystów polskich do tradycji literackiej, poczynając od romantyzmu, a na międzwojennym dwudziestoleciu kończąc (pominięto jedynie relację Młoda Polska - romantyzm, dawniej już zbadaną). Przedstawione tu zostały różne strategie - rewizje hierarchii autorów i dzieł, odrzucenie przyznawanych im uprzednio wartości i odkrywanie wartości dotąd niedostrzeganych, walka z bezpośrednimi poprzednikami i pietyzm wobec generacji dawniejszej, określenie własnej tożsamości przez negację dziedzictwa lub przeciwnie - obrona nowatorstwa przez odwołanie do jego prekursorów, krótko mówiąc - współdziałanie ciągłości i zerwania w toku przemian literatury polskiej XIX i pierwszej połowy XX wieku.

Hebrajska epigrafika nagrobkowa w Polsce

Leszek Hońdo

Cmentarz żydowski z nagrobkami i inskrypcjami jest zjawiskiem kulturowym. Jest świadectwem przemijania i trwania. Odnosi się do tego, co jest nieprzemijające i ponadczasowe. Ukazuje to, co ulotne i zmienne. Jest obrazem dokonujących się przemian w społeczności żydowskiej. Jest źródłem historycznym. Językowy obraz śmierci i zjawisk z nią związanych odwołuje się do różnych sposobów utrwalenia inskrypcji poczynając od czystego nazewnictwa (inskrypcje onomastyczne), a kończąc na metaforyczno-peryfrastycznych obrazach nadających inskrypcjom charakter poetycki. Przedstawiony materiał obejmuje cmentarze w Polsce, choć w wielu punktach odnosi się do tradycji nie tylko Żydów w Polsce, ale szerzej – do tradycji aszkenazyjskich Żydów. Schemat formularza inskrypcji jest bowiem podobny do inskrypcji występujących na cmentarzach w Niemczech, Czechach, Słowacji, Austrii czy Ukrainy. Należy także pamiętać, że we współczesnych granicach Polski występują wskutek zmian granic różnorodne tradycje europejskich Żydów.

Ciało, seksualność, obozy zagłady

Bożena Karwowska

Książka Ciało, seksualność. Obozy zagłady jest zbiorem reinterpretacji tekstów polskiej literatury o Zagładzie w tym przede wszystkim osobistych świadectw pobytu w obozach koncentracyjnych, pisanych bezpośrednio po wojnie, ponownego ich odczytania przy użyciu kategorii stosowanych w dyskursach feministycznych. Autorka koncentruje się na tych aspektach prześladowań, które pomimo że nie są nacechowane genderowo, mają wpływ na kulturowe formowanie kobiet i mężczyzn. Tego rodzaju ujęcie pozwala na ukazanie zagadnień omojanych prze tradycyjne podejścia badawcze, takich jak praktyki homoseksualne wśród heteroseksualnych więźniów, czy prostytucja i domy publiczne dla więźniów w lagrach - by wspomnieć tylko o najtrudniejszych z podejmowanych zagadnień. Dzięki temu dobrze znane utwory, na przykład Opowiadania Tadeusza Borowskiego czy Dymy na  Birkenau Seweryny Szmaglewskiej, czytelnik ma szansę odczytać w nowy sposób. W książce tej autorka testuje przydatność podejść feministycznych i postkolonialnych (między innymi czarnego feminizmu amerykańskiego) w studiach podejmujących tematykę lagrów, granic człowieczeństwa, moralności i etyki po Auschwitz i Zagładzie.   Bożena Karwowska - Assistent Professor of Polish and Slavic Studies na Wydziale Studiów Europy Środkowej, Wschodniej i Północnej Uniwersytetu Kolumbii Brytyjskiej w Vancouver (Kanada). Jej zainteresowania badawcze obejmują zagadnienia związane z najszerzej rozumianą recepcją literacką, reprezentacją kobiet w literaturach słowiańskich (szczególnie polskiej i rosyjskiej) oraz przeniesieniem obserwacji feminizmu grup mniejszościowym (...) na badania nad literaturą i kulturą polską.

Pamięć GUŁagu

Zuzanna Bogumił

Książka Pamięć Gułagu opowiada historię odkrywania przez mieszkańców ZSRR represyjnej przeszłości swojego kraju. Za punkt wyjścia rozważań autorka przyjmuje koniec lat osiemdziesiątych, gdyż jak tłumaczy dopiero wówczas rozpoczął się proces kreowania zupełnie nowej, wielopoziomowej sytuacji dyskursywnej, która umożliwiła zrozumienie skali i zasięgu represji sowieckich. Autorka przygląda się temu procesowi z perspektywy mieszkańców czterech regionów, które w sposób szczególny zostały doświadczone przez Gułag (Wyspy Sołowieckie, Republika Komi, region permski, Kołyma). Przywołując konkretne wydarzenia, jakie się tam rozegrały pokazuje, w jaki sposób wypowiedziane w tym okresie wspomnienia stawały się fenomenem społecznym, przedmioty − dowodami historii, a odnalezione cmentarze − dziedzictwem przeszłości. Ten detaliczny opis etnograficzny pozwala zrozumieć jak doszło do tego, że w społeczeństwie sowieckim nagle zrodziła się ogromna potrzeba natychmiastowego tworzenia miejsc pamięci, które będą chronić pamięć Gułagu, oraz znaków pamięci, które będą ją wyrażać. Następnie, autorka analizuje wybrane miejsca pamięci łagiernej przeszłości starając się dotrzeć do ich głębszych sensów. Jej celem jest ustalenie funkcji i znaczenia, jakie przypisują tym miejscom współcześni Rosjanie.

Poezje wybrane (Władysław Syrokomla)

Władysław Syrokomla

I. „Dla ciebie śpiewam, gminu szaraczkowy” Dedykacja gawęd gminnych Litwinom 5 Z wrażeń poleskiej podroży 7 Lirnik  wioskowy.  Sielanka 9 Śmierć słowika 13 Borejkowszczyzna 16 Co umiem nakreślić 17 Korale. Dumka kozacka 19 Kruk. Piosnka litewska 21 II. „O, strony mego serca, o, strony domowe” Pielgrzym u kresu wędrówki 23 W imionniku księżny P(uzyniny). Jako dalszy ciąg jej wiersza: Co jest Ojczyzna? 25 Sachar–Maroz 26 Wyzwolenie  włościan 27 Napoleonista.  Obrazek 29 Do ** 31 O moim starym domku. Gawęda 33 Kapral Terefera i kapitan Szerpetyna. Gawęda żołnierska 38 III. „Czułych poetow dola nieszczęśliwa” Dumanie poety (Fantazja) 51 Oda z Horacjusza (Parodia) 52 Owidiusz na Polesiu 53 Niepiśmienny. Gawęda ludowa 56 166 IV. „Z krzyżem i z tacą...” Przebudzenie 59 Hymn do Najświętszej Panny w Ostrej Bramie 61 Do luminarzów mojej parafii 63 Cupio dissolvi 65 Dziadek  kościelny 67 Modła 69 V. „Na co nam miłość?...” Skutki 71 Do... 72 Sny. Do..... 73 Naiwność 74 VI. „Aksamitem i złotem świetnieją księgarnie” Księgarnia  (Urywek) 75 Księgarz uliczny (Gawęda) 78 VII. „...rozmaite przypowieści lubię” Kradzione. Przypowieść szlachecka (Podsłuchane) 83 Lalka. Gawęda dziecinna 86 Dzwony na głuchych. Do... 89 Sen i kabała 90 Wielki Czwartek. Obraz wioskowy 92 Szkolne czasy. Nowe opowiadanie Jana Dęboroga 128 Ucinek 163

Poetyka totalna. O antropologii literatury Northropa Frye\'a

Kamila Żukowska

Książka Kamili Żukowskiej Poetyka totalna. O antropologii literatury Northropa Frye’a jest cennym uzupełnieniem prac poświęconych teorii mitokrytycznej wybitnego amerykańskiego badacza mitu. Autorka, opierając się na opus magnum badacza (słynna Anatomia krytyki ukazała się w Polsce zupełnie niedawno), przeprowadza wnikliwą analizę jego teorii, opierając się na swej szerokiej wiedzy z antropologii i literaturoznawstwa po to, by badania Frye’a nad mitem jako kategorią analizy literatury umiejscowić w kontekście szerszej refleksji humanistycznej. Zadanie to było niełatwe, bowiem Frye budując swój system, posługuje się klasycznymi pojęciami, nadając im zupełnie nowe znaczenie, wychodząc poza intuicyjne ścieżki hermeneutyczne. Autorka jednak potrafiła mu sprostać, odnajdując powiązania we Frye’owskim myśleniu o micie jako rudymentarnej jednostce znaczeniowej z myśleniem m.in. strukturalnym (porównanie pojęcia „mitu” m.in. z koncepcją C. Levi-Straussa) czy kognitywnym, udowadniając, że kategoria przestrzeni używana przez Frye’a pozwala na potraktowanie Frye’owskiego rozumienia mitu w kategoriach uniwersalnych jako rudymentarnej formy ogólnoludzkiego myślenia o świecie.    „(…) Dociekania Autorki mają charakter szczegółowy, ale zarazem nieszablonowy, co sprawia, że pracę tę czyta się z dużym zainteresowaniem. Praca Kamili Żukowskiej ukazuje również możliwe ścieżki heurystyczne, którymi mogą podążać badacze posługujący się metodą analizy literatury skonstruowanej przez Frye’a: tekst potraktowany jako symboliczna konstrukcja oparta na podstawowych doświadczeniach człowieka przekształconych przez ludzki umysł w mity może bowiem stanowić jeden z wyznaczników aksjologii czy światopoglądu nie tylko autora, ale danego społeczeństwa, co samo w sobie otwiera badaczom drogę do szerokiej refleksji nad kulturą”.   dr hab. Artur Przybysławski