Szkolna polonistyka zanurzona w języku

Anna Janus-Sitarz, Ewa Nowak

Kolejny tom serii „Edukacja nauczyciela polonisty” podejmuje zagadnienia szkolnego kształcenia językowego. Wychodząc z założenia, że świat istnieje w języku i wyraża się poprzez język, autorzy rozważają między innymi problemy dotyczące koncepcji, modeli i kierunków szkolnej dydaktyki języka. Jednym z jej fundamentów mogą stać się dokonania współczesnych teorii językoznawczych, funkcjonalnie wykorzystanych w szkolnej praktyce. Zamieszczone teksty przedstawiają sposoby kształtowania i rozwijania  uczniowskiej świadomości językowej, której wykładnikiem staje się interpretacja różnych tekstów kultury, a tym samym interpretacja świata. Prezentują praktyczne rozwiązania pozwalające na pokonywanie barier językowych w odbiorze tekstów literackich, a także proponują postrzeganie lekcji w kategoriach dyskursu. Drugą część tomu stanowią poważne i żartobliwe, naukowe i prywatne materiały  z uroczystości jubileuszu czterdziestolecia pracy naukowo-dydaktycznej dr Marii Madejowej, badaczki problemów szkolnego kształcenia językowego, kultury języka, szeroko pojętej dydaktyki polonistycznej.

Teatr świata - świat teatru. Felietony 2016-2017

Krzysztof Orzechowski

„Od dawna czytam felietony Krzysztofa Orzechowskiego z wielką uwagą. Teraz, zebrane w jeden tom, brzmią jeszcze inaczej. Widać, że jest w nich i zapis otaczającego nas świata, i osobliwa empatia kogoś, kto widział i przeżył wiele. Pisane są na dodatek z tak niemodną dziś elegancją, którą bardzo lubię i cenię. Książka dla ludzi myślących i – wrażliwych”. Józef „Żuk” Opalski   „Felietony Krzysztofa Orzechowskiego pisane są z miłości do teatru. Autor porusza tematy bardzo różne – czy będą to np. zwyczaje świąteczne, czy los osób niepełnosprawnych – lecz zawsze rozpatruje je w aspekcie sztuki teatralnej. Czerpiąc z wieloletniego doświadczenia, stawia pytania zasadnicze, trudne, nieraz mówi ostro, ale zawsze życzliwie – z troską o dziedzinę sztuki, której poświęcił życie”. Zofia Gołubiew   „Krzysztof Orzechowski zna teatr od tylu podszewek, że każdy jego tekst odsłania kulisy jakiegoś zwykle słabo dostrzeganego problemu. Równocześnie Orzechowski nie jest fundamentalistą, teoretykiem, zwolennikiem jedynej słusznej estetyki. Reaguje spontanicznie: jeśli coś go zachwyca – to zachwyca, jeśli irytuje – to irytuje. Jego felietony to felietony praktyka, który szuka źródeł awarii i pomyłek, ale z radością wita sukcesy i udane spektakle. Książka dla tych, którzy lubią myśleć o teatrze jako o wielu zwierciadłach, w których przegląda się świat”. Maciej Wojtyszko   „Książka Krzysztofa Orzechowskiego to niezwykła wyprawa nie tylko w cenną i godną utrwalenia przeszłość teatru, ale także w jego równie ważną aktualność. To właśnie z połączenia tych dwóch czasów – minionego i dzisiejszego – rodzi się głęboki sens zapisanych tu przemyśleń”. Anna Burzyńska

Transakty. Między sztuką, nauką i technologią. Nowe strategie performowania wiedzy

Jacek Wachowski

Jacek Wachowski – teoretyk performansu i widowisk; profesor zwyczajny w Katedrze Teatru i Sztuki Mediów na Wydziale Antropologii i Kulturoznawstwa UAM. Zajmuje się badaniem performansów posttechnologicznych, a także nowych strategii komunikacyjnych w środowiskach transhumanistycznych i posthumanistycznych. W kręgu jego zainteresowań pozostaje również filozofia nauki i metodologia badań transdyscyplinarnych.    Transakty – ekscentryczne prace artystów, tworzone wspólnie z inżynierami i naukowcami – prowokują do pytań podstawowych: Jak są skontruowane? Jakie pełnią funkcje? W jakich relacjach pozostają do sztuki, nauki i technologii? Jak zmieniają nasze przyzwyczajenia poznawcze? Odpowiedzi na te pytania prowadzą do wniosku, że w transaktach nie chodzi wyłącznie o prowokacje. Tworzą one nowy paradygmat, który umożliwia powstawanie praktyk społecznych opierających się na modelu partycypacyjnym, i podważają instytucjonalno-hierarchiczny sposób wytwarzania wiedzy, podtrzymywany przez uniwersytety i korporacyjne laboratoria.      [Z recenzji prof. SWPS dr hab. Mirosława Filiciaka]   Transakty można czytać na wiele sposobów. To błyskotliwy i zwięzły – choć równocześnie gęsty i nasycony – przewodnik teoretyczny, zachęcający do dyskusji i podsuwający nowe koncepcje pozwalające okiełznać zjawiska współczesnej kultury nadmiaru oraz sproblematyzować ograniczoną społeczną refleksyjność związaną z wieloma obszarami uprawiania nauki (…) Równocześnie można tę książkę traktować jako katalog przykładów działań z ostatniego półwiecza, które problematyzowały przemiany kultury i – zgodnie z przekonaniem o performatywnym charakterze nowej wiedzy – wskazywały rozwiązania, czerpiąc z rozwoju paradygmatu art and science. (…) Nawet jeśli tytułowe transakty z perspektywy kulturowego mainstreamu są zjawiskiem marginalnym, a powstające za ich sprawą depozyty są – jak ujmuje to Autor – „bazami wiedzy niepraktycznej, ekscentrycznej, osobliwej”, to jednak kumulują w sobie zmiany i otwarcie na przyszłość. Są laboratoriami, w których wydarza się to, co dla przyszłości kultury być może najważniejsze. Za sprawą Transaktów zyskujemy okazję, by do nich zajrzeć w towarzystwie kompetentnego przewodnika. Nie mam wątpliwości, że ta książka w obecnych i przyszłych dyskusjach o relacjach nauki, kultury i technologii stanowić będzie istotny punkt odniesienia.

Autobiografizm filmowy jako ślad podmiotowej egzystencji

Magdalena Podsiadło

Autobiografizm różnego rodzaju wypowiedzi filmowych jest niezaprzeczalnym faktem, a sposób, w jaki się przejawia, wymaga złożonych i precyzyjnych narzędzi badawczych. Tymczasem literatura przedmiotu jest nieliczna i niezupełnie satysfakcjonująca, co może dziwić, zważywszy, że zbliżone obszary tematyczne były eksplorowane wielostronnie i starannie. Mam na myśli problem autora, podmiotu i autotematyzmu. Wyłonił się zatem obszar niespenetrowany dostatecznie, dając tym samym pole do wykazania się inwencją oraz samodzielnością i oryginalnością. Powiedzmy od razu, że autorka nie zawodzi oczekiwań Czytelnika. Jej rozprawa jest interesująca, napisana z polotem i zarazem z respektowaniem reguł warsztatu naukowego, nie brak jej wartości stricte literackich.   Prof. dr hab. Alicja Helman (z rec. pracy)     Tematem rozprawy jest autobiografizm filmowy, próba jego zdefiniowania oraz wyznaczenia głównych nurtów, z których się wywodzi (kina awangardy, undergroundowego oraz nowofalowego). Analiza postawy autobiograficznej twórcy zawartej w dziele wskazuje, że realizuje się ona przez wielogłosowy status „ja” autobiograficznego, reprodukcyjny charakter obrazu, fabularyzację oraz kreację. Ślad-trop, który autor pozostawia w filmie, zwraca się jednocześnie ku niemu samemu. Powtarzające się tropy tworzą natomiast podstawę retoryki twórczości autobiograficznej, czyli katalog najczęściej powracających tropów-sygnałów wskazujących na rzeczywistą osobę autora filmowego. Odmienne sposoby zawierania z widzem paktu autobiograficznego pozwalają uporządkować twórczość autobiograficzną według trzech typów „ja” autorskiego, czyli „ja” empirycznego, porte-parole oraz „ja” sylleptycznego, które stały się podstawą analiz twórczości trojga autorów – odpowiednio: Jonasa Mekasa, Márty Mészáros oraz Jerzego Skolimowskiego.   Magdalena Podsiadło – adiunkt w Instytucie Sztuk Audiowizualnych Uniwersytetu Jagiellońskiego.  

Sprawy polskie minionego wieku

Eugeniusz Duraczyński

Przekazujemy do rąk czytelnika, wybór rozpraw i esejów Eugeniusza Duraczyńskiego, poświęconych sprawom dziejów Polski w XX wieku. Od odzyskania niepodległości po I wojnie światowej do jej utraty i ponownego zdobycia w wyniku wysiłku Polaków, wysiłku, którego skuteczność uzależniona była także od zmieniającego się splotu międzynarodowych wpływów i interesów. Otrzymujemy więc obraz powstania i upadku II Rzeczypospolitej, roli oraz miejsca Polski w II wojnie światowej i w antyhitlerowskiej koalicji.

Ontologia Boga

Marek Łagosz

Problematyka podjęta w tej książce zdaje się być nieuchronnym punktem, do którego myślenie filozoficzne – gwoli zupełności swoich prób opisu i wyjaśniania rzeczywistości – musi dojść. Szczególnie w ontologii pytanie o absolutny wymiar bytu jawi się jako palące. Kwestia natury Boga oraz Jego relacji do pozaboskiej transcendencji (a w szczególności do człowieka) narzuca się przy tym z całą ostrością – chociażby jako przeciwwaga dla rozwiązania materialistycznego. Nie myślałbym o publikacji tej książki, gdyby nie przypuszczenie, że prowadzone wyżej spekulacje – mimo chronicznej niekonkluzywności i dramatycznej niepewności co do natury Boga ‒ niosą ze sobą pewną wiedzę o świecie i człowieku, który zmaga się z problematem Absolutnego i Nieskończonego. Pomimo bowiem sceptycznego podejrzenia, iż prowadzone wyżej rozważania nie dają niezawodnej wiedzy o Bogu oraz niewiele rozstrzygają, można uznać, że przynajmniej porządkują one pewne obszary ontologicznego myślenia o świecie realnym w wymiarze jego odniesienia do Boskiego absolutu. [Autor] „Zaprezentowana „Ontologia Boga” (…) reprezentuje bardzo wysoki poziom naukowy. Rozprawa posiada wyraźnie sprecyzowany problem, którego rozwiązaniu przyporządkowany jest jasny, logiczny układ rozdziałów i paragrafów. Chciałbym podkreślić, że to „zmaganie” się charakteryzuje się dwiema ważnymi cechami: źródłowością i analitycznością (…) To monumentalna praca, w której zawarto wiele istotnych i ciekawych filozoficzno-teologicznych treści dotyczących istnienia i natury Absolutu (…) Rozprawa przygotowana przez prof. Marka Łagosza mieści się na pewno wśród 25% najlepszych tego typu książek znanych mi w literaturze polskiej jak i zagranicznej”. [z recenzji ks. dr. hab. Pawła Mazanki, prof. ucz. UKSW]   „Chciałbym od razu na wstępie wskazać, że odpowiada mi osobiście zarówno styl zaprezentowanej pracy, jak i sposób jej przeprowadzenia. Jestem bowiem zdania, że filozofia w dalszym ciągu jest rozpatrywaniem wielkich problemów i nie można jej sprowadzać jedynie do analitycznego wymiaru ukazywania lub opisywania jakichś zarówno historycznych, jak i problemowych zagadnień, które nie zostały jeszcze przebadane. Z tego względu bardzo spodobał mi się zamysł zmierzenia się z wielkim problemem Boga (…) Autor bardzo klarownie i przekonująco skonstruował poszczególne rozdziały monografii, co pozwala nawet mniej wprawnemu czytelnikowi na zrozumiałą lekturę dzieła (…)”. [z recenzji dr. hab. Jacka Surzyna] O autorze Profesor Marek Łagosz pracuje w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Wrocławskiego, gdzie kieruje Zakładem Ontologii i Filozofii Przyrody. Dotychczas opublikował sześć książek: Znaczenie i prawda. Rozważania o Fregowskiej semantyce zdań (Wrocław 2000), Brzytwa Ockhama a wykazywanie nieistnienia (Wrocław 2002), Realność czasu (Wrocław 2007), Marks. Praca i czas. Wartość czasu w ekonomii i moralności (Warszawa 2012), O świadomości. Fenomenologia zjawisk umysłowych (Kęty 2016), Ontologia. Materializm i jego granice (Kraków 2019). Autor licznych publikacji m.in. w „Filozofii Nauki”, „Kwartalniku Filozoficznym”, „Przeglądzie Filozoficznym – Nowej Serii”, „Ruchu Filozoficznym”, „Principiach”, „Filozofii i nauce. Studiach filozoficznych i interdyscyplinarnych”, „Studia Philosophiae Christianae” oraz „Studia Philosophica Wratislaviensia”. Interesuje się ontologią, epistemologią, filozofią nauki, filozofią analityczną, filozofią Karola Marksa, fenomenologią oraz filozofią Boga.

Poznawanie i nazywanie. Refleksja cywilizacyjna i epistemologiczna w polskiej poezji modernistycznej

Barbara Sienkiewicz, Maria Cieśla-Korytowska

Autorka konstruuje w książce obraz polskiej poezji modernistycznej od ostatnich dziesięcioleci XIX wieku po poezję neolingwistyczną przełomu wieków XX i XXI. Dominują w nim dwa zagadnienia, kluczowe dla świadomości modernistycznej - poznawania i nazywania, ale uzupełniają kwestie i dylematy, które autorka uznaje za pochodne wobec nich: podmiotowości, stosunku do problematyki cywilizacyjnej, do historii, do racjonalizmu.

Życie na niby

Kazimierz Wyka

"Życie na niby" to książka o polskiej glorii i mizerii; książka nasycona mądrym patriotyzmem polskim - pełnym tragiczności, ironii i drwiny. Wyka, ten Polak mądry, był zarazem Polakiem konsekwentnie duszonym przez swój czas; (…) przez knebel cenzury, przez "dotkliwe jak ból zęba przeświadczenie", że zmagać sie musi z przeszłością, "jarzmem nadanym, a nie wybranym". (...) Można też powiedzieć inaczej - Kazimierz Wyka próbował dyktat komunistyczny uczłowieczyć i spolszczyć. Tak rozumiem jego credo ideowe, obecne także w "Życiu na niby" - Adam Michnik  

Obóz stanisławowski w województwie ruskim w okresie bezkrólewia i wojny o tron polski w latach 1733-1736

Adam Lisek

Autor podejmuje się przedstawienia rozwoju sytuacji w województwie ruskim w okresie przedostatniego bezkrólewia i wojny o tron Polski. Szczególną uwagę zwraca na proces kształtowania się stronnictwa stanisławowskiego, popierającego do tronu kandydaturę Stanisława Leszczyńskiego, oraz na aktywność jego zwolenników na sejmach i sejmikach. Ukazuje proces zawiązywania się partykularnych konfederacji i działalność wojskową regimentarza koronnego Józefa Potockiego w województwie ruskim. Autor przedstawił także proces zawiązywania się w województwie – u schyłku wojny – rekonfederacji po stronie króla Augusta III oraz aktywność szlachty na pierwszym (niedoszłym) i drugim sejmie pacyfikacyjnym. Wartościowym uzupełnieniem pracy jest aneks, zawierający zestawienia sejmików odbytych lub niedoszłych w całej prowincji małopolskiej. „Po ustąpieniu ks. A. Czartoryskiego doszło na sejmiku do zawiązania wspólnej konfederacji, której marszałkiem został wybrany (…) podkomorzy ziemi lwowskiej Jan Siemieński. W akcie konfederacji szlachta opowiedziała się za królem Polakiem z narodu naszego polskiego, w wolności urodzonego et in vestitu polono, żeby się obligował in pactis conventis chodzić po polsku (...) innych kandydatów exkludowano, (...) nawet ani na nominację ani na żadne propozycje cudzoziemca nie pozwalamy”. Adam Lisek – urodził się 4 września 1965 r. w Bytomiu. Ukończył studia historyczne w 1992 r. na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. W grudniu 1999 r. uzyskał stopień doktora nauk humanistycznych. Jest autorem publikacji o charakterze regionalnym oraz artykułów na temat południowo-wschodniej Małopolski i z Wielkiego Księstwa Litewskiego w XVIII w., głównie związanych z przedostatnim bezkrólewiem i wojną o tron Polski. Członek zarządu Polskiego Towarzystwa Historycznego Oddział w Katowicach, Towarzystwa Naukowego w Przemyślu, Stowarzyszenia Przyjaciół Armii Krajowej w Katowicach, prezes Chorzowskiego Bractwa Rycerskiego Bożogrobców oraz – od 2007 do 2011 r. – członek Rady Muzeum w Chorzowie. Uczestnik konferencji naukowych o charakterze ogólnopolskim i międzynarodowym (np. „Sapiehowie epoki Kodnia i Krasiczyna”; „Radziwiłłowie. Obrazy literackie, biografie, świadectwa historyczne”). Popularyzator historii regionalnej, organizator licznych sesji naukowych i popularnonaukowych na terenie Chorzowa.  

Krwawy amfiteatr. Antologia francuskich historii tragicznych epoki renesansu i baroku

Barbara Marczuk

Jeśliś jest czytelniku, podobny tym tchórzliwym Izraelitom, którzy nie mieli odwagi iść przez Morze Czerwone, albowiem przerazili się fal jego, co krwawe im się zdały, nie zagłębiaj się w lekturę tej Księgi. Wszak nic innego ci ona nie przedstawi jeno Widowiska krwi i rzezi. Ale jeśli podobny jesteś Kalebowi i Jozuemu, którzy za nic nie mieli słowa tchórzliwych szpiegów, co mówili, że ziemia obiecana pożera swoich mieszkańców a żyją w niej Antropofagowie czyli zjadacze ludzi, nie lękaj się kartek tych otworzyć i przejść przez ten Jordan. Albowiem pomiędzy cierniami wiele róż tu znajdziesz a nawet owoców ogromnych słodyczy niezwyczajnej. Dobrzy chirurdzy uzdrawiają otwierając chorym rany i krew z ich żył upuszczając. My zasię naśladujemy ich, dobre przykłady biorąc z najprzeraźliwszych uczynków jakich dostarcza nam wielki teatr świata.  

Wyspiański. Mitologia nowoczesnego artysty

Magdalena Popiel

Ta książka powstała z głębokiego przekonania, że warto przywrócić Wyspiańskiego nam samym. Wiek XX zaczął się dla nas wtedy, gdy w Krakowie ruszył pierwszy elektryczny tramwaj i gdy publiczność zgromadzona w Teatrze Miejskim usłyszała po raz pierwszy pytanie "Co tam panie w polityce?". Zarysowana tu mitologia artysty wiele zawdzięcza korespondencji Wyspiańskiego, szczególnie listom z podróży artystycznej po Europie w latach 1890-1894. Doświadczenie jakie wówczas zdobył stało się fundamentem całej późniejszej twórczości autora Wyzwolenia. Wyłania się z tych listów portret artysty zmagającego się ze swoim czasem w historii i miejscem na mapie Europy. To obraz buntu jednostki głęboko zakorzenionej w wieku XIX i równocześnie gwałtownie pożądającej zmian, jakie niesie wiek XX. Europejska sztuka wczesnego modernizmu rozpięta między Wagnerem a Picassem, między Mickiewiczem a Witkacym jest właściwym tłem dla dzieła Wyspiańskiego - jednego z niedokończonych projektów polskiego modernizmu. Magdalena Popiel - prof. dr hab. w Katedrze Antropologii Literatury i Badań Kulturowych na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Redaktor naukowy serii "Biblioteki Narodowej" oraz członek Komitetu Redakcyjnego "Przestrzeni Teorii". Autorka książek: Historia i metafora. O "Żywych kamieniach" Wacława Berenta (1989), Oblicz wzniosłości. Estetyka powieści młodopolskiej (1999)

Pośrednicy. Współczesny reportaż literacki wobec Innego

Magdalena Horodecka

Magdalenie Horodeckiej udało się z powodzeniem zdekonstruować potoczne przeświadczenie o tym, iż reportaż przynosi neutralny, niczym niezapośredniczony opis kultury Innego. Akcent jej rozważań został położony na aspekt kulturowej mediacji, co w sytuacji, w której Europa zetknęła się ponownie ze zjawiskiem migracji, stanowi wielki walor monografii. Autorka bowiem zwraca uwagę na rolę literackiego reportażu podróżniczego w zwalczaniu uprzedzeń wobec Inności, które mogą doprowadzić do postrzegania Ziemi jako planety zamieszkanej wyłącznie przez wzajemnie się odrzucających Obcych.                                                                                                  prof. dr hab. Hanna Gosk   Autorka zdecydowała się prześledzić formy reprezentacji Innego w wybranych tekstach reportażowych przełomu XX i XXI wieku. Swoje interpretacje poprzedziła ważnym komentarzem o charakterze teoretycznoliterackim, który uświadamia konieczność poszerzenia współczesnych metod badania literatury niefikcjonalnej o nowe narzędzia. Zaproponowane ujęcia mają tę wspólną zaletę, że nie tylko są propozycją nowatorskiego rozwiązania pewnych problemów badawczych, lecz także od razu testują metodologiczną przydatność tychże narzędzi w analizach tekstów reportażowych.                                                                                    dr hab. Beata Nowacka, prof. UŚ   Magdalena Horodecka podąża w swych studiach tropem szczególnej antropologicznej wrażliwości na Innego. Powracającym wątkiem jej rozważań jest etyczny wymiar profesji reportera.                                                                        dr hab. Małgorzata Jarmułowicz, prof. UG

Nowa generacja w glottodydaktyce polonistycznej

Władysław T. Miodunka

Niniejszy tom anonsuje wejście na rynek edukacyjny i rynek badań naukowych nowej generacji w glottodydaktyce polonistycznej, pokazując wybrane fragmenty pięciu prac magisterskich. Tom ten jest zatem wyrazem nadziei, że wykształceni według nowych programów absolwenci specjalizacji w zakresie glottodydaktyki polonistycznej wykorzystują szansę, jaka została im stworzona, do stania się generacją bez kompleksów, otwartą na glottodydaktykę europejską i światową, umiejącą prowadzić badania naukowe na poziomie międzynarodowym. W tomie znajdują się dwie prace na temat dwu- i wielojęzyczności, jedna na temat motywacji cudzoziemców oraz trzy na temat zastosowania teorii leksykultury R. Galissona w nauczaniu języka polskiego. Prace poprzedza wstęp redaktora tomu.

Polonistyka performatywna. O humanistycznych technologiach wytwarzania światów

Marek Pieniążek

Książka jest syntezą dziesięcioletniej refleksji o funkcjonowaniu szkolnej i uniwersyteckiej edukacji humanistycznej. Centralne miejsce zajmuje w niej performatywność, która personalizuje i scala koncepcje kształcenia językowego, literackiego i kulturowego. Sprawczość, kreatywność i moc podtrzymywania więzi społecznych są w proponowanej dydaktyce równie ważne, jak interpretowanie technologicznie i medialnie zapośredniczonych doświadczeń. W monografii staram się także wyznaczać punkty odniesienia dla polonistyki wychylonej w przyszłość. Proponując jej ujęcie jako środowiska wytwarzania najważniejszych dla zbiorowości kulturowych narzędzi, określam cele edukacyjne nieco inaczej niż humanistyka nowoczesna. Polonistyczne zobowiązania projektuję jednak z nie mniejszym od wielkiej poprzedniczki zatroskaniem o losy ojczystego języka i rodzimej kultury. Ze Wstępu

"Duże dzieło sztuki". Sztuka Instalacji - autentyzm, zachowanie, konserwacja

Monika Jadzińska

Sztuka współczesna jest świadectwem kreatywności, różnorodności i dynamiki naszych czasów. Chociażby dlatego powinniśmy ją zachować. Ale jak? Dzieło przestało być jedynie fizycznym „obiektem”, stało się hybrydą znaczeń, relacji i procesów, przekraczając utarte reguły. Przewartościowaniu uległy też kwestie autorstwa, reprodukcyjności i trwałości. Teoria i praktyka konserwatorska, wypracowywane na potrzeby sztuki dawnej, są niewystarczające. Najbardziej radykalną sztuką, której to dotyczy, jest sztuka instalacji – owo tytułowe „duże dzieło sztuki” (pierwsza słownikowa definicja, Oxford 1969). Czy dzieło, w którym wymienia się niektóre bądź wszystkie „oryginalne” elementy, jest jeszcze tym samym dziełem? Kto i jak ma prawo to robić? Jak traktować replikę, rekonstrukcję, czy emulację? Co zrobić, by tak kompleksowe realizacje pozostały autentyczne i co to oznacza? W książce określono, jak autentyzm warunkował wartość dzieł sztuki i formę ich zachowania dawniej i dziś. Opisano, czym jest sztuka instalacji, jej genezę, historię i charakter. To próba odpowiedzi na pytania, dlaczego i w jaki sposób zachować sztukę współczesną, z nakreśleniem podstaw teoretycznych, nowatorskich metod badawczych oraz podaniem konkretnych strategii opieki i konserwacji.   Monika Jadzińska – konserwator–restaurator malarstwa i obiektów sztuki współczesnej, adiunkt na Wydziale Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki warszawskiej ASP, absolwentka UMK w Toruniu. W roku 2010 obroniła doktorat w Instytucie Sztuki PAN poświęcony zachowaniu sztuki współczesnej. Publikowała artykuły m.in. w: Art, Conservation and Authenticity (London 2009), Inside Installations. Theory and Practice in the Care of Complex Artwork (Amsterdam 2011), Cultural Heritage/Cultural Identity: The Role of Conservation. ICOM-CC 16th Triennial Conference (Lisbon 2011), The Knowledge Tree (London 2012) oraz w takich periodykach, jak np.: “Sztuka i Dokumentacja”, “Ochrona Zabytków”. Jest czynnym uczestnikiem międzynarodowych i krajowych sympozjów oraz projektów badawczych związanych z zachowaniem i konserwacją dzieł sztuki.

Dziedzictwo we współczesnym świecie: kultura - natura - człowiek

praca zbiorowa

Ambitnym celem, jaki postawiono w tej publikacji, jest wielowymiarowa konceptualizacja dziedzictwa we współczesnym świecie, pozostająca w zgodzie z zasadami rozwoju zrównoważonego. Odbywa się to poprzez analizę wielorakich sposobów funkcjonowania dziedzictwa w różnych obszarach życia społecznego, ekonomicznego czy środowiskowego. Przedstawione rozważania koncentrują się wokół czterech ważnych zagadnień: 1. czym jest dziedzictwo, 2. jak jest ono tworzone i wytwarzane, 3. czyje jest dziedzictwo, oraz 4. jakie strategie są aktualnie wobec dziedzictwa podejmowane. Dyskusje dotyczą więc zarówno zagadnień społecznego, partycypacyjnego i ekologicznego wymiaru poszczególnych aspektów dziedzictwa, jak i problematyki ochrony oraz zarządzania dziedzictwem, a także kwestii wykorzystywania go do celów rozwojowych, ekonomicznych i ideologicznych. Zagadnienia te znajdują się w centrum aktualnie prowadzonych debat na świecie w ramach tak zwanych heritage studies (studiów nad dziedzictwem), publikacja zaś stanowi ważny wkład w tę dyskusję. Autorzy proponują rodzaj otwartego forum dyskusyjnego: równoważne miejsce zajmują tu zarówno rozważania akademickie na temat dziedzictwa, jak i jego praktyczne i instytucjonalne ujęcia oraz aplikacje. Realizacja tak postawionych celów stała się możliwa dzięki udziałowi szerokiego grona autorów reprezentujących środowiska naukowe, instytucje publiczne, prywatne czy pozarządowe. W książce widoczne jest nowatorskie podejście, wymagające mądrego i racjonalnego zarządzania dziedzictwem dla potrzeb współczesnych oraz przyszłych pokoleń, oraz włączania w te procesy wszystkich zainteresowanych stron. Takie podejście wiąże się z holistycznym oraz krytycznym i pogłębionym namysłem nad obecnością dziedzictwa w różnych obszarach życia.     Z przedstawionych tekstów wynika, że redaktorzy założyli sobie ambitny cel; chodziło zarówno o wypracowanie wspólnych perspektyw teoretycznych, jak i działań praktycznych, i w ten sposób zniwelowanie istniejących podziałów, takich jak dziedzictwo kulturowe i naturalne, dziedzictwo odległej i niedawnej przeszłości, i wreszcie dziedzictwo jako przedmiot badań naukowych i praktycznych działań społecznych. Wypracowanie integracyjnego charakteru publikacji znajduje swoje warunkujące podłoże w konstruowaniu przeszłości z punktu widzenia teraźniejszości. By przeszłość w każdej odsłonie: ta odległa i ta całkiem nam bliska, a więc radykalnie różne, mogły znaleźć wspólny mianownik we wspólnym upamiętnieniu każdej z nich, niewątpliwie muszą być postrzegane zarówno w jednym, jak i drugim przypadku z punktu widzenia naszej obecnej teraźniejszości. Prof. dr hab. Henryk Mamzer

Samotność i wspólnota, czyli sztuka życia w późnej starożytności (teoria i praktyka I-V wieku)

Bartosz Jastrzębski, Jerzy Jastrzębski

Książka niniejsza traktuje o zjawiskach i problemach epoki narodzin i początków chrześcijańskiej cywilizacji Zachodu. Był to bowiem czas niezmiernie ciekawy: chrystianizm istniał wtedy jeszcze w postaci płynnej, nieustalonej, zmieszanej, wielorakiej, szukającej dopiero form wyrazu, kształtującej rytuały, budującej instytucje – a równocześnie krzepnącej w nieustannych sporach, polemikach i dyskusjach ze swoim (większościowym) pogańskim otoczeniem. Zagadnień i wątków, które w związku z tym można rozważać jest, rzecz jasna, bezlik. Przyjęliśmy jednak taką perspektywę badawczą, iż streszczają się one w kilku fundamentalnych pytaniach: jak żyć, by być szczęśliwym? By uniknąć pozornie (?) nieuchronnych cierpień? Jaką postawę zająć wobec trosk, nieszczęść i utrapień, których pełne jest przecież każde ludzkie istnienie? Czy można się od nich jakoś uwolnić lub nauczyć się je znosić? Dlatego to postanowiliśmy prześledzić główne idee manifestującego się w chrześcijańskich, pustynnych eremach i cenobiach „ducha czasu” – wyrażającego się w skrajnym ubóstwie, najsurowszych praktykach ascetycznych, podejmowanych gwoli całkowitego oddania się Bogu – z oglądem świata współczesnych im twórców pogańskich. Pytając starożytnych o „recepty” na dobre życie, narzuciły się nam następujące kwestie: jakie były, są lub mogą być relacje między jednostką, a wspólnotą? Co jest pierwsze? Skoro przyjmiemy, że człowiek jest od początku ukierunkowany do bycia z innymi i dla innych, to dlaczego tak wielu decydowało się na życie samotnicze, na ucieczkę od ludzi, zerwanie nawet najściślejszych więzów przyjacielskich i rodzinnych? W imię czego? – lub Kogo? Jakie doświadczenia rekompensowały chrześcijańskim anachoretom i filozofom pogańskim wyzucie się ze wszystkiego i opuszczenie wszystkich, nawet dotąd bliskich i drogich? Czy jesteśmy w stanie takie przeżycia i motywy decyzji jakoś przywołać, mocą empatii i wyobraźni odtworzyć w sobie, zrozumieć, i w końcu opisać w sposób komunikatywny dla współczesnego człowieka?

Witold Gombrowicz, pisarz argentyński. Antologia

Ewa Kobyłecka-Piwońska

Niniejsza antologia jest zbiorem tekstów napisanych o Witoldzie Gombrowiczu w Argentynie i ujmujących jego dzieło oraz legendę życia w kontekście tamtejszej tradycji literackiej. W Części krytyków odnajdziemy m.in. studia na temat Gombrowicza jako jednego z odwiedzających Amerykę Południową europejskich intelektualistów, analizę jego travel writings, omówienie relacji łączących go z argentyńskim światem literackim, w szczególności z Jorge Luisem Borgesem oraz Macedoniem Fernándezem, a także opracowanie na temat Gombrowiczowskiej narracji detektywistycznej. Część pisarzy obejmuje klasyczne już teksty najważniejszych współczesnych pisarzy argentyńskich: Ricarda Piglii i Juana José Saera, a także nowsze interpretacje, autorstwa Césara Airy i Carlosa Gamerro.   Antologia jest oryginalnym i istotnym wkładem w rodzimą wiedzę na temat związków Witolda Gombrowicza z Argentyną nie tyle na poziomie życiorysu, co zostało już zbadane przez Ritę Gombrowicz i Klementynę Suchanow, ile na poziomie myśli i tekstów literackich. Autorka antologii dobrała prace argentyńskich badaczy w sposób trafny i aktualny, zachowując jednocześnie pluralizm punktów widzenia i tez interpretacyjnych. dr hab. Justyna Ziarkowska, prof. UWr

W poszukiwaniu rzeczywistości. Mediacyjna rola fotografii we współczesnej prozie polskiej

Marta Koszowy

Przedmiotem niniejszej książki są związki fotografii i literatury (tego, jak literatura wykorzystuje i interpretuje fotografię jako narzędzie reprezentacji świata). Dialektyczny charakter fotografii obecny w jej różnych rozumieniach i szczególny sposób, w jaki odsyła ona do rzeczywistości wpływają na kształt współczesnej prozy. Monografia wprowadza wątki: zdjęcia jako figury ujmującej sposób doświadczania rzeczywistości oraz dążenia współczesnej literatury do obrazowości. Obok rozważań nad istotą fotografii jako pojęcia i zjawiska a także nakreślenia podstawowych kierunków literackich użyć fotografii, zdjęcie przedstawione jest jako figura i strategia reprezentacji literackiej. Kolejne analityczne rozdziały są sprawdzianem założeń teoretycznych. Prezentują typy mediacji fotografii w literaturze na podstawie Matka odchodzi Tadeusza Różewicza, Mercedes-Benz Pawła Huelle, Drogi do Sieny Marka Zagańczyka, kolejnych trzech zbiorów „fotografii” Janusza Andermana, Fotoplastikonu Jacka Dehnela, esejów Dno oka Wojciecha Nowickiego, powieści Fotograf Wojciecha Bruszewskiego, Hanemann oraz Esther Stefana Chwina, Umschlagplatzu Jarosława Marka Rymkiewicza, a także Jadąc do Babadag Andrzeja Stasiuka, Zagłady Piotra Szewca oraz prozy Magdaleny Tulli. Wśród kluczowych zagadnień książki można wskazać – reprezentację, jej kryzys i próbę przełamania go poprzez wprowadzenie w obręb literatury zdjęć, które dzięki swojej naturalnej ambiwalencji demaskują i wyrażają kryzys związany z dawaniem świadectwa. Zdjęcie pośredniczy w ujęciu sposobu doświadczania rzeczywistości, ukazując stosunek podmiotu do świata oraz jego możliwości percepcyjne związane ze sposobem postrzegania. Daje dostęp do rzeczywistości, ma wartość dokumentu, jest opatrzone melancholijną interpretacją, a także stanowi puste wskazanie w stronę rzeczywistości.   Już w pionierskich czasach fotografii uznano jej podwójną siłę – dawania świadectwa i kreowania obrazu rzeczywistości. Dzięki swej ambiwalentnej naturze wschodząca sztuka szybko znalazła miejsce w obszarze innych dziedzin, jako narzędzie podstawowe lub pomocnicze. Przedstawiający charakter fotografii i techniczne możliwości reprodukcji z nią związane kontrastowały z metafizycznym niepokojem, który wzbudzały obrazy malowane światłem. Żywo komentowana w literaturze fotografia stała się jej ważnym tematem. Przekształciła funkcje obrazowania, ewoluując od ilustracji tekstu, pretekstu opisu, aż po autonomiczną figurę oraz środek fototekstualnych gatunków. Literackie sposoby odwoływania się do rzeczywistości poprzez zdjęcie mają już niemal dwuwiekową tradycję. Obok reprezentacyjnych chwytów (takich jak wysnuwanie historii ze zdjęć, poświadczanie rzeczywistości poprzez nie, ekfrastyczność etc.), fotografia stała się strategią opowiadania świata. Dialektyczny charakter fotografii obecny w jej różnych rozumieniach wpływa na kształt współczesnej prozy. Ujmując doświadczenie i obraz rzeczywistości, zdjęcie staje się tropem odmiennych modeli reprezentacji. Odczytanie jego roli w tekście stanowi podstawowe zagadnienie badawcze niniejszej pracy. Fotograficzne odniesienie do rzeczywistości jest polem literackiej interpretacji, kluczem do rozumienia świata.   Marta Koszowy - autorka prac interdyscyplinarnych z pogranicza literaturoznawstwa, krytyki literackiej i historii fotografii. Publikowała w zbiorowych tomach naukowych, a także „Tekstach Drugich”, „Pamiętniku Literackim” i „Teatrze”. Współpracuje z Akademią Pedagogiki Specjalnej oraz Ośrodkiem Badań Filologicznych i Edytorstwa Naukowego IBL PAN.    

Nowożytny indywidualizm a literatura. Wokół hipotez o kreacyjności Edwarda Younga

Jarosław Płuciennik

Książka omawia kilka ważnych kontekstów filozoficznych, religijnych i kulturowych traktatu teoretycznoliterackiego Edwarda Younga. Nowożytny indywidualizm a literatura charakteryzuje głównie XVIII-wieczny etap rozwoju kultury europejskiej poprzez analizę idei literaturoznawczych i kulturoznawczych (entuzjazm, oryginalność, geniusz itp.). Punktem wyjścia są jednak problemy współczesnej kreacjonistyki literackiej inspirowanej przez naturalistyczną kognitywistykę. Pojęcia często opisywane w książce to – obok samego indywidualizmu – autonomia, samopoznanie czy empiryzm i liberalizm. Główną tezą autora jest myśl, że indywidualizm kojarzący się z narodzinami nowożytnej literatury był nierozdzielnie związany nie tylko z tak ważnymi wartościami jak tolerancja czy wolność (wolność sumienia, wolność słowa czy wolność obśmiewania), ale także w antropologicznym modelem intersubiektywności, występującym w XVIII wieku pod różnymi postaciami. Ten znajdowany w wielu dyskursach kulturowych model intersubiektywności powoduje, że nowożytny indywidualizm jawi się – wbrew rozpowszechnionym także w Polsce opiniom – jako zupełnie różny od egoizmu. Formacją myślową związaną z medium kulturowym, jakim staje się nowożytna literatura, jest wedle autora radykalny empiryzm empatyczny.

Co rządzi obrazem? Powtórzenie w sztukach audiowizualnych

Aleksandra Hirszfeld

Przedmiotem analizy książki Co rządzi obrazem?... są prace z obszaru szeroko pojętej sztuki audiowizualnej, która jawi się jako znaczący czynnik kształtujący naszą rzeczywistość kulturową, nacechowaną swoistą wszechobecnością obrazów. Cytat, pastisz, patchwork, remake, retake, seria, found footage itp. stały się dominującymi strategiami wielu współczesnych twórców. Wskrzeszając przewrotnie hasło Albertiego, zgodnie z którym „obraz jest oknem na świat” i odnosząc je do obrazów filmowych, a konkretniej: do zasad regulujących sposób ich generowania, warto uchwycić sens niektórych procesów odpowiedzialnych za przemiany tego, co aktualne. Prace wizualne często stanowić więc będą punkt wyjścia, medium, za pośrednictwem którego będzie można rozszyfrować mechanizmy rządzące „pod spodem”, nie tylko strukturami samych obrazów, ale również transformacjami świata kultury, polityki czy ekonomii. Poza oczywistym nawiązaniem do teorii powtórzenia Gilles’a Deleuze’a, obecnej w Różnicy i powtórzeniu, w głównej mierze badania te zogniskowane są na poszukiwaniu alternatywnych rozwiązań teoretycznych, na konstruowaniu – w duchu „empiryzmu pojęciowego” – poręcznych narzędzi filozoficznych, często będących raczej wynikiem kontaminacji koncepcji rozmaitych autorów, takich jak Deleuze, Nietzsche, Foucault, Barthes, Said, Žižek, Theweleit czy Althusser niż elementami istniejących już, konsekwentnych teorii powtórzenia, jak choćby Derridiańska koncepcja iteracji czy teologiczno-egzystencjalna teoria Kierkegaarda.   Aleksandra Hirszfeld – filozofka działająca w obszarze praktyk artystycznych i teorii sztuki nowych mediów. Realizuje własne projekty z pogranicza instalacji, sound artu oraz obiektów (https://hirszalex.art.pl/). Współpracuje m.in. z portalami www.artandsciencemeeting.pl i www.dwutygodnik.com.

Puste naczynia. Studia z filozofii współczesnej

Damian Leszczyński

Przez ostatnich sto pięćdziesiąt lat w filozofii zaszły olbrzymie zmiany, dotyczące nie tylko poruszanych przez nią tematów, ale również sposobu jej uprawiania. Ta przeważnie prywatna i swobodna refleksja ludzi kierowanych naturalną ciekawością i potrzebą badania fundamentalnych zagadnień stopniowo przekształciła się w zwyczajną profesję, uprawianą pod patronatem i nadzorem instytucji, najczęściej państwowych, ocenianą i wynagradzaną niczym praca etatowych urzędników. Choć liczba publikacji filozoficznych stale rośnie, chociaż mnożą się rankingi i listy specjalistycznych czasopism oraz wydawnictw, jakość tej produkcji jest coraz słabsza i z pewnością nie ponadczasowa. Zwykły człowiek, który oczekiwałby przynajmniej prób odpowiedzi na tradycyjne filozoficzne pytania, może poczuć się zawiedziony, a ktoś, kto zna klasyków – znudzony i poirytowany. Jeśli od razu nie spotka się z deklaracją, że tradycyjne pytania są przestarzałe, będzie miał do czynienia albo z ubranymi w uczony żargon banałami, albo mętnymi zaklęciami, albo scjentystyczną paplaniną, małpującą metody i język nauk przyrodniczych lub społecznych. Jeśli dodamy do tego wszechobecne myślenie proceduralne, znajdujące wyraz w tym, że ludzie rozumują i wyrażają się tak, jak sztuczna inteligencja, okaże się, że w tej intrygującej epoce, w której żyjemy, myśl filozoficzna przeżywa głęboki regres. Zebrane w tym tomie teksty są próbą odpowiedzi na pytania o źródła i naturę kryzysu filozofii. Odpowiadając na nie, autor rozważa założenia i wartości leżące u podstaw powszechnie dziś przyjmowanego obrazu świata, technokratyczne i demokratyczne przesądy, których nie tylko nie kwestionuje się, ale zwykle nie dostrzega, a także automatycznie uznawane autorytety, kontrolujące przekaz informacji. Refleksja nad tymi zjawiskami pozwala zrozumieć, dlaczego tak rzadką postawą są dziś w filozofii sokratejska krnąbrność i sceptyczny dystans.

Autor jako marka. Literatura w kulturze audiowizualnej społeczeństwa informacyjnego

Dominik Antonik

Książka stanowi próbę opisu literatury, która powstaje i funkcjonuje w audiowizualnej kulturze społeczeństwa informacyjnego. Wnioski na temat współczesnego życia literackiego, specyfiki obiegu literatury i możliwości, przed jakimi stają pisarze, formułowane są na podstawie analizy twórczości Jacka Dehnela i Michała Witkowskiego, których twórczość w szczególny sposób korzysta z możliwości zapewnianych przez infrastrukturę technologiczną współczesnego typu kultury i charakterystycznych dla niego zachowań odbiorczych konsumentów. Powieści, publicystyka, marketing i szeroko pojęta aktywność pisarzy w sferze publicznej ukazane są jako rozproszone składniki transmedialnej przestrzeni autorskiej kreacji, którą interaktywny czytelnik może przemierzać w dowolnym kierunku. Kluczową figurą dla takiego modelu twórczości jest marka autorska, która wyłania się z serii medialnych przepływów i integruje rozproszoną przestrzeń literatury, nadając jej wartość i tożsamość. Dominik Antonik, doktorant w Katedrze Antropologii Literatury i Badań Kulturowych Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, absolwent Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych UJ. Zajmuje się teorią literatury i kultury, bada najnowszą polską literaturę i jej związki ze sferą publiczną. Przygotowuje rozprawę doktorską o statusie i funkcji autora we współczesnej kulturze. Publikował m.in. w „Tekstach Drugich”, „Res Publice Nowej”, „Wielogłosie” i „Zagadnieniach Rodzajów Literackich”.  

Muzyczne transpozycje. S. I. Witkiewicz - W. Hulewicz - S. Barańczak - Z. Rybczyński - L. Majewski

Aleksandra Reimann-Czajkowska

Książka Aleksandry Reimann-Czajkowskiej ukazuje szerokie spektrum poetyk i praktyk intermedialnych, dzięki którym dzieła i zjawiska muzyczne przenoszone są do literatury i filmu. Percepcja tych niecodziennych utworów wymaga subtelnego zmysłu estetycznego, ten zaś nie może się wyostrzyć bez udziału intelektu, dokonującego analizy w obszarze pośrednim między sztukami. Autorka przeprowadza nas przez labirynt nieoczywistości, uwypuklając nie tylko czysto estetyczny wymiar interpretowanych dzieł (oraz specyficzny humor, którego źródłem jest niewspółmierność mediów artystycznych), ale także ukrytą pod tą ludyczną powierzchnią egzystencjalną powagę.  dr hab. Marcin Trzęsiok, prof. AM