"Polski Whitman". O funkcjonowaniu poety obcego w kulturze narodowej

Marta Skwara

  Książka jest próbą refleksji zarówno nad samym zagadnieniem recepcji twórcy „obcego” (twórcy innej kultury i innego języka) w kulturze narodowej, jak i próbą monograficznego ujęcia polskiej recepcji Walta Whitmana, powszechnie znanego jako „bard Ameryki”. Heterogeniczność i wieloaspektowość zagadnienia recepcji znajduje swój wyraz w konstrukcji książki, która opisuje obecność Walta Whitmana w kulturze polskiej z wielu przenikających się perspektyw: komunikacyjnej (sposoby prezentowania Whitmana w polskich encyklopediach, słownikach, tekstach „na temat” poety), socjologicznej (funkcjonowanie Whitmana w przestrzeni publicznej i politycznej, szczególnie w PRL-u), translatologicznej (sposoby tłumaczenia, a co za tym idzie rozumienia Whitmana, analizowane na przykładzie polskich serii przekładowych jego wierszy), intertekstualnej (obecność rozmaitych nawiązań do twórczości Whitmana w poezji i prozie polskiej), kulturowej (porównawcza interpretacja obecności Whitmana w polskich wersjach językowych dwóch wybranych filmów), krytyczno-literackiej (refleksja nad zjawiskiem „whitmanizmu” skontrastowanym z tzw. „o’haryzmem”). Badanie recepcji poety „obcego” umożliwia przyjrzenie się pod innym kątem literaturze i kulturze narodowej oraz jej twórcom. Zenon-Przesmycki Miriam, Antoni Lange, Jan Stur, Jerzy Jankowski, Stefan Żeromski, Julian Tuwim, Kazimierz Wierzyński, Józef Czechowicz, Czesław Miłosz, Jacek Bierezin, Danuta Mostwin, Ludmiła Marjańska, Tadeusz Różewicz, Julian Kornahauser ukażą swą inną twarz jako czytelnicy, tłumacze, interpretatorzy i komentatorzy Whitmana – już nie tylko „barda Ameryki”, ale i poety, z którym warto toczyć dialog o tym, jak rozumieć poezję, jak rozumieć świat. Książka zawiera także unikalne ilustracje z kolejnych wydań Leaves of Grass, aneks z zapomnianymi tłumaczeniami oraz bibliografię podmiotową i przedmiotową polskiej recepcji Whitmana od roku 1872.

Nietota. Księga tajemna Tatr

Tadeusz Miciński

Morze u stóp Tatr? Polskie góry jako miejsce, skąd przyjdzie wyzwolenie? Czy legenda o Królu Wężów i rycerzach śpiących we wnętrzu Giewontu mogą być prawdziwe? Tadeusz Miciński wpisuje swe koncepcje historiozoficzne w tak niezwykłą scenerię i przywołuje niemalże wszystkie, znane wówczas – a przez niego wnikliwie studiowane – mity, legendy i opowieści, że świat Nietoty rozciąga się poza czasem i przestrzenią realną. W tej scenerii rozgrywa się niezwykła w wielości kontekstów kulturowych i odwołań do historii, tradycji, mitologii, ale i teraźniejszości autora opowieść z kluczem. Jest to ciąg dalszy rozważań romantyków: Mickiewicza, Słowackiego, Krasińskiego, dopełnienie młodopolskich wizji Wyspiańskiego oraz opowieści Żeromskiego o „swoich czasach”. Tajemna księga Tatr jest też historią Ariamana, który pokonując siebie, dokonując określonych wyborów i podejmując walkę w imię swoich ideałów przemienia się wewnętrznie, by stać się Magiem. Jest opowieść o człowieku, który wybiera między miłością fatalną a obowiązkiem, szczęściem zmysłowym a służbą wyższym ideałom, jest to historia o dojrzewaniu do zadań swojego przeznaczenia i o pokonywaniu własnych słabości i przeszkód niesionych przez życie. Światu, który tak bardzo jak nasz, poszukuje ponownego zakorzenienia w micie, który ciągle i na nowo odkrywa zapomniane już mity własnych przodków, nie tylko Tolkien i Sapkowski mogą przynieść opowieści mityczne. Tadeusz Miciński jest jednym z twórców polskiej mitologii – bardzo silnie przenikniętej historią i przenoszącej w wymiar pozahistoryczny wiele ważnych, specyficznie polskich problemów.

Zrozumieć Innego. Próba rozumienia Innego w fenomenologii, hermeneutyce, filozofii dialogu i teorii systemu

Jaromir Brejdak

Niniejsza książka jest prezentacją problemu rozumienia Innego w wybranych perspektywach filozofii współczesnej: fenomenologii, hermeneutyce, filozofii dialogu czy teorii systemu. Z zaprezentowanych tu analiz wyłaniają się trzy zasadnicze paradygmaty rozumienia Innego: paradygmat egologiczny, relacyjny oraz pozaegologiczny. W perspektywie egologicznej Inny jest drugim Ja, alter ego. Max Scheler, przedstawiciel paradygmatu relacyjnego, zarzuci egologicznej próbie zrozumienia Innego narcyzm, przez który dostrzegamy w Innym tylko siebie. W paradygmacie relacyjnym Ja wyłania się ze wspólnego strumienia przeżyć, ale także z tradycji czy z języka. Współczesne prace psychologii rozwoju, głównie Michaela Tomasello, wydają się w empiryczny sposób potwierdzać śmiałe tezy fenomenologów, głównie Maxa Schelera, dotyczące emocjonalnie ufundowanej intencjonalności zbiorowej, fundamentu wspólnoty. Paradygmat pozaegologiczny, prezentowany przede wszystkim przez Lévinasa, ukaże Innego jako źródło naszej tożsamości wyłaniające się z pierwotnego odruchu odpowiedzialności. Uważne spotkanie z Innym zapoczątkowuje zarówno narodziny naszej tożsamości, jak i narodziny żywej wspólnoty, których cementem jest odpowiedzialność. Poznanie w odniesieniu do innego człowieka staje się majeutycznym współdziałaniem. Jaromir Brejdak – profesor filozofii,absolwent Politechniki Wrocławskiej, doktor filozofii Uniwersytetu Ludwiga-Maximiliana w Monachium (Philosophia crucis. Heideggers Beschäftigung mit dem Apostel Paulus,Frankfurt 1996). Habilitacja w IFiS PAN na podstawie rozprawy Odcienie obecności. Próba analizy fenomenu, Kraków 2007. Inne publikacje książkowe:Słowo i czas. Problem rozumienia Innego w hermeneutyce i teorii systemu, Szczecin 2004; Cierń w ciele. Myśl Apostoła Pawła w filozofii współczesnej, Kraków 2010; Ewangelia Zaratustry, Warszawa 2014; The Thorn in the Flesh. The Thought of Apostle Paul in Modern Philosophy, Zürich 2017. Współtwórca Szczecińskich Dni Kultury Żydowskiej Adlojada.

Mediolańskie instrukcje o budynkach i sprzętach kościelnych wydane na polecenie Karola Boromeusza i ich recepcja w Kościele katolickim

Piotr Krasny, Michał Kurzej

Instrukcje o budynkach i sprzętach kościelnych (1577), opracowane na zlecenie i pod nadzorem kardynała Karola Boromeusza (1538‒1584) przez duchownych wspierających go w zarządzaniu archidiecezją mediolańską, są uważane za najważniejszy dokument, określający zasady kształtowania katolickiej sztuki sakralnej w okresie potrydenckim. Z zawartych w nich, jasno sformułowanych regulacji korzystano w niemal całym świecie, starając się jak najlepiej dostosować formy dzieł sztuki do wymogów liturgii i do przekazywania za ich pomocą prawd wiary. Instrukcje odegrały też kluczową rolę w sformułowaniu nowożytnej łacińskiej terminologii liturgiczno-artystycznej. Pierwszy pełny przekład Instrukcji na język polski został zaopatrzony w kompletny aparat naukowy, a także dopełniony obszernymi wprowadzeniami, wyjaśniającymi okoliczności powstania tego dzieła i problematykę jego autorstwa oraz określającymi jego miejsce w dorobku piśmiennictwa artystycznego XVI stulecia. Zalecenia zawarte w Instrukcjach skonfrontowano też z formami dzieł sztuki sakralnej zrealizowanymi pod nadzorem Boromeusza i drobniejszymi wypowiedziami na temat sztuki, sformułowanymi przez niego i w jego środowisku.  

Zrozumieć obcość. Recepcja literatury niemieckojęzycznej w Polsce po 1989 roku

Redakcja: Stephan Wolting, Monika Wolting

„Niepodważalnymi zaletami tomu są: bardzo bogaty materiał faktograficzny, opisujący i porządkujący najaktualniejsze zjawiska w niemiecko-polskim transferze literackim i kulturowym, autorskie interpretacje współczesnych procesów recepcyjnych oraz żywa i potoczysta narracja, spójna mimo wielości głosów. Zalety te sprawiają, że tak skonstruowany tom może być bardzo atrakcyjny dla wielu różnych odbiorców: organizatorów (dziennikarzy, recenzentów, tłumaczy), recypientów (czytelników, widzów, studentów) i analityków (germanistów, polonistów) niemieckojęzycznych zjawisk literackich w Polsce.”    dr hab. Sławomir Piontek, prof. UAM

"Inny świat" Gustawa Herlinga-Grudzińskiego

Włodzimierz Bolecki

Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego znalazł się na liście lektur wktrótce po przemianach politycznych w 1989 r. i po likwidacji cenzury (kwiecień 1990). Pierwsze oficjalne nakłady Innego świata osiągnęły liczbę kilkuset tysięcy egzemplarzy, czyniąc z książki Herlinga nie tylko jeden z najważniejszych utworów współczesnej literatury, lecz także prawdziwy bestseller. Prezentowana książka ma tylko jeden cel: pomóc nauczycielom, uczniom oraz studentom w lekturze Innego świata jako utworu literackiego i świadectwa historycznego, przybliżyć jego problematykę ideową i artystyczną, a także nieodłącznie z nią związaną biografię Gustawa Herlinga-Grudzińskiego.

"Mnie płynąć, płynąć i płynąć". Brzegi Lemanu. Krąg wierszy lozańskich

Adam Mickiewicz

Podczas pobytu w Lozannie, w latach 1839–1840, Mickiewicz naszkicował sześć krótkich wierszy. Rękopisy zachował, ale nigdy nie nadał im ostatecznego kształtu. Ogłoszone po śmierci poety, były początkowo traktowane jako mało znaczące drobiazgi. Wraz z upływem czasu ich ranga, mierzona opiniami poetów, krytyków i historyków literatury, zaczęła rosnąć.   Dzisiaj nikt ze znawców poezji nie wątpi, że liryki lozańskie są arcydziełem, jednym z centralnych punktów poetyckiej twórczości Mickiewicza, a więc – całej polskiej poezji. Pochodzące z nich frazy, takie jak „Nad wodą wielką i czystą”, „Mnie płynąć, płynąć i płynąć”, „Polały się łzy me czyste”, „Gdy tu mój trup w pośrodku was zasiada”, mają moc poetyckich zaklęć, archetypów poetyckości. Marian Stala

Paradygmat polskiego romantyzmu w uniwersum filmowym

Krzysztof Kopczyński

Tematem książki jest relacja film – filozofia – paradygmat polskiego romantyzmu. Autor uwzględnia uwarunkowania historyczne, a także współzależność filozofii i filmu oraz myśli i filmu. Konfrontuje triadę romantycznego myślenia o egzystencji: melancholia – tragizm – ironia romantyczna z rozwiązaniami wykorzystanymi przez polskich filmowców. W książce znajdują się interpretacje scen i sekwencji z filmów Kuby Czekaja, Macieja Drygasa, Andrzeja Jakimowskiego, Jana Komasy, Marka Koterskiego, Pawła Pawlikowskiego, Wojciecha Smarzowskiego, Andrzeja Wajdy, Krzysztofa Zanussiego, Edwarda Żebrowskiego i Andrzeja Żuławskiego. Dominującym przedmiotem tych interpretacji jest śmierć, zwłaszcza samobójcza, traktowana jako skrajny przykład zastosowania paradygmatu romantycznego. Książka wykorzystuje prace Marii Janion i polskich filmoznawców: Alicji Helman, Marcina Marona, Andrzeja Zalewskiego. Ważne są w niej odwołania do prac filozofów i filmoznawców aktywnych w obszarze międzynarodowym: Roberta Sinnerbrinka z jego romantyczną „film-filozofią”, Richarda Allena, Stanleya Cavella, Paula Coatesa, Gillesa Deleuze’a, Daniela Framptona, Bernda Herzogenratha, Johna Mullarkeya, Davida N. Rodowicka, Richarda Rorty’ego. Autor spogląda na paradygmat romantyczny także jako na zjawisko z dziedziny epistemologii. Ważne są dla niego praca wyobraźni, subiektywizm będący kontynuacją romantycznego indywidualizmu i osiągany dzięki ironii romantycznej dystans, który może służyć poznaniu, ale także zakwestionowaniu jego sensu. Daje nową odpowiedź na pytanie, czy paradygmat polskiego romantyzmu może ożywić film polski i wspomóc badania nad nim. A także – jak film może zmienić rozumienie paradygmatu i jego roli w kulturze. Krzysztof Kopczyński – profesor uczelni w Instytucie Polonistyki Stosowanej Uniwersytetu Warszawskiego, doktor habilitowany sztuk filmowych, doktor nauk humanistycznych (promotorka rozprawy Recepcja Mickiewicza w zaborze rosyjskim w latach 1831-1855 – prof. Maria Janion), dokumentalista. Główne zainteresowania naukowe: film polski, film dokumentalny, romantyzm, filozofia filmu, edukacja filmowa i medialna. Reżyser dokumentów Kamienna cisza (2007) i Dybuk. Rzecz o wędrówce dusz (2015) pokazywanych i nagradzanych w kilkudziesięciu krajach. Członek Europejskiej Akademii Filmowej, Polskiej Akademii Filmowej, Stowarzyszenia Filmowców Polskich i Polskiego Towarzystwa Badań nad Filmem i Mediami. ORCID 0000-0002-6702-6374 www.eurekamedia.info