Wydawca: Wydawnictwo UNIVERSITAS
Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych UNIVERSITAS zostało założone w 1989 roku przez pracowników naukowych Uniwersytetu Jagiellońskiego. Universitas jest jednym z najważniejszych i najwyżej cenionych wydawnictw naukowych w Polsce. Specjalizuje się w publikowaniu książek naukowych i popularnonaukowych z dziedziny humanistyki, ze szczególnym uwzględnieniem historii i teorii literatury, historii sztuki, nauki o języku. Do naszych czołowych serii wydawniczych należą Horyzonty Nowoczesności, Język Polski dla Cudzoziemców, Krytyka XX i XXI wieku, Klasycy estetyki polskiej, Klasycy współczesnej myśli humanistycznej, Dziennikarstwo i świat mediów oraz seria Estetyczna. Możemy się również poszczycić licznymi publikacjami z dziedziny historii sztuki, a także historii i estetyki fotografii. Do grona naszych autorów zaliczyć możemy m.in. Stanisława Cata-Mackiewicza, prof. Władysława Bartoszewskiego, prof. Michała Głowińskiego, Adama Michnika, prof. Henryka Markiewicza, prof. Andrzeja Walickiego, prof. Stanisława Waltosia, prof. Franciszka Ziejkę.
1217
Ebook

Mit psychologiczny w starożytnych Indiach

Maryla Falk

Niniejsza praca jest twórczą próbą zinterpretowania całej myśli upaniszadowej za pomocą metody, którą, jakkolwiek jest ona najściślej filologiczna, można uznać za absolutnie nową, jako że prezentowane sekwencje idei rozważa się nie w perspektywie dialektycznej, zastępując mentalność indyjską mentalnością zachodnią, lecz, mając zawsze w polu widzenia tę pierwszą, uwydatnia – poprzez długi ciąg tekstów naładowanych symboliką i z pozoru nie do przeniknięcia – pewien element psychologiczny, który przyjął kształt mitu i obrósł specjalną terminologią. Autorka nazywa go mitem psychologicznym. Tak więc całość dziejów najstarszej filozofii indyjskiej automatycznie sprowadza się do tego wspólnego mianownika; we wszystkich fazach tej mitycznej spekulacji momentem rozstrzygającym jest analiza psychologiczna. Główną zasługą Autorki jest odkrycie całego ciągu mitów zbiegających się w jednym centralnym micie psychologicznym, który je oświetla i wraz z którym podlegają one stopniowej przemianie. Liczba tekstów, uwzględnionych, przeanalizowanych i gruntownie zbadanych przez Autorkę, jest doprawdy ogromna; to nie tylko wszystkie stare upaniszady, lecz również wiele hymnów Ryg- i Atharwawedy, obszerny wybór filozoficznych fragmentów Mahabharaty, wśród których wybija się słynna Bhagawadgita, księga niewątpliwie najczęściej czytana i najpopularniejsza w Indiach, wreszcie liczne teksty dawnego buddyzmu. Poza rozległym i inteligentnym oczytaniem w tekstach wedyjskich, sanskryckich i palijskich, Autorka daje również dowód dobrego przygotowania i niepospolitego zmysłu filozoficznego, nigdy bowiem nie daje się uwieść nader częstym i przerafinowanym spekulacjom upaniszadowych myślicieli, którzy w swej szaleńczej pogoni za utożsamiającymi ekwiwalencjami niezmordowanie sprowadzają wszelką wielość do jedności, aby później rozważać tę jedność z najrozmaitszych punktów widzenia. Na najgorętsze pochwały zasługuje Autorka za umiejętne wykorzystywanie swej godnej pozazdroszczenia znajomości tekstów do paralel i porównań mających rozjaśniać ciemne fragmenty, dookreślić znaczenie słowa, rozedrzeć mniej lub bardziej gęstą zasłonę symbolu.   (Fragment Sprawozdania z lektury pracy dr Maryli Falk pt. Mit psychologiczny w starożytnych Indiach, odczytany przez członka [Akademii] Carla Formichiego, także w imieniu Piera Gabriele Goidanicha, na posiedzeniu w dniu 21 lutego 1937 r.)   „Maryla Falk, polska uczona, autorka erudycyjnych, wysoko cenionych prac naukowych z dziedziny religioznawstwa i indologii, pozostaje osobą mało znaną poza wąskim kręgiem specjalistów. Z niemałym trudem udaje się odtworzyć kolejne etapy jej kariery naukowej, zaś jej życie osobiste skrywa mgła tajemnicy... Trudno napisać jej biogram, gdyż nie zachowały się żadne wspomnienia ani nekrolog(i). Maryla Falk zmieniała często miejsce pobytu i nigdzie nie zatrzymała się dłużej niż na kilka lat. Paryż, Rzym, Warszawa, Bombaj, Kalkuta, Chamonix to przystanki w jej drodze życiowej. Wydawcy wznowienia Il mito psicologico Nell’India antica (Mediolan 1986) na skrzydełku obwoluty podali jedynie, że Maryla Falk urodziła się w 1906 we Lwowie, była uczennicą Jeana Przyluskiego, od 1930 pracowała nad swym głównym dziełem Il mito, które opublikowała w 1939. Potem przebywała kolejno w Indiach, we Włoszech i we Francji, gdzie zmarła w 1980. Wydawcy wznowienia Il mito nie potrafili niczego więcej powiedzieć o Autorce, nawet nie wspomnieli (bo nie wiedzieli?), że była Polką…” – Marek Mejor  

1218
Ebook

Wojna i motłoch. Sprzeczności nowoczesne w filozofii Hegla

Bartosz Wójcik

Książka stanowi monografię filozofii politycznej Hegla ujmowanej w perspektywie dwóch zjawisk granicznych dla jego systemu: wojny i motłochu. Oba fenomeny społeczno-historyczne nie pozwalają gładko się wpisać w Heglowską teorię polityczną: są jej ślepą plamką, która stawia opór i otwiera na niedające się opanować sprzeczności. Myśliciel czyniący ze sprzeczności podstawową zasadę swojej filozofii zostaje tym samym zaskoczony sprzecznościami, których nie potrafi skutecznie pojednać. To napięcie pomiędzy filozoficzną teorią antagonizmu a rzeczywistym antagonizmem społecznym – zewnętrznym w wojnie pomiędzy narodami oraz wewnętrznym w eksplozji motłochu w społeczeństwie kapitalistycznym – jest centralnym zagadnieniem książki. Autor, rekonstruując myśl polityczną Hegla, prowadzi także dyskusję z najważniejszymi komentarzami i interpretacjami niemieckiego filozofa, od Karola Marksa począwszy, przez Alexandre’a Kojève’a i György’a Lukácsa, na Marku Siemku i Slavoju Žižku skończywszy. „Może przesadzam, ale mówię to z najgłębszego przekonania, tekst pracy wygląda jak Luwr. W każdej sali – rozdziale, podrozdziale czy podpunktach – stajemy przed kolejnymi obrazami. I trudno zatrzymać wzrok przy jednym, gdyż autor – wciągając czytelnika do lektury – prowadzi do kolejnego obrazu”. [z recenzji Profesora Wojciecha Kaute] „Zamysł radykalnego i pogłębionego odczytania w filozofii Hegla zasady antagonizmu jako fundującej nowoczesną polityczność, a także ukazania wojny i motłochu jako ‘granic’, ‘ograniczeń’ i ‘przeszkód’ w rozwoju systemu etyczności i społeczeństwa obywatelskiego (…) zrealizowano w sposób przemyślany, udokumentowany, przekonujący i oryginalny”. [z recenzji Profesor Ewy Nowak] Bartosz Wójcik (ur. 1990), filozof i historyk idei. Adiunkt w Instytucie Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk. W 2022 roku obronił tam doktorat poświęcony wojnie i motłochowi w filozofii Hegla. W latach 2017−2022 realizował w ISP PAN projekt badawczy Filozofia negatywności Hegla i Žižka finansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki. Jest redaktorem naczelnym czasopisma naukowego „Praktyka Teoretyczna”. Publikował liczne artykuły i recenzje naukowe, na łamach min. „Civitasu”, „Kronosa”, „Tekstów Drugich”, „Widoku”, „FA-artu” i „Athenaeum”.

1219
Ebook

Aisthesis. Zmysłowość i racjonalność w estetyce tradycyjnej i współczesnej

Agnieszka Bandura

Czasy obecne (po tym, jak estetyka przeżyła nie tylko swój kryzys, ale wedle niektórych również swą śmierć) zdają się szczególnie sprzyjać zadaniu przemyślenia na nowojej przedmiotu oraz funkcji i pozycji wśród innych nauk z perspektywy α̉ίσθησις– kategorii równie wiekowej, co niejasnej i nieusystematyzowanej. Ảίσθησις można ochrzcić mianem kategorii transestetycznej, która nie tylko uzgadnia obszar problemowy oraz buduje spójny obraz estetyki współczesnej jako samodzielnej dyscypliny naukowej, lecz wskazuje także drogę wyjścia z impasu, w jakim się ona obecnie znalazła. Przedrostek „trans-”wskazuje z jednej strony na uniwersalną zdolność przenikania płaszczyny problemowej estetyki, z drugiej – uzasadnia próby wykraczania estetyki poza samą siebie i krąg tradycyjnie zarezerwowanych dla niej zagadnień w stronę epistemologii, etyki i filozofii kultury czy komunikacji. Obecna w tytule książki alternatywa zmysłowość–racjonalność nie deprecjonuje żadnego z członów – zarówno racjonalność, jak zmysłowość są tak samo istotne dla estetyki jako nauki: pierwsza znosi roszczenie estetyki do naukowości i osłabia jej pozycję w humanistyce, druga z kolei stanowi o specyfice estetyki i określa jej właściwy przedmiot, a także otwiera przed nią niespotykane dotychczas perspektywy.

1220
Ebook

Scena - między słowem a obrazem. O kompozycji dramatów Juliusza Słowackiego

Magda Nabiałek

Wprowadzone przez Autorkę kategorie pozwalają na nowo zobaczyć charakterystyczne dla twórczości Słowackiego, a trudne do opisania napięcia wewnętrzne. W książce Magdy Nabiałek przemiany ujęto w języku poetologicznym, a nie w języku teorii sztuki romantycznej. Zmiany w sposobie postrzegania świata przez twórcę Fantazego polegają na modyfikacji techniki budowy „kadru”, a co za tym idzie – przebudowie pozycji odbiorcy. Zmiana taka może wspomagać (tak upragnioną przez poetę) transfigurację czytelnika, przeprowadzonego – przez „patrzenie” i „widzenie” – do „rozumienia”. Do szczególnych osiągnięć zaliczyłabym analizę Kordiana i Balladyny. Dopiero ta dość złożona propozycja poetologiczna jest w stanie opisać zmienność perspektyw i możliwości widzenia świata ukazaną w tych dramatach, z którą niezupełnie radzą sobie kategorie ironii, fantastyczności, iluzji i deziluzji czy cudowności. dr hab. Magdalena Saganiak, prof. UKSW   Historia humanistyki to nie tylko seria zwrotów, lecz także nieustannych powrotów. Jednym z nich jest propozycja Magdy Nabiałek, która na nowo próbuje postawić pytania o szczególny status dramatu i związaną z nim poetykę utworów scenicznych. Swoje rozważania sytuuje zaś w nadal aktualnej dla humanistyki opozycji słowa i obrazu, której potencjału badawczego zdaje się dramatologia nie wykorzystała do dziś. Koncentrując swoją uwagę na problematyce związanej ze zmiennością perspektyw oraz sposobami widzenia świata ukazanymi w dramatach Juliusza Słowackiego, autorka tworzy własną propozycję lektury tekstów autora Kordiana. Analiza wielopłaszczyznowej struktury utworów Słowackiego pozwala jej na odtworzenie architektoniczno-przestrzennej konstrukcji dzieła. Pojęcia sceniczności, kadru, ramy służą tutaj do wskazania wewnętrznych napięć w strukturze dramatu i kryjącego się za nimi potencjału semantycznego. Dzięki temu zaprezentowana analiza zyskuje charakter propozycji teoretycznej wykraczającej poza twórczość jednego autora.

1221
Ebook

Ojczyzna przesiedlona". Identyfikacja kulturowa polskich emigrantów wojennych w Londynie w perspektywie pokoleniowej. Etnologiczne studium przypadku

Urszula Lehr

„Każdy człowiek - powiedział Chateaubriand – nosi w sobie świat złożony ze wszystkiego co widział i kochał, świat, do którego powraca zawsze, nawet wtedy, gdy przebiega i pozornie zamieszkuje świat inny”. Claude Lévi - Strauss   “Praca prof. U. Lehr to znakomite, wręcz fascynujące studium fenomenalnej polskiej zbiorowości emigracyjnej w Londynie. Praca imponuje bogactwem materiału i głębią analiz, wielką erudycją ogólną. Autorka stworzyła dzieło, które zapełnia dotkliwą lukę w naszej wiedzy o Polakach poza krajem” - z recenzji prof. zw. dr hab. Ryszarda Kantora (Instytut Studiów Międzykulturowych, Uniwersytet Jagielloński)   Świadomość „ja” w ustalaniu własnej identyfikacji kulturowej polskich emigrantów niepodległościowych i ich potomków to główny motyw przewodni niniejszego studium. Analiza narracji autobiograficznych wzbogacona fragmentami retrospektywnymi (archiwalia, publikacje) ujmująca problematykę tożsamości w trzech perspektywach poznawczych (identyfikacyjnej, temporalnej, przestrzennej) ukazuje proces jej kreowania za pośrednictwem elementów kodu kulturowego (język, formuły rytualno-obrzędowe i ceremonialne,  wyznanie) uzewnętrzniając funkcjonowanie strategii osobniczej, istotnej dla zachowania autoidentyfikacji (klucze pamięci kulturowej). Kontekstem rozważań są zdarzenia niecodzienne rzutujące na osobowość jednostki: traumatyczne skutki działań wojennych (zesłanie, „wykorzenienie”, exodus), doświadczenia egzystencjalne w obcym kulturowo środowisku (relacje interetniczne, deklasacja społeczna i zawodowa, adaptacja, integracja, asymilacja). Następstwem tego rodzaju doznań są ukierunkowane wybory enkulturacji i akulturacji determinujące formowanie zróżnicowanych typów identyfikacji narodowej (od jednolitej poprzez dwoistą, ambiwalentną do  kosmopolitycznej) ujawniające obecność dylematów tożsamościowych prowadzących niekiedy do konwersji.     Urszula Lehr - etnolog, religioznawca, autorka książki U schyłku życia. Starość mieszkańców wsi Beskidu Śląskiego i Podhala (2007) oraz kilkudziesięciu różnotematycznych artykułów problemowych z pogranicza etnopsychologii i antropologii kulturowej - jest profesorem nadzwyczajnym w Instytucie Archeologii i Etnologii PAN.

1222
Ebook

Kształtowanie się poczucia tożsamości Katalończyków na podstawie piśmiennictwa okresu odrodzenia kulturalnego i narodowego (XIX w.- początek XX w.)

Ewa Kulak

Katalonia, obecnie jedna z autonomicznych wspólnot tworzących Królestwo Hiszpanii, jest regionem o bogatej i skomplikowanej historii. W ciągu swych dziejów mieszkańcy Katalonii stali się społecznością świadomą swej odmienności od sąsiadów i starannie tę odmienność kultywującą. Książka Ewy K. Kulak skupia się na losach regionu w XIX i na początku XX wieku, kiedy dokonuje się tak zwane odrodzenie katalońskiej kultury, a przede wszystkim literatury w rodzimym języku, co prowadzi, u końca opisywanego okresu, do samookreślenia się Katalończyków jako narodu. W części pierwszej przedstawiony został rozwój katalońskiego ruchu narodowego, od początkowych działań mających na celu podkreślenie odrębności kulturowej regionu aż do powstania ugrupowań formułujących polityczne żądania i projekty prawnych rozwiązań, dzięki którym Katalonia miała osiągnąć autonomię w obrębie państwa hiszpańskiego. Część druga poświęcona jest analizie tekstów literackich i publicystycznych, w których wybitni przedstawiciele katalońskich elit literackich i naukowych starali się zdefiniować podstawowe cechy wyróżniające ich jako naród. Za kluczowe dla budowania obrazu własnego uznali oni język, historię oraz specyficzny charakter katalońskiego ludu. Te trzy elementy posłużyły im do wzbudzenia w katalońskim społeczeństwie dumy z jego duchowych i materialnych osiągnięć, a w konsekwencji do utrwalenia się silnego poczucia odrębnej tożsamości Katalończyków.   Ewa Krystyna Kulak jest pracownikiem Instytutu Filologii Romańskiej Uniwersytetu Wrocławskiego, gdzie wykłada literaturę hiszpańską i historię Hiszpanii. Jej zainteresowania badawcze koncentrują się przede wszystkim wokół dzieł literackich interpretowanych jako dokumenty życia społecznego. Jest autorką prac z zakresu literaturoznawstwa hiszpańskiego i francuskiego, w tym monografii Owoce hesperyjskich ogrodów. Obraz literatur Półwyspu Iberyjskiego w polskich wydawnictwach informacyjnych i popularnonaukowych (wyd. Adam Marszałek, Toruń 2002), oraz członkiem redakcji czasopisma „Estudios Hispánicos”.

1223
Ebook

Obrazy, co mogą. Studium przeobrażania świata przez fotografię

Maciej Frąckowiak

Śledziliśmy – także poprzez fotografię – dramat nigeryjskich kobiet, porwanych przez ekstremistyczne Boko Haram. Widzieliśmy, jak imigranci przesyłają smartfonami zdjęcia ze swojej ucieczki do Europy, by w ten sposób uspokoić rodzinę pozostawioną w ojczyźnie. Słyszymy o nowym prawie, które musi uwzględnić wszędobylskie drony i ryzyko związane z używaniem selfie stick. Bilans tych wszystkich przypadków, zwłaszcza odniesiony do wydarzeń, których doświadczamy na co dzień, przekonuje o przemożnym wpływie fotografii na zmianę. Z rzadka polega on jednak na heroicznym naciśnięciu na spust migawki w chwili, która budzi sprzeciw – a im lepiej zdamy sobie z tego sprawę, tym pełniej nauczymy się z niego korzystać. Bo fotografia – odkąd powstała – nie tylko reprezentuje, ale także zmienia świat, a im bardziej jest dojrzała, tym na więcej sposobów to czyni: upowszechnia i wzrusza, utrwala gesty i rytuały, sprzyja nowym technologiom, zmienia prawo i obyczaje. Identyfikacja podstawowych form przeobrażania świata przez fotografię oraz ich skutków to najważniejsze cele tej książki. By tego dokonać, nie sięgamy jednak do rozmów z profesjonalistami ani nie analizujemy ich dokonań. Katalog zmian z udziałem zmiany rekonstruujemy na podstawie ich najbardziej popularnych wyobrażeń, kreujących nasze zbiorowe mniemanie na ten temat – danych i doniesień z internetu. Maciej Frąckowiak – socjolog, doktor nauk społecznych, badacz miasta i kultury wizualnej. Adiunkt na Wydziale Socjologii UAM oraz wykładowca w School of Form Uniwersytetu SWPS. Autor i redaktor tekstów oraz książek naukowych i popularyzatorskich o tej tematyce, takich jak Badania wizualne w działaniu. Antologia tekstów (2012, wspólnie z Krzysztofem Olechnickim), Kolaboratorium. Zmiana i współdziałanie (2012, wspólnie z Lechosławem Olszewskim i Moniką Rosińską), Narzędziownia. Jak badaliśmy niewidzialne miasto? (2012, wspólnie z  Rafałem Drozdowskim, Markiem Krajewskim i Łukaszem Rogowskim), a także Kruche Medium. Rozmowy o fotografii (t. I i II, 2018–2020). Redaktor Działu Badań i Analiz w czasopiśmie o kulturze i projektowaniu „Notes Na 6 Tygodni”. Współpracownik instytucji samorządowych oraz organizacji pozarządowych w zakresie działań animujących miejską przestrzeń, a także debatę na jej temat. Obecnie zainteresowany krajobrazem kulturowym pogranicza oraz rolą kultury w tworzeniu udanych społecznie przestrzeni publicznych.

1224
Ebook

Początek i progres wojny moskiewskiej

Stanisław Żółkiewski

"Przy opracowaniu obecnego wydania jako podstawę wzięto edycję Augusta Bielowskiego. Poszczególne kopie rękopiśmienne, z których korzystali dotąd rozmaici wydawcy, różnią się od siebie pewnymi szczegółami, z których najpoważniejsze to opuszczenia krytycznych, dosadnych określeń użytych gdzie indziej przez Żółkiewskiego w stosunku do jego politycznych przeciwników. Bielowski przypuszczał (dz. cyt., s. IX), że te retusze łagodzące sądy Żółkiewskiego mógł poczynić sam autor. Mimo to jednak w obecnym wydaniu utrzymano tradycję przedrukowywania tekstu pełnego, dodając zarazem niektóre uzupełnienia według wydania Jaremy Maciszewskiego. Jest to bowiem edycja ostatnia i najpełniejsza, scalająca tekst na podstawie wszystkich dostępnych rękopisów. Jest to poza tym wydanie pamiętników Żółkiewskiego najdokładniejsze pod względem komentarza historycznego..." - z noty edytorskiej