Dzienniki zesłańca i żołnierza

Zygmunt Blumenfeld

Powoli i ociężale wstaję. Zaczyna się codzienne naciąganie tragicznych łachmanów. Spodnie z dziesiątkami łat, dziur, marynarka podobna do strzępów cudem jakimś łączących się w całość. Pas obwiązuję szpagatem. Buty… trudno opisać. – A potem – chyba tylko ze względu na przyzwoitość i przyzwyczajenie, a nie ze względu na rzeczywisty efekt – popłukanie rąk i zwilżenie twarzy, które trudno nazwać myciem i następuje śniadanie: chleb czarny i lepki i garnuszek czarnej kawy zimnej lub czasem ciepłej. Nierzadko zastępuje go czerpaczek zimnej niegotowanej wody. Znów gong! Godzina 5:45! Trzeba już iść. Pa Tatusiu! Do widzenia! Moja brygada na mnie już czeka. I idzie po bagnach i pagórkach wąż ludzi-łachmaniarzy ku odległym o 4-6 km wyrębom i składom na lesochimie. O godz. 7 zaczyna się codziennie praca. Piła, topór, piła, topór, do znudzenia. Gdy słońce parzy jak ukropem, wysycha siła jak woda na piecu. Słabi, słaniając się na nogach walą toporami i jak automaty ciągną stalowe wstęgi pił tam i z powrotem, tam i z powrotem, do znudzenia, do utraty tchu. Aż padają zmęczone, olbrzymie czasem drzewa. Najpierw można je liczyć, leżą każde z osobna jak poukładane, potem ich coraz więcej, rosną w dziesiątki, gmatwają się zrzucanymi w ziemię konarami, które przed godziną jeszcze dumnie kryły niebo i słońce. A czasem pada deszcz i wyje wiatr. Wtedy lepisz się wodą. Jesteś mokry cały. Kompletnie cały. Wszystko wkoło ciebie tonie w wodzie, drzewa i trawa i niebo i ty sam. Jesteś zmęczony i znużony. Zdaje Ci się, że cały świat jest zmęczony i zniechęcony.

Hłasko. Nasz nie-współczesny, czyli nowy wspaniały żywot starej manipulacji

Bogdan Rudnicki

Książka, utrzymana w eseistycznej formie, ukazuje w części I rozpętaną z powodów politycznych aferę wokół Hłaski na tle historycznym i buduje podstawę dla wniosków dotyczących spraw nigdzie dotąd nieporuszanych w tak szerokim zakresie - jak choćby decyzja pisarza o emigracji. Poprzez liczne odniesienia do współczesności i dygresje "wykorzystuje" manipulację wokół Hłaski do obnażenia podobnych mechanizmów funkcjonujących obecnie w przestrzeni publicznej (medialnej). Część II skoncentrowana jest na literackich dokonaniach, a świeże spojrzenie umożliwia m.in. pryzmat groteski, pojęcia rzadko stosowanego do twórczości Hłaski; a najwięcej uwagi poświęca utworom, które nie doczekały się licznych głosów (m.in. Sowie, córce piekarza). Motywy z twórczości Hłaski łączone są z aktualnymi wydarzeniami, toteż książka może być interesująca także dla tych, którzy ani pisarstwem, ani "sensacjami" z życia Hłaski się nie ekscytują. Niewielu jest dziś intelektualistów mających status dogłębnego znawcy danego twórcy czy pisarza. (...) Rudnicki wpisuje się w obszar takiego właśnie badacza i humanisty. Jego książka (...) traktuje - mówiąc najogólniej - o mitach, prawdach, faktach, ale i zmyśleniach w kontekście egzystencji i twórczości Marka Hłaski. To rzecz będąca też korygowaniem błędów innych osób piszących o Hłasce. (...) Tekst Rudnickiego jest cenną zachętą do zaznajomienia się zarówno z twórczością Hłaski, jak i wielością zagadnień pobocznych. Autor trafnie pisze chociażby o politycznej poprawności dziś; o racjonalizmie, o prowokacji, o sowietyzacji... etc. Spektrum pojęć, zjawisk i nazwisk jest pokaźne. Z recenzji dr. Konrada Ludwickiego, Instytut Literaturoznawstwa, Uniwersytet Jana Długosza w Częstochowie Nasz nie-współczesny stanowi portret wnikliwy, może najbardziej z dotąd stworzonych portretów Hłaski, i wielowątkowy. To naukowy esej, gatunek najtrudniejszy z trudnych, bo łączący naukę ze swadą. Naukę, która bierze się tu z systematycznych badań, znajomości ich przedmiotu i giętkiego języka. Dostajemy więc historycznoliteracki, eseistyczny portret z prawdziwego zdarzenia. Nie syntetyczną monografię, ale napisane zgodnie z metodą naukową resume poglądów autora na Hłaskę i jego czasy. dr hab. Piotr Weiser Hłasko. Nasz nie-współczesny, czyli nowy wspaniały żywot starej manipulacji to pierwsza tak dogłębna monografia poświęcona życiu i całej twórczości pisarza. Jej autor oprócz dementowania utrwalonych już w świadomości zbiorowej - choć nieprawdziwych - legend dotyczących Hłaski porusza też tematy dotychczas niepodejmowane, m.in. różnorodność językową i rozmaitość sposobów wypowiedzi bohaterów czy też wykorzystywanie w utworach elementów groteski. Największym walorem tej publikacji jest jednak dążenie do ustalenia faktów i dotarcie do tekstów archiwalnych, po to, by "nowe interpretacje utworów prozaika nie były obarczone starymi błędami". dr Kamila Sowińska, Wydział Filologiczny Uniwersytetu Wrocławskiego Bogdan Rudnicki - absolwent polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Autor pierwszej w Polsce książki poświęconej Hłasce - Marek Hłasko, PIW, Warszawa 1983. Na przełomie lat 70. i 80. XX wieku współpracował z "Tygodnikiem Powszechnym", publikował też m.in. w "Studencie", "Przekroju" i "Rzeczpospolitej". Twórca i współtwórca spektakli teatralnych i scenariuszy filmowych. Obecnie kończy przygotowywać książkę Stanisław Czycz. Nasz nie-współczesny, której fragmenty ukazały się w pracy zbiorowej Stanisław Czycz. Za bramą gasnącego sierpnia (WNUP, Kraków 2023) oraz w dwumiesięczniku "Arcana" (2023, nr 169-170).

Literatura i jej konteksty

Monika Malessa-Drohomirecka

Podobno irysy były ulubionymi kwiatami mistrzów ukiyo-e. W każdym razie widać je wyraźnie na drzeworycie Eishosai Choki z 1795 roku. Przedstawia on matkę i syna spacerujących po ogrodzie w majową noc. Chłopiec z przejęciem patrzy na taniec świetlików zataczających koła na nocnym niebie. Oliwkowe kimona stapiają się z rzędami irysów, a widza przyciąga rozświetlona czerń nocy. Tego drzeworytu akurat nie ma na wystawie w Muzeum Narodowym w Krakowie, lecz udostępniona na niej zwiedzającym część kolekcji Krzysztofa Jasieńskiego jest równie godna uwagi.  Motywem ją spajającym jest Onna (kobieta). [Fragment książki] Uwaga autorki nie zatrzymuje się wyłącznie – o czym zresztą świadczy sam tytuł publikacji – na literaturze. Książkę tworzą także artykuły ukazujące filozoficzne, historyczne i polityczne zaplecze kultury. Dlatego będzie w niej można znaleźć  omówienia i analizy książek takich jak Spowiedź rewolucjonisty Józefa Tischnera czy reportaży Mileny Jesenskiej Ponad nasze siły, ale także biografii George’a Orwella autorstwa D.J. Taylora. Mają w niej także swoje miejsce recenzje i relacje z wystaw (m.in. Rzeźba polska XIX i XX wieku, Koszycka moderna, Sztuka na nazistowskim indeksie) oraz prezentacje książek ukazujących wpływ mediów społecznościowych  na  kulturę (D. Ugrešić, Kultura karaoke). Ważną grupę stanowią artykuły dotyczące książek odnoszących się do Holocaustu bądź od strony dokumentalnej (C. Perechodnik Spowiedź), bądź w trybie socjologicznych rozważań (Alvin H. Rosenfeld, Podwójna śmierć). Teksty, które składają się na książkę Moniki Malessy-Drohomireckiej, reprezentują zróżnicowane tematycznie i gatunkowo formy publicystyki literackiej. Powstawały na przestrzeni ponad trzydziestu  lat. Tym, co je łączy, jest osobiste spojrzenie oraz ciekawe komentarze autorki, dobrze zorientowanej w różnych aspektach bieżącego życia literackiego, kulturalnego i społecznego. Daje ona własne świadectwo odbioru charakterystycznych dla epoki zjawisk artystycznych, postaw i poglądów, jakże cenne – dla historyków i badaczy literatury. [prof. dr hab. Jolanta Dudek] Monika Malessa-Drohomirecka ‒ doktor nauk humanistycznych w zakresie literaturoznawstwa, wieloletni pracownik Ośrodka Dokumentacji i Badania Twórczości Josepha Conrada na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, członek Polskiego Towarzystwa Conradowskiego. Przez wiele lat związana współpracą z Nowymi Książkami i Toposem publikowała także w Tygodniku Powszechnym, Twórczości, Ruchu Literackim, Zeszytach Filozoficznych, Kulturze Współczesnej, Yearbook of Conrad Studies. Autorka książki Konwencje. Stereotypy. Złudzenia. Relacje kobiet i mężczyzn w prozie Josepha Conrada (2017) oraz wykładów literackich poświęconych pisarzom pierwszej połowy XX wieku. Założycielka Stowarzyszenia im. Marka Hłaski.  

Jean Baudrillard wobec współczesności: polityka, media, społeczeństwo

Agnieszka Ziętek

Książka stanowi pierwsze na rynku polskim tak gruntowne i kompleksowe opracowanie myśli Jeana Baudrillarda. Zapełnia ona istotną lukę w polskiej humanistyce pokazując także, że autor Symulakrów i symulacji okazał się bardzo inspirujący dla różnych dziedzin współczesnej humanistyki. Zaletą i wartością pracy nie jest jednak wyłącznie jej nowatorski charakter. (...) W pracy szczegółowo zostały omówione podstawowe idee filozofii i socjologii Baudrillarda, z ideą simulacrum, hiperrzeczywistości, społeczeństwa konsumpcyjnego i mas na czele. Autorka trafnie koncentruje się na tych wątkach twórczości Baudrillarda, które są niewątpliwie najbardziej owocne i cenne naukowo, celnie uznając, iż należy zignorować te prace i motywy pojawiające się w myśli filozofa kultury, które nie tylko są słabo czytelne, ale także – co za tym idzie- mało inspirujące. (...) Wykazała przy tym bardzo dobrą kompetencję filozoficzną, socjologiczną oraz politologiczną, bezbłędnie identyfikując ważne dla Baudrillarda punkty odniesienia, jak np. ruch kontrkultury lat sześćdziesiątych i jego intelektualne tło. Uczyniła to w sposób wyczerpujący, omawiając owe punkty odniesienia dokładnie i ze zrozumieniem. Dzięki temu czytelnik nie tylko uzyskuje informacje na temat twórczości bohatera omawianej pozycji, ale także może przypomnieć sobie główne zjawiska i postaci pejzażu intelektualnego drugiej połowy XX wieku, takie jak: postmodernizm, strukturalizm, poststrukturalizm, czy także osoby: McLuhan, Debord, Derrida, Foucault, Habermas, Bauman, Beck i inni.   Z recenzji prof. dr hab. Andrzeja Szahaja   Agnieszka Ziętek – ukończyła socjologię na Uniwersytecie Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie, w 2011 roku obroniła doktorat z nauk o polityce (UMCS). Zajmuje się problematyką z pogranicza teorii kultury, socjologii i politologii. Realizuje badania z zakresu społecznych oddziaływań sztuki, a także polityki kulturalnej i równościowej. Publikowała m.in. w „International Journal of Baudrillard Studies”, „Przeglądzie Kulturoznawczym”, „Akcencie”, „Kulturze i Historii” oraz w pracach zbiorowych.  

Pieśni (Jan Kochanowski)

Jan Kochanowski

Jan Kochanowski (1530-1584), najwybitniejszy poeta polskiego renesansu, prozaik i dramaturg tworzący zarówno w języku polskim, jak i łacińskim. Na bogatą twórczość polskojęzyczną pisarza składają się m.in. Pieśni, Treny, Fraszki, Odprawa posłów greckich oraz kunsztowna parafraza biblijnej księgi Psałterz Dawidów. Kochanowski ceniony jest przede wszystkim jako liryk.

Indygeniczna psychologia Słowian. Wprowadzenie do realnej nauki o duszy

Andrzej Bronisław Pankalla, Konrad Kazimierz Kośnik

Czym jest psychologia INDYGENICZNA? W jaki sposób psychologowie poznają przedmiot (podmiot!) własnych badań i co nim REALNIE może, a co być powinno? Jakie znaczenie dla ustaleń psychologicznych ma KONTEKST historyczno-kulturowy badanego/badacza? I co na to wszystko… słowiańska dusza? Niniejsza książka stanowi próbę uwrażliwienia Czytelnika na refleksję nad powyższymi pytaniami wychodząc naprzeciw ponowoczesnym wyzwaniom psychologii badającej realność OSOBY, w tym jej MITYCZNĄ TOŻSAMOŚĆ. Przekonanie, iż psychologia winna wypowiadać się o istniejącym, a nie statystycznym człowieku, zaś teorie psychologiczne muszą ulec personalnemu i kulturowemu zrelatywizowaniu, wiedzie Autorów do podjęcia próby (re)konstrukcji słowiańskiego ROZUMIENIA zjawisk psychicznych. Jak zatem wyglądała(by) PSYCHOLOGIA, CZYLI NAUKA O DUSZY Słowian i jak bardzo należałoby skorygować współczesną, zuniwersalizowaną psychologię, by choć w części oddawała jej specyfikę? Próbę odpowiedzi m.in. na te pytanie znajdzie Czytelnik na kartach niniejszego tomu.   Napisany ze znaczną erudycją tekst jest zaproszeniem do refleksji nad miejscem kształtowanej przez wieki duchowości i życia psychicznego Słowianina w jego współczesnym obrazie. (…) Stosunek Autorów do przedmiotu badań i zaangażowanie w „sprawę” czyni lekturę tekstu żywą i wciągającą. (…). Książka jest oryginalnym autorskim pomysłem wzbogacenia współczesnej myśli psychologicznej o idee zaczerpnięte z dawnej obyczajowości i szeroko rozumianej duchowości słowiańskiej. (…) ma niewątpliwie wartość poznawczą; otwiera przed czytelnikiem pradawny świat Słowian z ich językiem, obrzędowością, psychiką/duszą. (…) Postuluje „sięganie do korzeni” (…) w rozumieniu współczesnego człowieka. Co więcej, zakłada możliwość budowania „nowej psychologii” na podstawie dawnych wierzeń i mitów. (…) Żywa narracja i chwilami prowokacyjna argumentacja budzi emocje i zmusza do refleksji.   dr hab. Anna Suchańska, prof. UAM 

Krytyczna teoria sztuki Theodora W. Adorna

Rafał Czekaj

Przedmiotem książki jest doktryna estetyczna Theodora W. Adorna, jednego z najbardziej wpływowych przedstawicieli szkoły frankfurckiej. Na podstawie tekstów Adorna odnoszących się do samej sztuki, jej materialnych przejawów, a także zewnętrznych mechanizmów, jakim one podlegają, autor dokonuje rekonstrukcji tej teorii. Posługuje się przy tym założeniem, że doktryna ta jest teorią krytyczną w takim znaczeniu, jakie terminowi temu nadała szkoła frankfurcka. Oznacza to, że nie traktuje ona swojego przedmiotu jako czegoś względem siebie zewnętrznego, a przepełniona jest świadomością i intencją jego współtworzenia. Zorientowana jest także na wyeksponowanie tych momentów dzieła sztuki, które można zinterpretować społecznie. W toku prowadzonego w książce wywodu okaże się też, że społeczny sens sztuki i jej społeczne funkcje Adorno rozumiał w  swoisty sposób.

Język polski Wileńszczyzny i Kresów północno-wschodnich XVI-XX w. Prace językoznawcze, t. 2

Zofia Kurzowa

Wstęp   Rozdział I Zarys dziejów ziem północnokresowych, społeczne i narodowościowe warunki kształtowania się języka polskiego Dzieje polityczno-społeczne i kulturalne Obszary etniczne. Ludność. Świadomość narodowa. Język   Rozdział II Rozwój badań nad językiem polskim kresów północno-wschodnich Język pisarzy północnokresowych Dialekt północnokresowy a gwara wileńska Substrat białoruski i litewski; kontakty z innymi językami Cechy dialektu północnokresowego Wpływ dialektu północnokresowego na polski język literacki Gwary ludowe na Wileńszczyźnie Gwary pogranicza polsko-białorusko-litewskiego Sprawy terminologiczne   Rozdział III Dialekt północnokresowy w XVI-XVIII w. Fonetyka             Wokalizm             Konsonantyzm Słowotwórstwo             Rzeczowniki             Przymiotniki             Przysłówki             Złożenia             Czasowniki             Partykuły Fleksja             Wahania w rodzaju gramatycznym rzeczowników             Oboczności spółgłoskowe w tematach rzeczownikowych             Odmiana rzeczowników             Osobliwa odmiana niektórych rzeczowników męskich             Odmiana przymiotników i imiesłowów przymiotnikowych             Odmiana zaimków             Odmiana liczebników             Odmiana czasowników Niektóre zagadnienia składni             Syntaktyczne użycie przypadków             Syntaktyczne użycie przyimków             Konstrukcje wypowiedzenia złożonego             Konstrukcje typu: nie... jedno, tylko, aż   Rozdział IV Dialekt północnokresowy XIX-XX w. Fonetyka             Wokalizm             Konsonantyzm             Akcent Słowotwórstwo Fleksja Niektóre zagadnienia składni   Rozdział V Sytuacja językowa i narodowa Polaków na Litwie i Białorusi po II wojnie światowej   Rozdział VI Słownik             Uwagi wstępne             Słownik regionalizmów             Frazeologia             Słownik rusycyzmów Geograficzne zasięgi regionalizmów północnokresowych Leksykalne różnice dialektów kulturalnych Litwy i Warszawy Archaizmy Regionalne innowacje wyrazowe Zapożyczenia Semantyczna charakterystyka słownictwa  Zakończenie Bibliografia