Mesjasz, który odszedł. Bruno Schulz i psychoanaliza

97883-242-3237-6

Twórczość Brunona Schulza stanowi osobliwą wersję Freudowskiego „romansu rodzinnego”, w którym figura Ojca, reprezentanta biblijnego Prawa, utraciła centralne znaczenie na rzecz figur kobiecych – Adeli, Bianki i Matki. Zmiana nie polega jednak na tym, że kobiety stały się teraz podmiotem Prawa, ale na tym, że Prawo stało się parodią siebie. Okazało się ono w rękach kobiet Prawem pozorowanym, które nastawione jest na poniżanie męskiego podmiotu. Wynika to stąd, że pozycja kobiet w roli podmiotu Prawa została im narzucona przez Józefa/Brunona, który w ten sposób próbuje ratować swój świat bez Ojca. Ta strategia ma jednak swoją cenę. Jest nią permanentne nicestwienie Schulzowskiego świata prozy. W degradacji roli Ojca zawiera się zarazem klucz do objaśnienia masochizmu i fetyszyzmu Józefa/Brunona. Jest ona równoznaczna z degradacją świata męskiego. To świat w stanie rozpadu, w którym cały byt odchodzi w nicość. Wraz z nim w nicość odchodzi Bóg tego świata, a zarazem jego Mesjasz. Czekanie na niego stało się obsesyjną czynnością natrętną, pustym teatralnym gestem, który przesłania poczucie opuszczenia przez sacrum i skrajną rozpacz.Ta propozycja lektury dzieła Schulza staje w poprzek utrwalonej u nas tradycji interpretacyjnej, w której upatruje się w nim dzieło „radosne”, pełne cudów i tajemnej magii oraz świetlistości i słońca. Tymczasem w świecie prozy drohobyckiego pisarza rządzi niepodzielnie Tanatos. To świat wychylony ku śmierci i skazany na zagładę. Podobnie jak świat Kafki, nie może być on zbawiony.   „Czytanie książki Pawła Dybla jest przeżyciem intelektualnym, co należy rozumieć nie jako konwencjonalny wyraz uznania ani egzaltację zaciekawienia – lecz jako sens obcowania z czymś wymykającym się zaszufladkowaniu. Książka bowiem mówi zarówno rzeczy „heretyckie”, jak i podstawowe, jest zasadniczo nowa, a wszak w lekturze odbierana jako od dawna „prosząca się” o napisanie, wreszcie jej psychoanalityczne rozpoznanie Schulza-człowieka wchodzi, można tak powiedzieć, w wielostopniową polemikę z utrwalonymi w literaturoznawstwie wizerunkami Schulza-artysty”.   prof. dr hab. Andrzej Zieniewicz

Wyrazić nienazwane. Językowo-kulturowy obraz zapachu we współczesnej polszczyźnie

Ilona Witkowska

Książka Wyrazić nienazwane. Językowo-kulturowy obraz zapachu we współczesnej polszczyźnie jest pierwszą w polskim językoznawstwie monografią poświęconą zapachowi. Jej problematyka mieści się w nurcie semantyki doznań zmysłowych, jednak w wielu aspektach książka wykracza poza ściśle semantyczny obszar, odwołuje się bowiem do wiedzy z zakresu historii i teorii kultury, psychologii poznawczej, neurofizjologii, a nawet perfumiarstwa – reprezentuje więc dużo szersze, interdyscyplinarne, antropologiczne ujęcie zagadnienia. Podstawowym paradygmatem wykorzystywanym w opracowaniu są założenia kognitywizmu, który nie tylko traktuje język jako narzędzie porozumiewania się ludzi, ale także widzi jego ścisły związek ze zdolnościami poznawczymi człowieka. Przyjęcie tych założeń pozwoliło poszerzyć pole obserwacji i wzbogacić analizy lingwistyczne o informacje z zakresu innych dyscyplin, co znacząco przysłużyło się wyjaśnianiu poznawczego i kulturowego tła mechanizmów językowych dotyczących zapachu. Praca Ilony Witkowskiej wyróżnia się głębokim zrozumieniem istoty badań kognitywnych. Są one trudne i bardzo szerokie, wymagają interdyscyplinarnego, holistycznego ujęcia tematu zgodnie z założeniem, że znaczenie językowe to efekt integracji wielu płaszczyzn doświadczenia i poznania: procesów biologicznych, wiedzy kulturowej, doświadczeń społecznych i innych czynników, tworzących całościową wiedzę człowieka o świecie. […] Jednocześnie [wymagają] właściwych proporcji: to język stoi w centrum zainteresowań lingwisty, trzeba więc zachować wyrazisty językoznawczy profil badań i postawić konkretne cele dotyczące opisu wybranych faktów językowych. Badania lingwistyczne rozumiane zgodnie z ideą kognitywizmu są więc niełatwe i pracochłonne. […] Autorce udało się podjąć te wszystkie wyzwania z sukcesem. dr hab. Dorota Filar, prof. UMCS Ilona Witkowska – doktor nauk humanistycznych w zakresie językoznawstwa. Absolwentka filologii polskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, badaczka zjawisk językowo-kulturowych, zagadnień socjolingwistycznych, pragmalingwistycznych oraz kognitywnych, lektorka języka polskiego jako obcego. Rozprawę doktorską napisaną pod kierunkiem profesor Aldony Skudrzyk obroniła z wyróżnieniem w Instytucie Językoznawstwa Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.  

Wampiry i wilkołaki. Źródła, historia, legendy od antyku do współczesności

Erberto Petoia

Kompendium wiedzy o wampirach i wilkołakach występujących w literaturze, sztuce i filmie, ilustrowane fragmentami tekstów literackich i przedstawieniami graficznymi. Obejmuje dzieje wampirów od antyku po XX wiek oraz uwzględnia mitologie germańskie, słowiańskie, romańskie, skandynawskie, węgierskie. Wilkołactwo i wampiryzm, dwa aspekty mitu przemiany człowieka w niebezpieczną, „obcą” istotę, to fascynujący fenomen szeroko rozumianej historii kultury. Erberto Petoia śledzi wyobrażenia wampira i wilkołaka występujące zarówno w literaturze (od Homera, Petroniusza, Owidiusza, po Polidoriego, Hoffmana, Stokera, Pavesego...), jak i w wyobraźni ludowej. Ten przegląd jest wynikiem skrupulatnych badań naukowych (m.in.: lingwistycznych, kulturowych, psychopatologicznych), pozostając jednocześnie zapisem niezwykłej przygody w krainie ludzkiej wyobraźni – przygody odbywającej się zarówno w czasie (od dzieł klasycznych do wytworów kultury masowej), jak i przestrzeni (w krajach skandynawskich, we Francji, Włoszech, Rumunii, wśród ludów słowiańskich...). Poprzez itinerarium trwające tysiąc lat i przebiegające przez najważniejsze kultury europejskie, niniejsza książka prezentuje historię tych dwóch niepokojących zjawisk, których personifikacje poruszały duszę ludzką począwszy od zamierzchłych czasów i które były obecne w prawie wszystkich kulturach. Uważane za postacie demoniczne jeszcze w czasach nie tak odległych, wilkołaki i wampiry dotarły do naszych czasów ze świata starożytności klasycznej poprzez średniowiecze. Sposób postrzegania wampirów i wilkołaków w kulturze zachodnioeuropejskiej silnie zależał i nadal od znaczenia nadawanego im przez teologię i demonologię katolicką. W kulturze współczesnej częściowo utraciły one swój aspekt groźnych i tajemnych postaci z piekła rodem, a oświetlone światłem „Boga rozumu”, są badane jako przedstawiciele zjawisk zarówno kulturowych, jak i patologicznych i dodatkowo umieszczane w kontekście problematyki wierzeń dotyczących transformacji człowieka w zwierzę. W ten sposób również wampir, ze względu na to, że żywi się krwią, jest często traktowany jak postać zwierzęca. Za głośną postacią Hrabiego Drakuli i mniej znanych likantropów literackich, mamy do czynienia z długą tradycją i ogromnym dziedzictwem kulturalnym legend, postaci demonicznych i przerażających (niekiedy postaci historycznych). Są to projekcje odwiecznych lęków, które w ciągu stuleci obecne były w Europie, znajdując w końcu właściwą interpretację dzięki badaniom antropologów czy psychopatologów.

Jak Feniks z popiołów? O odradzaniu się psychoanalizy w powojennej i dzisiejszej Polsce

Ewa Kobylińska-Dehe, Katarzyna Prot-Klinger

Książka Jak Feniks z popiołów poświęcona jest psychoanalizie w Polsce od czasów powojennych do współczesności. Zebrane teksty opisują próby odradzania się jej na nowo w straumatyzowanym społeczeństwie, po stratach związanych z wojną i Holokaustem. Polsko-żydowscy psychoanalitycy zginęli, zostali zamordowani lub wyemigrowali. Ideologia komunistyczna powojennego ustroju politycznego odrzuciła psychoanalizę jako „burżuazyjny przeżytek”. Teksty o psychoanalizie w dzisiejszej Polsce pokazują psychoanalizę otwartą, która wychodzi poza gabinet psychoanalityka, odnajdując swoje miejsce zarówno w strukturach w służby zdrowia, jak i w humanistyce. Psychoanaliza użycza swoich narzędzi naukom humanistycznym, ale także spotyka się z innym naukami. Jednym z ciekawszych spotkań jest dialog z neurobiologią skutkujący powstaniem nowej dziedziny – neuropsychoanalizy. Teksty przedstawiają bogactwo i różnorodność współczesnej psychoanalizy w Polsce. Pomimo wielości ścieżek udaje się prześledzić  linię kontynuacji – od psychoanalityków przedwojennych do dzisiaj. Jest to linia przerywana, załamująca się, ale widoczna.   Wśród wątków przewijających się w wielu rozdziałach, inspirujących i wartych podkreślenia, należy wymienić tragiczny wpływ Shoah na losy polskich psychoanalityków pochodzenia żydowskiego  i jego konsekwencje dla rozwoju psychoanalizy w Polsce po II wojnie światowej; silne powiązanie sytuacji politycznej i ograniczeń wolności na powstanie i rozwój społeczności psychoanalityków; docenianie wpływu ojców i „praojców” na współczesną psychoanalizę w Polsce; wprost wyrażaną wdzięczność do analityków spoza Polski wspierających analityków polskich; świadomość własnej odrębności wobec innych kierunków obecnych w polskiej psychoterapii. Zaś wśród wątków teoretycznych za szczególnie ciekawy uznałbym twórcze napięcie między nurtem separacyjnym a integracyjnym. Ta praca zbiorowa jest sygnałem, że obecne w myśli psychoanalitycznej oba nurty nie są one w swojej istocie przeciwstawne.  Bo można teorię pogłębiać i łączyć ją potem z tym, co inne.   Ta praca to iście postmodernistyczna mozaika form, tematów, stylów, nie mówiąc już o kalejdoskopie autorów Czasem są to wspomnienia, czasem opis praktyki, czasem wycieczka psychoanalitycznego myślenia poza gabinet terapeutyczny, czasem esej pełen poetyckich obrazów. Niektórych czytelników książka zaprosi do melancholijnych wspomnień, dla innych będzie to nauka o związkach między tym co kiedyś, a tym co dziś.  Ci, którzy chcieliby pogłębiać wiedzę – będą mieli okazję do zapoznania się z niebanalnymi myślami mistrzów. [Z recenzji prof. Bogdana de Barbaro] Ewa Kobylińska-Dehe – dr hab., prof. Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, psychoanalityczka, filozofka i kulturoznawczyni, profesorka wizytująca w International Psychoanalytic University w Berlinie, superwizorka i wykładowczyni we Frankfurckim Instytucie Psychoanalitycznym, analityczka szkoleniowa w Instytucie im. A. Freud we Frankfurcie. Główne obszary jej naukowych zainteresowań to psychoanaliza w kontekście kulturowej nowoczesności, filozoficzny wymiar psychoanalizy, cielesność w psychoanalizie, rozumienie sceniczne, granice reprezentacji. Autorka wielu publikacji na ten temat.   Katarzyna Prot-Klinger – dr hab. n. med., prof. Akademii Pedagogiki Specjalnej im Marii Grzegorzewskiej, psychiatra, psychoterapeutka, analityczka grupowa, superwizorka Instytutu Analizy Grupowej „Rasztów” oraz Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego. Od wielu lat zajmuje się problemem indywidualnej i grupowej reakcji na wydarzenie traumatyczne. Autorka wielu artykułów z tej dziedziny oraz monografii Życie po Zagładzie (2009). W obszarze psychoanalizy jest szczególnie zainteresowana psychoterapią osób z doświadczeniem psychozy. Ostatnie publikacje:  Odczytywanie archiwum ciała („Konteksty” 2020),  Późne skutki wczesnej traumy. Psychoterapia Ocalałych z Holokaustu (2020, w: Psychoanaliza w cieniu wojny i Zagłady), Czy można przepracować Zagładę? Doświadczenie pracy grupowej (2020, w: Czy powrót wypartego? Psychoanaliza i dziedzictwo totalitaryzmów),  Has the spirit of Basaglia affected Polish psychiatry? (2020, w: Basaglia's International Legacy: From Asylum to Community), Psychoanalytical psychotherapy in Poland (w druku).  

Wyjść tłumaczowi naprzeciw. Miejsce tłumacza w najnowszych badaniach translatologicznych

Jadwiga Kita-Huber, Renata Makarska

Zebrane w niniejszym tomie artykuły przedstawiają różne aspekty badań nad tłumaczami – są to przyczynki do ich biografii, studia na temat konkretnych projektów przekładowych i obranych w nich strategii translatorskich, szkice dotyczące widoczności tłumaczy w tekście i różnych aspektów socjologii przekładu; wszystkie one dotyczą badań prowadzonych aktualnie w Polsce i w Niemczech, w różny sposób realizujących postulaty Translator Studies i socjologii, a nawet polityki przekładu. Ze Wstępu   Książka przybliża polskiemu czytelnikowi stosunkowo nową, żywiołowo rozwijającą się dyscyplinę, jaką są studia nad tłumaczem. Tłumacz, którego naczelną cnotą miała być w tradycyjnym ujęciu neutralność i „niewidzialność”, który w procesie translacyjnym miał pełnić rolę służebną wobec autora i oryginału, w coraz większym stopniu postrzegany jest jako samoistny podmiot i twórca, wywierający wpływ na przebieg i charakter transferu międzykulturowego, a także szerzej – na społeczeństwo. Z recenzji dr hab. Anny Wołkowicz   Tłumacz jako zagadnienie badawcze – ten temat otwiera przed przekładoznawcami szerokie perspektywy i pozwala oczekiwać wielu interesujących ujęć oraz odkryć. Najwyraźniej rok 2019, wraz z nadchodzącym 2020, ma szansę stać się założycielskim przynajmniej dla polskich Translator Studies. Z recenzji prof. dr Ewy Kraskowskiej   Jadwiga Kita-Huber, dr hab., prof. UJ w Zakładzie Literatury Niemieckiej Instytutu Filologii Germańskiej. Zajmuje się literaturą niemieckojęzyczną od XVIII w. po współczesność, w szczególności poetyką i estetyką oraz związkami między literaturą a religią, a także edytorstwem, humanistyką cyfrową i przekładem.   Renata Makarska, prof. dr, kieruje Zakładem Polonistyki na Wydziale Translatologii, Lingwistyki i Kulturoznawstwa Uniwersytetu im. Jana Gutenberga w Moguncji/Germersheim. Zajmuje się literaturą postemigracyjną, nowymi mniejszościami w Europie Środkowo-Wschodniej, komiksem, transkulturowością oraz przekładem.

Władza misjonarzy. Zmierzch i świt świeckiej religii w Dolinie Krzemowej

Jan Kreft

Władza misjonarzy to książka o misjonarskim zapale zmieniania świata i o kryzysie świeckiej religii towarzyszącej liderom nowych technologii, o ich świętokradztwach i sprofesjonalizowanej pokucie mającej przywrócić harmonię technologicznego raju na ziemi z Alphabetem, Metą, Apple i TikTokiem w roli głównej. Także o skruszonych inżynierach, żałujących każdej chwili, którą poświęcili na wymyślanie uzależniających algorytmicznych rozwiązań na naszych smartfonach i komputerach. Gdy technologia, rynek i konkurencja stawały się religią, szefowie firm nowych technologii i mediów zostawali misjonarzami Nowego Technooświecenia. Facebook (Meta) i Google (Alphabet) – organizacje o silnych kosmologiach – „emanowały boskością” i instrumentalnie wykorzystywały „święte” wartości, takie jak sprawiedliwość. Współczesne etyczne katastrofy big tech i „zmierzch technobogów” oznaczają kryzys legitymizowania przez świecką religię ich niewinności, sprawczości i bezkarności. Zanika wiara w ich dobre intencje i neoliberalną sakralizację rynku. Upada imperatyw „policzalności wszystkiego”, dostrzegana jest fasadowość języka świeckiej religii i ujawniane są „fałszywe metafory”. Na horyzoncie widać jednak świt nowego technouniwersum. Na gruzach „świętego przymierza” między użytkownikiem a big tech rodzą się nowe wizje i mity. Już nie „naprawy świata”, ale „poprawy” człowieka, a czasem jego zastępowania, jak w wypadku „generatywnej sztucznej inteligencji”. Prof. dr hab. Jan Kreft (Politechnika Gdańska). Kierownik Centrum Badań nad Zarządzaniem Algorytmicznym. Wieloletni dziennikarz i korespondent zagraniczny, menedżer zarządzający firmami mediów i nowych technologii. Autor kilkunastu książek, między innymi: Władza platform, Władza algorytmów, Za fasadą społeczności, Koniec dziennikarstwa, jakie znamy.

Dziedzictwo kulturowe w kontekście wyzwań zrównoważonego rozwoju

Arkadiusz Marciniak, Michał Pawleta

Książka w swym zakresie tematycznym odnosi się do potencjału i wartości dziedzictwa kulturowego, w tym archeologicznego. Jednocześnie uznaje, że tylko całościowe i zintegrowane podejście może pomóc w uchwyceniu zróżnicowanego wpływu dziedzictwa na poszczególne dziedziny życia i jego rolę w generowaniu różnych wartości, które przyczynią się do kształtowania przyszłego zarządzania tymże dziedzictwem. Zrównoważony rozwój – jak wynika z zamieszczonych w niniejszej pracy tekstów – to nie tylko wewnętrzna równowaga między środowiskiem naturalnym, gospodarką i społeczeństwem. Chodzi również o równowagę między zróżnicowanymi pod tym względem społecznościami w taki sposób, by tworzyły one zrównoważoną całość pod względem wartości, mających decydujący wpływ na poszczególne dziedziny życia. Archeologia bowiem nie tylko odtwarza i bada minioną rzeczywistość, lecz projektuje równocześnie tę, w której sama funkcjonuje, będąc jej emanacją. W ten oto sposób, dążąc do równowagi, wzbogaca treść dziejową jej dziedzictwa kulturowego. prof. dr hab. Henryk Mamzer Idea zrównoważonego rozwoju, pomimo iż obecna w obiegu i działaniach od ponad trzech dekad, nadal zachowuje swą niesłabnącą aktualność, co więcej, jej dynamika coraz silniej obejmuje swoim zakresem również dziedzictwo kultury, czego dowodem jest niniejsza publikacja. Jako redaktorzy zdajemy sobie sprawę – co przejawia się też zresztą w opiniach Autorów wyrażonych w poszczególnych tekstach zamieszczonych w tomie – iż zagadnienia zrównoważonego wykorzystania zasobów dziedzictwa kultury i zachowania ich dla przyszłych pokoleń nie stanowią uniwersalnego remedium na wszystkie problemy, wynikające z rozwoju cywilizacyjnego, jakie napotyka na swojej drodze ochrona i racjonalne zarządzanie dziedzictwem kulturowym. Niemniej zauważamy potencjał możliwości wykorzystania dziedzictwa kulturowego jako zasobu dla zrównoważonego rozwoju regionalnego i ochrony krajobrazów kulturowych. Wymaga to skoordynowanej polityki na poziomie regionalnym w kwestiach dotyczących środowiska, rozwoju społecznego, kultury, edukacji, turystyki i rozwoju gospodarczego, a także planowania przestrzennego (Purchla 2014, 28). Konieczna jest przy tym metodyczna waloryzacja zasobów dziedzictwa kulturowego, będąca podstawowym składnikiem zrównoważonego zarządzania zasobami dziedzictwa kulturowego i naturalnego, zgodnie z zasadą służebności wobec społeczeństwa i jego potrzeb oraz zapewniającego zachowanie różnorodności tychże zasobów, a także ich wszystkich wartości dla obecnego i przyszłych pokoleń (Affelt 2009, 80). Dziedzictwo ma olbrzymi potencjał i ważną rolę do odegrania w kontekście zrównoważonego rozwoju, związanego ze spójnością społeczną, dobrostanem, kreatywnością, atrakcyjnością ekonomiczną i promowaniem zrozumienia między społecznościami. Zachęcamy do potraktowania niniejszej publikacji jako otwartego forum wymiany myśli i idei, prezentującego zarówno refleksje akademickie dotyczące dziedzictwa kulturowego, w tym archeologicznego, jak i jego praktyczne i instytucjonalne ujęcia. Żywimy nadzieję, że okaże się ona przydatna przy kreowaniu skutecznej, a jednocześnie bazującej na racjonalnych przesłankach polityce w zakresie ochrony i opieki nad dziedzictwem kulturowym. Z jednej strony będzie stanowić inspirację dla wykorzystywania dziedzictwa w obszarze dobra społecznego, akcentując jego rolę i potencjał w społeczno-kulturowym rozwoju społeczności lokalnych. Z drugiej, umożliwi także integrację różnych środowisk naukowych oraz wypracowanie interdyscyplinarnej współpracy, kształtującej przyszłe działania wokół dziedzictwa kulturowego i archeologicznego. Wreszcie, poprzez promowanie podejścia do nauki, w którym otaczający świat jest także ważnym partnerem, uzasadni jeszcze silniej konieczność zachowania dziedzictwa kulturowego i jego wartości dla kolejnych pokoleń, zachęcając do zrównoważonego zarządzania tym cennym i nieodnawialnym zasobem. ze Wstępu  

Kongres krakowski w roku 1364

Roman Grodecki

Kongres krakowski w roku 1364