Sytuacja Norwida - sytuacja Baudelaire'a. Paralele nowoczesności

Magdalena Siwiec

Książka Magdaleny Siwiec jest pierwszą tak obszerną propozycją komparatystycznej lektury twórczości Norwida i Baudelaire’a. Punktem wyjścia zaproponowanego zestawienia poetów, urodzonych w tym samym 1821 roku, jest ich szczególna, jak ją nazwał Paul Valéry, sytuacja wymuszająca  konieczność określenia się i wobec romantycznych wieszczów, i wobec budzącej ambiwalentne reakcje nowoczesności. Interpretacje utworów literackich, esejów krytycznych, listów Baudelaire’a i Norwida podporządkowane są zagadnieniom takim jak: dialog z tradycją, z wielkimi poprzednikami, diagnoza związanego z postępem wyobcowania, problematyka wielkomiejska, świadomość kształtowania nowego pola literackiego, a także hamletyzm, melancholia i jej poetologiczne manifestacje. Te interpretacje, a także analizy wypracowanych przez obu pisarzy nowych rozwiązań estetycznych, koncepcji ułomnego piękna, strategii ironicznych oraz ich postaw wobec aksjologii i zagadnień etycznych  pozwalają dostrzec różnice, ale i wspólnotę twórczości tych „klasyków naszej moderny”, wyznaczających przyszłe kierunki w literaturze. Magdalena Siwiec, dr hab., prof. UJ, kieruje Katedrą Komparatystyki Literackiej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Autorka książek: Romantyzm, czyli inter esse (2017, nagroda „Literatury na Świecie”), Romantyczne koncepcje poezji. Poeta i Muza – relacja w stanie kryzysu (Alfred de Musset i Juliusz Słowacki) (2012), Romantyzm i zatrzymany czas (2009), Orfeusz romantyków. Mit o Orfeuszu w twórczości Juliusza Słowackiego i Gérarda de Nerval w kontekście epoki (2002) oraz Sen w twórczości Juliusza Słowackiego i Gérarda de Nerval (1998). Członkini redakcji naukowej „Ruchu Literackiego” oraz serii „Studia romantyczne” IBL PAN. Nareszcie. Po wielu latach spekulacji, przypuszczeń, rozważań, twierdzeń pozbawionych argumentów, przeczuć, polski czytelnik otrzymuje książkę, w której po raz pierwszy tak szeroko rozpatrzony został związek twórczości Cypriana Norwida z dziełem Charles’a Baudelaire’a. (…) kwestia możliwych relacji między Baudelaire’em a Norwidem powracała [w badaniach] nieustannie, choć nikt nie odważył się zgłębić tego problemu i wyciągnąć wszystkich konsekwencji z porównawczej analizy ich twórczości. W tym sensie najnowsza książka Magdaleny Siwiec jest przełomowa i trudno przecenić jej znaczenie. (…) Tak, porównanie nie jest dowodem, niemniej przyjęta przez Magdalenę Siwiec strategia pozwala dostrzec, w jaki sposób (czasami tożsamy, czasami zupełnie odmienny) Baudelaire oraz Norwid reagowali na kryzys wynikający z konieczności rewizji haseł romantycznych oraz z potrzeby skonstruowania nowych ram dla poezji, która mierzyć się musi z wyzwaniami nowoczesności.  (z recenzji prof. dra hab. Piotra Śniedziewskiego)  

Materializm, ateizm, immanencja. Notatki do przyszłej heteroontologii

Szymon Wróbel

Trzy pojęcia, które zostały przywołane w tytule tej książki - materializm, ateizm, immanencja - stanowią jej główną ogniskową i przedmiot dyskusji. Po pierwsze, materializm. Pojęcie to sygnalizuje zasadniczą intencję ontologiczną książki, tj. obronę materializmu i odrzucenie pokusy immaterializmu we wszystkich postaciach - spirytualizmu, idealizmu, konstruktywizmu. Po drugie, ateizm. Przyjmował on w historii filozofii wiele form i najczęściej był filozofią wojującą przeciw zastanym formułom teizmu, panteizmu, deizmu. Ateizm to odwrót od filozofii, która byłaby terminologicznym i pojęciowym spadkiem po teologii i pochylałaby się przed potęgą religii i siłą języka teologicznego. Autor pyta w tej książce o właściwą formułę ateizmu współczesnego. Po trzecie, immanencja i postulat dochowania wierności immanencji. W najprostszej postaci brzmi on: nigdy nie posługuj się w myśleniu formułami i figurami transcendencji, nawet jeśli pozornie jest to usprawiedliwione koniecznością wyjaśnienia ruchu, sprzeczności, procesu stawania się, przeobrażania się, transmaterializacji. Analizowane zdarzenie, czymkolwiek by ono nie było - życiem, mózgiem, umysłem, myśleniem, językiem, moralnością, normą, polityką, sprawiedliwością, twórczością, sztuką lub nauką - musi zostać wyjaśnione w obrębie i za sprawą zasobów pojęciowych dostępnych w chwili "wydarzenia". Materializm wyzwala nieufność wobec pojęć, które chcą dominować nad "proletariackim" i "plebejskim" składem świata. Nawet idee muszą być z tego świata i nawet pojęcia muszą odnaleźć się "w świecie" i to nie jako wzorce lub kształty, ale jako nietrwałe "granice" zbiorów. Ateizm natomiast to sposób myślenia o materii bez Dyrygenta, bez Architekta, bez Programisty. Ateizm dziś nie jest tylko formą negacji istnienia Boga, lecz raczej formą domagania się czujności wobec wszystkich jego sobowtórów. Z tego wynika konieczność trzeciej kategorii - immanencji, która nakazuje odmowę poszukiwania fałszywej transcendencji. Projekt przyszłej heteroontologii to projekt immanentnego materializmu ateistycznego. Książka Szymona Wróbla jest poniekąd podwójnie autorska. Z jednej bowiem strony napisana została z własnej perspektywy myślowej, ukazującej preferencje autora, w której świetle krytycznie rozważa on i problematyzuje obszerny materiał filozoficzno-historyczny. W tym wymiarze jest dziełem godnego podziwu wysiłku analityczno-krytycznego. Z drugiej strony, w jego rezultacie i nie stroniąc od intelektualnego zaangażowania na rzecz własnych pozycji, autor wskazuje kierunek i perspektywę możliwych rozwiązań rozważanych problemów i poprzez nie zarysowuje pozytywny horyzont swej przyszłej - tak należy rozumieć podtytuł: Notatki do przyszłej heteroontologii - koncepcji filozoficznej. [...] Z powyższych względów nie mam najmniejszego oporu przed określeniem tej książki jako znakomitej. Dr hab. Paweł Pieniążek, prof. UŁ Szymon Wróbel nie tylko przybliża czytelnikowi w swojej rozprawie cały arsenał kluczowych filozoficznych pojęć, wykazując, jakie specyficzne znaczenie przybrały one w przywoływanych współczesnych filozoficznych koncepcjach. Podejmuje również wysiłek ich redefinicji zgodnie z podjętym zamiarem zaproponowania własnej koncepcji materializmu. Istotnym walorem pracy jest to, że ten zamiar realizuje, sięgając zarówno po wybrane koncepcje z dotychczasowej tradycji filozoficznej (epikureizm, transcendentalizm tradycji Kantowskiej, dialektyka Hegla i in.), jak i z szeroką gamą koncepcji współczesnych. Godna podziwu jest znakomita orientacja autora w jej głównych twierdzeniach oraz wdawanie się w pasjonujące dyskusje z jej rozlicznymi ujęciami. [...] W jego książce widzę przede wszystkim rzetelne, a zarazem niekonwencjonalne, wprowadzenie do kluczowych koncepcji filozofii i humanistyki współczesnej, w którym autor wyczula nas na głębokie zmiany, jakie się w nich dokonały na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat, obojętnie czy nazwiemy je poststrukturalizmem, postmodernizmem, czy - jak proponuje - postfundamentalizmem. Prof. dr hab. Paweł Dybel, IFiS PAN

Xiądz Faust

Tadeusz Miciński

Tadeusz Miciński, Xiądz Faust. Powieść I.         Szlakiem pradziadów II.        Maleficium beneficii III.       Dalszy ciąg maleficjów IV.       Któż ten znów? V.        Wtajemniczenia Mitry VI.       Róża Upiorna VII.      Miłujmy, zwalczając wrogów swych! VIII.    Wiedźma ukraińska IX.       Dolina Mroku X.        Zniszczenie Mesyny XI.       W letargu XII.      Msza więźnia Bezaliel XIII.    Szary Człowiek XIV.    Tajemnicze Miasto XV.     Hymn banity XVI.   Do źródeł Ariów XVII.  Kapłan swojego ludu XVIII. Laboratorium Fausta XIX.   Bitwa pojęć XX .   Żelazny krzyż XXI.   Więzienie XXII.  Życie Twórcze XXIII. Wielka Pustynia XXIV. Wędrówka Magów  

Układ scalony. Gramatyka faz i etykiet

Paweł Mecner

Książka podejmuje zagadnienia gramatyki generatywnej określane współcześnie mianem „biolingwistyki”. Kluczowym elementem tego typu badań jest mechanizm syntaktyczny generujący struktury hierarchiczne charakteryzujące się dyskretną nieskończonością oraz nieciągłością składników. Właściwość ta odróżnia człowieka od innych komunikujących się społeczności świata biologicznego. Badania interdyscyplinarne, zainicjowane szczególnie przez Noama Chomsky’ego, biologów Salvadora Lurię, François Jacoba i in., próbują umiejscowić współczesną lingwistykę w obszarze nauk matematyczno-przyrodniczych, przy czym kluczową rolę odgrywa tu aspekt ewolucyjny systemu językowego i system rekursywnego scalania składni ścisłej. W rozważaniach podsumowujących sformułowany został postulat równowagi strukturalnej w systemach o słabym T (słaba „wizualizacja” fleksyjna i konieczność otwartego/jawnego podmiotu) z systemami o silnym T (bogata „wizualizacja” fleksyjna i możliwość opuszczenia otwartego/jawnego podmiotu). Teza ta pozwala uogólnić i sprowadzić do wspólnego mianownika rozszerzoną zasadę projekcji (Extended Projection Principle EPP) i bliskie wyszukiwanie (Minimal Search).   Paweł Mecner  – studia z filologii germańskiej w latach 1974-1978 (Uniwersytet Śląski w Katowicach). Doktorat (1984) i habilitacja (1993) z zagadnień semantyki leksykalnej i syntaktycznej (Uniwersytet Wrocławski). Od 1995 profesor nadzwyczajny Uniwersytetu Szczecińskiego. Współpraca w międzynarodowym projekcie badawczym „Niemiecko-polska gramatyka kontrastywna” (kierownik projektu Ulrich Engel, Institut für deutsche Sprache Mannheim). Artykuły z gramatyki generatywnej, psycholingwistyki, neurolingwistyki; w ostatnich latach z zakresu składni języka jidysz (próba wyjaśnienia pozycji finalnej frazy mianownikowej / tematycznego obiektu w konstrukcjach abiernikowych, z wykorzystaniem składni kartograficznej i modelu fazowego). Książki: Deagentive Konstruktionen im Polnischen und Deutschen, Katowice 1992 (Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego); Elementy gramatyki umysłu. Od struktur składniowych do minimalizmu, Kraków 2005, II wydanie 2007 (TAiWPN Universitas).

Poza krąg Kwadrygi. Światopogląd poetycki Władysława Sebyły i Lucjana Szenwalda

Magdalena Amroziewicz

Książka jest metodologicznie wieloaspektowa, błyskotliwa interpretacyjnie, doskonale udokumentowana i ujęta w narrację studium historycznoliterackiego, odkrywającego przestrzeń duchową (po trosze) zapomnianej formacji pokoleniowej. Prowadzi czytelnika krok po kroku fascynujących dociekań, ma epicki oddech, a interpretacje pociągają odkrywczością komentarza. Pomysły Autorki otwierają drogę (nieprzetartą) do zapoznanego myślenia o reakcji (poetyckiej) na kryzys kulturowego ładu innej niż wyobrażenie śmierci Stwórcy i pustego nieba. Najistotniejsza wydaje mi się konkluzja, iż w drugiej połowie lat dwudziestych, właśnie wtedy, kiedy wygasa boom futurystyczno-awangardowy, przez dwie inno-podobne poezje Sebyły i Szenwalda przesuwa się metafizyczna smuga cienia jako podjęcie zagadnień nierozwiązywalnych w trybie "poetologicznych", aktualnych sporów epoki, i że szaloną próbą rozwikłania tych kwestii są dwa, swoiście równoległe poematy-halucynacje, Kuchnia... i Młyny (a może cały Koncert egotyczny). Tak istotnie było, a nikt tego dotąd wyraźnie nie zobaczył i nie opisał. (z recenzji prof. Andrzeja Zieniewicza) Magdalena Amroziewicz - literaturoznawczyni, absolwentka krytyki literackiej w ramach Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych UJ. Tytuł doktora nauk humanistycznych uzyskała w 2022 roku na podstawie obronionej z wyróżnieniem rozprawy dotyczącej poezji Władysława Sebyły i Lucjana Szenwalda. W swoich badaniach zajmuje się historią literatury polskiej XX wieku, zwłaszcza poezją okresu międzywojennego.

Między słowem a obrazem. Rzecz o Tytusie Czyżewskim

Diana Wasilewska

Autorki i autorzy tomu „Między słowem a obrazem. Rzecz o Tytusie Czyżewskim” w interesujących i prowokujących do dalszych poszukiwań szkicach zajmują się (...) zarówno źródłami, jak i ujściami teorii, idei i praktyk artystycznych wielorakiej twórczości Czyżewskiego – od ich młodopolskich początków do nieoczywistych i frapujących związków z dzisiejszą kulturą audiowizualną. Konkretyzuje się, dzięki temu tomowi, obraz Czyżewskiego jako artysty sytuującego się pomiędzy rozmaitymi układami odniesienia. Z jednej strony to pogranicze epok, a nawet formacji artystyczno-intelektualnych, z drugiej styk różnych form i mediów, z innej jeszcze sfera pomiędzy rodzimością, etnicznym charakterem twórczości osadzonej w tradycji a awangardowym kosmopolityzmem.    (z recenzji dr. hab. Jarosława Fazana)

Mój dom nad Odrą. Pamiętniki osadników Ziem Zachodnich po 1945 roku

Beata Halicka

Kim byli osadnicy Ziem Zachodnich? Skąd przybyli i czy opuścili swoje rodzinne strony dobrowolnie? Co zastali w pierwszych powojennych latach na "Polskim Dzikim Zachodzie" i kiedy zaczęli nazywać to miejsce nowym domem? Niniejsza antologia zawiera wybór wspomnień naocznych świadków tamtych dni, które wysłane zostały na konkurs na najlepsze pamiętniki osadników ogłoszony przez Instytut Zachodni w Poznaniu w 1956 roku. Większość z nich nie została wówczas dopuszczona przez cenzurę do druku z powodu ich krytycznego tonu i otwartości z jaką zostały napisane. Unikalny charakter zamieszczonych tu tekstów daje wgląd w życie codzienne ówczesnych osadników z perspektywy nauczyciela, burmistrza, urzędniczki, rolnika, gospodyni domowej i innych. Po często traumatycznych przeżyciach wojennych i przymusowej migracji ludzie ci zostali skonfrontowani z niemieckim dziedzictwem kulturowym, zmuszeni byli zadomowić się i oswoić obcy im krajobraz. Ich fascynujące opowieści ubarwiają liczne fotografie, a obszerne wprowadzenie kreśli tło historyczne, okoliczności powstania pamiętników oraz kwestie kultury i polityki pamięci. Beata Halicka jest profesorem na Wydziale Historii Uniwersytetu im A. Mickiewicza w Poznaniu. W latach 2012-2018 pracowała w Polsko-Niemieckim Instytucie Badawczym przy Collegium Polonicumw Słubicach, będącym wspólną jednostką badawczą UAM w Poznaniu i Europejskiego Uniwersytetu Viadrina Frankfurcie nad Odrą. Z tym ostatnim uniwersytetem związana była od 2006 roku. Ponadto w charakterze profesora gościnnego wykładała na uniwersytetach w Calgary (Kanada) w 2014 i w El Paso (USA) w 2016. Beata Halicka jest autorką sześciu monografii (każda wydana po polsku i po niemiecku), licznych artykułów oraz redaktorką prac zbiorowych. Za książkę "Polski Dziki Zachód" otrzymała Nagrodę Identitas 2016 w kategorii najlepsza książka historyczna roku. Angielskojęzyczne wydanie tej monografii ukazało się w renomowanym wydawnictwie Routledge w 2020 roku. Jej zainteresowania badawcze to historia społeczna i kultura Europy Środkowo-Wschodniej w XX wieku, problemy nacjonalizmu, przymusowych migracji, Polaków i Polonii w świecie, a także stosunki polsko-niemieckie, kwestie tożsamości w regionach przygranicznych, kultura i polityka pamięci.

Głosy, formy, światy. Warianty poezji nowoczesnej

Piotr Michałowski

Książka jest próbą nowego spojrzenia na polską poezję XX wieku w konfrontacji z teoretycznym modelem poezji nowoczesnej, wciąż dyskusyjnym, toteż pojętym tu możliwie szeroko i wielowariantowo - jako spektrum autorskich idei i poetyk połączonych wspólnym wyzwaniem. Indywidualne decyzje artystyczne i egzystencjalne powodują  bowiem znaczne różnice w relacjach między czterema głównymi elementami poetyckiej „gry w nowoczesność": „Ja - Świat - Język - Tekst" i tworzą z nich odmienne konfiguracje. Gra nie obejmuje całej poezji dwudziestowiecznej, ale tylko pewne jej nurty, pewnych autorów, wreszcie - niektóre wiersze. Pozostawia więc szerokie marginesy, które albo stanowią „szarą strefę" nowoczesności, albo wręcz wymykają się jej kategoriom i problematyce. Na tych marginesach  znaleźć można jednak istotne punkty odniesienia. Postaciami pierwszoplanowymi wydają się Leśmian i Przyboś - omawiani w tej pracy parokrotnie i występujący jako protagoniści w różnych kontekstach, ujawniających zarówno podobieństwa postaw jak różnice. Nie znaczy to jednak, że zestawienie porównawcze obu poetów stanowi główny przedmiot czy oś konstrukcyjną całego wywodu. Na drugim planie sytuuje się Szymborska, nieco dalej - grupa liczniejsza i bardzo zróżnicowana, w której znalazł się Białoszewski, Nowak i Oszajca, wreszcie autor fraszek Sztaudynger. Są wreszcie postaci trzecioplanowe i epizodyczne: Bursa, Harasymowicz, Różewicz, Wierzyński, Kornhauser, lecz wielu ważnych dla nowoczesności twórców nie pojawia się wcale. Nie jest to bowiem książka o poetach, ale o poezji. Status autorów przywoływanych w poszczególnych opowieściach, które są swego rodzaju wariacjami na temat wariantów sztuki słowa, jest zmienny i przygodny, gdyż nie wynika z hierarchii portretowanych osobowości, ale z przyjętych perspektyw badawczych i potrzeb zilustrowania wybranych zjawisk. A zjawiska te zostały ukazane w kilku przekrojach: koncepcji podmiotu oraz jego relacji ze światem, gatunków i odmiennych ról poezji w komunikacji językowej.  Piotr Michałowski - teoretyk i historyk literatury, profesor w Zakładzie Teorii i Antropologii Literatury Uniwersytetu Szczecińskiego. Jest autorem książek naukowych: Miniatura poetycka (Szczecin 1999) oraz Granice poezji i poezja bez granic (Szczecin 2001), opracowania i wstępu do wydanego w serii „Biblioteka Polska" poematu Tuwima Kwiaty polskie (Kraków 2004). Opublikował także zbiory poezji: Poemat w czerwieni (Poznań 1984, w drugim obiegu), Powidok powietrza (Szczecin 1994), Za czarnym wielokropkiem... (Szczecin 1999), Rytmy, albo wiersze na czas (Bydgoszcz 2007), cykl limeryków Li(me)ryczny plan Szczecina (Szczecin 1998)  i  zbiór pastiszów Głosem prawie cudzym (Z poezji okołokonferencyjnej) (Kraków 2004).