Superkultura. Geneza fenomenu superbohaterów

Tomasz Żaglewski

Superbohaterowie są wśród nas! Postacie w kolorowych trykotach zdominowały ekrany kin, telewizorów i komputerów, poszerzając swoje – oryginalnie komiksowe – terytorium o współczesne media, świeże interpretacje i co ważniejsze, nowe grupy odbiorców, z niecierpliwością wyczekujące kolejnych odsłon przygód ukochanych bohaterów i bohaterek. Kim jednak są te cudaczne postacie, skądprzybyły i co najważniejsze – po co w ogóle się tu znalazły? Na te oraz inne pytania, dotyczące pochodzenia i powodów istnienia fikcyjnych superherosów w realnym świecie, odpowiada niniejsza książka. Jej lektura pozwala sięgnąć do najwcześniejszych źródeł ludzkich fantazji o nadludzkich herosach, przyjrzeć się początkom superbohaterskiego przemysłu komiksowego oraz prześledzić konkurujące ze sobą na przestrzeni dekad interpretacje dwóch fundamentalnych ikon współczesnego superheroizmu – Supermana oraz Batmana. Finalnym aktem przedstawionej tu analitycznej podróży jest natomiast wykazanie uniwersalności idei superbohatera, przekraczającej nie tylko granice historyczne czy medialne, ale i geograficzne czy też wreszcie kulturowe i sprawiającej jednocześnie, iż wszyscy – świadomie bądź nie – współtworzymy obecnie prawdziwie globalną superkulturę.

Ludzie-rzeczy-ludzie. O porządkach społecznych, w których rzeczy łączą, a nie dzielą

Andrzej Waśkiewicz

Niewielu dziś pewnie ascetów, wzorem Diogenesa gotowych do życia w beczce, ale też z pewnością nie wszyscy cieszący się życiem w społeczeństwie dobrobytu myślą tylko o tym, by dorównać bogactwem legendarnemu Krezusowi. Rzec można, że człowiek dojrzały podchodzi do rzeczy rzeczowo. Inaczej niż dzieci, dla których każda z nich jest zabawką, rozróżnia ich obiektywne przeznaczenie i subiektywny sens posiadania. Społeczna wartość rzeczy – jej zdolność do wymiany na inne – zagłusza jednak ten instynkt. […] Szczęśliwe społeczeństwa, o których będzie mowa w tej książce, nie znają zatem towarowej wymiany dóbr między ludźmi ani ich redystrybucji, która koryguje niekorzystne społecznie skutki samej wymiany. Jak sobie radzą bez nich? Mechanizmowi wymiany rynkowej odpowiadają w nich trzy zasady organizujące życie materialne. Po pierwsze, reglamentowanie zasobów, jakimi zbiorowo i/lub indywidualnie dysponują członkowie społeczeństwa – nikt nie będzie posiadać nadwyżki dóbr, którą przekształci w relację nadrzędności wobec innych, nikt też nie będzie odczuwać ich braku i domagać się od innych rekompensaty. Po drugie, odtowarowienie rzeczy poprzez nadanie im statusu darów – ludzie będą podejmować wymianę darów tylko z tymi, którzy mogą je odwzajemnić, dzięki czemu związki między nimi mieć będą charakter osobisty, bezpośredni i dobrowolny, nawet jeśli wymieniane rzeczy należą do dóbr niezbędnych do życia. Po trzecie, odwartościowanie (w sensie ekonomicznym) rzeczy za sprawą ich powszechnej dostępności – każdą potrzebę materialną człowiek będzie mógł zaspokoić bez konieczności wchodzenia w związki z innymi; ludzie samowystarczalni materialnie będą utrzymywać stosunki ze sobą ze względu na inne, niematerialne, potrzeby. Wyobraźnia utopistów podpowiada im więc takie porządki, które raz na zawsze rozwiązują problem niesymetrycznych relacji pomiędzy ludźmi, o ile przyczyną owej nierównowagi są dobra materialne. W tego rodzaju społeczeństwach rzeczy jedynie łączą ludzi, nie dzieląc ich i nie tworząc między nimi podziałów, a w konsekwencji konfliktów. Ich projektodawcy są bowiem przekonani, że rzeczy w istocie mają potencjalnie wielką władzę nad ludźmi – tyleż jako środki dominacji, co obiekty pożądania – i oprzeć się ich sile można wyłącznie zbiorowym wysiłkiem. […] A jeśli rzeczy pozostaną dla ludzi tylko rzeczami, ludzie dla siebie pozostaną ludźmi – w idealnych społeczeństwach nieznana będzie zarówno fetyszyzacja rzeczy, jak i reifikacja ludzi.  ze Wstępu Andrzej Waśkiewicz – profesor Uniwersytetu Warszawskiego, wykładający na macierzystym Wydziale Socjologii i w Kolegium Artes Liberales, autor książek z zakresu historii idei: Interpretacja teorii politycznej (1988); Polityka dla dorosłych. Eseje (2006); Obcy z wyboru. Studium filozofii aspołecznej (2008, wyd. ang. 2015); Paradoksy idei reprezentacji politycznej (2012, wyd. ang. 2020).

Chwila bez imienia. O poezji Krzysztofa Kamila Baczyńskiego

Stanisław Stabro

Wznowienie pracy poświęconej poezji Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, która weszła do klasyki opracowań historycznoliterackich, stając się monografią twórczości wybitnego pisarza z „pokolenia Kolumbów”. Autor książki nie ogranicza się do wnikliwej analizy utworów poety, lecz przywołuje tradycję romantyczną, patronującą podjęciu ideologii czynu i wpływającą na kształtowanie się heroicznego wymiaru poezji, oraz modernizm wnoszący nowe wątki historiozoficzne i dostarczający środków poetyckich do wyrażenia głębokiego pesymizmu. Zasadnicza perspektywa, w jakiej autor postrzega twórczość Baczyńskiego to nurt polskiego katastrofizmu. Utwory młodego poety konfrontowane są z poezją „żagarystów”, ze światopoglądem i poetyką Miłosza i Czechowicza, przynosząc zapis stanu świadomości pokolenia wojennego.

Polskie Bałkany. Proza postjugosłowiańska w kontekście feministycznym, genderowym i postkolonialnym. Recepcja polska

Maciej Duda

Polskie Bałkany to studium poświęcone literaturze napisanej w języku słoweńskim, chorwackim, serbskim oraz albańskim, której polskie przekłady ukazały się w latach 1990–2012. Autor analizuje przede wszystkim kategorie polityczne i kulturowe, jakie wykorzystują (świadomie lub nie) zarówno autorzy i autorki pochodzące z byłej Jugosławii (m.in. Ivan Čolović, Dubravka Ugrešić, David Albahari, Miljenko Jergović, Nenad Veličković, Ornela Vorspi, Vesna Goldsworthy, Vedrana Rudan, Slavenka Drakulić, Maria Todorova, Božidar Jezernik), zachodni podróżnicy (Robert D. Kaplan, Juli Zeh), jak i polscy pisarze i czytelnicy (Wojciech Tochman, Andrzej Stasiuk, Gustaw Herling-Grudziński, Inga Iwasiów, Hanna Samson). Autor przekonująco pokazuje mechanizmy budowania kategorii narodu oraz opowiadania o narodzie i jednostce. Dowodzi, że proza pisarzy i pisarek z byłej Jugosławii, która dociera do polskich czytelników, jest niejednorodna, bywa antynacjonalistyczna, rozbija stereotypy oraz rozwarstwia kategorie kulturowe, narodowe i płciowe. Bacznie przygląda się polskim reakcjom na publikacje przekładów tych tekstów, zwraca uwagę na to, co zostało przeoczone w dotychczas kolonializującym (kładącym nacisk na obcość i fascynację daleką egzotyką) modelu polskiego czytania postjugosłowiańskiej literatury. Wynikiem badań jest krytyczne odczytanie/oskarżenie oraz weryfikacja polskiej – zarówno naukowej, jak i popularnej – recepcji prozy postjugosłowiańskiej. Monografia rzuca nowe światło na zagadnienia komparatystyki, postzależności, rynku tłumaczeń, przepływu idei i języka krytyki w Polsce.   Maciej Duda – doktor nauk humanistycznych. Od 2008 roku prowadzi zajęcia autorskie oraz kursowe na Wydziale Filologii Polskiej i Klasycznej UAM, od 2011 wykładowca Gender Studies na UAM (www.gender.amu.edu.pl). W 2012 roku wykładowca Podyplomowego Studium Gender Mainstreaming przy Instytucie Badań Naukowych PAN w Warszawie. Autor artykułów naukowych i popularnonaukowych na temat feminizmu, gender, queer i postkolonializmu w Polsce. Współpracuje jako trener i ekspert ds. równości szans z organizacjami pozarządowymi oraz instytucjami prowadzącymi projekty dofinansowane przez Unię Europejską.

Anty-teoria literatury

Anna Burzyńska

Jak właściwie myśleć dzisiaj o teorii literatury? Jak ją uprawiać? Czy teoria jest potrzebna literaturze? Czy może tylko literaturoznawcom? Pytania te stawiano sobie przez cały XX wiek, ale od końca lat 60., wraz z tzw. Kryzysem teorii w wiedzy o literaturze okazały się one szczególnie ważne. Książka Anny Burzyńskiej opowiada o sytuacji teorii po strukturalizmie, kiedy to dla wielu badaczy literatury (zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych i we Francji) stało się jasne, że tworzenie naukowej, ogólnej, systemowej teorii próbującej objąć całość zjawisk literackich jest tyleż niemożliwe, co ostatecznie nieprzydatne. Poststrukturalizm – nurt nastawiony na krytykę tradycyjnego modelu myśli teoretycznej został tu przedstawiony poprzez różnorodne zjawiska nadające mu dynamiczny i niemal „rewolucyjny” charakter: dekonstrukcję teorii nowoczesnej, rozbijanie schematyzmu doktryn teoretycznych za pomocą rozmaitych kłopotliwych kategorii (jak np. „narracja”, „komunikacja”, „lektura”), wreszcie – erotyzacja języka teoretycznego (wprowadzanie do dyskursu teorii podmiotu i teorii interpretacji takich, nieobecnych w nim dotąd jakości jak, „cielesność”, „zmysłowość” czy „przyjemność”). Książka podejmuje także temat konsekwencji postrukturalizmu i jego udziału w tworzeniu kształtu najnowszej teorii literatury – świadomie rezygnującej z fundamentalistycznych i esencjalistycznych skłonności, otwartej na inność i zróżnicowane konteksty kulturowe, a dzięki temu – twórczo interpretującej literaturę.

Wierszyki wspomagające naukę gramatyki (z ćwiczeniami gramatycznymi oraz poszerzającymi leksykę). Dla dorosłych obcokrajowców. Poziom A1 - A2

Izabela Rutkowska

Przedmowa dr. Wojciecha Szczurka, Prezydenta Gdyni Wstęp I. Wierszyki na zapamiętanie alfabetu oraz polskich znaków 1. „Alfabet Elizejskich Pól” (alfabet) 2. „Obrazek” II. Wierszyki na zapamiętanie przypadków 1. „Ciało i jego części” (mianownik l. poj.) 2. „Galerie handlowe” (mianownik i biernik l. mn.) 3. „Siła miłości” (dopełniacz l. poj.) 4. „Lista zakupów” (dopełniacz l. mn.) 5. „Idealny mężczyzna” (celownik l. poj. i mn.) 6. „Znamy biernik” (biernik l. poj.) 7. „Moja rodzina” (narzędnik l. poj.) 8. „Rozmowa kwalifikacyjna” (narzędnik l. mn.) 9. „O zdradzie” (miejscownik l. poj.) 10. „O figurkach i obrazach” (miejscownik l. mn.) 11. „Życzenia” (wołacz l. poj. i mn.) III. Wierszyki na zapamiętanie czasów i trybu rozkazującego oraz przypuszczającego 1. „Dzień państwa Łaciatych” (czas teraźniejszy) 2. „Cztery pory roku” (czas przeszły, czasowniki regularne) 3. „Plany na wspólną przyszłość” (czas przyszły prosty) 4. „Jeśli trafimy szóstkę w totka…” (czas przyszły złożony) 5. „Rozkazy” (tryb rozkazujący) 6. A „Gdybym…” (tryb przypuszczający)     B „Gdybyś wtedy…” (tryb przypuszczający) IV. Wierszyki tematyczne 1. „Dwanaście miesięcy” (podział roku, nazwy miesięcy) 2. „Nie ma czasu na czytanie” (godziny wyrażane oficjalnie i nieoficjalnie) 3. „Zwariowana pogoda” (pogoda, przysłówki) Klucz do wybranych ćwiczeń

Sztuka na dawnych Kresach Wschodnich Rzeczypospolitej. Fotografie z XIX wieku

Wojciech Walanus

W utrwalaniu i popularyzowaniu pamięci o dawnych Kresach Wschodnich Rzeczypospolitej centralną rolę odgrywają fotografie archiwalne, bez których poznawanie tej części polskiego dziedzictwa kulturowego byłoby praktycznie niemożliwe. Fototeka Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego przechowuje ponad dwa tysiące odbitek, ukazujących dzieła sztuki z tamtych terenów. Książka prezentuje najcenniejszy fragment tego zasobu: osiemdziesiąt fotografii powstałych w XIX wieku, mogących zatem uchodzić za „inkunabuły” polskiej fotografii dokumentacyjnej. Wśród ich autorów znalazły się nazwiska wielu wybitnych mistrzów obiektywu (m.in. Teodora Szajnoka, Józefa Czechowicza, Michała Greima i Edwarda Trzemeskiego), a zróżnicowana tematyka fotografii obejmuje widoki miast, budowle i ich wyposażenie, projekty architektoniczne, a nawet zabytki archeologiczne i wnętrza ekspozycji muzealnych.    Dr Wojciech Walanus – historyk sztuki, autor licznych publikacji dotyczących rzeźby późnogotyckiej; od kilku lat jako kierownik Fototeki Instytutu Historii Sztuki UJ zajmuje się naukowym opracowywaniem jej dziejów i zbiorów.   Dr hab. Andrzej Betlej – historyk sztuki, autor wielu publikacji z zakresu historii sztuki nowożytnej, ze szczególnym uwzględnieniem mecenatu polskich rodów szlacheckich i sztuki ziem wschodnich Rzeczypospolitej; od wielu lat zaangażowany w projekt inwentaryzacji zabytków sztuki sakralnej na dawnych polskich Kresach Wschodnich.  

Góralki, taterniczki, turystki. Kobiety w literaturze o Tatrach do 1939 roku

Anna Pigoń

Monografia Góralki, taterniczki, turystki. Kobiety w literaturze o Tatrach do 1939 roku stanowi swoistą herstory (terminem tym określa się narracje, które w historycznej refleksji szczególnie uwzględniają kobiety), w której autorka dokonuje próby usytuowania bohaterek i autorek w historii literatury o Tatrach - z punktu widzenia zarówno męskiego wzorca, jak i samodzielnej roli kulturotwórczej, jaką odgrywają. Punktem wyjścia analizy zgromadzonego w monografii materiału, obejmującego okres do 1939 roku, stało się wyodrębnienie najbardziej wyrazistych i charakterystycznych typów kobiet w zależności od odgrywanych przez nie ról społecznych oraz ich rozległych i zróżnicowanych związków z przestrzenią Tatr i Zakopanego. W pracy wskazano następujące typy: góralki, rezydentki oraz gościnie (taterniczki i turystki wysokogórskie, narciarki, kuracjuszki, wczasowiczki). Selekcję zgromadzonego materiału źródłowego - obejmującego utwory etnograficzne, wspomnieniowe i publicystyczne, a także reprezentującą różne obiegi literackie i zróżnicowaną gatunkowo twórczość beletrystyczną - przeprowadzono w odniesieniu do tych reprezentatywnych typów oraz w nawiązaniu do charakterystycznych relacji z przestrzenią wysokogórską i podhalańską, w jakie wchodzą bohaterki. Analiza materiału prowadzi do charakterystyki wyodrębnionych grup, zawierającej ich ewolucję oraz opis funkcji i znaczenia kobiet: po pierwsze, w literaturze o Tatrach - z perspektywy zarówno jej rozwoju, jak i obrazu świata przedstawionego, po drugie, w życiu społecznym, popularyzacji aktywności w przestrzeni oraz budowaniu wizerunku regionu i kształtowaniu się lokalnych mitów.