Wyjść tłumaczowi naprzeciw. Miejsce tłumacza w najnowszych badaniach translatologicznych

Jadwiga Kita-Huber, Renata Makarska

Zebrane w niniejszym tomie artykuły przedstawiają różne aspekty badań nad tłumaczami – są to przyczynki do ich biografii, studia na temat konkretnych projektów przekładowych i obranych w nich strategii translatorskich, szkice dotyczące widoczności tłumaczy w tekście i różnych aspektów socjologii przekładu; wszystkie one dotyczą badań prowadzonych aktualnie w Polsce i w Niemczech, w różny sposób realizujących postulaty Translator Studies i socjologii, a nawet polityki przekładu. Ze Wstępu   Książka przybliża polskiemu czytelnikowi stosunkowo nową, żywiołowo rozwijającą się dyscyplinę, jaką są studia nad tłumaczem. Tłumacz, którego naczelną cnotą miała być w tradycyjnym ujęciu neutralność i „niewidzialność”, który w procesie translacyjnym miał pełnić rolę służebną wobec autora i oryginału, w coraz większym stopniu postrzegany jest jako samoistny podmiot i twórca, wywierający wpływ na przebieg i charakter transferu międzykulturowego, a także szerzej – na społeczeństwo. Z recenzji dr hab. Anny Wołkowicz   Tłumacz jako zagadnienie badawcze – ten temat otwiera przed przekładoznawcami szerokie perspektywy i pozwala oczekiwać wielu interesujących ujęć oraz odkryć. Najwyraźniej rok 2019, wraz z nadchodzącym 2020, ma szansę stać się założycielskim przynajmniej dla polskich Translator Studies. Z recenzji prof. dr Ewy Kraskowskiej   Jadwiga Kita-Huber, dr hab., prof. UJ w Zakładzie Literatury Niemieckiej Instytutu Filologii Germańskiej. Zajmuje się literaturą niemieckojęzyczną od XVIII w. po współczesność, w szczególności poetyką i estetyką oraz związkami między literaturą a religią, a także edytorstwem, humanistyką cyfrową i przekładem.   Renata Makarska, prof. dr, kieruje Zakładem Polonistyki na Wydziale Translatologii, Lingwistyki i Kulturoznawstwa Uniwersytetu im. Jana Gutenberga w Moguncji/Germersheim. Zajmuje się literaturą postemigracyjną, nowymi mniejszościami w Europie Środkowo-Wschodniej, komiksem, transkulturowością oraz przekładem.

Władza misjonarzy. Zmierzch i świt świeckiej religii w Dolinie Krzemowej

Jan Kreft

Władza misjonarzy to książka o misjonarskim zapale zmieniania świata i o kryzysie świeckiej religii towarzyszącej liderom nowych technologii, o ich świętokradztwach i sprofesjonalizowanej pokucie mającej przywrócić harmonię technologicznego raju na ziemi z Alphabetem, Metą, Apple i TikTokiem w roli głównej. Także o skruszonych inżynierach, żałujących każdej chwili, którą poświęcili na wymyślanie uzależniających algorytmicznych rozwiązań na naszych smartfonach i komputerach. Gdy technologia, rynek i konkurencja stawały się religią, szefowie firm nowych technologii i mediów zostawali misjonarzami Nowego Technooświecenia. Facebook (Meta) i Google (Alphabet) – organizacje o silnych kosmologiach – „emanowały boskością” i instrumentalnie wykorzystywały „święte” wartości, takie jak sprawiedliwość. Współczesne etyczne katastrofy big tech i „zmierzch technobogów” oznaczają kryzys legitymizowania przez świecką religię ich niewinności, sprawczości i bezkarności. Zanika wiara w ich dobre intencje i neoliberalną sakralizację rynku. Upada imperatyw „policzalności wszystkiego”, dostrzegana jest fasadowość języka świeckiej religii i ujawniane są „fałszywe metafory”. Na horyzoncie widać jednak świt nowego technouniwersum. Na gruzach „świętego przymierza” między użytkownikiem a big tech rodzą się nowe wizje i mity. Już nie „naprawy świata”, ale „poprawy” człowieka, a czasem jego zastępowania, jak w wypadku „generatywnej sztucznej inteligencji”. Prof. dr hab. Jan Kreft (Politechnika Gdańska). Kierownik Centrum Badań nad Zarządzaniem Algorytmicznym. Wieloletni dziennikarz i korespondent zagraniczny, menedżer zarządzający firmami mediów i nowych technologii. Autor kilkunastu książek, między innymi: Władza platform, Władza algorytmów, Za fasadą społeczności, Koniec dziennikarstwa, jakie znamy.

Dziedzictwo kulturowe w kontekście wyzwań zrównoważonego rozwoju

Arkadiusz Marciniak, Michał Pawleta

Książka w swym zakresie tematycznym odnosi się do potencjału i wartości dziedzictwa kulturowego, w tym archeologicznego. Jednocześnie uznaje, że tylko całościowe i zintegrowane podejście może pomóc w uchwyceniu zróżnicowanego wpływu dziedzictwa na poszczególne dziedziny życia i jego rolę w generowaniu różnych wartości, które przyczynią się do kształtowania przyszłego zarządzania tymże dziedzictwem. Zrównoważony rozwój – jak wynika z zamieszczonych w niniejszej pracy tekstów – to nie tylko wewnętrzna równowaga między środowiskiem naturalnym, gospodarką i społeczeństwem. Chodzi również o równowagę między zróżnicowanymi pod tym względem społecznościami w taki sposób, by tworzyły one zrównoważoną całość pod względem wartości, mających decydujący wpływ na poszczególne dziedziny życia. Archeologia bowiem nie tylko odtwarza i bada minioną rzeczywistość, lecz projektuje równocześnie tę, w której sama funkcjonuje, będąc jej emanacją. W ten oto sposób, dążąc do równowagi, wzbogaca treść dziejową jej dziedzictwa kulturowego. prof. dr hab. Henryk Mamzer Idea zrównoważonego rozwoju, pomimo iż obecna w obiegu i działaniach od ponad trzech dekad, nadal zachowuje swą niesłabnącą aktualność, co więcej, jej dynamika coraz silniej obejmuje swoim zakresem również dziedzictwo kultury, czego dowodem jest niniejsza publikacja. Jako redaktorzy zdajemy sobie sprawę – co przejawia się też zresztą w opiniach Autorów wyrażonych w poszczególnych tekstach zamieszczonych w tomie – iż zagadnienia zrównoważonego wykorzystania zasobów dziedzictwa kultury i zachowania ich dla przyszłych pokoleń nie stanowią uniwersalnego remedium na wszystkie problemy, wynikające z rozwoju cywilizacyjnego, jakie napotyka na swojej drodze ochrona i racjonalne zarządzanie dziedzictwem kulturowym. Niemniej zauważamy potencjał możliwości wykorzystania dziedzictwa kulturowego jako zasobu dla zrównoważonego rozwoju regionalnego i ochrony krajobrazów kulturowych. Wymaga to skoordynowanej polityki na poziomie regionalnym w kwestiach dotyczących środowiska, rozwoju społecznego, kultury, edukacji, turystyki i rozwoju gospodarczego, a także planowania przestrzennego (Purchla 2014, 28). Konieczna jest przy tym metodyczna waloryzacja zasobów dziedzictwa kulturowego, będąca podstawowym składnikiem zrównoważonego zarządzania zasobami dziedzictwa kulturowego i naturalnego, zgodnie z zasadą służebności wobec społeczeństwa i jego potrzeb oraz zapewniającego zachowanie różnorodności tychże zasobów, a także ich wszystkich wartości dla obecnego i przyszłych pokoleń (Affelt 2009, 80). Dziedzictwo ma olbrzymi potencjał i ważną rolę do odegrania w kontekście zrównoważonego rozwoju, związanego ze spójnością społeczną, dobrostanem, kreatywnością, atrakcyjnością ekonomiczną i promowaniem zrozumienia między społecznościami. Zachęcamy do potraktowania niniejszej publikacji jako otwartego forum wymiany myśli i idei, prezentującego zarówno refleksje akademickie dotyczące dziedzictwa kulturowego, w tym archeologicznego, jak i jego praktyczne i instytucjonalne ujęcia. Żywimy nadzieję, że okaże się ona przydatna przy kreowaniu skutecznej, a jednocześnie bazującej na racjonalnych przesłankach polityce w zakresie ochrony i opieki nad dziedzictwem kulturowym. Z jednej strony będzie stanowić inspirację dla wykorzystywania dziedzictwa w obszarze dobra społecznego, akcentując jego rolę i potencjał w społeczno-kulturowym rozwoju społeczności lokalnych. Z drugiej, umożliwi także integrację różnych środowisk naukowych oraz wypracowanie interdyscyplinarnej współpracy, kształtującej przyszłe działania wokół dziedzictwa kulturowego i archeologicznego. Wreszcie, poprzez promowanie podejścia do nauki, w którym otaczający świat jest także ważnym partnerem, uzasadni jeszcze silniej konieczność zachowania dziedzictwa kulturowego i jego wartości dla kolejnych pokoleń, zachęcając do zrównoważonego zarządzania tym cennym i nieodnawialnym zasobem. ze Wstępu  

Kongres krakowski w roku 1364

Roman Grodecki

Kongres krakowski w roku 1364

Imaginauci. Pismo wyobraźni w poezji Bolesława Leśmiana, Józefa Czechowicza, Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Tadeusza Nowaka

Anita Jarzyna

Książka przynosi opis XX-wiecznych dziejów kategorii wyobraźni oraz przedstawia jej funkcje w poezji Bolesława Leśmiana, Józefa Czechowicza, Krzysztofa Kamila Baczyńskiego i Tadeusza Nowaka. Zestawiając czterech wskazanych twórców, autorka wytyczyła imaginatywną linię w historii polskiej literatury minionego wieku, biegnie ona w poprzek dotychczasowych uporządkowań. Anita Jarzyna przyjęła, że pierwszym tematem twórczości interesujących ją autorów jest wyobraźnia. Jako że wszyscy oni unikają metarefleksji, badawczemu oglądowi poddała obrazy i tematy, z których wyprowadziła autorską koncepcję pisma wyobraźni, zaświadcza ono o stwórczej, apotropeicznej mocy języka. Autorka ukazuje, jak wiersze w nim zapisane stają się swego rodzaju autotematyczną opowieścią.     Książka zdaje sprawę z badań zakrojonych z rozmachem i rzetelnie przeprowadzonych. Znakomicie poświadcza rozległą erudycję, świetny słuch literacki i nieprzeciętny talent interpretacyjny autorki. Jest świadectwem lektury uważnej i wnikliwej – skoncentrowanej na wierszach, wsłuchanej w ich niepowtarzalną dykcję, wiernej wziętym na warsztat idiomom poetyckiej wyobraźni. Jednocześnie ta zorientowana interpretacyjnie i pozostająca „blisko wiersza” lektura wnosi istotne novum w historycznoliteracką wiedzę o jednym z kluczowych nurtów polskiej liryki nowoczesnej i może okazać się istotnym elementem całościowego obrazu polskiego modernizmu – obrazu, którym wciąż nie dysponujemy. Z recenzji prof. dr. hab. Pawła Próchniaka     Reprezentująca wysoki poziom naukowy, posiadająca przy tym duże walory literackie książka Anity Jarzyny będzie cennym uzupełnieniem obowiązkowych lektur polonistów i nieobowiązkowym przewodnikiem dla wszystkich zainteresowanych poezją XX wieku i wyobraźnią poetycką. Z recenzji prof. dr hab. Anny Czabanowskiej-Wróbel

Gry wideo. Zarys poetyki

Piotr Kubiński

Nagroda w Konkursie Polskiego Towarzystwa Komunikacji Społecznej na Najlepszą Pracę Doktorską z zakresu Nauk o Mediach i Komunikowaniu "DOKTORAT' 14".   Recenzja książki w Projektorze – Kieleckim  Magazynie Kulturalnym Recenzja książki w Creatio Fantastica Recenzja książki w Forum Poetyki  Recenzja książki Replay. The Polish Journal of Game Studies   Praca Piotra Kubińskiego Gry wideo – zarys poetyki będzie ważna i interesująca nie tylko dla badaczy gier komputerowych, będzie wielce pouczająca dla badaczy kultury współczesnej. (…) Rozważania i analizy autora na temat emersji jako konstytutywnego składnika gier wideo w pełni mnie przekonują. prof. dr hab. Maryla Hopfinger   Zabiegom immersyjnym i emersyjnym, którymi posługują się twórcy gier, ich tekstowym, funkcjonalnym i komunikacyjnym znaczeniom poświęcona jest w dużej mierze książka Piotra Kubińskiego, a to podejście badawcze pozwala opisać grę w kategoriach komunikacyjnych, pozwala zinterpretować role semiotycznych aspektów interfejsów użytkownika, co w sumie prowadzi do osadzenia gier wideo w dzisiejszej kulturze. Tu widzę ważne osiągnięcie książki; o grach z taką precyzją mało kto dotąd pisał, mało kto także skupiał się przede wszystkim na ich kulturowych funkcjach. (…) podejście badawcze sprawia, że rozprawa Piotra Kubińskiego przestaje być wyłącznie opisem poetyki gier wideo, budowanym na materiale reprezentatywnych przykładów, zaś staje się diagnozą przemian dzisiejszej kultury, w dużym stopniu powodowanych jej postępującą cyfryzacją. prof. dr. hab. Zbigniew Kloch   Piotr Kubiński – doktor nauk humanistycznych, literaturoznawca, badacz mediów cyfrowych. Stopień doktorski otrzymał na podstawie rozprawy Poetyka gier wideo nagrodzonej w Konkursie Polskiego Towarzystwa Komunikacji Społecznej na Najlepszą Pracę Doktorską z zakresu Nauk o Mediach i Komunikowaniu „DOKTORAT ’14”. Pracownik Zakładu Komparatystyki na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, sekretarz Pracowni Badań Intersemiotycznych i Intermedialnych UW, doktorant w Instytucie Historii Sztuki UW. Publikował m.in. w „Images”, „Tekstach Drugich”, „Przeglądzie Humanistycznym”. Przez wiele lat pracował jako specjalizujący się w grach wideo publicysta i dziennikarz telewizyjny.  

De Prospectiva Pingendi / O perspektywie w malarstwie

Piero della Francesca

Piero della Francesca (ok. 1412–1492) był znany nie tylko jako wybitny malarz epoki renesansu, ale również jako znakomity matematyk. Jest zatem nie tylko autorem słynnych fresków w bazylice San Francesco w Arezzo (Legenda Krzyża Świętego 1452–1459), lecz także wybitnym matematykiem i geometrą. Jeden z największych matematyków Moritz Cantor pozostawał pod takim wrażeniem osiągnięć Piera, że w swoim dziele Vorlesungen über Geschichte der Mathematik z roku 1892 wspominał o równaniach trzeciego, czwartego i piątego stopnia, których próba rozwiązania znajduje się w Trattato d’abaco. Wskazując na błędy obecne u Piera della Francesca, Cantor jednocześnie wychwala nieznanego mu wówczas z nazwiska autora, określając go jako nieprzeciętnie dobrego matematyka i geometrę. Natomiast traktat De prospectiva pingendi ma bezpośrednie odniesienie do malarstwa Piera. Co więcej, dzięki traktatowi możemy lepiej zrozumieć i zinterpretować jego dzieła malarskie.

Metafizyczne rozważania o czasie. Idea czasu w filozofii i literaturze

Hanna Buczyńska-Garewicz

Głównym bohaterem książki jest czas, czyli rzeczywistość powstawania, trwania i przemijania w swej złożonej strukturze wewnętrznej. Autorka zebrała analizy niefizykalnej, metafizycznej koncepcji czasu, jakie pojawiły się na gruncie filozofii i literatury, a w swym wywodzie wykorzystała teorie dotyczące rozumienia czasu, sformułowane przez wybitnych myślicieli i pisarzy XX wieku (Nietzschego, Bergsona, Husserla, Prousta, Wilde'a, Heideggera, Sartre'a) i epok wcześniejszych (Augustyna, Schopenhauera, Wagnera). Istotnym jest fakt, iż literatura nie jest tu traktowana jedynie jako ilustracja pewnych tez filozoficznych, lecz zajmuje równoważne miejsce z traktatami filozoficznymi, co nadaje całości pracy charakter polifoniczny.