"Górnośląskie Studia Socjologiczne. Seria Nowa". T. 8

red. Andrzej Niesporek

„Przedstawiamy tom 8. „Górnośląskich Studiów Socjologicznych. Seria Nowa”, przygotowany przez prof. Andrzeja Niesporka z Instytutu Socjologii Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Każdy tom naszego czasopisma ma swoją specyfikę tematyczną nakreśloną przez redaktora naukowego. Andrzej Niesporek zaprosił Autorów reprezentujących różne kierunki zainteresowań badawczych, akcentujących jednakże teoretyczny i teoretyzujący wymiar podejmowanych przez siebie analiz. Spektrum publikowanych zagadnień jest szerokie: od prowadzonych przez Marię Banaś poszukiwań literackich śladów w socjologii (pomiędzy Królową śniegu a Don Kichotem) po „współuzależnienie jako rodzaj funkcjonowania”, analizowanego w perspektywach teorii socjopsychomedycznych (artykuł Rajmunda Morawskiego); od refleksji skupionych wokół kategorii utopii jako narzędzia teorii społecznej (Waldemar Czajkowski) po socjologię historyczną Raymunda Arona (Marcin Gacek); od sporów wokół konfliktu i teorii konfliktu (Anna Adamus-Matuszyńska) po socjologiczną analizę dyskursu wolności i bezpieczeństwa w kontekście liberalizmu i biopolityki (Piotr Kępski). Otwiera tom „Górnośląskich Studiów Socjologicznych” artykuł Pawła Ćwikły, noszący znamienny tytuł: O wyższości socjologicznej teorii nad materią, podejmujący między innymi pytanie o to, „czy zagadnienie teorii w naukach społecznych odnosi się do jej praktycznej funkcjonalności, prawdziwie służącej rozumieniu społecznego świata, czy też część racji należałoby przyznać sceptykom, szepczącym, że tego rodzaju uprawianie nauki (gdzie fakty zmieniają swe znaczenie w zależności od przyjętej uprzednio teorii) służy przede wszystkim uzasadnianiu tychże teorii, które — choć kiedyś może odkrywcze — dziś stają się głównie narzędziem służącym podnoszeniu nieoryginalnych spostrzeżeń do rangi twierdzeń naukowych. Tego rodzaju wątpliwości prowadzą nieuchronnie do rozważań nad teorią teorii, czyli ponownie odsyłają do początków formowania się refleksji nad sposobami przyglądania się społecznemu światu i jego rozumienia”. Maciej Witkowski podejmuje analizę psychoterapeutycznych inspiracji we współczesnej antropologii refleksyjnej, wskazując między innymi deficyty spójnego języka teoretycznego czy jasnej strategii tworzenia antropologicznej narracji: „Hasłem teoretycznego rozwoju metodologii refleksyjnej może stać się dążenie do stworzenia kanonów podwójnie gęstego opisu”. Łukasz Trembaczowski w dość enigmatycznie zatytułowanym artykule Upadek. Analiza problemu specyficznie (nie)obecnego w teorii socjologicznej omawia teorię załamania i upadku cywilizacji w ujęciu Arnolda Toynbeego, koncepcję upadku Zachodu Oswalda Spenglera wraz z jej polskim odpowiednikiem zaproponowanym przez Floriana Znanieckiego, dołączając do swoich studiów teorię upadku społecznego, jaką przedstawili Joseph Tainter oraz Jareda Diamond. Autor stawia tezę, że w socjologii brakuje pojęcia upadku społecznego stawianego explicite, dobrze zdefiniowanego i poddającego się operacjonalizacji. Monika Żak przedmiotem swojego artykuły czyni odwieczny problem pogodzenia pracowniczych i rodzinnych ról społecznych ujmowany w świetle koncepcji work-life balance. Obok artykułów o wyraźnych odniesieniach teoretycznych zamieszczone są także dwie prace studyjne. Anna Muś i Anna Depta przedstawiają wyniki badań empirycznych na temat partycypacji studentów Uniwersytetu Śląskiego w życiu akademickim, a Agnieszka Rychłowska-Niesporek analizuje obecne w dyskursie nauk społecznych dyskusje wokół kategorii „singiel”. Podobnie jak w poprzednich tomach zamieszczamy także recenzje książek socjologicznych, w tym książki przygotowanej pod redakcją Marka S. Szczepańskiego i Anny Śliz Współczesne teorie społeczne. W kręgu ujęć paradygmatycznych. Przedstawiamy również najnowsze osiągnięcia naukowe Instytutu Socjologii Uniwersytetu Śląskiego, udokumentowane w tekście Roberta Pyki. Wyrażamy nadzieję, że prezentowany tom „Górnośląskich Studiów Socjologicznych” znajdzie zainteresowanie w kręgach czytelników także spoza grona środowiska socjologicznego. Refleksje teoretyczne i teoretyzujące podejmowane przez socjologów są bowiem zawsze zaczynem pomnażającym zasoby wiedzy o procesach stawania się świata społecznego, ich uwarunkowaniach i następstwach, o roli jednostki w budowaniu społecznych struktur i znaczeniu społeczeństwa w konstruowaniu kapitału kulturowego człowieka jako podmiotu społecznego życia. Lektura przedstawionych tekstów, sięgających różnych dawnych i współczesnych orientacji teoretycznych, może stać się inspiracją do pełniejszego, może bardziej trafnego rozumienia i tłumaczenia szybko zmieniającego się społeczeństwa.” (Wstęp, Wojciech Świątkiewicz)

Idea wolności. Teoria i praktyka

red. Agnieszka Turoń-Kowalska

Socjalizm jako rodzaj filozofii moralnej zaszczepił w ludziach świata środkowej i wschodniej kultury europejskiej ideę braterstwa ludzkiego. Kapitalizm zakłada przede wszystkim samodzielność i realizację indywidualnego interesu. Obywatele krajów postkomunistycznych z jednej strony pragną realizacji demokratycznego modelu państwa, z drugiej strony nie potrafią zrezygnować z idei braterstwa, z idei sprawiedliwości społecznej, z instytucjonalnych form socjalizmu, który w swoich zamierzeniach miał być realizacją tych idei. Kłopotem zatem staje się fundamentalna idea państwa demokratycznego – wolność. W imię „wolności” obywatele świata jałtańskiego dokonywali czynów heroicznych, aby przezwyciężyć komunizm i przynależeć do świata cywilizacji zachodniej. Świata, w którym realizuje się przede wszystkim zasada liberalizmu o posiadaniu wolności, więcej, o obowiązku gwarancji owej wolności. Ojcowie liberalizmu zakładali, że istota ludzka jest wolna na mocy natury samego człowieczeństwa, że z przyrodzenia cieszy się wolnością niezbywalną. Wolność w tym sensie jest zdolnością wyboru, który nie jest wymuszany przez jakiekolwiek siły, przez jakąkolwiek formę zewnętrzną. Nic nie dzieje się poza świadomością człowieka. Można mówić zatem o wolności w sensie wolności negatywnej. Ten rodzaj wolności stoi w opozycji do wolności pozytywnej. Jeśli chcielibyśmy przełożyć problem relacji pomiędzy wolnością negatywną a wolnością, to możemy mówić o dwóch potrzebach obywateli: ochronie przed ingerencją i przymusem zewnętrznym oraz gwarancji odpowiednich środków do samorealizacji. Pierwszy rodzaj wolności I. Berlin wiąże z ideą wolności dla samej wolności, drugi rodzaj z możliwością ograniczenia jednostki, aby zagwarantować jej realizację własnego „ja” i związanych z tym celów. Problem wolności zatem przekłada się również na potrzeby zwykłego obywatela w cywilizacji europejskiej, zarówno zachodniej, jak i wschodniej. W tej ostatniej jednak, w związku z historią można uwidocznić problem pomiędzy chęcią posiadania wolności negatywnej, a nostalgią lub bardziej próbą urzeczywistnienia również wolności pozytywnej. Niesie to za sobą wiele problemów badawczych, które można odnieść w szczególności do państw, których historia sprawiła, że możemy zastanawiać się nad relacją wolności negatywnej i pozytywnej w praktycznym, nie tylko teoretycznym, jej pojmowaniu przez obywateli. W zakresie badania nad ideą wolności stanowi to ważny problem. Monografia naukowa będzie starała się ukazać relację wolności negatywnej i pozytywnej w kontekście zmian, jakie miały miejsce w kulturze europejskiej i poza nią zarówno w kontekście teoretycznym, jak i praktycznym dawniej i dziś.

Silesian Journal of Legal Studies. Vol. 8

red. Joanna Nowakowska-Małusecka

Silesian Journal of Legal Studies (SJLS) w numerze 8 prezentuje opracowania przedstawicieli nauk prawnych z Czech, Nigerii, Słowacji oraz Polski. Poruszane są zagadnienia szeroko rozumianego publicznego prawa gospodarczego, między innymi dotyczące rynku kapitałowego (Rafał Blicharz) oraz ochrony danych osobowych indywidualnych przedsiębiorców (Anna Hołda-Wydrzyńska). Dwa artykuły poświęcone zostały problemom prawa prywatnego międzynarodowego w kontekście ochrony osób starszych (Anna Juryk), a także procesu  kodyfikacji czeskiego prawa prywatnego międzynarodowego (Naděžda Rozehnalová). Szereg intersujących opracowań dedykowanych jest różnym problemom prawa Unii Europejskiej, takim jak na przykład migracja (Anna Magdalena Kosińska), prawa obywateli UE do nieograniczonego dostępu do unijnego prawodawstwa we własnym języku (Aneta Skorupa-Wulczyńska), jak również roli Funduszu Powierniczego Madad w związku z kryzysem w Syrii (Adriana Kalicka-Mikołajczyk). W najnowszym numerze SJLS znalazły się również rozważania z zakresu ochrony praw człowieka. Jedno z nich koncentruje się na decyzji Trybunału SADC w sprawie Mike’a Campbella przeciwko Republice Zimbabwe (Michael C. Ogwezzy). Z kolei w drugim Autor (Paweł Mielniczek) prezentuje swoje uwagi na temat suwerenności państwa oraz ekstraterytorialnego stosowania traktatów praw człowieka. Interesujący jest również artykuł poświęcony prawu kosmicznemu, a dokładniej badaniom Marsa i jego eksploatacji (Marek Mikuła). Wreszcie, w numerze 8 znalazło się także opracowanie z zakresu prawa pracy, tym razem w odniesieniu do ustawodawstwa słowackiego (Andrea Olšovská and Marek Švec). W SJLS opublikowane zostały ponadto sprawozdania z konferencji oraz innych wydarzeń naukowych, w tym z Jessup Moot Court Competition z prawa międzynarodowego publicznego, w którym brali udział studenci Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego. Tak jak do tej pory było to praktykowane, także i w tym numerze zamieszczony został spis monografii i prac zbiorowych opublikowanych w 2015 roku, których autorami oraz redaktorami są pracownicy naukowy WPiA UŚ. Czasopismo zawiera też listę konferencji organizowanych w 2015 roku przez Wydział we współpracy z Fundacją Facultas Iuridica. Należy także podkreślić, że znaczne wsparcie finansowe Fundacji pozwala na wydawanie kolejnych numerów Silesian Journal of Legal Studies. Tak więc, na łamach czasopisma specjaliści i badacze pochodzący z różnych ośrodków naukowych z kraju i ze świata zaprezentowali swoje przemyślenia i wyniki badań z zakresu wielu dyscyplin naukowych, co oznacza, że dysputy prawnicze nadal przekraczają granice, i to nie tylko w obrębie kontynentu europejskiego.

Portret dziewczynki, dziewczyny i kobiety w powieściach Marii Krüger

Karolina Jędrych

Książka jest pierwszym opracowaniem filologicznym dorobku pisarskiego Marii Krüger. Autorka pracy podjęła się interpretacji powieści Krüger adresowanych do dziewcząt i kobiet. Wykorzystując metodologie takie jak krytyka feministyczna, gender, teoria poetyki wyobraźni Gastona Bachelarda, autorka przygląda się bohaterkom wykreowanym przez pisarkę i światom, w jakich żyją. Szczególną uwagę zwraca na kwestie takie jak rola ubrań i mody w życiu bohaterek, relacje z matką, poszukiwanie tożsamości, wspomnienia z II wojny światowej. Wskazuje na dużą kompensacyjną rolę literatury, którą Krüger niejednokrotnie podkreśla w swoich książkach. Autorka próbuje też odpowiedzieć na pytanie, kim była Maria Krüger – autorka, której przyznaje się szczególne miejsce w historii literatury dla młodego czytelnika, ale o której życiu do dziś niewiele wiadomo. Praca może zainteresować badaczy prozy XX wieku, badaczy literatury dziecięcej i młodzieżowej, osoby zajmujące się historią i przemianami tzw. powieści dla dziewcząt.

Parafernalia. O rzeczach i marzeniach

Aleksander Nawarecki

Tytułowe „parafernalia”, to rzeczy osobiste, rzeczom bowiem, a ściślej: ich literackiej reprezentacji poświęcona jest cała książka. Autor odkrywa w dziejach sztuki europejskiej proces stopniowej „emancypacji” przedmiotu. Skupiając się na poezji, pokazuje, jak zwykła rzecz „wyzwala się” ze służby ideom i konwencjom, jak przedmiot staje się podmiotem. Teza ta  sformułowana w studium O rzeczach (1993) po kilku latach doczekała się potwierdzenia w światowej humanistyce jako „zwrot ku rzeczom”. Większość wywodu dotyczy przemian liryki polskiej XX wieku: od twórczości grupy Skamander (ranga życia codziennego), przez satyry Krzysztofa Kamila Baczyńskiego (groteskowość okupacyjnych realiów), aż po świadectwa uwięzienia w tandecie PRL-u (o czym artyści i historycy próbowali zapomnieć). Książka zawiera wizerunki pisarzy i ich wyobraźni materialnej, każdy portretowany jest z właściwym sobie atrybutem: Józef Wittlin z „łyżką zupy”, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska z „pasem ratunkowym”, Jan Lechoń wśród rekwizytów samobójczej śmierci, Jarosław Iwaszkiewicz – na stosie gratów kojarzonych z pochówkiem. Najbardziej wrażliwy na cywilizacyjne szczegóły, Julian Tuwim, w otaczających go  meblach, domowych sprzętach i zawartości szuflad wyczuwał magiczne moce. Na prawach gościa pojawia się w książce mistrz konkretu, twórca Blaszanego bębenka, Günter Grass. W zakończeniu zabrzmi ton osobisty, z dziecięcych lektur autora wyłoni się mikrokosmos czarujących drobiazgów. Książka napisana żywo i przystępnie może dotrzeć do każdego, bo któż nie zna się na rzeczach?

"Ja" Świetlickiego

Katarzyna Niesporek

Publikacja zapisuje związki pomiędzy utworami Marcina Świetlickiego skupione wokół trzech kręgów tematycznych: autentyczności, romantyczności, (nie)religijności. W pierwszym z nich zostały zamknięte poszczególne edycje Zimnych krajów. Kolejne natomiast to ogląd na całość twórczości. Konkretne tomy i wiersze wyodrębniają sensy, figury, kategorie, które można połączyć we współgrającą, ale też nieraz zgrabnie pogrywającą ze sobą całość. Niniejsza książka przez interpretację kataloguje i porządkuje wyłaniające się z wierszy autora Zimnych krajów różne oblicza i tożsamości bohatera lirycznego, często zwielokrotnionego, rozdartego, pogrążonego — jak pisze Joanna Orska — w byciu jedynie połowicznym. Bohatera, który stale jest w drodze, nie zatrzymującego się i tym samym nie pozwalającego albo też nie potrafiącego siebie określić, uchwycić w jedno, konkretne i stałe „ja”.

Średniowiecze Polskie i Powszechne. T. 10 (14)

red. Bożena Czwojdrak, Jerzy Sperka

W tegorocznym tomie 10 (14) czasopisma naukowego „Średniowiecze Polskie i Powszechne” pod redakcją Jerzego Sperki i Bożeny Czwojdrak tradycyjnie już zaprezentowano artykuły poświęcone szeroko rozumianej problematyce mediewistycznej. Tom otwiera tekst traktujący o popularnej w średniowieczu grze w szachy. Pośród pozostałych artykułów wymienić można teksty o charakterze źródłoznawczym dedykowane: analizie dyplomatycznej testamentu Kazimierza Wielkiego, rejestrom przyjęć do prawa miejskiego czy też funkcjonowaniu formuły maledykcji  w dokumentach polskich. Odrębną grupę stanowią opracowania  na temat ról pełnionych w ówczesnych strukturach kościelno-świeckich. W tomie odnaleźć można także teksty  odnoszące się do czasów wczesnośredniowiecznych związane z zagadnieniami struktury etnicznej i politycznej południowego Połabia czy też roli Wikingów w Europie. Końcową część tomu jak zwykle stanowi dział recenzji.

"Neophilologica" 2017. Vol. 29: Études sémantico-syntaxiques des langues romanes

red. Wiesław Banyś, red. Beata Śmigielska

W prezentowanym tomie zebrano dwadzieścia cztery artykuły napisane przez językoznawców wywodzących się z polskich i francuskich ośrodków naukowych. Wśród przedstawionych różnorodnych tematów badań językoznawczych znalazły się takie zagadnienia, jak: frazeologizmy jako źródło błędów językowych, stereotypy zwierzęce w przysłowiach, wrażliwość fonemiczna w nauce języka francuskiego, model odmiany jednostek polileksykalnych w języku polskim, tekst pisany jako input językowy w dydaktyce języka włoskiego, trudności związane z tłumaczeniem automatycznym, percepcja aspektu w języku francuskim.