Nauka czy rozrywka? Nowa muzeologia w europejskich definicjach muzeum

Mirosław Borusiewicz

Po raz pierwszy w polskiej literaturze muzeologicznej spotykamy się z pracą, której Autor ukazuje związki między filozofią prawa i działaniami legislacyjnymi a statusem i polem działania instytucji muzealnych. Książka Mirosława Borusiewicza jest rezultatem zarówno teoretycznej refleksji, jak owocem wielu lat praktyki i działań na rzecz polskiego muzealnictwa. Autor przeszedł wszystkie szczeble pracy w muzeum, był czynnym muzealnikiem, dyrektorem, ministerialnym urzędnikiem wysokiej rangi, był także inicjatorem i twórcą pierwszego w Polsce Centrum Muzeologicznego w Łodzi, a także współautorem programu podyplomowych studiów muzealniczych na Uniwersytecie Warszawskim. Z tak różnych punktów widzenia zarysowany zostaje wpływ, jaki ma dobrze bądź źle stanowione prawo na sposób, model i styl działania muzeów oraz na odbiór ich aktywności przez publiczność. Otrzymujemy książkę pełną emocji i opinii, zestawienie różnych poglądów, pracę jednocześnie obiektywną i subiektywną, analityczną i krytyczną – niewątpliwie będącą ważnym dla polityków i muzeologów – studium zależności między dobrze bądź źle funkcjonującym państwem a dobrze bądź źle działającymi muzeami. Dorota Folga-Januszewska

W kraju pełnym tematów. Kazimierz Wyka jako krytyk poezji

Paweł Mackiewicz

Książka Pawła Mackiewicza w sposób niezwykle ciekawy, kompetentny i  odkrywczy omawia dokonania Kazimierza Wyki jako krytyka poezji, a przy okazji ukazuje jego działalność w okresie II wojny i po jej zakończeniu, tym samym uzupełniając już istniejące prace na temat przedwojennego okresu działalności autora Starej szuflady. Paweł Mackiewicz weryfikuje tradycyjne ustalenia, przekonująco akcentując przede wszystkim związki, jakie łączyły światopogląd krytyczny Kazimierza Wyki z egzystencjalizmem, a także zastanawia się nad skomplikowanymi, jak się okazuje, relacjami łączącymi krytyka z szeroko rozumianą filozofią marksistowską (specyficznie rozumianą dzięki Brzozowskiemu i Sorelowi, a potem Lukácsowi), o czym nikt dotąd nie pisał tak szeroko. Autor omawia krytyczne spotkania Wyki z najważniejszymi dlań poetami, a więc kolejno z Miłoszem, Baczyńskim, Tuwimem, Różewiczem, Białoszewskim. W zakończeniu Mackiewicz odtwarza i komentuje spór, jaki prowadził autor Łowów na kryteria z Arturem Sandauerem. Maciej Urbanowski

Lokalność i nacjonalizm. Społeczności wiejskie w Galicji Wschodniej w dwudziestoleciu międzywojennym

Olga Linkiewicz

Monografia Olgi Linkiewicz została oparta na długoletnich, niezwykle rzetelnych i wnikliwych badaniach. Prezentuje spójną, logiczną, dobrze uzasadnioną argumentację. Ma także bardzo dobrze przemyślaną konstrukcję i jest świetnie napisana. W moim przekonaniu książka stanie się pozycją obowiązkową dla badaczy procesów narodotwórczych i kultur pogranicza. Będzie również ważnym punktem odniesienia dla badaczy szukających odpowiedzi na pytanie, jak uprawiać i pisać historię antropologiczną/antropologię historyczną. dr hab. Anna Engelking Praca swą oddolną perspektywą każe skorygować, a niekiedy nawet odrzucić sądy tych wszystkich historyków, którzy kwestie narodowościowe II Rzeczypospolitej badali przez pryzmat akt urzędów centralnych czy partii politycznych. Przedstawia możliwości płynące z powiązania warsztatu historyka i etnologa: elementy tego ostatniego widać zarówno w antropologicznym odczytaniu źródeł archiwalnych i drukowanych, jak i w szerokim użyciu wywiadów jako źródeł wywołanych. Książka powinna się przyczynić do zmiany optyki historyków w spojrzeniu na problematykę konfliktu etnicznego na szczeblu lokalnym. prof. dr hab. Maciej Janowski

Od Mickiewicza do Masłowskiej. Adaptacje filmowe literatury polskiej

Tadeusz Lubelski

Niniejszy tom jest kolejnym ogniwem serii międzywydawniczej „Literatura na ekranie”, poświęconej adaptacjom różnych literatur narodowych. Zgodnie z zasadami serii, każdy autor analizuje adaptację, lub adaptacje (od jednej do kilku), jednego utworu literackiego wybranego z danej literatury narodowej, przy czym punktem wyjścia jest zawsze utwór literacki, a analizowany film zostaje z nim skonfrontowany. Po książkach dotyczących literatur: hiszpańskiej, angielskiej, amerykańskiej, japońskiej, włoskiej i czeskiej, jako siódmy przedstawiamy tom poświęcony adaptacjom filmowym literatury polskiej. Tytuł tomu, wynikły z ustalonej w serii konwencji, znaczy tyle, i tylko tyle, że najstarszym spośród osiemnastu utworów literackich, których adaptacje zostają w nim omówione, jest Pan Tadeusz (1834) Adama Mickiewicza, a najświeższym – Wojna polsko-ruska pod flagą biało-czerwoną (2002) Doroty Masłowskiej. O wyborze decydowała nie tylko ranga pierwowzorów, ale i ich rodzajowa i gatunkowa różnorodność; wśród osiemnastu tytułów jest trzynaście powieści (to gatunek literacki od zawsze najchętniej adaptowany), a ponadto, po jednym: opowiadanie, cykl nowel, poemat epicki, dramat, a nawet wiersz liryczny. Historyczna i gatunkowa różnorodność wywołała też rozmaitość ujęć analitycznych, przy czym wszystkie analizy dokonane zostały – przez czołowych polskich specjalistów - z perspektywy użytkowników kultury żyjących w drugiej dekadzie XXI wieku. Tom o niezastąpionych walorach edukacyjnych, a zarazem – książka do czytania.  

Wybór pism estetycznych (Jan Białostocki)

Jan Białostocki

/Alicja Kuczyńska, /Jan Białostocki. Powiązania estetyki i historii sztuki. Od ikonologii klasycznej do "ikonologii krytycznej"   WYBÓR PISM ESTETYCZNYCH JANA BIAŁOSTOCKIEGO   1. METODY BADAŃ NAD SZTUKĄ Rozkwit i kryzys dyscypliny Metoda ikonologiczna w badaniach nad sztuką   2. IDEA I OBRAZ Symbole i obrazy Obraz i znak Temat ramowy i obraz archetypiczny: psychologia i ikonografia Okno i oko. Realizm i symbolika refleksów światła w sztuce Diirera i jego poprzedników Symbolika van Gogha  Lot nad kukułczym gniazdem: kompozycja i symbolika   3. INTERPRETACJE SZTUKI RENESANSU Artyści renesansu jako medytujący filozofowie Spory o perspektywę Pojęcie natury w teorii sztuki renesansu Potęga piękna. O utopijnej idei L.B. Albertiego "Chłopska melancholia" Albrechta Durera   4. KATEGORIA STYLU Styl i /modus /w sztukach plastycznych Kształt czasu. Kryzys pojęcia stylu i teoria Kublera "Barok": styl, epoka, postawa  Wskazówki bibliograficzne

Dziedzictwo kulturowe w kontekście wyzwań zrównoważonego rozwoju

Arkadiusz Marciniak, Michał Pawleta

Książka w swym zakresie tematycznym odnosi się do potencjału i wartości dziedzictwa kulturowego, w tym archeologicznego. Jednocześnie uznaje, że tylko całościowe i zintegrowane podejście może pomóc w uchwyceniu zróżnicowanego wpływu dziedzictwa na poszczególne dziedziny życia i jego rolę w generowaniu różnych wartości, które przyczynią się do kształtowania przyszłego zarządzania tymże dziedzictwem. Zrównoważony rozwój – jak wynika z zamieszczonych w niniejszej pracy tekstów – to nie tylko wewnętrzna równowaga między środowiskiem naturalnym, gospodarką i społeczeństwem. Chodzi również o równowagę między zróżnicowanymi pod tym względem społecznościami w taki sposób, by tworzyły one zrównoważoną całość pod względem wartości, mających decydujący wpływ na poszczególne dziedziny życia. Archeologia bowiem nie tylko odtwarza i bada minioną rzeczywistość, lecz projektuje równocześnie tę, w której sama funkcjonuje, będąc jej emanacją. W ten oto sposób, dążąc do równowagi, wzbogaca treść dziejową jej dziedzictwa kulturowego. prof. dr hab. Henryk Mamzer Idea zrównoważonego rozwoju, pomimo iż obecna w obiegu i działaniach od ponad trzech dekad, nadal zachowuje swą niesłabnącą aktualność, co więcej, jej dynamika coraz silniej obejmuje swoim zakresem również dziedzictwo kultury, czego dowodem jest niniejsza publikacja. Jako redaktorzy zdajemy sobie sprawę – co przejawia się też zresztą w opiniach Autorów wyrażonych w poszczególnych tekstach zamieszczonych w tomie – iż zagadnienia zrównoważonego wykorzystania zasobów dziedzictwa kultury i zachowania ich dla przyszłych pokoleń nie stanowią uniwersalnego remedium na wszystkie problemy, wynikające z rozwoju cywilizacyjnego, jakie napotyka na swojej drodze ochrona i racjonalne zarządzanie dziedzictwem kulturowym. Niemniej zauważamy potencjał możliwości wykorzystania dziedzictwa kulturowego jako zasobu dla zrównoważonego rozwoju regionalnego i ochrony krajobrazów kulturowych. Wymaga to skoordynowanej polityki na poziomie regionalnym w kwestiach dotyczących środowiska, rozwoju społecznego, kultury, edukacji, turystyki i rozwoju gospodarczego, a także planowania przestrzennego (Purchla 2014, 28). Konieczna jest przy tym metodyczna waloryzacja zasobów dziedzictwa kulturowego, będąca podstawowym składnikiem zrównoważonego zarządzania zasobami dziedzictwa kulturowego i naturalnego, zgodnie z zasadą służebności wobec społeczeństwa i jego potrzeb oraz zapewniającego zachowanie różnorodności tychże zasobów, a także ich wszystkich wartości dla obecnego i przyszłych pokoleń (Affelt 2009, 80). Dziedzictwo ma olbrzymi potencjał i ważną rolę do odegrania w kontekście zrównoważonego rozwoju, związanego ze spójnością społeczną, dobrostanem, kreatywnością, atrakcyjnością ekonomiczną i promowaniem zrozumienia między społecznościami. Zachęcamy do potraktowania niniejszej publikacji jako otwartego forum wymiany myśli i idei, prezentującego zarówno refleksje akademickie dotyczące dziedzictwa kulturowego, w tym archeologicznego, jak i jego praktyczne i instytucjonalne ujęcia. Żywimy nadzieję, że okaże się ona przydatna przy kreowaniu skutecznej, a jednocześnie bazującej na racjonalnych przesłankach polityce w zakresie ochrony i opieki nad dziedzictwem kulturowym. Z jednej strony będzie stanowić inspirację dla wykorzystywania dziedzictwa w obszarze dobra społecznego, akcentując jego rolę i potencjał w społeczno-kulturowym rozwoju społeczności lokalnych. Z drugiej, umożliwi także integrację różnych środowisk naukowych oraz wypracowanie interdyscyplinarnej współpracy, kształtującej przyszłe działania wokół dziedzictwa kulturowego i archeologicznego. Wreszcie, poprzez promowanie podejścia do nauki, w którym otaczający świat jest także ważnym partnerem, uzasadni jeszcze silniej konieczność zachowania dziedzictwa kulturowego i jego wartości dla kolejnych pokoleń, zachęcając do zrównoważonego zarządzania tym cennym i nieodnawialnym zasobem. ze Wstępu  

Misteria czasu. Problematyka temporalna Tadeusza Micińskiego

Jolanta Wróbel-Best

Niniejsza książka analizuje problematykę temporalną Tadeusza Micińskiego (1873–1918) przez pryzmat harmonijnego zestroju elementów utworu literackiego, głównie konkretnego dramatu: W mrokach złotego pałacu, czyli Bazilissa Teofanu (1909).  Wnikliwa analiza filologiczna zostaje tu połączona  z analizą filozoficzną, aby odczytać palimpsest sensów związany z pojęciem czasu oraz zarysować istnienie szczególnego związku pomiędzy regułami myślenia Micińskiego, a szeroko rozumianym bergsonizmem. Czas rozpatruje się więc wstępnie jako kategorię tematyczną, wiodącą w stronę krytyki tematycznej, aby później związać go filozoficznie z aspektem osobowości, świadomości trwania oraz jaźni i pamięci. Odsłania się w rezultacie u Micińskiego temporalność jakościowo inna, „czysta” i uchwycona za pośrednictwem „ja” bohatera – le moi profond. Takie „ja” głębokie zaczyna żyć swobodnie, nie starając się dokonywać sztucznego rozdziału pomiędzy stanem teraźniejszym i przeszłym. Rozdział VII książki (Bergson a Miciński: kręgi znaczeń) syntetycznie kończy opisywanie modeli świata i świadomości podmiotu widoczne zarówno u Bergsona, jak i u Micińskiego oraz stawia pytanie: Czy istnieje bergsonizm dramatu młodopolskiego? Książka rozpatruje integralne, charakterystyczne dla epoki Młodej Polski, zagadnienia estetyczne i ideowe.  Jej paradygmatem badawczym stają się same utwory Micińskiego, a więc ich złożony i wzajemnie dopełniający się horyzont.  Unika się w niej – o ile to możliwe – takich sytuacji, w których nie tekst wyznacza interpretację, lecz interpretacja determinuje tekst (Emilio Betti). Niech zatem autonomiczny świat obrazów poetyckich Tadeusza Micińskiego przemawia do nas swoim pięknem i siłą...      "Autorka podejmuje problematykę czasu u T. Micińskiego w nowym aspekcie: jako zagadnienie z kręgu „historii idei”. Jest to ważne, a jeszcze rzadkie w naszym piśmiennictwie naukowym studium z pogranicza historii literatury i historii filozofii. Odsłania dzięki temu istotne aspekty specyficznej wyobraźni i świadomości poety." Prof. dr hab. Wojciech Gutowski     Jolanta Wróbel-Best ukończyła filologię polską i filozofię na Uniwersytecie Jagiellońskim w   Krakowie. Po obronie doktoratu, napisanego pod kierunkiem prof. dr hab. Marii Podrazy-Kwiatkowskiej, pracowała w Instytucie Filologii Polskiej UJ. Prowadziła także zajęcia w University of Houston. Obecnie wykłada nauki humanistyczne i filozofię w college’u w Houston (USA) oraz jest korespondentem Carleton University w Ottawie (Kanada) w zakresie literatur europejskich. Publikowała, między innymi, w amerykańskim „Przeglądzie Polskim”, „Sarmatian Review”, „Polish Review”, periodykach „ASEEES” oraz innych czasopismach. Jest autorką uznanego w Ameryce wywiadu z Adamem Zagajewskim (Poetry Summons Us to Life opublikowanego przez Rice University) i artykułów, związanych z literaturą, filozofią oraz studiami slawistycznymi. Należy do takich stowarzyszeń, jak: Association for Slavic, East European, and Eurasian Studies; American Philosophical Association; International Institute for Hermeneutics; Language, Literature, Criticism; Polish Institute of Arts and Sciences of America; Polish Studies Association.  Autorka została umieszczona na liście Who’s Who in America w roku 2011 i 2012.

Melancholia w poezji polskiej po 1989 roku

Alina Świeściak

Książka przedstawia polską poezję najnowszą (powstałą po 1989 roku) z perspektywy melancholii, która wydaje się dzisiaj jedną z najważniejszych kategorii opisu artystycznych reakcji na rzeczywistość. Przedmiotem analizy w poszczególnych rozdziałach jest twórczość: Tadeusza Różewicza, Jarosława Marka Rymkiewicza, Ryszarda Krynic-kiego, Eugeniusza Tkaczyszyna-Dyckiego, Anny Piwkowskiej i Marzanny Bogumiły Kielar, Tomasza Różyckiego i Dariusza Suski, Jolanty Stefko, Andrzeja Sosnowskiego oraz Julii Fiedorczuk. Każdy z tych przypadków melancholii rozpatrywany jest z innego punktu widzenia, tak by uwyraźnić różnice światopoglądów poetyckich, różnice poetologiczne i pojemność samego pojęcia melancholii.  Mimo iż na podstawie tekstów da się opracować „model” melancholii ponowoczesnej, większość poetów realizuje w swojej twórczości jednak  jej wzór „tradycyjny”, przeżyciowy, egzystencjalny. Ponowoczesna melancholia, w której brak przestał boleć, a stał się czymś naturalnym, przede wszystkim naturalnym stanem języka (opartego właśnie na „źródłowym”, założycielskim braku – Blanchot, Lacan i ich postmodernistyczne „przepisanie” przez Derridę), w polskiej poezji nie wydaje się projektem w pełni przekonującym. Być może dlatego, że sam fenomen ponowoczesnej melancholii jest projektem cokolwiek podejrzanym. Czy „brak, który nie boli”, może być traktowany jako melancholiczny? Melancholia w przypadku poetów sytuujących się po stronie ponowoczesności z jednej strony wydaje się częścią językowo-filozoficznego eksperymentu, z drugiej jednak – może stanowić argument na rzecz tezy, że eksperyment ten nie jest stuprocentowo udany. Przyznanie ponowoczesnej melancholii racji istnienia wymaga przemodelowania tego pojęcia w kierunku „niedeficytowości” braku. Tam natomiast, gdzie brak nadal oznacza deficyt, należałoby uznać, że nie doszło do jego pełnej postmodernizacji. Alina Świeściak – adiunkt w Zakładzie Literatury Współczesnej Instytutu Nauk o Literaturze Polskiej Uniwersytetu Śląskiego, redaktor naczelna Kwartalnika Kulturalnego „Opcje”. Autorka książki Przemiany poetyki Ryszarda Krynickiego (Kraków 2004) oraz artykułów i recenzji poświęconych poezji najnowszej.