Polityka kierunków neoawangardy węgierskiej (1966-80)

Magdalena Radomska

Politykę kierunków neoawangardy węgierskiej generowały zatem dwa czynniki. Z jednej strony był to kształt tworzonego w tym czasie dyskursu historii sztuki ukierunkowanego na zachodnie kategorie pojęciowe, z drugiej – język sztuki ukierunkowany na politykę, którego polem twórczym było semantyczne pole minowe. Zaabsorbowanie artystów językiem politycznym – pojęciami muru, klatki, kostki brukowej, a także zaangażowanie intelektualne w takie wydarzenia jak interwencja wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji – powoduje, iż analizy dzieł odsłaniają niezwykle świadomy język oraz kategorie, którym język historii sztuki – oparty na prymacie kategorii kierunków artystycznych – nie jest w stanie sprostać. To właśnie „semantyczne pole minowe” było przedmiotem zainteresowania artystów, jednakże dla badacza jawi się ono jako podwójnie zaminowane – nie tylko za pomocą kategorii ideologii marksistowskiej, ale także zachodnich kategorii pojęciowych. Pisanie o sztuce neoawangardy węgierskiej możliwe jest tylko w oparciu o podwójnie zaminowane pole semantyczne. Piszący zmuszony jest zatem uważać na każdy krok. Praca jego jest pracą sapera – polega nie na unikaniu min, lecz umiejętnym ich wysadzaniu, mistrzostwo – na niepozostawianiu nowych.   Dr Magdalena Radomska – adiunkt w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, postmarksistowska historyczka sztuki i historyczka filozofii, doktorantka w Instytucie Filozofii UAM. Specjalizuje się w sztuce w czasach komunizmu oraz w postkomunistycznej Europie. Zainteresowania badaczki obejmują także marksizm oraz krytykę kapitalizmu w sztuce i filozofii. Radomska otrzymała stypendia w Courtauld Institute of Art w Londynie, w Universytecie Loránda Eötvösa w Budapeszcie oraz w Węgierskiej Akademii Nauk. Dyrektorka i wykładowczyni kursu „Writing in Humanities after the Fall of Communism” w Central European University w Budapeszcie. Autorka publikacji przetłumaczonych na sześć języków obcych. Członkini AICI węgierskiej i polskiej. Obecnie Magdalena Radomska pracuje nad doktoratem z filozofii (postmarksizm), publikacją dotyczącą sztuki i kryzysu oraz sztuki w postkomunistycznej Europie.

Historia Hiszpanii

Julio Valdeón Baruque, Manuel Tuñón de Lara, Antonio Dominguez Ortiz

Pasjonująca synteza dziejów wielkiego narodu europejskiego – łączy naukowy rygor z popularyzatorską ambicją, pragnieniem dotarcia do jak najszerszego grona odbiorców zainteresowanych przeszłością krainy rozciągającej się za Pirenejami. Autorzy zgłębiają historię kraju, który wydał geniuszy światowej kultury, włączył w obręb chrześcijańskiej cywilizacji wielkie przestrzenie Nowego Świata, zrodził uniwersalne archetypy konkwistadorów i mistyków, Wielkich Inkwizytorów i Książąt Niezłomnych, mit Don Kichota, Rycerza Smętnego Oblicza, oraz Don Juana, uwodziciela z Sewilli. Nowoczesne kompendium, opracowane przez trójkę wybitnych uczonych, obejmuje dzieje Hiszpanii od czasów rzymskich i średnio-wiecznych, przez renesans, oświecenie i rewolucję liberalną XIX wieku, aż do dyktatury generała Franco.

Milana Kundery filozoficzna koncepcja postawy lirycznej, dramatycznej i powieściopisarskiej

Olga Żyminkowska

Immanentny związek estetyki z egzystencją leży u podstaw twórczości Milana Kundery. Teza o istnieniu „światopoglądu formy”, jak można ów związek nazwać, zakłada, iż wybór gatunku bądź rodzaju literackiego nie jest filozoficznie obojętny, gdyż składa się nań przyjęcie zestawu tez o charakterze światopoglądowym. Wybór formy nie jest zatem beztroskim aktem suwerennego „ja”, które może jednakowo wyrażać się w wierszu, powieści czy dramacie. Stanowi raczej przyjęcie określonych założeń filozoficznych, które stoją za każdym wyborem gatunkowym czy rodzajowym. Kundera zatem postuluje swoistą nieprzekładalność jednej formy literackiej na drugą, ponieważ każda odznacza się własnym filozoficznym zapleczem, które uruchamia się, ilekroć następuje wybór formalny.                                                                                                                                                              ze Wstępu Olga Żyminkowska (ur. 1999) – studentka filozofii w ramach Międzyobszarowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych i Społecznych na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Laureatka Nagrody im. Leszka Kołakowskiego (2018), zwyciężczyni Olimpiady Filozoficznej (2018), laureatka grantu dla młodych badaczy Best Student (2019), Stypendium im. dr. Kulczyka (2020), Studenckiego Lauru (2020) oraz projektu grantowego Study@research IDUB (2021). Jej zainteresowania badawcze to: filozofia literatury, teoria sztuk wizualnych, historia estetyki.

Muzyka w literaturze. Perspektywy komparatystyki interdyscyplinarnej

Andrzej Hejmej

Książka ta jest próbą ujęcia związków literatury z muzyką w świetle najnowszych propozycji komparatystów i teoretyków intertekstualności, zarazem także próbą diagnozowania aktualnego stanu komparatystyki jako dziedziny badań literaturoznawczych. Refleksja wyrasta z tradycji amerykańskich oraz zachodnioeuropejskich studiów z zakresu komparatystyki interdyscyplinarnej (C. S. Brown, S. P. Scher, P. Brunel, J.-L. Backčs, F. Claudon, A. Locatelli), co umożliwia ogląd dobrze znanych zjawisk z komparatystycznego punktu widzenia. W centrum zainteresowania autora pojawia się zagadnienie "partytury literackiej", a mianowicie fenomen intertekstów muzycznych istniejących w literaturze. Rozpatrywane są ścisłe zależności intertekstualne, w sytuacji których zapis literacki bądź implikuje konkretną kompozycję muzyczną, bądź jest w nią precyzyjnie wpisany, bądź współistnieje z nią jako składnik konstrukcji intermedialnej. Zjawiska literackie wiązane z partyturą muzyczną potraktowane zostają jednak w znacznie szerszej perspektywie, co prowadzi do interpretacji rozmaitych przedsięwzięć artystycznych. Szczególną uwagę poświęca się realizacjom poety sonornego Bernarda Heidsiecka i twórcy Teatru Osobnego Mirona Białoszewskiego, utworom poetyckim Kor-nela Ujejskiego i Stanisława Barańczaka, twórczości dramaturga-kompozytora Bogusława Schaeffera oraz hybrydom tekstowym Michela Butora.   Andrzej Hejmej - pracuje w Katedrze Teorii Literatury Wydziału Polonistyki UJ. Autor książki Muzyczność dzieła literackiego (Wrocław 2001, wyd. II: Wrocław 2002), redaktor tomu Muzyka w literaturze. Antologia polskich studiów powojennych (Kraków 2002), współredaktor tomu Intersemiotyczność. Literatura wobec innych sztuk (i odwrotnie). Studia (Kraków 2004). Publikował m.in. w "Pamiętniku Literackim", "Przestrzeniach Teorii", "Tekstach Drugich".

Białe maski / szare twarze. Ciało, pamięć, performatywność w perspektywie postzależnościowej

Ewa Graczyk, Monika Graban-Pomirska, Magdalena Horodecka, Monika Żółkoś

Formuła tytułu książki Białe maski / szare twarze – metaforyczna plama Rorschacha – stała się impulsem do rozważań na temat psychofizycznych  dyskomfortów i cierpień odczuwanych przez mieszkańców peryferyjnej, środkowo-wschodniej Europy; zachętą do pochylenia się nad dolegliwościami zapisywanymi niestrudzenie przez miejscowych pisarzy, artystów i intelektualistów. W pierwszej części tomu zostały zgromadzone artykuły przedstawiające problematykę ucieleśnionych podmiotowości postrzeganych w kontekście wojny i komunizmu.  Autorzy i autorki analizują w niej „przetaczanie się” przez trzy pokolenia perypetii nie/pamięci o Zagładzie i dziedzictwie dwu totalitaryzmów. Druga część książki składa się z tekstów skupionych na doświadczeniu środkowo-wschodnich Europejczyków postrzeganym w perspektywie napięć przestrzennych. Badaczki i badacze opisują rozmaite odmiany wykorzenienia i migracji oraz (utracone najczęściej) poczucie zadomowienia; proponują badanie ucieleśnionych podmiotowości kształtujących się w post/zależnościowym kontekście de/formującym relacje etniczne, klasowe oraz płciowe.

Chłopi południowej Małopolski wobec kryzysów żywnościowych od XVII do poł. XIX wieku

Piotr Miodunka

Nieurodzaje, braki żywności, wreszcie klęski głodu były zjawiskiem powszechnym w przednowoczesnej Europie, ale słabo zbadanym w przypadku ziem polskich. Dzięki wykorzystaniu wielu różnorodnych materiałów archiwalnych, w tym ksiąg metrykalnych, udało się ustalić, że dla południowej Małopolski nie tylko katastrofa roku 1847, będąca efektem zarazy ziemniaczanej, ale też klęski głodu z XVIII wieku skutkowały ogromną umieralnością i spadkiem urodzeń. Ich skutki demograficzne i gospodarcze były porównywalne co najmniej z epidemiami i bardziej dotkliwe niż zniszczenia wojenne. Paradoksem było, że to chłopi, czyli producenci żywności, byli jednocześnie głównymi poszkodowanymi, mimo podejmowanych prób zwiększenia bezpieczeństwa żywnościowego. Recenzowana publikacja (...) jest (...) pierwszym, niezwykle cennym opracowaniem poświęconym kryzysom żywnościowym i klęskom głodu w południowej Małopolsce. Jej wartość podnosi bogata baza źródłowa i nowa interpretacja znanych już historykom źródeł jak metryka józefińska, opisania urbarialne, księgi metrykalne. Dr hab. Tomasz Kargol, prof. UJ Nie tylko podjęta tematyka, ale też rozmach badawczy, mnogość postawionej problematyki, zaprezentowanie potencjału badawczego źródeł niekiedy jeszcze zapomnianych albo pomijanych z racji ich żmudnej obróbki (księgi metrykalne, supliki poddanych, inwentarze dóbr) składają się na konstatację, że dzieło Miodunki będzie wytyczać nowe tory badawcze w polskiej historiografii (...) Przydatność docenią przede wszystkim badacze dawnej gospodarki, demografowie historyczni, historycy społeczni, antropolodzy i socjologowie historyczni, ruch regionalistyczny i genealogiczny. Dr hab. Mateusz Wyżga, prof. UKEN Piotr Miodunka - historyk, prawnik, adiunkt w Katedrze Historii Gospodarczej i Społecznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, współautor monografii Pilzna, Wojnicza i Ekobiografii Krakowa, a także autor monografii Społeczność małych miast południowej Małopolski od końca XVI do końca XVIII wieku. Jego zainteresowania badawcze obejmują: historię społeczno-gospodarczą Polski do XIX wieku, demografię historyczną, geografię historyczną i historię środowiskową.

Harry Rowohlt i Caspar von Schrenck-Notzing. Zderzenie dwóch narracji o Niemcach po 1945 roku

Tomasz Małyszek

Książkę tworzą dwie równolegle opowiadane historie, rozgrywające się na lewicowych i prawicowych biegunach niemieckiej polityki i kultury. Na jednym z tych biegunów znajduje się dorobek Harry’ego Rowohlta, urodzonego w 1945 roku, na drugim zaś twórczość Caspara von Schrenck-Notzinga, który przyszedł na świat w 1927 roku, a jego wejście w dorosłość zbiegło się z końcem wojny. Schrenck-Notzing opisywał z punktu widzenia konserwatysty przyczyny i skutki „prania charakterów”, czyli reedukacji Niemców. Identyfikował i krytykował lewicowe tendencje w kulturze i mentalności niemieckiej po 1945 roku, które w znaczącym stopniu ukształtowały nowych obywateli Niemiec. Rowohlt na własnej skórze doświadczył skutków tej reedukacji i mógł uchodzić za wzorcowo wykształconego Niemca o lewicowych poglądach, które chętnie demonstrował. Kiedy dziś studiujemy teksty Harry’ego Rowohlta i Caspara von Schrenck-Notzinga, ich opowieści o opowieściach, rzecz o nich samych, to w istocie zawsze czytamy komentarz na temat wszystkich Niemców. Tomasz Małyszek jest profesorem w Instytucie Filologii Germańskiej Uniwersytetu Wrocławskiego, gdzie bada zależności między dziełami literackimi i innymi rodzajami sztuki oraz współczesną prozę niemiecką. Opublikował do tej pory dwanaście książek, w tym trzy powieści, m.in. Światło i cień (Warszawa 1996), Krainę pozytywek (Warszawa 2001), osiem monografii, m.in. Romans Freuda i Gradivy. Rozważania o psychoanalizie (Wrocław 2002), Wassermaler und Hungerkünstler. Kunst als Ding und Körper in der Literatur (Berlin 2010), Światłopisanie. Film niemiecki 1895–2010 (Wrocław 2013), Literatura i reklama w Niemczech (Kraków 2018) oraz wiele artykułów naukowych w czasopismach krajowych i zagranicznych.  

Kresy w oczach oficerów KOP

Jan Widacki

Opracowanie oficerów oświatowych KOP pokazuje prawdziwy obraz Kresów Wschodnich II Rzeczypospolitej. Obraz, który we współczesnym polskim piśmiennictwie jest mocno zmitologizowany i tym samym zafałszowany. Zmitologizowana, "polukrowana" historia nie jest nauczycielką życia... Oficerowie KOP, dokonując opisu gmin kresowych, w których stacjonowali, czynili to rzetelnie, wszak sporządzony przez nich opis miał służyć ich formacji. Nie był przeznaczony dla zewnętrznego czytelnika. Nie było w nim miejsca na propagandę czy choćby koloryzowanie rzeczywistości. Z wprowadzenia Prof. dr hab. Jan Widacki - profesor Uniwersytetu Andrzeja Frycza Modrzewskiego w Krakowie, członek korespondent PAU, adwokat. Zajmuje się naukowo kryminologią, kryminalistyką, organizacją i historią służb policyjnych i specjalnych. W latach 1990-1992 wiceminister spraw wewnętrznych, w latach 1992-1996 pierwszy polski ambasador na Litwie, a w latach 2007-2011 poseł na Sejm RP.