Edukacja polonistyczna jako zobowiązanie. Powszechność i elitarność polonistyki. T. 1

red. Ewa Jaskółowa, red. Danuta Krzyżyk, red. Bernadeta Niesporek-Szamburska, red. Małgorzata Wójcik-Dudek

„W pierwszym tomie zgromadzono artykuły podzielone na pięć tematycznych rozdziałów, rozpoczynając od diagnoz, oczekiwań i prognoz. Treść rozdziału pierwszego: Edukacja humanistyczna — dziś i jutro. Diagnoza — oczekiwania — prognozy jest kontynuacją problematyki wskazanej w trakcie I Kongresu Dydaktyki Polonistycznej, zorganizowanego przez polonistów z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie (noszącego metaforyczny tytuł Polonistyka dziś, kształcenie dla jutra). W tej części zamieszczono artykuły, które są świadectwem troski autorów o kształt współczesnej i przyszłej humanistyki, zawarto w niej głosy krytyczne w związku z sytuacją neoliberalnej polityki państwa wobec szkolnictwa, kultury i humanistyki, obok głosów wskazujących na nowe rozumienie jej zadań, których powinność (w większym niż do tej pory stopniu) stanowi komponenty przygotowania do życia i pracy w nowym środowisku cyfrowym. W drugim rozdziale zatytułowanym Między szkołą a uniwersytetem. Kształcenie przyszłego polonisty zgromadzono te wystąpienia i wypowiedzi uczestników Kongresu, w których zaprezentowano posłannictwo uniwersytetu wobec szkoły, a także rozważania o konkretnych rozwiązaniach proponowanych w dydaktyce akademickiej z refleksją na temat budowania świadomości nauczyciela i humanistycznego wychowania ucznia. W rozdziale trzecim zamieszczono artykuły, których autorzy prezentują stanowiska wobec nieuchronnie zmieniającej się sytuacji nauk humanistycznych, a zwłaszcza polonistyki, która już dawno przestała być wyłącznie dziedziną zajmującą się językiem i literaturą, ale stała się elementem szeroko rozumianej kultury. Dlatego jest w niej obecna refleksja komparatystyczna z uwzględnieniem różnych sposobów jej rozumienia i uprawiania. Odwołując się do słynnej Baumanowskiej kategorii „płynnej nowoczesności”, rozdział trzeci zatytułowano Płynne granice polonistyki — komparatystyka szkolna i uniwersytecka. Czwarty rozdział poświęcony został zagadnieniom językoznawczym i językowym w refleksji akademickiej i w szkolnej realizacji problemów z nimi związanych. Język polski w dydaktyce polonistycznej to tytuł tej części, ogólny i wskazujący na szerokie spektrum problemów, jakie się w nim mieszczą. Z jednej bowiem strony znajdujemy w nim apel o przywrócenie słowom ich wartości, a z drugiej — prezentację sytuacji nauczyciela polonisty w świecie ponowoczesnym, gdy zostaje on zmuszony do pełnienia funkcji usługowych. W tej części publikacji zamieszczono także referaty pokazujące wzajemne relacje między językiem i kulturą, a także wypowiedzi, które podkreślają konieczność wzmacniania językowej świadomości ucznia, by mógł on uczestniczyć w kulturze. W konsekwencji bowiem jest to zawsze budowanie świadomości społeczeństwa, które będzie umiało rozpoznawać metody manipulacji prawdą i bronić się przed narzucaniem poglądów. Świadomość językowa, dobre rozumienie słów pozwalają na obronę wyznawanych wartości, ponieważ kształcą umiejętność logicznego myślenia i wysławiania się. Tom pierwszy zamyka rozdział, w którym znalazły się teksty z zakresu glottodydaktyki, podnoszące kwestie zderzania przez język kultury własnej z inną, odmienną od swojej, co nie oznacza jej mniejszej wartości. W rozdziale zatytułowanym Język polski w kontaktach: między kulturą własną i obcą pokazano problemy ważne dla sposobu funkcjonowania w świecie wielokulturowym, który w coraz większym stopniu dotyczy także Polski, więc warto, by młodzi ludzie, mając świadomość odmienności w świecie, traktowali je jako bogactwo i szansę dla siebie i innych. Chodzi też zatem o budowanie empatii i o próby zrozumienia wszelkich odmienności: etnicznej, kulturowej czy egzystencjalnej.” (fragment Wstępu)

Ciało - muzyka - performans

red. Jacek Mikołajczyk, red. Maria Popczyk

W humanistyce kwestie mające związek z wykonaniem, a zatem performowaniem muzyki zawsze stanowiły nieodłączny element refleksji teoretycznej zajmowały miejsce w podziale dziedzin jednakże celem publikacji jest skonceptualizowanie sytuacji wykonawcy muzyki i wtedy konwencje odbioru oraz podziały gatunkowe neutralizują refleksję nad cielesnym wymiarem performansu. Dlatego wydaje się, iż ważne jest wskazanie, odsłonięcie i nazwanie tych teoretycznych barier oraz spojrzenie na performans od strony muzyczności ciała i ucieleśnienia muzyki. Muzyka może być traktowana jako byt abstrakcyjny, jak przekonywali Boecjusz i Leibniz, a dzisiaj kognitywiści, jednakże wykonywana uzyskuje materialność, a audialna natura pojedynczej realizacji abstrakcyjnego utworu stanowi istotny komponent dzieła muzycznego jako takiego. Wykonanie zakłada obecność ciała wykonawcy, które staje się elementem całego estetycznego doświadczenia. Oś refleksji zebranych w niniejszym tomie artykułów, dość umownie zgrupowanych w dwóch lustrzanych częściach, oscyluje zatem wokół zagadnień muzyczności ciała wykonawcy – z jednej, oraz cielesności performansu – z drugiej strony. Spojrzenie na performans od strony muzyki i ciała pozwala odświeżyć nasze podejście do istniejących już i historycznie opisanych stanowisk zajmowanych wobec ciała wykonawcy i oświetlić je z nowej perspektywy. Z tak postawionego problemu wyłania się wielość optyk metodologicznych, a te ukazują dychotomię torów badawczych. Jedne z nich będą nadal traktować ciało jako instrument, inne z kolei zwrócą uwagę na symbiozę świadomości i cielesności; jedne będą kładły nacisk na audialność, drugie z kolei będą podkreślać fuzję audialno-wizualną. Znamienne, że w każdym przypadku sztuka wykonawcza, jak również same dzieła inicjują podobnie inspirujące akademickie dyskusje.  

Województwo mińskie i Jeleńscy w życiu publicznym Rzeczypospolitej w latach 1764-1795 w świetle ich korespondencji

Dariusz Rolnik

W publikacji przedstawiono rodzinę Jeńskich w ujęciu genealogicznym oraz w sposób syntetyczny ukazano jej miejsce w województwie mińskim i całej prowincji litewskiej. W szczegółach opisano udział członków rodziny na sejmikach ziemskich i na sejmach oraz ich zaangażowanie w trybunałach. W publikacji przybliżono również życie społeczno-publiczne województwa mińskiego, z uwzględnieniem wzajemnych zależności i koneksji rodzinnych najważniejszych tamtejszych rodów. W tym kontekście pokazano sposoby osiągania sukcesu na drodze publicznej posługi, ale też polityczne meandry życia publicznego na Litwie.

Konflikty zbrojne na bliskim wschodzie i w Afryce w drugiej dekadzie XXI wieku. Przebieg - uwarunkowania - implikacje

Katarzyna Czornik, Miron Lakomy

Istnieje współcześnie paląca potrzeba podjęcia naukowej analizy charakteru konfliktów zbrojnych, które toczyły się w drugiej dekadzie XXI wieku na Bliskim Wschodzie i w Afryce. Coraz częściej wywierają one bowiem zasadniczy wpływ na bezpieczeństwo państw NATO i Unii Europejskiej, czego wyraźnym sygnałem stał się kryzys migracyjny w 2015 roku oraz drastyczny wzrost liczby zamachów terrorystycznych w Europie w ostatnich latach. Jest to tym poważniejszy problem, iż tak światowa, jak i rodzima opinia publiczna postrzegają je w sposób bardzo uproszczony, przepojony stereotypami bądź przekłamaniami, często niestety przekazywanymi bezrefleksyjnie przez media masowe. Głównym celem badawczym monografii jest ukazanie przebiegu, podstawowych uwarunkowań oraz najważniejszych implikacji wybranych konfliktów zbrojnych na obszarze Bliskiego Wschodu i Afryki w drugiej dekadzie XXI wieku. Do analizy wybrano w sumie sześć konfliktów zbrojnych: w Syrii, Libii, Mali, Republice Środkowoafrykańskiej, wojnę z tzw. Państwem Islamskim w Syrii i Iraku oraz konflikt izraelsko-palestyński. Wśród celów szczegółowych prezentowanej monografii należy wymienić: omówienie przebiegu wszystkich wybranych konfliktów zbrojnych w Afryce i na Bliskim Wschodzie, zweryfikowanie narosłych wokół tych konfliktów stereotypów i przekłamań, scharakteryzowanie najważniejszych czynników, zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych, które wpłynęły na wybuch oraz przebieg wybranych konfliktów zbrojnych, wyodrębnienie, o ile to możliwe, wspólnych cech konfliktów zbrojnych w Afryce i na Bliskim Wschodzie w drugiej dekadzie XXI wieku, oraz wskazanie najpoważniejszych implikacji konfliktów zbrojnych dla bezpieczeństwa omawianych państw, jak i bezpieczeństwa międzynarodowego.

"Nowa Biblioteka. New Library. Usługi, technologie informacyjne i media" 2016, nr 3 (22): Ochrona dziedzictwa kulturowego

red. Karol Makles

Praca stanowi dwudziesty drugi numer – ukazującego się od 1998 roku – czasopisma „Nowa Biblioteka. Zeszyty Monograficzne Koła Naukowego Bibliotekoznawców Uniwersytetu Śląskiego”. Periodyk to recenzowany kwartalnik naukowy, o którego wysokim poziomie i znaczeniu dla środowiska bibliologów i informatologów świadczy jego pozycja w wykazie czasopism punktowanych Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego – Część B. Publikowany numer czasopisma „Nowa Biblioteka” poświęcony jest problematyce ochrony dziedzictwa kulturowego. Z dziedzictwem kulturowym stykamy się w każdym prawie elemencie życia, gdyż stanowi ono spuściznę materialną i duchową poprzednich pokoleń, jak również dorobek naszych czasów, oznaczając wartości określające kulturę i tożsamość Polaków w kraju i za granicą. Problematyka dziedzictwa, mając wyjątkowo szeroki zakres znaczeniowy, staje się powszechnie obiektem badań humanistycznych. Przygotowany numer periodyku naukowego poświęcony został wybranym aspektom związanym z dziedzictwem materialnym (zabytkami, muzeami czy bibliotekami) oraz niematerialnym (tradycjami czy przekazami ustnymi).  Autorzy zamieszczonych artykułów podjęli próbę wskazania ram współczesnych badań nad dziedzictwem kulturowym i jego ochroną. Bardzo ważny, współczesny aspekt opisanych działań obejmujących zachowanie dorobku kulturalnego stanowią prace związane z narzędziami i mediami cyfrowymi. Refleksję nad szansami, jakie niesie z sobą wykorzystanie nowoczesnych technologii do ochrony dziedzictwa narodowego, podjęli Sylwia Żłobińska i Marcin Kozak. Problemom cyfryzacji poświęcony jest między innymi tekst Justyny Buczyńskiej-Łaby i Barbary Krasińskiej. Dotyczy on funkcjonowania biblioteki jako instytucji ochrony dziedzictwa kulturowego, co zostało opisane na przykładzie aktywności Pedagogicznej Biblioteki Cyfrowej Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. Inne aspekty łączące się z nowymi mediami omówione zostały w studium Pauliny Motylińskiej, zatytułowanym Polska literatura dla dzieci w bibliotekach cyfrowych. Autorka zbadała obecność i dostępność literatury dla młodego odbiorcy za pośrednictwem kolekcji wirtualnych, które mogą stać się podstawą pogłębionych badań księgoznawczych. Takie właśnie w swym artykule podjęła Dominika Fesser, badając zbiory Lwowskiej Narodowej Biblioteki Naukowej. Autorka odkryła nieznany dotychczas rękopis biblioteki Fundacji hrabiego Wiktora Baworowskiego. Cennym wojskowym zbiorom poświęcił swe rozważania Sergiusz Czarzasty, który opisał najcenniejsze zasoby wojskowych bibliotek w Polsce i za jej granicami. Obok tych prac w numerze nie zabrakło też studiów opisujących różnorodne formy wydawnicze, na przykład wydawnictwa periodyczne stanowiące zabytki materialnego dziedzictwa. Mowa tu choćby o artykule Zbigniewa Gruszki, zatytułowanym Prasa jako wyraz tęsknoty za utraconą Ojczyzną. Rozważania wokół czasopisma „Waldenburger Heimatbote”, w którym autor porusza istotny dla każdego narodu temat kultywowania wielonarodowości. Wyjątkowy tematycznie jest artykuł Arkadiusza Ochmańskiego, zatytułowany Model wykorzystania dziedzictwa kulinarnego w turystyce. Przykład Górnego Śląska. Podejmując analizę niematerialnej spuścizny Górnego Śląska, autor zwrócił uwagę na często pomijany aspekt, stanowiący jeden z konstytutywnych elementów unikatowej kultury regionów, która szczególnie w ostatnich latach stała się obiektem zainteresowania badaczy. W numerze opublikowano także pierwszą część obszernego materiału, opracowanego przez Katarzynę Janczulewicz, pod tytułem Polska bibliologia i informatologia w polonikach zagranicznych wydanych w krajach sąsiadujących z Polską w latach 2001-2014. Materiały do bibliografii.  Każde z wydań „Nowej Biblioteki” zamyka przegląd recenzyjny i sprawozdania. W numerze 3/2016 opublikowano siedem sprawozdań (w tym jedno anglojęzyczne) oraz dwie recenzje.

Ekshibicjonizm społeczny w Internecie. Motywy i potencjalne zagrożenia dla zdrowia i bezpieczeństwa młodzieży

Katarzyna Borzucka-Sitkiewicz, Karina Leksy

Współcześnie coraz częściej znaczącym środowiskiem życia i funkcjonowania jednostki staje się przestrzeń internetowa. Intensywne korzystanie z nowych technologii, w tym zwłaszcza z mediów społecznościowych, sprawia, że stają się one jednym ze środowisk socjalizacyjnych, niemal równorzędnym ze środowiskiem rodziny czy szkoły. Z tego względu zwraca się uwagę na konieczność wdrożenia szerokiego programu edukacji do mediów, którego celem nie byłoby ograniczenie kontaktu człowiek – nowe technologie, lecz nauka takiego z nich korzystania, aby służyły one dobru człowieka. Takie stanowisko było punktem wyjścia do napisania niniejszej monografii, która w założeniu miała stanowić teoretyczną i empiryczną bazę dla podejmowania różnego typu inicjatyw edukacyjnych. Publikacja w założeniu przeznaczona jest nie tylko dla teoretyków pedagogiki i nauk pokrewnych, ale też dla praktyków zajmujących się szeroko rozumianą działalnością profilaktyczną i edukacją medialną.

Poetyckie doświadczanie religii. Tadeusz Kijonka, Stanisław Krawczyk, Jerzy Szymik

Dominik Chwolik

Sfera religijna bliska jest każdemu człowiekowi, niezależnie od różnic doktrynalnych czy poglądów. Doświadczanie sacrum łączy dorobki poetyckie Tadeusza Kijonki, Stanisława Krawczyka i Jerzego Szymika. W przypadku ich twórczości spostrzegamy nie tyle odniesienia do „religijności śląskiej”, ile do uniwersum polskiej pobożności. W części pracy dotyczącej poezji Kijonki autor podejmuje przede wszystkim temat kontrastu między wiarą dziecka a dorosłego, jak również wynikające z niego wątki, dotyczące ciała, choroby i śmierci. Ponadto przygląda się kreacji matki – ziemskiej oraz niebieskiej (Maryi). Najważniejszym, zdaniem autora, tematem w twórczości Krawczyka jest zaś motyw tajemnicy (Boga, człowieka, także samego poety) oraz nawiązujący do tematu religijności wątek kobiecy (obraz własnej żony i matki). W poezji Szymika autor dostrzega natomiast próbę nieustannego zbliżania się do Boga (Miłości) w codzienności (m.in. w chorobie, posłudze kapłańskiej czy pracy wykładowcy) i w czasie podróży. Poetyckie doświadczanie religii... oparte zostało na klasycznych dla religioznawstwa rozważaniach Rudolfa Otta, Williama Jamesa oraz Mircei Eliadego, wzbogacone ponadto o współczesne konteksty, myśli Jana Pawła II i Josepha Ratzingera (Benedykta XVI).

"Przekłady Literatur Słowiańskich" 2017. T. 8. Cz. 2: Bibliografia przekładów literatur słowiańskich (2016)

Leszek Małczak

W „Przekładach Literatur Słowiańskich” t. 8, część 2: Bibliografia przekładów literatur słowiańskich (2016) odnotowano tłumaczenia z literatur: bułgarskiej, chorwackiej, czeskiej, macedońskiej, serbskiej, słowackiej i słoweńskiej na język polski oraz z literatury polskiej na języki: bułgarski, chorwacki, czeski, macedoński, serbski, słowacki i słoweński. Bibliografia, którą przygotowujemy w naszym zespole wraz ze współpracującymi z nami badaczami z krajów słowiańskich, jest unikatowa, ponieważ uwzględnia zawartość tych publikacji (wyborów, antologii), które nie mają swego odpowiednika w literaturze wyjściowej i nie są powtórzeniem tak samo zatytułowanej książki w języku oryginału, oraz przekłady i oryginały wszystkich tytułów przetłumaczonych utworów, nawet w przypadku pojedynczych publikacji w czasopismach. Zgromadzenie tego typu informacji wymaga od autorów opracowań znajomości języka, literatury, kultury, instytucji i realiów zarówno kultury źródłowej, jak i docelowej, w niektórych przypadkach konieczny jest bezpośredni kontakt z osobami z pola wydawniczego (wydawcami, autorami, tłumaczami). Tak szczegółowej bibliografii przekładów literatur południowo- i zachodniosłowiańskich nie opracowuje żadna instytucja. (fragment Wstępu)