Legitymizacja artystyczna plakatu w PRL 1944-1968

Katarzyna Matul

Czy plakat jest dziełem sztuki, a jego autor artystą? Jeśli tak, to co lub kto o tym decyduje? Chodzi o formę plakatu, jego estetykę, a może wykształcenie autora lub zdanie krytyków bądź marszandów? Czy plakat na wystawie to już dzieło sztuki czystej, czy tylko wizytująca muzeum sztuka ulicy? W jaki sposób polski plakat - będący swobodną, ekspresyjną formą graficzną, powiązaną z zachodnią sztuką nowoczesną i przekraczającą granice pomiędzy grafiką a malarstwem - zdobył tak znaczącą pozycję artystyczną w komunistycznej Polsce, gdzie sztuka podlegała cenzurze i propagandowym wytycznym partii? Katarzyna Matul zabiera nas w złożony i fascynujący świat wzajemnych powiązań i relacji pomiędzy sztuką a polityką, które rzucają nowe światło na fenomen artystyczny nazywany powszechnie "polską szkołą plakatu". Legitymizacja artystyczna plakatu w PRL to jej doktorat, obroniony w 2018 roku na Uniwersytecie w Lozannie. Jest pokłosiem badań Autorki w nieanalizowanych wcześniej archiwach publicznych i prywatnych oraz pierwszą w historiografii naukową analizą polskiego plakatu z punktu widzenia kilku uzupełniających się perspektyw: krytyki artystycznej, wystawiennictwa oraz szkolnictwa artystycznego w kontekście nowej konfiguracji przestrzeni politycznej PRL z jej ideologią, polityką kulturalną, gospodarką pozbawioną wolnego rynku, specyficzną sytuacją artstyczną oraz międzynarodowymi napięciami zimnowojennymi. * Praca Katarzyny Matul pozwala na stworzenie modelu badań nad plakatem nie tylko w Polsce, ale i poza jej granicami. prof. Philippe Kaenel, Uniwersytet w Lozannie

Wykłady o Platonie. Ontologia

Władysław Stróżewski

Książka powstała z cyklu wykładów wygłoszonych w latach sześćdziesiątych XX wieku na Uniwersytecie Jagiellońskim, poświęconych  problematyce ontologicznej w filozofii Platona. W pierwszych rozdziałach zostały zreferowane dyskusje dotyczące chronologii Platońskich dialogów. Wykłady cieszyły się dużym zainteresowaniem, a były nagrywane i wstępnie opracowywane przez ówczesnego słuchacza, a dziś profesora dr. hab. Pawła Taranczewskiego.        Władysław Stróżewski – emerytowany profesor zwyczajny Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Akademii Ignatianum w Krakowie. Przewodniczący Polskiego Towarzystwa Filozoficznego w latach 1990–2020; redaktor „Kwartalnika Filozoficznego”. Autor kilkunastu książek, m.in: Istnienie i wartość;  Dialektyka twórczości; O wielkości; Wokół  piękna; Istnienie i sens; Logos, wartość, miłość; Ontologia; Miłość i nicość (wywiad rzeka prowadzony przez Annę Kostrzewską-Bednarkiewicz).  

(Nie)pojednane opozycje. Szachowe tropy w tekstach kultury nowoczesnej

Paweł Łyżwiński

Pawłowi Łyżwińskiemu udała się rzecz rzadka - z jednego systemu-figury wyprowadził cały złożony i subtelny (często niewidoczny, bo zasłonięty przez ideologię) mechanizm dialektyki oświecenia. Szachy to zatem nie metafora, lecz struktura epistemologiczna (co widać zwłaszcza w analizach Duchampa i Becketta), ontologiczna i etyczna (Herbert i Irzykowski), a także estetyczna czy - w swych najskrajniejszych formach - totalna, jak wtedy, gdy autor analizuje szachy jako uniwersum szaleństwa. Pomysł uważam za znakomity, dobór obiektów teoretycznych niezwykle trafny, a przenikliwość analityczna, precyzja argumentacji i odwaga w opisaniu modernizmu poprzez antynomie kryjące się w samej zasadzie "egzystencji szachowej" powodują, że tekst czyta się jak teoriopoznawczą odyseję po nowoczesności. dr hab. Jakub Momro, prof. UJ Paweł Łyżwiński - absolwent filologii polskiej, doktorant literaturoznawstwa w Szkole Doktorskiej Nauk Humanistycznych UJ. Zajmuje się literaturą nowoczesną oraz jej związkami z filozofią. (Nie)pojednane opozycje to rozszerzona wersja pracy magisterskiej, za którą otrzymał I Nagrodę w Ogólnopolskim Konkursie Prac Magisterskich im. Czesława Zgorzelskiego.

Tematy (nie)opisane

Sławomir Buryła

Tematy (nie)opisane stanowią próbę syntetycznego omówienia kilku znaczących motywów pojawiających się w piśmiennictwie o Shoah. Każde z trzech studiów odsyła do problematyki często podejmowanej przez pisarzy, jak i autorów świadectw autobiograficznych – zazwyczaj też mocno zakotwiczonej w świadomości zbiorowej: „żydowskich Kolumbów”, żydowskiego mienia, wizerunku hitlerowskiego zbrodniarza. To zagadnienia wciąż niedostatecznie rozpoznane.  

Wieża Babel. Nowoczesny projekt porządkowania świata i jego dekonstrukcja

Patrycja Cembrzyńska

Książka stanowi rozwinięcie tezy Wolfganga Welscha, który opisał nowoczesność sięgając po biblijny mit o budowie Wieży Babel. Widziana w kategoriach wielkiego kolektywnego przedsięwzięcia i społecznej utopii budowa Babel staje się metaforą postępu i symbolem totalizacji. Wieża Babel. Nowoczesny projekt porządkowania świata i jego dekonstrukcja to próba analizy teoretycznych sprzeczności tkwiących w utopijnym programie nowoczesności. Wychodząc od analizy dzieł sztuki, filmu i literatury, autorka odsłania słabe fundamenty oświeceniowego projektu. Wskazuje na „ponowoczesne konsekwencje nowoczesności”, ukazując sposób, w jaki ponowoczesność oswaja Babel, tak iż wieża przestaje być symbolem pomieszania i kulturowego upadku. Historia zapisana w Księdze Rodzaju powraca jako opowieść o oswobodzeniu z więzów utopijnej unifikacji charakterystycznej dla modernizmu. Na ruinach nowoczesnej Babel powstaje świat afirmujący różnorodność i otwarty na inność. Jego etyczny fundament zostaje scementowany koncepcją „polityki przyjaźni” Jacquesa Derridy.

Piosenka o rozpadzie

Michał Banaszak

Niezwykła Piosenka o rozpadzie to – doskonały poetycko! – zapis ludzkiego, nieuchronnego, granicznego doświadczenia. Doświadczenia poszczególnego i najgłębiej osobistego, a przecież powszechnego, wspólnego. Doświadczenia utraty, śmierci, daremności, rozpaczy, miłości. Te barokowo precyzyjne, kunsztownie opanowane współczesne treny, formułują jeszcze raz, od nowa, także za nas, i dla nas, w naszym imieniu – podstawowe metafizyczne pytania; z przenikliwą, mężną świadomością, iż odpowiedzi na nie – być może nie ma, nie było, nie będzie. Najważniejsze, by je wypowiedzieć, zamknąć w wierszu, utrwalić: by chociaż tak – unicestwić nicość i śmierć. Bronisław Maj   Tomik wierszy laureata Konkursu Poetyckiego im. Anny Świrszczyńskiej – Książkowy Debiut Poetycki 2016  

Pisma wybrane, tom 1-3 (Jerzy Turowicz)

Jerzy Turowicz

TOM I: Jerzy Turowicz miał marzenia... Na przykład o tym, jak miałby wyglądać Kościół trzeciego milenium: "Otwarty na świat, wyzbyty roszczeń wobec niego i triumfalizmu, ubogi, pokazujący to, co powinno wynikać z wierności Dobrej Nowinie. Trzeba tu wrócić do słowa kenosis, którego się używa mówiąc o Chrystusie i Jego ogołoceniu. Kościół, który nie żąda niczego dla siebie, tylko mówi do świata i to, co mówi, okazuje się potrzebne". Pierwszy tom "Pism wybranych" Jerzego Turowicza zbiera teksty o "soborowej rewolucji" w Kościele powszechnym, znaczeniu stosunków chrześcijańskożydowskich dla katolickiej tożsamości, o polskim Kościele, który przez ponad cztery dekady zmagał się z opresją PRL-u, a następnie próbował się odnaleźć - w niełatwych latach budowy demokracji po '89 roku - w państwie i społeczeństwie. Tom zamyka rozdział poświęcony Janowi Pawłowi II, którego przyjaźnią Jerzy Turowicz cieszył się przez całe życie. TOM II: Jak pisać o wolności w stuleciu naznaczonym totalitarną przemocą? Może tak, jak zrobił to Jerzy Turowicz, pisząc o "niepokoju i nadziei", które muszą towarzyszyć człowiekowi drugiej połowy XX wieku: "nawet gdyby dzisiejsze groźby i niepokoje oblekły się w ciało, gdyby cywilizacja jutrzejsza nie była ludzką, gdyby dobro człowieka zastępowała jego błyszczącym i hałaśliwym pozorem, (...) to i wtedy zawsze pozostanie w głębi serca i umysłu człowieka, w głębi jego najistotniejszej natury, nienaruszony obszar wolności, miejsce, do którego nie mają dostępu prawa i policje ani zabłocony but drugiego człowieka". Artykuły zebrane w drugim tomie "Pism wybranych" Jerzego Turowicza przedstawiają znakomitego dziennikarza i redaktora, którego teksty towarzyszą najważniejszym wydarzeniom i procesom minionego wieku. Plejada ludzkich portretów, otwierająca tom, pokazuje, kto był dla niego ważny albo interesujący. Całość pism przeniknięta jest perspektywą wiary i jednoznacznego wyboru światopoglądowego - odczuwalnego także w tych tekstach, które spraw wiary nie dotyczą. TOM III: Nie jest ważny tekst, tylko człowiek - "człowiek, który tworzy kulturę i którego ta kultura kształtuje", miał powiedzieć Jerzy Turowicz na Kongresie Kultury Polskiej w grudniu 1981 roku, przerwanym wprowadzeniem stanu wojennego. Dzięki artykułom tworzącym trzeci tom "Pism wybranych" poznajemy Jerzego Turowicza jako podróżnika, który z reporterską dociekliwością opisuje Wiedeń, Segestę czy Nowy Jork. I jako analityka, przekonanego, że "trudne, powikłane problemy dzisiejszego świata nie znajdą rozwiązań poprzez ogień i miecz, znaleźć je można tylko na drodze żmudnego rozdzielania dobra od zła, prawa od bezprawia, prawdy od fałszu". W tomie - poza publicystyką dotyczącą spraw kultury i "sztuki życia" - znalazły się też artykuły polemiczne (m.in. z Adolfem Nowaczyńskim, Mieczysławem F. Rakowskim, Jerzym Urbanem), teksty o "Tygodniku Powszechnym" jako katolickim piśmie społeczno-kulturalnym oraz najciekawsze wywiady przeprowadzone z wieloletnim naczelnym pisma z Wiślnej. "To nie ta książka, którą chciałem oddać do ręki Czytelnika" - pisał Jerzy Turowicz, znakomity publicysta, znawca Kościoła i wieloletni redaktor naczelny "Tygodnika Powszechnego", w 1963 roku w przedmowie do swojego pierwszego wyboru tekstów "Chrześcijanin w dzisiejszym świecie". Bieżąca praca redakcyjna, podróże oraz rozliczne zaangażowania społeczne nie pozwoliły Turowiczowi na napisanie książki "bardziej uporządkowanej, bardziej własnej", jak pisał we wspomnianej przedmowie. Czytelnicy publicystyki Turowicza musieli więc się zadowolić dwoma wyborami tekstów Szefa "Tygodnika Powszechnego": w 1990 roku wydano "Kościół nie jest łodzią podwodną", a dziewięć lat później, już po śmierci Turowicza, "Bilet do raju". W stulecie urodzin Jerzego Turowicza, Wydawnictwo Universitas wydaje najobszerniejszy wybór pism Jerzego Turowicza, obejmujący także nieprzedrukowywane dotąd artykuły z lat międzywojennych (m.in. z "Kultury", "Odrodzenia", "Prosto z Mostu", "Życia Technickiego") oraz z okupacyjnych czasopism podziemnych ("Kultury Jutra" i "Miesięcznika Literackiego"). Teksty powojenne pochodzą przede wszystkim z "Tygodnika Powszechnego", w którym Turowicz ogłosił blisko tysiąc artykułów. W wyborze pism zostaną one przedstawione w obszernym wyborze, jeżeli to możliwe - w wersji sprzed cenzury, jakiej do 1989 roku podlegały wszystkie teksty publikowane w oficjalnej prasie. Wybór pism będzie zawierał także referaty i teksty oficjalnych wystąpień Jerzego Turowicza (np. na Kongresie Kultury Polskiej w 1981 roku); teksty wcześniej nie publikowane, bo uznane za niecenzuralne; wywiady z Naczelnym "Tygodnika Powszechnego" oraz artykuły z czasopism innych niż jego własne. W wyborze pism Turowicza - podzielonym na dwanaście rozdziałów tematycznych, które będą poprzedzone esejami wprowadzającymi w problematykę, autorstwa znanych publicystów - znajdą się teksty dotykające tematów najważniejszych dla Naczelnego "Tygodnika": istota i sens katolicyzmu, misja chrześcijanina w świecie współczesnym, sprawa odnowy Kościoła, powiązania religii z kulturą, stosunki między katolicyzmem a kulturą drugiej połowy dwudziestego wieku. Zebrane teksty dają wyobrażenie nie tylko o skali wiedzy i zainteresowań Autora, o jego ciekawości świata, ale przede wszystkim o sile osobowości Jerzego Turowicza. Sile, która pozwoliła mu stworzyć i ocalić pismo stanowiące oazę niezależnego myślenia i miejsce spotkania różnych, często odległych od siebie środowisk, ale też uprawiać politykę rozumianą jako działanie na rzecz dobra wspólnego. Wybór pism Jerzego Turowicza przygotowuje Anna Mateja (ur. 1973); studiowała nauki polityczne i prawo; dziennikarka, publicystka "Tygodnika Powszechnego" w latach 1996-2008; laureatka nagrody dziennikarskiej Grand Press w 2007 roku w kategorii wywiad; członkini rady Fundacji Jerzego Turowicza).

Pleban i wieś. Historia życia proboszcza tenczyńskiego z początków XVIII wieku. Studium mikrohistoryczne

Krzysztof Zamorski

Ksiądz KRZYSZTOF MICHAŁ ŚWIĄTECKI żyjący w latach 1666-1727 nie jest postacią całkowicie zapoznaną w polskiej fachowej literaturze historycznej. Wiele aspektów jego życia pozostawało jednak nieznanych. Przechrzta, neofita, ambitny i dobrze wykształcony duchowny, lubił pisać. Powiedzieć można, że pisanie było jego drugą naturą. Najprostszym faktom związanym z pełnioną przez niego funkcją proboszcza podkrakowskich parafii w Tenczynku i w Więcławicach poświęcał niekiedy całe strony dywagacji. Jego opis wydarzeń w plebanii tenczyńskiej w czasie epidemii dżumy z 1710 roku może stanowić scenariusz niezłego filmu historycznego. Przez zapiski w prowadzonych przez niego księgach parafialnych i korespondencji przewija się obraz jego samego, ale przede wszystkim społeczności lokalnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów czasów III wojny północnej. Społeczności będącej swoistym mikroświatem, jednym z tysięcy, jakie składały się na ówczesne państwo polsko-litewskie. To, co pozostawił po sobie, kusi historyka do przeprowadzenia studium mikrohistorycznego. Autor tej książki postanowił skorzystać z okazji. Książka aż się prosi, by ukazała się jako kolejny tom serii HISTORIA ŻYCIA wydawnictwa Universitas. Krzysztof Zamorski