"Problemy Edukacji, Rehabilitacji i Socjalizacji Osób Niepełnosprawnych". T. 18, nr 1/2014: Niepełnosprawność w rodzinie jako wyzwanie edukacyjne

Wiesława Walkowska, red. Sylwia Wrona

Tematem przewodnim pierwszego numeru czasopisma „Problemy Edukacji, Rehabilitacji i Socjalizacji Osób Niepełnosprawnych” (tom 18, 1/2014) jest Niepełnosprawność w rodzinie jako wyzwanie edukacyjne. Zachodzące w świecie przemiany w podejściu do osób niepełnosprawnych sprawiają, że zmienia się ich postrzeganie m.in. poprzez włączenie takich osób w powszechne nauczanie. Uwzględnić należy, że edukacja jest jednym z podstawowych praw człowieka. Natomiast celem systemu edukacyjnego jest pełny rozwój osobowości dzieci niepełnosprawnych, za co powinni być odpowiedzialni ci, którzy są zaangażowani w pracę z dziećmi, w tym także rodzice. Jednak aby rodzina mogła pełnić swoją rolę wobec dziecka niepełnosprawnego, powinna być wspomagana poprzez placówki opiekuńczo-wychowawcze. Przed systemem edukacji w Polsce w dalszym ciągu stoją ważne wyzwania w dziedzinie realizacji potrzeb dzieci niepełnosprawnych. Do najważniejszych należy zaliczyć: tworzenie warunków dostępu do edukacji, również na etapie przedszkola, wyrównywanie szans życiowych od momentu wykrycia niepełnosprawności aż do zakończenia edukacji, poprawę jakości kształcenia. Realizacja tych zadań sprawi, że osoby niepełnosprawne będą mogły wykorzystać swoje możliwości oraz w przyszłości decydować o swoim losie, co przełoży się na korzyści dla całego społeczeństwa. W publikacji zamieszczone zostały artykuły zarówno praktyków, jak i badaczy, którzy dzielą się doświadczeniami, wynikami badań i refleksjami z obszaru niepełnosprawności, szczególnie wyzwań edukacyjnych i wsparcia społecznego. Publikacja ma charakter interdyscyplinarny i skierowana jest nie tylko do naukowców, ale również do praktyków pracujących na co dzień z osobami niepełnosprawnymi, rodziców dzieci niepełnosprawnych oraz studentów.

Wykluczenie społeczne osób z niepełnosprawnością w środowisku lokalnym

Ilona Fajfer-Kruczek

Publikacja stanowi próbę ukazania wybranych aspektów wykluczenia społecznego osób z niepełnosprawnością w środowisku lokalnym, które stanowi jednostka terytorialna. Zaprezentowane zagadnienia dotyczą kwestii dotyczących niepełnosprawności, jej istoty, modeli i definicji, jak i prawnego statystycznego podejścia. Ponadto zaprezentowano najważniejsze ujęcia wykluczenia społecznego oraz koncepcje kapitału społecznego, które to kategorie dopełniają społeczny kontekst rozważań o niepełnosprawności w ujęciu eklektycznym. Problematyka została zobrazowana wynikami badań własnych autorki na przykładzie wybranej jednostki terytorialnej – powiatu, ukazując wybrane aspekty i konteksty społecznego funkcjonowania osób z niepełnosprawnością w zorganizowanej i dynamicznej przestrzeni prawa, organizacji i postaw społecznych. Publikacja skierowana jest do profesjonalnie pomagających, pracowników socjalnych, przedstawicieli samorządów terytorialnych i organizacji pozarządowych, pedagogów specjalnych i nauczycieli, socjologów, asystentów osób niepełnosprawnych oraz studentów pedagogiki, pracy socjalnej, pedagogiki specjalnej, polityki społecznej i innych pokrewnych.

Pisane ciałem. Szkice o przygodach literatury i fotografii

Grzegorz Olszański

Interdyscyplinarna refleksja nad związkami literatury z różnymi formami sztuki - muzyką, kinem, sztukami wizualnymi, etc. - od lat stanowi ważny komponent prac literaturoznawczych. Do niedawana badania nad interakcjami między literaturą a sztukami wizualnymi zdominowana była mnogością analiz poświęconych przede wszystkim związkom literatury i malarstwa, zagadnieniu ekfrazy. Książka Pisane ciałem (szkice o przygodach literatury i fotografii) - zgodnie z podtytułem - poświęcona jest wybranym aspektom łączącym dwa różne media, dwie osobne dziedziny sztuki. Książka zostało skomponowana w taki sposób, aby w trzech autonomicznych, choć dialogujących z sobą rozdziałach, pokazać różne mechanizmy pozwalające budować interdyscyplinarne relacje między fotografią a literaturą. Interesuje mnie tu kwestia współpracy między pisarzem a fotografem, czego efektem jest wspólne dzieło, w którym to, co tekstowe modeluje odbiór tego, co wizualne (rozdział pierwszy). Zważywszy, iż akt percepcji obrazów poprzedza proces lektury pytam również o semantykę tego, co uchodzi za przezroczyste i dekoracyjne. "Dobry fotograf musi czytać twarz jak książkę musi wyłapać wszystko to, co znajduje się między wersami, musi czuć i rozumieć formę, aby oddać jej ducha poprzez światło i cień" - przekonuje Gisele Freud, fotografka specjalizująca się w portretach pisarzy. Sceptycyzm literaturoznawców względem tego rodzaju deklaracji stoi w opozycji wobec poglądów pisarzy, którzy za pomocą fotografii budują swoją rozpoznawalność, ale też nierzadko podważają fikcjonalność swych opowieści. Stawką w grze jest bowiem stworzenie symbolicznej - by posłużyć się słowami Anny Folty-Rusin - "reprezentacji, a zarazem syntezy charakterystycznych cech twórczości portretowanego" (rozdział drugi). Co ciekawe czynią tak zarówno pisarze-celebryci (w rodzaju Michała Witkowskiego), ale również klasycy, wyjątkowo sceptyczni wobec fotografii (jak Tadeusz Różewicz). W tym ujęciu fotografia staje się ważnym elementem autokreacji, jak i przewrotnym komentarzem do społecznego postrzegania postaci pisarza (rozdział trzeci).

Class and Cultural Narratives. The Upper Silesia Case

Paweł Ćwikła, Monika Gnieciak, Kazimiera Wódz

The emphasis of this book is on understanding local identities through the representations produced and disseminated by local people, residents of working class estates placed in Upper Silesia, captured in the regional literature. Presented analysis of the writings of Kazimierz Kutz and Stefan Szymutko aims to find a panoramic view of a postindustrial world, sensitivity to region’s specificity, awareness of industrial and agricultural past, a gallery of characters entangled with a difficult history of local communities. The assumption which was fundamental to the research was the fact that literature poses a reservoir of identity representations. By means of autobiographies, family stories and regional novels the story of Silesia was retold, constructed out of a variety of memories and personal narratives. Thus the analyzed novels constitute a particular type of social representations of Upper Silesia, the representations which - to a more extent than to an individual – belong to a community within which they are created. Their nature consists in ongoing reproduction, redefinition, constant creation of Upper Silesian's past and presence. Paweł Ćwikła, PhD in sociology, researcher in Department of Contemporary Culture Research, Institute of Sociology, University of Silesia. Monika Gnieciak, M.A. in sociology, University of Silesia, 2001, Katowice, M.A. in science of culture, University of Silesia, 2004, Katowice, PhD in Humanities, University of Silesia, 2007, Katowice. Researcher in Department of Contemporary Culture Research, Institute of Sociology, University of Silesia. Kazimiera Wódz, Professor of Sociology, Head of Department of Cultural Studies and Social Work Unit Institute of Sociology, University of Silesia.

Sprawcza moc przechadzki, czyli polski literat we włoskim mieście

Aleksandra Achtelik

Współcześnie, aby poznać odległą przestrzeń, nie musimy opuszczać domowych pieleszy. Wystarczy bowiem zerknąć na ekran telewizora lub monitor, by oddać się przyjemności oglądu miejsc oddalonych o tysiące kilometrów. Do niedawna tę możliwość dawały tylko literatura podróżnicza i malarstwo. Pokonując współcześnie własne ograniczenia — finansowe, czasowe, rodzinne czy zawodowe — możemy oddać się przyjemności delektowania się obrazami obcych miast, odległych widoków, sami nie wkładając wysiłku w akt fizycznego przemieszczania się. Każda proponowana nam narracja związana jest jednak z poetyką drogi odmierzanej stałym rytmem kroków, dynamiką środków komunikacji, z których korzysta narrator. Najważniejszy, a zarazem najbliższy człowiekowi sposób poruszania się stanowi chodzenie. Obwarowane jest ono kilkoma wymogami. Odbywa się z punktu do punktu, wymaga postawy pionowej, odmierzane jest rytmem kroków, podlega ograniczeniu związanemu z odczuciem fizycznego zmęczenia poruszającego się podmiotu. Chodzenie wymaga także skupienia. Pieszy musi się rozglądać, omijać przeszkody, wchodzić w kontakt z przedmiotami i podmiotami, które znajdują się na jego drodze, omijać je, wyprzedzać. Trasa podporządkowana jest liniom miejskich arterii, dróg czy uliczek. Kroki się stawia, drobi. W kroku może być zawarta dystynkcja i rytm marszu lub figlarność tanecznych kroczków. Mówi się o kroku tanecznym, marszowym, defiladowym, żółwim czy milowym. Chodzenie z założenia cechuje odcinkowość, fragmentaryczność poznania przestrzeni, którą pieszy zagarnia. Fragmenty układają się przechodniowi w całość, za każdym razem jednak inną, znaczoną indywidualnym rytmem, wysiłkiem i punktem odniesienia. Mapa jednej przestrzeni staje się zatem wielokrotnością map zapisanych przez indywidualnych użytkowników. Powstają swoiste puzzle. (Fragment Wstępu)

Wiek męski: epopeja rozkładu. Motywy senilne w poezji polskiej po 1989 roku (Marcin Świetlicki, Jacek Podsiadło i inni poeci)

Grzegorz Olszański

Starość jest jednym z odwiecznych tematów dzieł literackich, a jej deskrypcja przez badaczy literackich co najmniej od lat dziewięćdziesiątych minionego stulecia cieszy się sporym zainteresowaniem. Książka Grzegorza Olszańskiego Wiek męski: epopeja rozkładu. Motywy senilne w poezji polskiej po 1989 roku  z jednej strony wpisuje się w ten typ refleksji, z drugiej – dość radykalnie od niego odbiega. Wpisuje się, gdyż jest próbą opisu poetyckich reprezentacji starości. Próbą wyrastającą z przekonania, że starość i starzenie są czymś nieobojętnym dla kształtu literatury, ale też jednym z kluczowych doświadczeń ludzkiej egzystencji, teksty literackie zaś pozwalają to doświadczenie lepiej zrozumieć i poznać. Elementarne podobieństwo nie powinno jednak zaciemniać równie kluczowych różnic. Choć bowiem książek i studiów dotyczących interesującego motywu nie brakuje, to jednak większość z nich poświęcona jest utworom opowiadającym o tym ostatnim okresie ludzkiej egzystencji, często sygnowanym nazwiskami pisarzy będącymi już w podeszłym wieku; zupełnie, jakby niechętni zazwyczaj biograficznym zatrudnieniom literaturoznawcy w tym akurat przypadku chętnie robili wyjątek. Podjęta w tej książce próba odtworzenia okoliczności narodzin podmiotu senilnego wymagała zdecydowanie innego rozkładu akcentów. Przedmiotem wnikliwej deskrypcji bowiem stał się nie stan („jestem stary”), lecz przede wszystkim proces („starzeję się”), który do niego prowadzi. Realizacja tego planu nie byłaby możliwa, gdyby mocno nieoczywisty dobór twórców, których utwory stały się przedmiotem interpretacji. Nieoczywisty, gdyż wierszy Marcina Świetlickiego, Jacka Podsiadły, Marcina Barana, Krzysztofa Śliwki, Mariusza Grzebalskiego i Krzysztofa Jaworskiego (okazjonalnie przywoływane są jeszcze utwory Miłosza Biedrzyckiego, Grzegorza Wróblewskiego i Adama Wiedemanna), choćby ze względu na ich wiek i odległą perspektywę starości, nigdy dotąd nie czytano w takim właśnie kontekście. Nieoczywistość wyboru nie oznacza, że nie ma on uzasadnienia. Tym, co stanowiło konieczny impuls i zarazem uwiarygodniało taki wybór materiału egzemplifikacyjnego, była coraz wyrazistsza w wierszach wymienionych twórców obecność sytuacji lirycznych, obrazów, motywów czy figur, których istotą jest doświadczenie przekraczania „smugi cienia”, dojmujące wrażenie radykalnego skurczenia się przypisanego im czasu i odczucie tożsamościowej przemiany.

Ciao! Me uala? Perché i talamonesi cambiano il codice. Analisi cognitiva dell'alternanza e del cambio di codice tra l'italiano e il dialetto talamonese

Dominika Dykta

Publikacja stanowi efekt badań językoznawczych dotyczących dialektu charakterystycznego dla społeczności zamieszkującej Talamonę, małą miejscowość  we włoskich Alpach w regionie Lombardia. Celem interdyscyplinarnej analizy procesów zachodzących w języku mieszkańców miasteczka jest wyłonienie prawidłowości występowania zjawisk alternacji i zmiany kodu między językiem włoskim a dialektem, którym posługują się talamończycy. Czynnikami wpływającymi  w największym stopniu na zachowania językowe badanej grupy są: wiek, poziom wykształcenia, kariera zawodowa, silne emocje, stosunek do tradycji. Autorka wyjaśnia różnice między dialektologią włoską i polską, a następnie odpowiada na pytania: Czy mieszkańcy Talamony częściej mówią po włosku w pracy, a  dialektu używają w domu? Czy najstarsi członkowie społeczności przedkładają dialekt nad język włoski? Czy prawdą jest, że młodzież wstydzi się używania  dialektu i posługuje się wyłącznie językiem włoskim? Przedstawione obserwacje sposobu komunikacji  wybranej grupy badawczej wpisują się w dialog o stanie języka włoskiego, jego pochodzeniu  i ewolucji dialektu.

Literatura polska w świecie. T. 7: Reportaż w świecie światowość reportażu

red. Katarzyna Frukacz

Książka jest zbiorem artykułów polskich i zagranicznych badaczy, rozpatrujących tytułowy gatunek na tle procesów globalnej cyrkulacji i recepcji literatury faktu oraz w kontekście najistotniejszych mechanizmów cywilizacyjnych ery współczesnej. Z zamieszczonych w tomie tekstów wyłania się obraz reportażu jako fenomenu zarazem obecnego w świecie i światowego, narodowego i transnarodowego – będącego przedmiotem międzykulturowych i interdyskursywnych odczytań, a jednocześnie formą rezonującą z tendencjami pokrewnymi Baumanowskim metaforom „upłynnienia”, „odkotwiczenia” i „wtórnej barbaryzacji” dzisiejszej rzeczywistości. Tak sprofilowane studium zbiorowe – adresowane w równym stopniu do badaczy, jak i sympatyków twórczości niefikcjonalnej – aspiruje do wykorzystania potencjału tkwiącego w interdyscyplinarnych, komparatywnych i międzynarodowych analizach tego nurtu. Zawartość tomu zdaje się także świadczyć, że dzięki swej elastycznej konwencji gatunkowej i naturalnej predyspozycji do adaptacji w zmiennych realiach współczesnego świata reportaż skutecznie odżegnał się od etykiety „gorszego brata literatury”.   Katarzyna Frukacz, Katarzyna Frukacz – doktor nauk humanistycznych w dyscyplinie literaturoznawstwo, adiunkt w Katedrze Międzynarodowych Studiów Polskich Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. W latach 2014–2015 wykładowca w Szkole Języka i Kultury Polskiej UŚ. Absolwentka dziennikarstwa i komunikacji społecznej na Uniwersytecie Wrocławskim oraz filologii polskiej na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Zainteresowania badawcze: polski reportaż literacki, konwergencja mediów, teoria komunikacji, publicystyka prasowa i internetowa, genologia literacka i dziennikarska. Autorka monografii Polski reportaż książkowy. Przemiany i adaptacje (Katowice 2019), 12. tomu z serii „Czytaj po polsku. Materiały pomocnicze do nauki języka polskiego jako obcego” (Katowice 2016), artykułów w polskich i zagranicznych książkach oraz czasopismach naukowych, a także tekstów publicystycznych i popularnonaukowych publikowanych m.in. w „artPAPIERZE”. [lipiec 2019]