Literatura rosyjska wobec upodmiotowienia zwierząt. W kręgu zagadnień ekofilozoficznych

Justyna Tymieniecka-Suchanek

Drugie wydanie nowatorskiej monografii poświęconej problematyce ekofilozoficznej rozważanej na materiale literatury rosyjskiej (od połowy XIX do końca XX w.), która, jak dotąd, była nieobecna w dyskursie literaturoznawczym współczesnej rusycystyki, zarówno polskiej jak i europejskiej. Autorka omawia podmiotowość zwierząt; podejmuje, poszukuje i analizuje zagadnienia ekofilozoficzne dotyczące relacji i interakcji pomiędzy człowiekiem a zwierzętami, z uwzględnieniem oceny i kwalifikacji moralnej ludzkich czynów wynikających z owych relacji (ekoetyka). Rozważania mają na celu określenie jakości ludzkiego bycia z nieludźmi na podstawie wybranych utworów z zakresu prozy, poezji i publicystyki. Ta interdyscyplinarna książka z pogranicza literaturoznawstwa i ekofilozofii, etyki środowiskowej i etologii kognitywnej, nawiązująca też do innych nauk (zoosemiotyki, prawnej ochrony zwierząt) stanowi próbę wpisania się w kontekst studiów zwanych „trzecią kulturą”. Autorka pokazuje złożone relacje człowiek – zwierzę w procesie historycznym na tle rozwoju nauk przyrodniczych. Kompozycyjny układ pracy wyznaczają zjawiska pozaliterackie, które wywarły bardzo istotny wpływ na przewartościowanie ludzkiego stosunku do zwierząt: teoria Darwina, ochrona dzikiej przyrody, osiągnięcia nowoczesnej etologii, druga wojna światowa oraz płynąca z jej doświadczeń refleksja nad etycznym aspektem ludzkiego bytu, prowadząca do powstania praw człowieka (1948) i kontynuacja tego samego nurtu myślowego, wiodącego do opracowania praw zwierząt (1978), bioetyka, studia nad świadomością zwierząt podjęte pod koniec XX w. oraz nowa gałąź nauki – etyka ochrony zwierząt (l. 80-90 XX w.). Książka jest adresowana głównie do czytelników, których interesuje dobrostan zwierząt oraz aspekty podmiotowości rozpatrywane w kluczu moralnej odpowiedzialności w relacjach człowiek-zwierzę. Wegetarianizm, gatunkizm, wiwisekcja, polowanie, biocentryzm, porozumienie międzygatunkowe, martyrologia zwierząt, sytuacje codzienne oraz ekstremalne, w których przeplatają się losy ludzi i zwierząt (wojna/gułag/kolektywizacja/klęska głodu) – to tylko niektóre zagadnienia, jakie tutaj podjęto. Nie jest to wszak lektura lekka i łatwa w odbiorze z uwagi na dominujące w niej motywy okrucieństwa wobec zwierząt, które pisarze obnażają m.in. po to, by skłonić czytelnika do namysłu nad ciemną stroną naszej (nie) ludzkiej natury.   „Trzeba za(bić) to zwierzę” – w taki oto antropocentryczny paradygmat myślowy typowy dla homo sapiens wpisują się treści większości interpretowanych utworów. Książka nie tylko odsłania nowe oblicze pisarzy rosyjskich jako obrońców zwierząt, wyrażających zdecydowany sprzeciw wobec owego nagannego etycznie paradygmatu (np. F. Dostojewskiego, L. Tołstoja, S. Jesienina, W. Majakowskiego, W. Szałamowa, A. Cwietajewej, W. Astafjewa, A. Bitowa). Staje się ona ważnym przewodnikiem po zootwórczości mniej znanych/zapomnianych prozaików i poetów będących miłośnikami zwierząt (L. Zinowjewa-Annibal, J. Guro, W. Błażenny, A. Dobrolubow i in.). Ukazanie drogi literatury rosyjskiej do upodmiotowienia zwierząt, osiąga w prezentowanej monografii niemal rangę moralnego przesłania. Rozważania autorki mieszczą się w nurcie posthumanistycznym, kwestionującym dotychczasowe status quo człowieka, który przestał być centrum świata i miarą wszechrzeczy, nurtu naukowo wspierającego działania mające na celu ochronę gatunków i promującego studia nad relacjami ludzko-zwierzęcymi (animal studies). Zadaniem książki jest propagowanie w Polsce studiów, które na Zachodzie stanowią już odrębną dyscyplinę akademicką.

Neo-noir. Ciemne zwierciadło czasów kryzysu

Magdalena Kempna-Pieniążek

„Neo-noir”. Ciemne zwierciadło czasów kryzysu to pierwsza polska monografia poświęcona zagadnieniom nowego filmu czarnego. W otwierającej części autorka dokonuje rekapitulacji dotychczasowych definicji zjawiska, proponując równocześnie własne rozumienie neo-noiru jako estetyki szczególnie prężnie rozwijającej się w czasach wielorako rozumianych kryzysów (w tym kryzysów tożsamościowych, epistemologicznych, a także kryzysów kategorii takich jak płeć czy samo kino). Chociaż w swoim opracowaniu autorka bazuje głównie na przykładach filmowych, odwołuje się także do wybranych komiksów (np. Joker Briana Azzarello i Lee Bermejo), gier wideo (L.A. Noire) oraz wideoklipów (Who Is It? Michaela Jacksona), a nawet reklam (seria BMW: The Hire). Książka zawiera omówienia i interpretacje nie tylko dzieł określanych mianem retro-noir (takich jak Listonosz zawsze dzwoni dwa razy Boba Rafelsona czy Czarna Dalia Briana De Palmy), których twórcy składają hołd klasycznemu czarnemu kinu, ale i licznych filmów science fiction (Łowca androidów Ridleya Scotta, cykle Terminator i Matrix, serial Battlestar Galactica), thrillerów (Nagi instynkt Paula Verhoevena, Zębate ostrze Richarda Marquanda), a także adaptacji komiksów (cykl Chrostophera Nolana o Batmanie, Sin City Roberta Rodrigueza). Autorka odwołuje się przy tym zarówno do kinematografii zachodniej, jak i azjatyckiej (hongkońskiej, koreańskiej, japońskiej, indyjskiej), a także polskiej (Psy Władsyława Pasikowskiego). „Neo-noir”… to publikacja skierowana nie tylko do znawców, ale i wszystkich miłośników kina, zwłaszcza do tych, którzy dostrzegają, że wzorce nowego kina czarnego są obecnie na tyle ekspansywne, że stają się ogólnokulturowym fenomenem. Recenzja książki ukazała się w czasopiśmie „Nowe Książki” 7-8/2016, s. 64–65 (Mariusz Koryciński: Noir, czyli permanentny kryzys).

Przymierze. Fundamentalne założenia prawodawstwa małżeńskiego Kościoła rzymskokatolickiego i Kościołów ewangelickich

Monika Gwóźdź

Publikacja adresowana jest do wszystkich zainteresowanych tematem małżeństwa, szczególnie w jego ekumenicznej (katolicko-ewangelickiej) odsłonie. W prezentowanej pracy omówiona jest biblijna idea przymierza, która została przeniesiona na płaszczyznę małżeństwa oraz prześledzona jest historia nauki na temat wymienionego związku. Przywoływany w Kościele katolickim termin przymierza, którym od czasu Soboru Watykańskiego II określa się małżeństwo, został wcześniej wykorzystany przez Jana Kalwina i obecny jest także we Wspólnotach ewangelickich. Czy to oznacza, że w wymienionych wspólnotach chrześcijańskich małżeństwo traktowane jest dokładnie tak samo? Zagadnienie omówione jest w sposób przejrzysty czytelnym językiem.   Publikacja stanowi analizę fundamentalnych założeń prawodawstwa małżeńskiego Kościoła rzymskokatolickiego i Kościołów ewangelickich. W pierwszej części opracowania, wychodząc od etymologii podstawowych terminów, omówiono biblijną ideę przymierza oraz ideę przymierza małżeńskiego. W kolejnej części, przywołując wypowiedzi Ojców Kościoła oraz pisarzy chrześcijańskich opisano rozwój doktryny w tym względzie, a już następny rozdział poświęcono opisowi rodzącej się w XVI wieku ewangelickiej idei małżeństwa. Analizę poprzedziło przybliżenie sylwetek wybranych, głównych reformatorów. Z uwagi na fakt, iż odpowiedzią Kościoła katolickiego na naukę reformatorów stało się ogłoszenie dogmatu o sakramentalności małżeństwa właśnie rozwojowi doktryny katolickiej poświęcona została czwarta część pracy. Całość kończy analiza omawianego zagadnienia na płaszczyźnie antropologii teologicznej, w której dostrzega się elementy wspólne, a tym samym umożliwiające podjęcie dialogu ekumenicznego.

Lektury w czasie

Paweł Majerski

Czas pojęty fizycznie i filozoficznie (metafizycznie) nie jest głównym bohaterem zebranych tutaj tekstów, właściwie „jest-i-nie jest”. Żywiołowość czasu to zjawisko budujące, radujące dojrzewaniem i mądrością, ale też nadwątlające naszą obecność – cielesną, intelektualną, „tekstualną”; wpisuje się w egzystencję niepokojem i niepewnością, oczywistym prymatem w hierarchii losu. (fragment wstępu)

Prom

Miroslav Mićanović

Prom to zbiór kilkudziesięciu krótkich opowiadań pierwotnie publikowanych na łamach dodatku kulturalnego chorwackiej gazety „Jutarnji list”. Miroslav Mićanović zabiera nas w podróż w czasie i przestrzeni: do okresu dzieciństwa, dorastania, studiów, dorosłego już życia wiedzionego w roli męża i ojca. Czytelnik przenosi się wraz z wyeksponowanym pierwszoosobowym narratorem to na pogranicze bośniacko-chorwackie, do stron rodzinnych pisarza, to do Zagrzebia, to znów na wyspę Vis lub za ocean, do dalekiej Australii. Książka nie ma klasycznego początku ani końca; są fragmenty, epizody, zapis pojedynczych doświadczeń, mozaika chwil, z których tak naprawdę składa się nasze życie. Dlatego „rejs promem” nie odbywa się po z góry wytyczonej trasie, można go zacząć w dowolnym miejscu, przerwać w wybranym momencie, odłożyć na później lub przyłączyć się jako towarzysz podróży w jego trakcie… Miroslav Mićanović należy do średniego pokolenia pisarzy chorwackich. Jest jedną z ważniejszych postaci współczesnego życia literackiego. Poeta, prozaik, eseista, krytyk, redaktor, autor antologii.

Edukacja do starości młodzieży szkolnej

Anna Trzcionka-Wieczorek

Z badań demograficznych wynika, że współczesne społeczeństwa starzeją się, a do grona państw określanych jako demograficznie stare należy Polska. W związku z tym przed młodym pokoleniem stoją nowe zadania związane z osiągnięciem dobrej jakości życia w starości oraz troską o seniorów z najbliższego środowiska. Autorka mając na uwadze istotę wczesnego przygotowania do zmian związanych z przejściem na emeryturę, kształtowania życzliwych postaw wobec seniorów oraz umiejętność integracji międzypokoleniowej podkreśla istotę edukacji do starości w szkolnictwie ogólnokształcącym. Opisuje najważniejsze zagadnienia związane ze starością, starzeniem się oraz zmianami demograficznymi w Polsce. Poddaje analizie treści związane z przygotowaniem do starości realizowane w szkole; podkreśla także rolę nauczyciela w kształtowaniu postaw młodzieży wobec osób starych, starości i inkluzji z seniorami. Na podstawie przeprowadzonych badań empirycznych w monografii zaprezentowano miejsce edukacji do starości w edukacji szkolnej oraz efekty kształcenia, czyli postawy badanych uczniów wobec starości i seniorów.

Religiousness and Lifestyles. A Sociological Study of Slovak Families

Wojciech Świątkiewicz, Andrzej Górny, Katarzyna Juszczyk-Frelkiewicz

Książka prezentuje wybrane rezultaty badań socjologicznych prowadzonych w latach 2013–2015 przez polsko-słowacki zespół socjologów skupionych wokół Katedry Socjologii Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Konstantyna Filozofa w Nitrze. Badania empiryczne były zrealizowane  w ramach grantu Ministerstwa Szkolnictwa Republiki Słowackiej oraz Funduszu Wyszehradzkiego. Głównym celem badawczym jest analiza kulturowych wzorów relacji międzypokoleniowych w wybranych kategoriach rodzin, uwzględniająca ich afiliacje konfesyjne i postawy religijne, a także problematyka kohabitacji ujmowanej jako przejaw stylu życia współczesnych rodzin na Słowacji.   

Krytycyzm, sceptycyzm i zetetycyzm we wczesnej filozofii greckiej

Dariusz Kubok

Seria: Studia Philosophica Silesiensia (1), ISSN 2720-1120   Zasadniczym celem rozprawy jest próba rozpoznania we wczesnej filozofii greckiej zrębów postawy krytycznej, sceptycznej i zetetycznej. W pierwszej kolejności dookreślone zostają znaczenia terminów „krytycyzm”, „sceptycyzm” i „zetetycyzm”, a także pokazane ich wzajemne relacje. Zasadniczą częścią analiz jest drobiazgowa analiza filozofii wczesnogreckiej pod kątem obecnych w zachowanych fragmentach elementów każdej z tych postaw. Jednocześnie publikacja ta stanowi zarys nowego paradygmatu interpretacyjnego dla interpretacji początków refleksji filozoficznej. Książka stara się pokazać zarówno źródła współczesnych doktryn i postaw, ale także trwałość problemów oraz ważność szeroko rozumianego krytycyzmu.