Analizy weryfikacyjne - przeszłe i obecne doświadczenia badawcze. Tom XIII

Katarzyna Grzeszkiewicz-Radulska, Aneta Krzewińska

Autorki, uczennice twórców i przedstawicieli łódzkiej szkoły metodologicznej w socjologii, podejmują refleksję nad analizami weryfikacyjnymi, które przez wiele lat stanowiły w tej szkole przedmiot dociekań teoretycznych oraz empirycznych. Szczególnie ważnym punktem odniesienia dla tych rozważań jest unikatowa w metodologii badań sondażowych koncepcja analiz weryfikacji wewnętrznej autorstwa Jana Lutyńskiego. Próbie zmierzenia się z dorobkiem szkoły, jego omówieniu i ocenie, towarzyszą głosy jej przedstawicieli odnoszących się z dzisiejszej perspektywy do ówczesnych koncepcji, przedsięwzięć badawczych i dokonań. Wzbogacenie retrospektywy o ten element było możliwe dzięki przeprowadzeniu wywiadów z większością badaczy tworzących szkołę. W efekcie w zagadnienia natury metodologicznej wplecione są wątki interesujące z punktu widzenia socjologii jako nauki. Kontynuując zainteresowania badawcze swoich nauczycieli, autorki eksplorują też możliwości szeroko rozumianej weryfikacji wewnętrznej i badają technikę winiet zakotwiczających.  

Poeta (bez)religijny. O twórczości Tadeusza Różewicza

Przemysław Dakowicz

Pisarską biografię Różewicza otwierają młodzieńcze wiersze religijne publikowane w miesięczniku Związku Sodalicji Mariańskich Uczniów Szkół Średnich w Polsce „Pod Znakiem Marji”, zamykają zaś prośba o chrześcijański pochówek, stwierdzenie przynależności do Kościoła katolickiego oraz ekumeniczne wezwanie do zgody między „rozdzielonymi wyznaniami” i do przezwyciężania różnic dzielących „kultury i narody”. Między tymi biegunami rozciąga się wielowątkowa twórczość poetycka, prozatorska i dramaturgiczna Różewicza, który przez wiele lat przedstawiany był przez badaczy literatury jako apostata, ateista lub ‒ w najlepszym razie ‒ agnostyk. Do takiego postrzegania autora Głosu Anonima przyczyniły się jego własne dzieła, ze słynnymi wierszami Lament i Ocalony na czele, oraz specyficzny kształt powojennego życia społeczno-kulturalnego, którego komunistyczni inżynierowie wyjątkowo ochoczo akcentowali wątki w kulturze i sztuce współbrzmiące z bliską im ideologią. Na niniejszą książkę złożyły się artykuły z kilku ostatnich lat. Punktem wyjścia jest tu późny wiersz nauka chodzenia, którego bohaterem uczynił Różewicz protestanckiego teologa Dietricha Bonhoeffera, twórcę koncepcji „chrześcijaństwa bezreligijnego”, wedle którego chrześcijanin współczesny musi zanurzyć się w „bezbożny” świat, by – w jedności ze Zbawicielem – doświadczyć ostatecznego opuszczenia i ogołocenia. W dwóch tekstach otwierających książkę autor stara się udowodnić, że teologia autora Naśladowania skłoniła Różewicza do ponownego przemyślenia problemu wiary i stała się podstawą rozwiązania elementarnej sprzeczności sformułowanej w słynnym wierszu bez: „życie bez boga jest możliwe / życie bez boga jest niemożliwe”. Od czasu opublikowania nauki chodzenia nie sposób mówić o Różewiczu inaczej niż jako o „poecie (bez)religijnym”. W kolejnych artykułach ukazano związek twórczość Różewicza z katastrofizmem Dwudziestolecia, przede wszystkim z myślą Stanisława Ignacego Witkiewicza i poddano szczegółowej analizie i interpretacji trzy redakcje wiersza ***[Czas na mnie…] z przełomowego tomu Płaskorzeźba, próbując dowieść, że w przestrzeni międzytekstowej ujawnia się tu procesualna i dynamiczna świadomość człowieka „(bez)religijnego”, który „nie wierzy w Boga, ale jest człowiekiem… wierzącym”. W aneksie znajdzie Czytelnik zapis rozmowy z Janem Stolarczykiem, długoletnim wydawcą dzieł Różewicza, do której doszło latem 2011 r. w Nowym Sączu. Jej przedmiot stanowi biograficzno-pisarskie tło relacji łączącej Tadeusza Różewicza i Czesława Miłosza.  

Wybór pism filozoficznych. Wydanie drugie

Ralph Waldo Emerson

Taki wybór pism i taka, dobrze przemyślana, konstrukcja ich układu pozwala nie tylko prześledzić ewolucję twórczości ich autora, ująć ją w jej immanentnym ruchu i w jej całości, lecz także dostrzec związane z nią trudności i napięcia (np. między całościową quasi-panteistyczną wizją świata a silnym indywidualizmem). Obraz myśli Emersona, jaki wyłania się z niniejszego wyboru jego pism, jest obrazem myśli żywej, która nie tylko ma wartość historyczną, ale w wielu swych aspektach wciąż zachowuje istotną aktualność (problem ugruntowania indywidualizmu w społeczeństwach poddanych silnym mechanizmom konformizmu, kwestia pogodzenia w warunkach społeczeństwa demokratycznego wolności suwerennej jednostki i równości społecznej, idea nieposłuszeństwa obywatelskiego). Ralph Waldo Emerson – twórca koncepcji „self-reliance” (poleganie na sobie) – jest najwybitniejszym przedstawicielem amerykańskiego transcendentalizmu, łączącym „platoński idealizm z jankeskim realizmem”. Jako wybitny myśliciel, moralista i poeta wywarł wielki wpływ na literaturę i filozofię Stanów Zjednoczonych. Proponowany wybór tekstów, najbardziej reprezentatywnych dla twórczości Emersona, obejmuje jego eseje, odczyty, wiersze i fragmenty przemówień, w których znajduje wyraz metafizyka i antropologia twórcy, emersonowskie rozumienie powołania uczonego, walka Emersona o nowe pojmowanie przez Amerykanów własnej kultury duchowej, apel do młodzieży, by uczyniła życie Ameryki bogatszym i piękniejszym.  

Arytmetyka codzienności. Antropologiczna analiza rachunków domowych

Katarzyna Orszulak-Dudkowska

W książce podjęto rozważania z zakresu antropologii ekonomicznej i antropologii codzienności. Na podstawie niepublikowanych materiałów źródłowych - prywatnych zeszytów z rachunkami domowymi prowadzonych przez wiele lat przez trzy kobiety o różnej sytuacji zawodowej i rodzinnej, w nieco odmiennych warunkach kulturowych - autorka dokonała interesującej antropologicznej analizy aktywności polskich gospodyń w czasach powojennych i w okresie potransformacyjnym, po 1989 roku. W monografii omówiła codzienne praktyki dotyczące prowadzenia gospodarstw domowych, rodzaju najczęściej kupowanych towarów i usług, nawyków żywieniowych i konsumpcyjnych, sposobów zamieszkiwania, zasad dbałości o ciało i higienę, form spędzania czasu wolnego, a także światopoglądu, religijności, stosunku do polskiej tradycji kulturowej. Publikacja jest adresowana do badaczy życia społecznego - antropologów, socjologów, ekonomistów i kulturoznawców. Może być również atrakcyjną lekturą dla szerszego grona czytelników, którzy szukają niekonwencjonalnej i drobiazgowej refleksji nad polską codziennością ostatnich sześćdziesięciu lat.

Interaktywne fantasy. Gatunek w grach cyfrowych

Maria B. Garda

Czym różnią się gatunki gier cyfrowych od gatunków znanych nam z filmu czy literatury, takich jak western bądź kryminał? Czy znane gry, takie jak rodzimy Wiedźmin, jedynie czerpią z repertuarów gatunkowych swoich książkowych lub ekranowych źródeł, czy też może oferują osobne i unikatowe wzorce gatunkowe? Autorka omawia zagadnienie gatunku w grach cyfrowych w relacji do innych mediów na przykładzie współzależności fantasy, komputerowych gier fabularnych (computer Role-Playing Games) i gier angażujących (hardcore games). Interesuje ją nie tylko wymiar reguł i związana z interaktywnością mechanika, ale także rama semantyczna świata gry oraz - łączące dwa poprzednie aspekty - doświadczenie rozgrywki. Jednocześnie Autorka zwraca szczególną uwagę na kontekst historyczny kultury gier cyfrowych i za pomocą licznych przykładów umieszcza prowadzoną argumentację w szerokiej perspektywie kulturoznawczej. Wprowadza do języka polskiego tłumaczenia istotnych terminów, które konsekwentnie stosuje i wyjaśnia, na potrzeby analizy wykorzystuje także własne pojęcia (m. in. model fuzji gatunkowej). Dzięki temu osadza groznawstwo w dyscyplinarnym kontekście akademickim. 

Rebelia i reakcja. Rewolucja 1905 roku i plebejskie doświadczenie polityczne

Wiktor Marzec

Książka to studium plebejskiego doświadczenia politycznego w czasie rewolucji lat 1905-1907. Autor analizuje uczestnictwo robotników w życiu publicznym i ideologiczne obrazy świata u progu "politycznej nowoczesności". Wtedy to stare podstawy ładu społeczno-politycznego zaczęły kruszeć, nowe grupy ludności domagały się politycznego głosu i ukształtowały się języki polityczne nowoczesnych obozów ideowych. Nowe formy polityki spotkały się z silną, konserwatywną reakcją, która na długi czas ukształtowała polską sferę publiczną. Ponadto w rzadko spotykany sposób łączy naukową głębię i precyzję analizy z komunikatywnością oraz społeczno-polityczną doniosłością. Wydarzenia tamtych lat i ich konsekwencje potraktowane w niej zostały jako synekdocha zjawisk o znacznie szerszym zakresie i o fundamentalnym znaczeniu dla konstytucji współczesnego świata: mechanizmów i narzędzi walki klasowej, procesów budowy państwa, konstrukcji tożsamości narodowej i - co niezwykle istotne - wzajemnych relacji między walką o materialne interesy klas podporządkowanych a kształtowaniem się formacji nacjonalistyczno-populistycznych. Wychodząc od plebejskiego doświadczenia politycznego, autor dociera do przemian politycznych wyobrażeń Narodowej Demokracji i źródeł sukcesów ideowo-politycznych tego ugrupowania. Praca nie tylko wzbogaca naszą wiedzę o rewolucji 1905 r., ale skłania też do namysłu nad całkiem aktualnymi zagadnieniami, dotyczącymi np. współczesnej społeczno-politycznej kondycji Polski.

Gody życia. Dramat współczesny w IV aktach

Stanisław Przybyszewski

Niniejsze wydanie, jako pierwsze z przygotowywanego cyklu związanego z twórczością dramatyczną Stanisława Przybyszewskiego, stawia sobie za cel krytyczne opracowanie Godów życia. Dramat ten nie ma podobnej edycji - ze wstępem interpretacyjnym oraz komentarzem edytorskim, z towarzyszącym tekstowi aparatem filologicznym - może być jedynie znany z pierwszego wydania w roku 1910. Prezentowana tu edycja wynika z konieczności dostarczenia brakujących wznowień dzieł i podyktowana jest potrzebą krytycznego dyskutowania o dorobku najsilniej (być może) oddziałującego na pisarskiego ducha twórcy polskiej, a także europejskiej literatury przełomu XIX i XX wieku. Takie wydanie ma umożliwić skoncentrowanie się na silnych i słabych stronach samego utworu i zrównoważyć nawarstwioną z biegiem lat literaturę na temat Przybyszewskiego, stawiającą na drugim planie to, co o znaczeniu autora powinno świadczyć najbardziej - jego twórczość. „Dziś może trudno uchwycić siłę wpływu, jaki wywarła aktywność Przybyszewskiego na myślenie o dramacie czy teatrze. Gdy mowa o reformatorach sceny polskiej u progu XX wieku, częściej wymienia się nazwiska Stanisława Wyspiańskiego czy Stanisława Ignacego Witkiewicza - tych naprawdę wybitnych twórców. Ich dzieła dramatyczne wciąż się czyta. Kto współcześnie pamięta o wyjątkowości Przybyszewskiego, kto wie, że miejsce dla następców przygotował właśnie on - swoimi teatralnymi innowacjami, odważnymi pomysłami, łamaniem zasad inspirował wielkich, czasem nawet większych od siebie. Pod koniec życia rozżalony pisał: «Niech zgasnę, czym prędzej zgasnę, bym mógł tylko we wzmożonej potędze powrócić… A wrócę - wrócę!». Może już czas przywrócić mu jego miejsce?” (Ze Wstępu).  

Starzenie się ludności a solidarność międzypokoleniowa

Piotr Szukalski

Zbiór składa się z trzynastu tekstów poświęconych starzeniu się ludności i związanej z tym procesem solidarności międzypokoleniowej. Autorzy przedstawiają: wpływ zmian w polityce społecznej w Polsce na relacje między pokoleniami; oblicza solidarności międzypokoleniowej (bariery, korzyści i perspektywy); reformy emerytalne z punktu widzenia kontraktu międzypokoleniowego; repartycyjność endofamilijną jako narzędzie wpływu na poziom dzietności; migrację zagraniczną jako wyzwanie dla solidarności międzypokoleniowej; problem osób w niemobilnym wieku produkcyjnym na polskim rynku pracy w perspektywie roku 2030; inicjatywy i działania na rzecz podwyższenia aktywności zawodowej osób w wieku 50+ w wybranych krajach Europy Południowej; starzenie się ludności na tle analizy funkcjonowania sektora usług opiekuńczych; rozwój regionalny wobec starzenia się społeczeństwa; wiek jako determinantę zachowań konsumpcyjnych; rozwój regionalny wobec starzenia się społeczeństwa; samoocenę stanu zdrowia i zachowań zdrowotnych starszych mieszkańców wsi oraz czynniki determinujące samoocenę stanu zdrowia mieszkańców wybranych domów pomocy społecznej. Odnosząc szczegółowe analizy do sytuacji obecnej można stwierdzić, że wzrastająca znajomość zachodzących przemian ludnościowych przyczynia się do coraz częstszego pojawiania się w publicznych debatach wątków dotyczących reformowania systemu emerytalnego czy budowania systemu zachęt do jak najpóźniejszego wychodzenia z rynku pracy. Przesłanki takiej debaty mają przede wszystkim doraźny i czysto utylitarny charakter (ograniczanie dzisiejszego deficytu budżetowego, zmniejszanie dotacji do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, próba oddziaływania na poziom długu publicznego). Na marginesie pozostaje kwestia, czy utrzymanie obowiązujących obecnie zasad redystrybucji zasobów między pokoleniami - w sytuacji zachodzących przemian ludnościowych - zakłóca sprawiedliwość międzypokoleniową. Niniejszy tom stanowi w pewnym sensie odpowiedź na to pytanie.