Iluzja w malarstwie. Próba filozoficznej interpretacji

Mateusz Salwa

  Celem tej książki nie jest napisanie historii malarstwa iluzjonistycznego, lecz ukazanie swoistego sposobu myślenia o malarstwie na przykładzie szczególnej tradycji, która do pewnego stopnia zdominowała nowożytny punkt widzenia na kwestie sztuki i która z jednej strony wywodzi się z czasów starożytnych, a z drugiej przetrwała, przynajmniej w szczątkowej formie, awangardową rewolucję początku XX wieku. Właściwym przedmiotem książki będzie zatem sposób widzenia wspólny w pewnym okresie zarówno artystom, jak i odbiorcom, który zmaterializował się na różne sposoby w malarstwie trompte-l'oeil. Na ten sposób widzenia - z grubsza trwający od XV do XVIII wieku - składają się, rzecz jasna, elementy stałe (ergon) i zmienne (parergon). Celem książki nie jest też opisanie istoty iluzji w malarstwie rozumianej jako iluzjonistyczność malarstwa (figuratywnego). Przedmiotem rozważań bedą pewne konwencje odbioru, swoista, choć typowa dla tamtego okresu retoryka "krytyczno-artystyczna". Innymi słowy, podstawowym i najbardziej ogólnym celem tej książki jest opisanie tego, co można nazwać mitem obrazu iluzjonistycznego - opisanie mitu, wedle którego możliwe jest zbudowanie obrazu identycznego z tym, co na nim przedstawiono, a jednocześnie zachowującego swą obrazową tożsamość - ze wstepu

Inne pojęcia estetyki

Grzegorz Sztabiński

O czym jest książka Inne pojęcia estetyki? Tytuł nie pozostawia wątpliwości – jest to książka o innych pojęciach estetyki. Autor próbuje spojrzeć na problemy współczesnej estetyki z punktu widzenia stosowanych w niej pojęć. Jednoznacznie i zdecydowanie deklaruje, że jego książka nie jest jednak słownikiem pojęć, lecz zapisem żywej refleksji nad terminami stosowanymi w estetyce, ich swoistością oraz wciąż dziejącą się historią.      Fragment recenzji prof. dr hab. Romana Kubickiego   Monografia jest dobrym kompendium wiedzy o sztuce i estetyce neoawangardy. Sztabiński przeżył i doświadczył jako artysta i teoretyk wspomnianego czasu i widać to w wielu miejscach książki. Pod tym względem, jako komasacja tych dwóch aspektów jest to monografia wyjątkowa.     Fragment recenzji Sidey’a Myoo (prof. dr hab. Michał Ostrowicki)       Grzegorz Sztabiński – emerytowany profesor zwyczajny Uniwersytetu Łódzkiego (filozofia, historia sztuki), profesor zwyczajny w Akademii Sztuk Pięknych w Łodzi, gdzie kieruje Katedrą Teorii i Historii Sztuki oraz prowadzi Pracownię Kompozycji Intermedialnej na Wydziale Sztuk Wizualnych. Opublikował książki Problemy intelektualizacji sztuki w tendencjach awangardowych (Łódź 1991), Dlaczego geometria? Problemy współczesnej sztuki geometrycznej (Łódź 2004), Inne idee awangardy. Wspólnota, wolność, autorytet (Warszawa 2011). Dla wydawnictwa UNIVERSITAS zredagował wybory pism estetycznych Władysława Strzemińskiego (Kraków 2006) i Tadeusza Pawłowskiego (Kraków 2010). Wydał słownik artystów Imiona własne sztuki łódzkiej. Współczesne malarstwo, grafika, rzeźba i twórczość intermedialna (Łódź 2008). Od 1999 roku jest redaktorem naczelnym rocznika „Art Inquiry. Recherches sur les arts”.  Jako artysta zajmuje się malarstwem, rysunkiem, sztuką instalacji i sporadycznie sztuką performance; jego prace były pokazywane na wielu wystawach indywidualnych i zbiorowych (np. São Paulo Art Biennial, 1979; the International Triennial of Drawing in Wrocław, 1978, 1981, 1988, 1992, 1995; Third International Symposium of Performance Art, Lyon 1981; the Symposium of Systematic and Constructive Art in Madrid, 1989; Język geometrii – półwiecze przemian, MCSW Elektrownia, Radom 2016).  

Jak to było możliwe? O powstawaniu Międzynarodowego Biennale Plakatu w Warszawie

Katarzyna Matul

Książka Katarzyny Matul poświęcona I Międzynarodowemu Biennale Plakatu, które miało miejsce w Warszawie w 1966 roku jest interesującą monografią wydarzenia. Biennale mając wielkie znaczenie dla środowiska polskich plakacistów wpisywało się w szerszą politykę kulturalną Polski okresu późnego Gomułki. Odwilż już odeszła a zbliżał się rok 1968. Polska szkoła plakatu, o której wiele mówiono, stała się teraz materiałem eksportowym polskiej kultury. Ona też otwierała drogi i umożliwiała kontakty polskich artystów z czołówką twórców na świecie. Tak powstało Biennale Plakatu, takie były jego początki. O tym wszystkim z precyzją badacza i pasją historyka sztuki opowiada autorka. prof. dr hab. Andrzej Turowski   Katarzyna Matul, absolwentka Instytutu Historii Sztuki na UW, obecnie doktorantka na Uniwersytecie w Lozannie i stypendystka Fond National Suisse. Przygotowuje pracę doktorską pt. “Legitymizacja kulturalna plakatu po 1945 r.” pod kierunkiem prof. Philippe’a Kaenela i prof. André Ducreta. Wykładała na Uniwersytecie w Lozannie. W latach 2002-8, dwukrotnie kuratorowała Międzynarodowe Biennale Plakatu w Warszawie. Publikowała między innymi w: 2+3d, DS magazine, Biuletyn Fotograficzny, Etude de Lettres, A Contrario, Fabula.  

Japonizm w sztuce modernizmu. Obrazy przepływającego świata

Julia Niewiarowska-Kulesza, Aneta Pawłowska

Książka daje czytelnikowi niezwykle użyteczne kompendium wiedzy na temat oddziaływania ukiyo-e na artystów różnych krajów europejskich - i nie tylko. Podsumowuje dzieje paryskiej fascynacji „japońszczyzną” - również w wymiarze rynku sztuki i zainteresowań szerszej publiczności, jak też prezentuje początki japonizmu polskiego, z nieodzowną postacią Feliksa Jasieńskiego - Mangghi. Omawia wpływ estetyki ukiyo-e na artystów pochodzenia holenderskiego, aktywnych w Afryce Południowej. (...) Na gruncie polskim jest to zupełnie nowa analiza, poszerzająca pole wiedzy na temat japonizmu, ale też wprowadzająca do polskiej literatury wcześniej jej nieznanych, a często znakomitych artystów. dr Joanna Wasilewska Dyrektor Muzeum Azji i Pacyfiku w Warszawie  

Kazimierz Wiśniak. Czarodziej z podwórka

Zofia Ratajczak

Kazimierz Wiśniak to ważna postać Krakowa: współtwórca wielu legend tego miasta, wśród których jaśnieje i rośnie legenda Piwnicy pod Baranami. W książce przedstawiono dokonania artysty na różnych polach począwszy od omówienia osiągnięć w dziedzinie scenografii. Historia najważniejszych teatrów Krakowa: Teatru im. J. Słowackiego, Starego Teatru i Teatru Bagatela, a także teatrów Wrocławia (szczególnie Wrocławskiej Pantomimy) ma wiele do zawdzięczenia Wiśniakowi jako twórcy scenografii. Współpracował z wybitnymi reżyserami: Konradem Swinarskim, Jerzym Jarockim i Henrykiem Tomaszewskim. Tworzył rysunki do "Przekroju", "Miesiąca w Krakowie" i "Rzeczpospolitej". Został uhonorowany licznymi nagrodami za scenografie, między innymi Nagrodą Ministra Kultury i Sztuki I stopnia za całokształt sztuki scenograficznej oraz Srebrnym Medalem "Zasłużony Kulturze Gloria Artis". Wiśniak to człowiek wielu talentów: nie tylko scenograf i kostiumolog, lecz także rysownik, ilustrator, malarz i poeta. Wydał serię uroczych książek o ukochanej Lanckoronie. Nadano mu honorowe obywatelstwo tego miasteczka, tytuł Anioła, a ostatnio, w imieniu krasnoludków, wręczono berło i koronę, by dalej kreował świat zgodny z duchem baśni. Książka to obszerny esej biograficzny, którego główną ideą jest pokazanie fenomenu czarodziejstwa w sztuce Wiśniaka przez pryzmat doświadczeń dzieciństwa. Psychologia jest tu nadrzędną kategorią konstytuującą narrację, a bogata szata graficzna nadaje książce swoisty rys artystyczny. Zofia Ratajczak - profesor psychologii, autorka ponad 200 artykułów i wielu książek z zakresu psychologii stosowanej, m.in. Człowiek w sytuacji innowacyjnej (1980), Niezawodność człowieka w pracy (1988), oraz biograficznej Zachwyt i logika czynu. Portret intelektualny Tadeusza Tomaszewskiego (2006). W latach 1990-1993 dziekan Wydziału Pedagogiki i Psychologii, a od 1996 do 2002 roku prorektor Uniwersytetu Śląskiego. Jej zainteresowania literackie znalazły wyraz w próbach pisarstwa eseistycznego. Publikowała na łamach "Zeszytów Literackich" i "Nowych Książek".

Kierunek zwiedzania

Marcin Wicha

Takie twarze miewali słynni oszuści. Dzięki tej twarzy może być każdym: w Witebsku Mesjaszem, w Leningradzie — profesorem. Kiedy przyjeżdża do Warszawy, miejscowym wyznawcom przypomina Mickiewicza. Kiedy umiera w Leningradzie, uczniowie widzą w nim Chrystusa. Przyjaciel robi ostatnią serię portretów. (Na pierwszym rysunku twarz jeszcze żyje. Na drugim jest martwa jak poduszka). Kim jest bohater tej opowieści? Twórcą, prorokiem czy może wielkim mistyfikatorem? W książce Marcina Wichy spacer po wyimaginowanej wystawie prac Malewicza staje się pretekstem do opowieści o utopijnych projektach i niespełnionych marzeniach, o rosyjskiej rewolucji i naszej współczesności. Eksponatami są tu obrazy, znaki interpunkcyjne, buraki cukrowe i ludzkie losy. Autor umyka muzealnej narracji, z uśmiechem i nie bez ironii podejmuje grę z konwencją artystycznej biografii, a jednocześnie, już całkiem serio, próbuje znaleźć język zdolny uchwycić istotę malarstwa - i daje przy tym niezwykły popis literackiego kunsztu. Tego dnia sam chce być farbą. Czuć tę farbę na sobie. Chce się nią posmarować. Owinąć. Chce ją zobaczyć całym ciałem, bez użycia oczu. Nie chce być malarzem. Chce być obrazem. Kolorem. Wszystkimi kolorami. Najlepiej królem kolorów w kolorowej szacie. Chce mieć kolorowe skrzydła, zostawiać za sobą barwną smugę.

Korespondent Witkacy

Olga Szmidt

„Uważam ten zniuansowany, wielowymiarowy portret Witkacego korespondenta, ujmujący go zarówno w kategoriach jednostkowej formuły podmiotowej, jak i w kategoriach wariantu modelu podmiotowości nowoczesnej, za największe – a wybitne w profesjonalnej skali – osiągnięcie poznawcze autorki. Do innych wartościowych rezultatów tej pracy zaliczam: wkład wniesiony do teorii epistolografii, analizę materialno-graficzno-wizualnych stron listów Witkacego, jak też frapującą interpretację wybranych listów do żony (i stojącej za nimi psychodramy czy nawet psychomachii). Dlatego też sądzę, że to ważne studium, nie ograniczające się do przyczynkowych uzupełnień dotychczasowego obrazu artysty lecz formułujące koncepcję podmiotowości o istotnym znaczeniu – i dla badań nad twórczością Witkacego, i dla naszego rozumienia podmiotowości w ogóle.” prof. dr hab. Ryszard Nycz „Korespondent Witkacy jest niezwykle dojrzałym, oryginalnym poznawczo i intrygującym intelektualnie projektem badawczym, kreującym inne spojrzenie zarówno na twórczość Witkacego, jak też ukazującym nowe wymiary dyskursu intymistycznego. Dojrzałość tej pracy polega nie tylko na samodzielnym podjęciu fascynującego problemu badawczego, jakim jest określanie statusu korespondencji do żony Witkacego, ale też – na twórczym łączeniu pracy archiwisty z nowoczesnym warsztatem literaturoznawcy-antropologa. Książka Olgi Szmidt  jest jednym ze znaczących dowodów na sensowność i skuteczność badań nad pisarstwem prywatnym, badań uwzględniających nie tylko literackie i autobiograficzne jego walory, ale także materialno-plastyczną ich formę oraz autokreacyjną dynamikę. Listy Witkacego w projekcie Olgi Szmidt są jedyną w swoim rodzaju formą nowej literatury, a tym samym sferą kształtowania się specyficznej podmiotowości człowieka nowoczesnego.” dr hab. Jarosław Fazan Olga Szmidt (ur. 1989) – ukończyła filologię polską (specjalizacje antropologiczno-kulturową oraz krytykę literacką) na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie aktualnie przygotowuje rozprawę o nowych językach autentyczności. Podczas studiów trzykrotnie wyróżniona stypendium Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Publikuje teksty naukowe oraz krytyczne – dotąd w „Tekstach Drugich”, „Opcjach”, „FA-arcie”, „Wielogłosie” i innych. Redaktor naczelna magazynu „Popmoderna”, wcześniej także naukowego czasopisma „Polisemia”. Zajmuje się przede wszystkim nowoczesnymi problemami podmiotowości i autentyczności, krytyką literacką oraz kulturą amerykańską.

Książę Modigliani

Angelo Longoni

Powieść, której bohaterem jest jeden z najbardziej oryginalnych artystów XX wieku Amedeo Modigliani. Doskonale nam znane obrazy tego włoskiego twórcy żydowskiego pochodzenia wypełniają charakterystyczne postaci kobiece o pociągłych twarzach i nadnaturalnie długich szyjach. Jednak zanim dorobek wielkiego Mod zdobył należne mu uznanie, musiały minąć lata. Za życia artysty popyt na jego obrazy był niewielki, do czego przyczynił się jego na wskroś indywidualny styl, doceniony dopiero z czasem. Niezrozumienie otoczenia, wyjątkowa wrażliwość, choroba, która nękała go od dzieciństwa i aura skandalu, jaka stale go otaczała, ukształtowały postać wyjątkowego artysty, walczącego o przetrwanie przez całe swoje krótkie życie. Angelo Longoni, który jest także reżyserem teatralnym i filmowym, w powieści o Modiglianim zachwyca scenografią i wartkimi dialogami, pozwalając nam wczuć się w skomplikowaną naturę i niezwykły świat artysty nieustannie walczącego ze swoimi demonami, wrażliwego, nieśmiałego, nieprzeniknionego, ale zawsze potrafiącego znaleźć odwagę, by żyć pełnią życia. To fascynujący portret oparty na rzetelnej dokumentacji i rygorystycznie wierny prawdzie historycznej.

Kultura ludowa źródłem działań artystycznych, badawczych i naukowych

red. Magdalena Szyndler

Publikacja zbiorowa pt. Kultura ludowa źródłem działań artystycznych, badawczych i naukowych pod redakcją Magdaleny Szyndler skierowana jest zarówno do badaczy zorientowanych naukowo, jak i do miłośników-amatorów folkloru na różnych jego płaszczyznach. Książka została podzielona na trzy części: część I – Folklor w literaturze i edukacji, część II – Sztuki plastyczne i multimedia – inspiracje oraz część III – Folklor, folkloryzm, folk – interpretacje, które odpowiadają bezpośrednio zainteresowaniom poszczególnych autorów tekstów. Stąd folklor przedstawiono w postaci źródłowej (odwołania do literatury polskiej) i jako materiał wykorzystywany w szeroko rozumianej edukacji, a ponadto w sztukach plastycznych i multimediach oraz w interpretacjach profesjonalnej kultury muzycznej i inspiracjach dla obszernej grupy zjawisk folkloryzmu i nurtu folkowego (hybrydy). Celem tego opracowania jest odpowiedź na pytanie: jakie są źródła folkloru, czym jest kultura ludowa dzisiaj, jak ewoluuje i jakie są jej powiązania z innymi dyscyplinami? Czytelnicy sięgający do tego zbioru będą mogli sami ocenić, czy znaleźli w nim odpowiedź na powyższe pytanie, a tym samym zrozumieć współczesną rolę folkloru i jego przeobrażeń.

Legitymizacja artystyczna plakatu w PRL 1944-1968

Katarzyna Matul

Czy plakat jest dziełem sztuki, a jego autor artystą? Jeśli tak, to co lub kto o tym decyduje? Chodzi o formę plakatu, jego estetykę, a może wykształcenie autora lub zdanie krytyków bądź marszandów? Czy plakat na wystawie to już dzieło sztuki czystej, czy tylko wizytująca muzeum sztuka ulicy? W jaki sposób polski plakat - będący swobodną, ekspresyjną formą graficzną, powiązaną z zachodnią sztuką nowoczesną i przekraczającą granice pomiędzy grafiką a malarstwem - zdobył tak znaczącą pozycję artystyczną w komunistycznej Polsce, gdzie sztuka podlegała cenzurze i propagandowym wytycznym partii? Katarzyna Matul zabiera nas w złożony i fascynujący świat wzajemnych powiązań i relacji pomiędzy sztuką a polityką, które rzucają nowe światło na fenomen artystyczny nazywany powszechnie "polską szkołą plakatu". Legitymizacja artystyczna plakatu w PRL to jej doktorat, obroniony w 2018 roku na Uniwersytecie w Lozannie. Jest pokłosiem badań Autorki w nieanalizowanych wcześniej archiwach publicznych i prywatnych oraz pierwszą w historiografii naukową analizą polskiego plakatu z punktu widzenia kilku uzupełniających się perspektyw: krytyki artystycznej, wystawiennictwa oraz szkolnictwa artystycznego w kontekście nowej konfiguracji przestrzeni politycznej PRL z jej ideologią, polityką kulturalną, gospodarką pozbawioną wolnego rynku, specyficzną sytuacją artstyczną oraz międzynarodowymi napięciami zimnowojennymi. * Praca Katarzyny Matul pozwala na stworzenie modelu badań nad plakatem nie tylko w Polsce, ale i poza jej granicami. prof. Philippe Kaenel, Uniwersytet w Lozannie

Leonardo i Ostatnia Wieczerza

Ross King

W 1495, Leonardo da Vinci zaczął jedno z najbardziej wpływowych dzieł sztuki w dziejach Ostatnią Wieczerzę. Po dekadzie spędzonej na dworze Lodovico Sforzy, hrabiego Mediolanu, Leonardo był w punkcie zero: w wieku 43 lat, nie dokonał, pomimo stworzenia wielu prestiżowych dzieł, niczego, co naprawdę byłoby warte jego nadzwyczajnych umiejętności. Jego ostatnią klęską był gigantyczny koń z brązu odlany na cześć ojca Lodovica, zrobiony z materiału skonfiskowanego przez wojsko. Zlecenie namalowania Ostatniej Wieczerzy miało być małą kompensatą tej porażki, choć szanse na jej ukończenie nie były wielkie: Leonardo nigdy nie pracował nad tak dużym obrazem i nie miał doświadczenia z techniką malowania ściennego freskiem. Pośród wojny oraz politycznego i religijnego chaosu wokół niego, nękany przez swoje własne niepewności i frustracje, Leonardo tworzy arcydzieło, które na zawsze go określi. Ross King ujawnia dziesiątki historii, które są osadzone w tym obrazie, i unieważnia wiele dotyczących go mitów. Przywołując fascynujący okres w europejskiej historii, przedstawia wizerunek jednego z największych geniuszy w historii poprzez opowieść o jego sławnym dziele.

Malarstwo jako egzystencja - tożsamość osobista a postawa twórcza

Lech Kołodziejczyk

Napisana w 2020 roku publikacja monograficzna Malarstwo jako egzystencja - postawa twórcza a tożsamość osobista stanowi w istocie drugą część publikacji wydanej przez Wydawnictwo UŚ w roku 2020  Pamięć czasu – malarstwo w czasach bankructwa duchowego. Nowa publikacja zawiera ponad 20 esejów – komentarzy, refleksji dotyczących fundamentalnego zagadnienia, jakim jest problem identyfikacji osobowej autora w doświadczeniu kreacyjnym. Ta wieloelementowa autorska refleksja, pisana w kontekście ponad 40-letniej praktyki malarskiej, w której zagadnienie tożsamości osobistej autora wybrzmiewa jako podstawowy element formotwórczy, staje się znaczącym głosem człowieka głęboko zaniepokojonego stanem obecnej działalności artystycznej, gdzie pomijanie, lekceważenie tego aspektu wyjątkowo zubaża sensy i znaczenia wielu dokonań w aktualnej sferze art.

Malowanie palcami. Analiza diagnostyczna. Cz. 1

Grażyna Szafraniec

Projekt działań badawczych, opisany w publikacji Malowanie palcami. Analiza diagnostyczna wynika z wieloletnich zainteresowań autorki diagnostyką psychopedagogiczną, terapią i arteterapią, a zwłaszcza takimi technikami terapii, które wykorzystują środki artystyczne do wyrażania odczuć i przeżyć osób w nich uczestniczących. Publikacja jest monografią dotyczącą twórczości plastycznej osób dorosłych, może wzbogacić listę publikacji naukowych z tego zakresu. Stanowi uzupełnienie literatury podejmującej temat metody malowania dziesięcioma palcami. Cele badań dotyczyły aspektów naukowych, edukacyjnych, poznawczych i pragmatycznych. W pierwszej części publikacji przedstawiono wyniki analiz diagnostycznych przeprowadzonych na grupie 413 osób – studentów Uniwersytetu Śląskiego, kierunku pedagogika, uczących się stacjonarnie i niestacjonarnie. Badania dotyczyły szeregu zmiennych związanych z osobą twórcy (introwersja, ekstrawersja, zaburzenia emocjonalne, przeżycia) oraz aktywnością twórczą (czas startu, nastawienie, opór, werbalizacja). Analizie podlegały także wytwory plastyczne uczestników zajęć malowania dziesięcioma palcami (kompozycja, kolorystyka, tematyka, realizm, abstrakcja, symbolika, technika malowania). W pracy opisano funkcje metody malowania dziesięcioma palcami. Zamieszczono także wyniki badań dotyczących doboru repertuaru muzycznego do celów terapeutycznych. Opracowanie łączy w sobie elementy diagnozy i terapii, muzyki i plastyki, twórczości i arteterapii, edukacji i psychoterapii, teorii i praktyki, wiedzy i umiejętności dzieci oraz dorosłych, pedagogów, wychowawców i nauczycieli. Wersja elektroniczna nie zawiera płyty CD

Memłary i inne teksty przy życiu i sztuce

Zbylut Grzywacz

To jest książka malarza, który był także pisarzem. A dokładniej: eseistą, prozaikiem, pamiętnikarzem, recenzentem, mówcą-publicystą, poetą, felietonistą, popularyzatorem nauki i sztuki. Lubił pisać nie mniej niż malować, choć w oczach opinii publicznej był jednak przede wszystkim artystą pędzla. Należał do sławnej niegdyś grupy Wprost (1966-1986), która w latach 60. ubiegłego wieku wystąpiła przeciw artystycznej abstrakcji, by zająć się relacjami między życiem a sztuką, zadając sobie podstawowe pytanie: co znaczy być artystą w zniewolonym kraju. "Memłary" są świadectwem życia pełnego pasji i niezgody na załgany świat. Opowieścią tyleż autobiograficzną, co świadectwem epoki, w której pisarze i artyści stawali przed moralnymi wyzwaniami nieznanymi w czasach pełnej swobody twórczej i politycznej.   12 kwietnia 1982 Myśli mi się ostatnio coraz częściej o pisaniu autobiografii. Chciałbym taki wyrazisty tekst o sobie samym napisać o prawdziwych, tkwiących we mnie motorach malowania, bycia z ludźmi, o prawdziwych przyczynach moich złości, napięć. Chciałbym, mam taką potrzebę, rozebrać się i opisać swoją anatomię. Zwiedzić siebie wstecz. I z tych moich narastających tęsknot do pisania, do tego, żeby usiąść i pisać tak, jak się maluje, wynika, że do słowa pisanego mam więcej zaufania niż do czegokolwiek innego. I moje malarstwo także jest tego dowodem. Ale bo też dlaczego by takiego autoportretu nie napisać? Przecież te malowane nic o mnie nie mówią. A po co o sobie mówić? Bo w widzeniu i opisywaniu siebie więcej może się zmieścić tak zwanej prawdy o widzeniu świata. Zbylut Grzywacz, Memłary

Miniatury o Sztuce (Tom 2.). O Freskach

Ernst H. Gombrich

Interpretacja historii malarstwa ściennego od starożytnego Egiptu do XX wieku autorstwa jednego z najwybitniejszych historyków sztuki wszechczasów, który wywarł ogromny wpływ na innych specjalistów, a także zgromadził olbrzymią rzeszę czytelników. Ten ponadczasowy esej E. H. Gombricha jednego z najbardziej wpływowych historyków sztuki ubiegłego stulecia bada relacje pomiędzy celami, środkami, formą i funkcją w sztuce oraz oferuje stymulującą interpretację historii malarstwa ściennego od starożytnego Egiptu do czasów starożytnych. XX wiek. Biorąc za punkt wyjścia polemikę Leonarda da Vinci przeciwko ówczesnym malarzom ściennym, Gombrich ilustruje podwójny proces, dzięki któremu zmieniające się cele sztuki w kontekście rytualnym, dydaktycznym, narracyjnym lub dekoracyjnym mogą prowadzić do rozwoju nowych środków, które w z kolei, mogą mieć wpływ na cele, dla których wykorzystywane jest malarstwo. E. H. Gombrich (19092001) urodził się w Wiedniu i tam też studiował historię sztuki. W 1936 roku wyemigrował do Londynu, gdzie podjął pracę w Instytucie Warburga na stanowisku asystenta w badaniach. W latach 19591976 pełnił funkcję dyrektora Instytutu. Był także profesorem Uniwersytetu Londyńskiego, członkiem Akademii Brytyjskiej, autorem bestsellerowych publikacji. Otrzymał tytuł szlachecki, Order Zasługi oraz nagrody: Balzana, Erazma, Goethego i Hegla. Ten wybitny naukowiec, znany ze swoich prac o sztuce renesansu i o psychologii percepcji, miał również dar opowiadania o historii sztuki w sposób przystępny i porywający. Napisał m.in. przełożoną na 23 języki książkę O sztuce (1950). Pierwotnie przeznaczona dla młodszych czytelników, została sprzedana w milionach egzemplarzy. Napisał także Sztukę i złudzenie (1960), Zmysł porządku (1979) i ostatnio wydaną ponownie w Polsce Krótką historię świata.

Miniatury o Sztuce (Tom 3.). O Gauguinie

Griselda Pollock

Griselda Pollock historyczka sztuki, feministka oraz niestrudzona orędowniczka inkluzywności genderowej i rasowej analizuje rasistowskie, seksistowskie i imperialistyczne podłoże dzieł Gauguina i innych artystów konkurujących o pierwszeństwo w europejskiej awangardzie lat 80. i 90. XIX wieku. Po raz pierwszy esej ten został wygłoszona jako wykład w 1993 roku, na długo przed tym, jak dekolonizacja i decentralizacja historii sztuki stały się ważną częścią krytycznego dyskursu wśród czytelników i badaczy historii sztuki. Esej ten pozostaje mocną i wciąż aktualną odpowiedzią na główny nurt narracji historii sztuki. Poprzez wnikliwą lekturę obrazu Gauguina z 1892 roku przedstawiającego jego tahitańską żonę, Manao Tapapau, Pollock proponuje nową teorię na temat twórczości tego kontrowersyjnego malarza. Analiza awangardowych prac Gauguina przez Griseldę Pollock ujawnia, w jaki sposób rasa i płeć były przez artystę wykorzystywane i obnaża sposób, w jaki rasistowski dyskurs strukturyzuje sztukę i historię sztuki. Stawiając pytania o różnice kulturowe, seksualne i etniczne, Pollock w tym niezwykle ważnym eseju stara się skłonić nas wszystkich do samokrytyki, nie tylko w odniesieniu do płci, ale także koloru historii sztuki. Seria Miniatury o Sztuce Zaskakujące, dociekliwe, prowokacyjne i wzbogacające Miniatury o Sztuce to ponadczasowe teksty ludzi, którzy ukształtowali dyskurs na temat sztuki, kultury wizualnej i historii. Ta atrakcyjna, kolekcjonerska seria uosabia to, co najlepsze, w historii sztuki. Griselda Pollock jest światowej sławy historyczką sztuki, feministką i specjalistką w dziedzinie interdyscyplinarnej analizy kultury. W ciągu ostatniego półwiecza jej prace istotnie zmieniły kanon historii sztuki. Od 1977 roku pracuje na Uniwersytecie w Leeds, gdzie wykłada społeczną i krytyczną historię sztuki oraz kieruje założonym przez siebie Centrum Analizy Kulturowej, Teorii i Historii (CentreCATH). Jej zainteresowania badawcze koncentrują się na różnicach kulturowych, płciowych i etnicznych w sztuce, a do licznych publikacji jej autorstwa należą Dawne mistrzynie (Old Mistresses, książka napisana wspólnie z Rozsiką Parker, 1981/2020; wydanie polskie wrzesień 2025); Vision and Difference (1987); Charlotte Salomonand the Theatre of Memory (2018); oraz Killing Men and DyingWomen (2022). W 2020 roku Griselda Pollock zostałalaureatką Nagrody Holberga, a w 2023 nagrody CAA Distinguished Lifetime Achievement Award for Writing on Art (przyznawanej za wybitne osiągnięcia w dziedzinie pisania o sztuce).

Miriam Cahn. I As Human

red. Marta Dziewańska

Miriam Cahn to szwajcarska rysowniczka i malarka, eksperymentująca również z fotografią, wideo i rzeźbą. Od przeszło czterech dekad artystka daje świadectwo społecznym konfliktom, kryzysom i stanom wyjątkowym, snując namysł nad współczesną kondycją człowieka oraz sprawczością obrazu malarskiego wobec tematów takich jak wojna i przemoc, seksualność, natura, relacje rodzinne i śmierć. U podstaw bogatej twórczości Cahn leży bezkompromisowy sprzeciw wobec wszelkich przejawów przemocy, co czyni jej praktykę wyjątkowo aktualną. Jej niepokojące, oniryczne dzieła wypełniają postacie pulsujące gwałtowną energią. Książka "MIRIAM CAHN: I AS HUMAN" oświetla tę twórczość z różnych stron. Kathleen BUhler i Adam Szymczyk spoglądają na nią z perspektywy biograficznej, wszyscy wpleceni jesteśmy bowiem w te lub inne historyczne konteksty. Natalia Sielewicz - czytając obrazy i patrząc na teksty - czujnie przygląda się strategiom i stawkom prac Miriam Cahn: kobiety, która w swojej sztuce rozrywa pojęcia stabilnej subiektywności, która zamieszkuje zmieniającą się perspektywę "ja". W oparciu o własne badania na temat przemocy wobec kobiet antropolożka i feministka Rita Segato patrzy na okaleczone ciała w dziełach Cahn i zaprasza nas do przemyślenia na nowo idei polityki mniejszościowej. Jakub Momro w poruszający sposób pisze o szoku, jakim jest spotkanie, widzeniu jako przeżyciu, obrazie-myśli, a także pracach Cahn w kontekście intensywności, które je tworzą i które one wytwarzają. Eric de Chassey pisze z kolei o napięciu między figuratywnością i abstrakcją - mieszance dystansu, natychmiastowości i prawdy, o performatywności i głęboko politycznym wymiarze tego dzieła. Te kwestie ze swadą komentuje sama artystka w rozmowie z Elisabeth Lebovici, Patricią Falguieres i Natasą Petresin-Bachelez. Ana Ara i Fernando Lopez Garcia zdają relację z rozmów z Cahn i przygotowań do jej monograficznej wystawy w madryckim Museo Reina Sofia. Paul B. Preciado publikuje wyjątkowy tekst - obraz ze słów, którego napięcie, rozmalowanie i pasja są jakby werbalnym lustrem prac Miriam Cahn. [Marta Dziewańska] czyta tę twórczość równolegle z wstrząsającym tekstem austriackiej pisarki i poetki Christine Lavant "Zapiski z domu wariatów". - ze wstępu redaktorki

Nagrobek biskupa Jana Konarskiego w katedrze na Wawelu

Marcin Fabiański

Ufundowany przez biskupa Jana Konarskiego (zm. 1525) w katedrze wawelskiej nagrobek własny to najstarszy w Polsce wyrzeźbiony przez Włochów pomnik z figurą zmarłego. Nie został jednak dotąd systematycznie zbadany. Dlatego niniejsza książka wypełnia dotkliwą lukę w badaniach sztuki XVI wieku w Polsce. Czytelnik dowiaduje się najpierw o zasługach ordynariusza na polu fundacji artystycznych. Podobnie jak królowa Elżbieta Rakuszanka w kaplicy Jana Olbrachta, Konarski ograniczył się do gruntownej modernizacji średniowiecznej kaplicy, którą wyposażył w sprzęty liturgiczne, nastawę ołtarzową, rzeźbę nagrobną i inne dzieła. Nie próbował natomiast rywalizować ze wspaniałością wznoszonego obok mauzoleum króla Zygmunta. Starał się jednak przyćmić pomniki innych dygnitarzy, stawiane właśnie w katedrze. Wspomagany prawdopodobnie przez swojego bratanka Jana, który studiował w Bolonii, biskup doprowadził do wykonania dzieła nowatorskiego przez artystów włoskich. Towarzyszące temu okoliczności zostały tu po raz pierwszy przedstawione systematycznie. Inaczej niż sądzono dotąd, okazuje się, że struktura pomnika wywodzi się z nagrobków papieskich. Zidentyfikowano też włoskie i antyczne źródła poszczególnych ornamentów. Spłaszczona płaskorzeźba figuralna wykazuje niedostrzegane wcześniej podobieństwa do archaizujących płyt generałów dominikańskich w Rzymie z przełomu wieku XV i XVI, akceptowanych w kręgu przyszłego papieża Juliusza II. Niemało uwagi poświęcono też szczegółom stroju, formie insygniów oraz fizjonomii hierarchy, w znacznej mierze wyidealizowanym, choć niepozbawionym odniesień do rzeczywistości. Analizie formalnej towarzyszą rozważania nad treściami dekoracji kaplicy grobowej. Zidentyfikowano antyczne literackie źródła napisów widniejących niegdyś na tablicach ściennych. Przedstawienie śmierci NPMarii w ołtarzu zestawiono z katedralną tradycją urządzania wnętrz sepulkralnych, osnutą wokół wątku błogosławionej wizji, czyli dostąpienia przez zmarłego zaszczytu obcowania z Bogiem twarzą w twarz.  

Narkotyki

Stanisław Ignacy Witkiewicz

„Narkotyki” czyli „Nikotyna, alkohol, kokaina, peyotl, morfina, eter + appendix” to dzieło w którym Witkacy (Stanisław Ignacy Witkiewicz) opisuje w niezwykle malowniczy i często zabawny sposób, swoje przeróżne stany upojenia, swoje upadki i wzloty, oraz ciągłe powroty do nałogów. Mierzy się ze swoimi słabościami oraz opiniami jakie krążyły na temat jago stylu życia oraz skłonności do uzależnień. "Narkotyki" to piąta część kolekcji dzieł Witkacego udostępnionych przez wydawnictwo Avia Artis. Zachęcamy do zapoznania się z innymi naszymi propozycjami. Kolekcja dzieł Witkacego: ”Szewcy" "Kurka Wodna” "Pożegnanie jesieni” „Nienasycenie”  „Narkotyki”

O Czystej Formie

Stanisław Ignacy Witkiewicz

„O Czystej Formie” to dzieło Stanisława Ignacego Witkiewicza, powszechnie znanego jako Witkacy, który był wszechstronnie uzdolnionym pisarzem, malarzem, dramaturgiem oraz filozofem. „O Czystej Formie” przedstawia koncepcje artystyczną stworzą przez Witkacego. Według tej teorii pierwotną i podstawową rolą sztuki jest wywołanie u odbiorcy poczucia wyjątkowości odrębnego istnienia jednostki wobec całego świata. Teoria ta również przypisuje sztuce obowiązek nadania sensu ludzkiemu życiu.

Od wzniosłości do dowolności. Malarstwo w czasie tragicznym

Lech Kołodziejczyk

Pisana na przełomie 2021/2022 monografia Od wzniosłości do dowolności. Malarstwo w czasie tragicznym stanowi podsumowanie licznych refleksji oraz komentarzy zawartych w dwóch poprzednich książkach: Pamięć czasu - malarstwo w czasie bankructwa duchowego oraz Malarstwo jako egzystencja - tożsamość osobista a postawa twórcza. Nowa publikacja, pisana w kontekście trwającej pandemii COVID-19 a przede wszystkim barbarzyńskiej wojny na terenie Ukrainy, podejmuje podstawowe wyzwanie czasu obecnego, dotyczące fundamentów załamania kondycji duchowej człowieka przełomu XX i XXI wieku. Porażający zanik treści moralnych i etycznych doby obecnej skutkuje wyjątkowo odrażającą manifestacją licznych postaw, gdzie pogoń za dobrami materialnymi skutecznie niweluje z naszego życia wszystko to, co związane jest z pogłębioną refleksją na temat sensu człowieczej egzystencji, jej uniwersalnych wartości, rygorów, zasad bez których nasze życie bezpowrotnie traci ludzki wymiar, zamieniając się w nieprzyjazną przestrzeń licznych zagrożeń, lęków, frustracji, traumatycznych doznań i przeżyć. Wszystko to powoduje narastającą lawinę przygnębiających dowolności oraz dążenia do tzw. wolności od wszystkiego co pogłębia jedynie odczucie aktualnego chaosu i entropii w relacjach międzyludzkich, gdzie możliwość skomunikowania się z drugim człowiekiem staje się zasadniczym problemem.

Oskar Hansen: Opening Modernism. On Open Form Architecture, Art And Didactics

red. Aleksandra Kędziorek, Łukasz Ronduda

Książka zawiera analizy różnych aspektów bogatej działalności twórczej Oskara Hansena - architekta, teoretyka i nauczyciela akademickiego. To także zapis wpływu, jaki jego teoria Formy Otwartej wywarła na architekturę, urbanistykę i sztuki wizualne w Polsce - oraz pytanie o istnienie w nich tzw. tradycji hansenowskiej. A także nowe spojrzenie na rozwijaną w warunkach upaństwowionej socjalistycznej gospodarki ideę otwartości i uczestnictwa oraz na relacje architektury, sztuki i państwa. Wśród autorów są polscy i zagraniczni historycy sztuki i architektury, którzy wyniki swoich badań i analiz prezentowali na zorganizowanej przez Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie międzynarodowej konferencji "Oskar Hansen - otwieranie modernizmu" (2013). Konferencja, publikacja i kolejne wystawy w światowych muzeach zapoczątkowały żywe zainteresowanie dziełem Hansena: zarówno jego realizacjami, jak i stojącymi za nimi założeniami ideowymi. I am convinced that the introduction of the oeuvre of Hansen to the international debate, as aimed for by the conference held at the Museum of Modern Art in Warsaw, will break new ground in the discourse of the history of modern architecture and open up new fields of enquiry for current research and historiography. - Dirk van den Heuvel, Delft University of Technology Książka towarzyszyła wystawie "Oskar Hansen. Open Form", której pierwsza odsłona miała miejsce w muzeum MACBA w Barcelonie (2014/2015), druga w Museu de Arte Contemporanea de Serralves w Porto (2015), trzecia w Yale School of Architecture w New Haven (2016), a ostatnia - jako "Oskar i Zofia Hansenowie. Forma Otwarta" - w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie (15.09-29.10 2019).

Oświecenie, czyli tu i teraz

Łukasz Ronduda, Tomasz Szerszeń

„Czym jest Oświecenie?” – pytał Immanuel Kant w słynnym tekście z 1784 roku. Ponad dwieście lat później autorzy i autorki tekstów zawartych w książce powracają do tego pytania, ale stawiają je inaczej: jako konkretną, polityczną kwestię dotycząca kształtu i perspektyw istnienia świata, w którym żyjemy. Zewsząd słychać dziś pesymistyczny refren: kres oświeceniowej tradycji głoszą myśliciele przynależący do rozmaitych tradycji intelektualnych i utożsamiani z różnymi opcjami politycznymi. Do głosu dochodzą ponownie religijne fundamentalizmy, rośnie nieufność wobec nauki. W kontrze do tego sposobu myślenia książka pokazuje Oświecenie jako epokę, która cały czas trwa: nie jako fantom, lecz jako żywa rama definiująca kształt naszej teraźniejszości, jako polityka krytycznego myślenia. Dziedzictwo oświeceniowe to nie balast, trup, którego należy reanimować lub dobić, lecz raczej coś jeszcze niezrealizowanego, ciągle niedopełnionego – coś, co dopiero nadchodzi. Integralną częścią książki jest esej wizualny. Prace pochodzą z kolekcji Gabinetu Rycin BUW – pierwszej kolekcji grafiki w Polsce, założonej przez króla Stanisława Augusta. Prace historyczne uzupełnione są artystycznymi komentarzami współczesnych artystów, które powstały specjalnie na potrzeby wystawy w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie w 2018 roku i książki. Autorzy i autorki tekstów w książce: Edwin Bendyk pisze o związkach postoświeceniowego paradygmatu z techniką i futurologią; Rafał Matyja zastanawia się, czy mamy dziś do czynienia z końcem oświeceniowej wyobraźni i co dziś pozostało z Oświecenia; Iwona Kurz pisze o kwestii niedokończonej emancypacji i powinnościach uniwersytetu; Agata Sikora analizuje panoptyczne i dystopijne dyskursy wewnątrz nowoczesności; Olga Stanisławska wychodzi od paradoksów związanych z pojęciem „rasy” w Oświeceniu i pisze o splocie problematyki rasizmu oraz płci w współczesnych dyskursach postkolonialnych; Adam Lipszyc tropi „akty oświecenia” w literaturze; Paweł Mościcki zastanawia się nad figurami współczesnego libertynizmu w literaturze francuskiej; Łukasz Ronduda i Tomasz Szerszeń wskazują, gdzie należy szukać źródeł polskiej nowoczesności i do jakich obrazów warto w tym poszukiwaniu się odwołać. Artyści, których prace znajdują się w książce: Anna Boghiguian, Andrea Bowers, Vincenzo Brenna, Pablo Bronstein, Augustin Brunais, Jacques Callot, Olga Czernyszewa, Matthaeus Deisch, Camille Henrot, William Hogarth, Ewa Juszkiewicz, Nikita Kadan, Jan Chrystian Kamsetzer, Tadeusz Kościuszko, Jakub Kubicki, Zbigniew Libera, Friedrich Anton August Lohrmann, Goshka Macuga, Dominik Merlini, Johann Heinrich Müntz, Anna Niesterowicz, Nomadic State (Karolina Mełnicka, Stach Szumski), Jan Piotr Norblin, Ferdynand Pinck, Giovanni Battista Piranesi, Jean-Louis Prieur, Joanna Rajkowska, Roee Rosen, Efraim Shroeger, Franciszek Smuglewicz, Mikołaj Sobczak, Józef Wall, Stanisław Zawadzki, Szymon Bogumił Zug

Pamięć czasu - malarstwo w czasach bankructwa duchowego

Lech Kołodziejczyk

Publikacja pt. Pamięć czasu – malarstwo w czasach bankructwa ducho­wego obejmuje ponad 50 esejów analizujących różnorodną problematykę sztuki współczesnej w kontekście mojego autorskiego doświadczenia malarskiego, a także zawiera komentarze, refleksje dotyczące wielości zagadnień kreacyjnych ujawnianych w trakcie procesów twórczych w ramach mojej działalności artystycznej. Analiza tzw. programu twórczego poszczególnych cykli malarskich: Fantomanie, Kosmogonie, Księga Słońca, Głowy, Rytmy Pamięci, Ogrody Ciemności, Baśniowe Fantazje, Wirtualne Ikony jest próbą przedstawienia i opisania założeń ideowo-tematycznych poszczególnych realizacji, a także określenia charakteru języka malarskiego, adekwatnego do artykułowanych określonych treści oraz idei. Druga część to materiał ilustracyjny – dokumentacja fotograficzna po­szcze­gólnych prac malarskich, powstających na przestrzeni 40 lat mojej aktywności artystycznej. Teksty oraz dokumentacja malarska tworzą spójną całość, a prawda i autentyzm indywidualnego, autorskiego doświadczenia malarskiego w pełni uwiarygadnia treści merytoryczne zawarte w esejach. Osią konstrukcji, kanwą stanowiącą główne założenie ideowe zarówno części teoretycznej (eseje, komentarze) oraz materiału ilustracyjnego jest próba przedstawienia dramatycznego wycofania się, zaniku, wręcz ban­kructwa doświadczenia przestrzeni duchowej w realizacjach tzw. sztuki współczesnej. Dociekania filozoficzne, refleksje na temat działalności w obrębie sztuki takich autorów, jak Platon, św. Augustyn, Pseudo-Dionizy, Grosseteste, św. Bonawentura czy mistrz Eckhart wydają się obecnie tak odległe i nieprzystające do przestrzeni mentalnej czasu obecnego, iż świa­domość kryzysu kulturowego, zaniku elementarnych punktów odniesienia staje się dramatycznym znakiem rozpadu kulturowego współczesności. W tej rozbitej, fragmentarycznej przestrzeni moja działalność malarska uzewnę­trznia głos człowieka usiłującego odnaleźć owe lekceważone, niechciane, pomijane przestrzenie duchowe, ślady porozumienia z wielką artystyczną tradycją, wysiłkami wielu dawnych mistrzów piszącymi, a także materializującymi poprzez sztukę swoje wielkie zamierzenia, idee, plany twórcze.